Park Krajobrazowy Dolina Słupi

Transkrypt

1 Park Krajobrazowy Dolina Słupi Jeziora Na obszarze Parku większość jezior ma charakter polodowcowy, powstały dzięki erozyjnej i akumulacyjnej działalności lodowców. Spotyka się tu jeziora rynnowe (Głębokie, Skotawskie Wielkie i Małe, Jasień), oczka i wytopiska. Oprócz jezior polodowcowych na obszarze Parku spotykamy jeziora zaporowe (sztuczne zbiorniki wodne) mające charakter zbiorników energetycznych (Krzynia, Konradowo, Zalew Rzeki Bytowej) oraz jeziora rzeczne tzw. starorzecza i jeziora bagienne. strona 1/6

2 Widok na elektrownię wodną, zaporę ziemną i zbiornik zaporowy Krzynia Zdecydowana większość jezior Parku należy do zlewni rzeki Słupi. Największe jezioro - Jasień położone jest w zlewni rzeki Łupawy. Spotyka się także jeziora bezodpływowe (np. Krzynka, Pomysko, Modre). Te ostatnie są często obiektami bardzo cennymi przyrodniczo, ze względu na mało zmienioną formę i bytowanie rzadkich, chronionych gatunków roślin i zwierząt. Lobeliowe jezioro Czarne koło Borzytuchomia, fot. I. Litwin Większość omawianych jezior znajduje się w południowo-wschodniej części Parku Krajobrazowego "Dolina Słupi". Analizując dostępne materiały natrafiono na znaczne rozbieżności dotyczące nazewnictwa i powierzchni zbiorników wodnych. Przy opracowywaniu wykazu jezior oparto się głównie na danych IMGW oraz AP Słupsk. Na tej podstawie ustalono w Parku 51 jezior o powierzchni ponad 1 ha. Tylko dwa jeziora posiadają powierzchnię ponad 100 ha (Jasień i Głębokie). 14 jezior posiada powierzchnię od 10 do 100 ha, reszta to jeziora mniejsze niż 10 ha. W Parku Krajobrazowym "Dolina Słupi" dominują jeziora niewielkie. Pomimo tego jeziorność Parku (stosunek powierzchni zajętej przez zbiorniki wodne do powierzchni Parku) wynosi ok. 0,033. Jest to wartość wysoka biorąc pod uwagę średnią dla Polski wynoszącą 0,01016 oraz dla Pojezierza Pomorskiego 0,024. Typy jezior W wyniku naturalnego starzenia się jezior jeziora oligotroficzne i mezotroficzne przekształcają się z czasem w strona 2/6

3 eutroficzne. Naturalny wzrost żyzności jezior jest procesem długotrwałym, a spowodowany jest powolnym dostarczaniem związków biogennych dopływających ze zlewni jeziora. W jeziorach takich dominują makrofity o liściach wynurzonych - nimfeidy - grzybienie białe (lilia wodna) Nymphaea alba, grążel żółty Nuphar luteum, rdestnica pływająca Potamogeton natans) a z helofitów - roślin bagiennych - pałki Typha sp., trzcina pospolita Phragmites australis, manna mielec Glyceria maxima, tatarak Acorus calamus, łączeń baldaszkowaty Butomus umbellatus itp. Jeziora eutroficzne charakteryzują się wodą zasobną chemicznie, o małej przezroczystości, dużym zamuleniu. W Parku Krajobrazowym "Dolina Słupi" występuje wiele takich jezior. Jeziora lobeliowe wzięły swoja nazwę od lobelii jeziornej Lobelia dortmanna, zwanej także stroiczka wodną. Lobelia jest reliktem borealno-atlantyckim, występuje w litoralu czystych jezior, do ok. 1,5 m głębokości. Liście rośliny zebrane są w rozetkę, z której w lipcu wyrasta nad powierzchnie wody długi pęd kwiatowy grupujący kilka bladoniebieskich kwiatków. Często razem z lobelią występują inne rośliny wskaźnikowe jezior lobeliowych: poryblin jeziorny Isöetes lacustris oraz brzeżyca jednokwiatowea Littorella uniflora. Rośliny te charakterystyczne są dla jezior skąpożyznych, o dużej przezroczystości wody, twardym dnie, odpowiadających przeważnie jeziorom oligotroficznym, Największą tolerancją z wymienionych roślin wskaźnikowych jezior lobeliowych charakteryzuje się brzeżyca jednokwiatowa, która zachowała się w jeziorach o zwiększonej trofii. strona 3/6

4 Kwitnąca lobelia jeziorna (Lobelia dortmanna) w jez. Pomysko (Dworcowe) koło Soszycy, fot. L. Duchnowicz Jeziora ramienicowe charakteryzują się obfitym występowaniem glonów z rodziny Characeae, które tworzą zespoły z rzędu Charetalia cechujące się dominacją ramienic różnych gatunków. Ramienice tworzą często rozległe łąki podwodne, schodzące głębiej niż zbiorowiska innych makrofitów. Ramienice charakterystyczne są dla jezior mniej żyznych, często płytszych, i zazwyczaj o dużej zawartości wapnia. W naszym Parku jeziorami ramienicowymi są m.in. Jasień, Wachowo. strona 4/6

5 W przypadku jezior o brzegach porośniętych lasem iglastym rosnącym na glebie kwaśnej, gdy do jeziora dopływają ze zlewni związki humusowe, a na jego brzegach wykształcają się płaty torfowców mówimy o tzw. dystrofizacji jeziora. Dopływy kwasów huminowych i fulwowych powodują obniżenie ph do wartości, które uniemożliwiają występowanie roślinności jezior lobeliowych. Na taflę wody nasuwa się wyraźne pło mchów torfowców. W jeziorach o daleko posuniętych procesach dystrofizacji woda ma barwę brunatną, aż do prawie czarnej, pochodzącą z substancji humusowych, a niekiedy rdzawą przy obecności związków żelaza. Jeziorko dystroficzne z charakterystycznym płem torfowym, fot. B. Utracka Większość omawianych jezior znajduje się w południowo-wschodniej części Parku Krajobrazowego,,Dolina Słupi". Analizując dostępne materiały natrafiono na znaczne rozbieżności dotyczące nazewnictwa i powierzchni zbiorników wodnych. Przy opracowywaniu wykazu jezior oparto się głównie na danych IMGW oraz PAP Słupsk. Na tej podstawie ustalono w Parku 51 jezior o powierzchni ponad 1 ha. Tylko dwa jeziora posiadają powierzchnię ponad 100 ha (Jasień i Głębokie). 14 jezior posiada powierzchnię od 10 do 100 ha, reszta to jeziora mniejsze niż 10 ha. Stan czystości Większość z jezior Parku nie jest i nigdy nie była objęta monitoringiem wód. Nieliczne jeziora były badane przez WIOŚ Słupsk (Głębokie, Krzynia, Konradowo, Kunitowskie, Skotawsko Wielkie, Skotawsko Małe i Pomysko). Dla tych jezior dysponujemy danymi o klasie czystości. Ponadto jezioro Jasień (podzielone na część północną i południową) jest rokrocznie monitorowane przez IMGW oddział w Słupsku. Dla wyżej wymienionych jezior wykonuje się pełną analizę fizyko-chemiczną oraz bakteriologiczną wód. Z jezior tej grupy tylko jedno - Pomyskie - posiadało 1 klasę czystości. Poprzez analogię można przypuszczać, że pobliskie jeziora o bardzo podobnych parametrach zlewniowych (zlewnia niewielka, zalesiona, jeziora bez dopływów i odpływów) Obrowo Małe i Modre posiadają również pierwszą klasę czystości. Wniosek powyższy potwierdza występowanie w tych jeziorach reliktowej roślinności charakterystycznej dla wód czystych: lobelii jeziornej Lobelia dortmanna, poryblinu jeziornego Isöetes lacustris i brzeżycy jednokwiatowej Littorella uniflora strona 5/6

6 tworzących zwarte zespoły. Część z przebadanych jezior posiadała drugą klasę czystości. Należą tu jeziora: Jasień Południowy, Krzynia, Konradowo, Skotawsko Małe. Do jezior posiadających trzecią klasę czystości należą: Jasień Północny, Głębokie, Kunitowskie, Skotawsko Wielkie Niepokojącym objawem jest fakt pogorszenia się jakości wód jezior: Jasienia Północnego i Głębokiego w stosunku do badań wcześniejszych. Oceniając to zjawisko trzeba pamiętać, że znaczny wpływ na jakość wód jezior przepływowych mają rzeki. Im większy procent wymiany wód tym większe jest oddziaływanie zlewni pośredniej na jezioro. Kluczem do poprawy jakości wód jezior takich jak: Skotawsko Wielkie i Małe, Głębokie, Konradowo czy Krzynia może być uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w zlewniach Słupi i Skotawy. W ostatnich latach zrobiono wiele w tym kierunku (oczyszczalnia w Bytowie), z drugiej zaś strony powstają wciąż nowe zagrożenia (np. hodowle pstrągów). Można przypuszczać, że pogorszenie wód Jasienia Północnego ma bezpośredni związek z rozwojem urbanizacyjnym terenów wokół jeziora (zabudowa legalna i nielegalna) i niewłaściwą gospodarką wodno-ściekową. Ponadto niektóre z jezior Parku monitorowane były przez Zakład Badań Regionalnych IMGW w Słupsku w połowie lat osiemdziesiątych. Monitoring ten obejmował określenie danych morfometrycznych jezior oraz ustalenie niektórych parametrów fizyko-chemicznych wód (temperatura, widzialność, barwa, ph, przewodność, węglany, zasadowość, twardość, tlen, chlorki, siarczany, wapń, magnez, Fe, Na, K, utlenialność). Objęte nim były następujące jeziora Parku: Czarne k. Unichowa, Głębokie, Osiecko, Godzierz Duża, Duże (Borzytuchomskie), Kunitowskie, Skotawsko Wielkie, Skotawsko Małe, Długie, Unichowskie i Rybiec. Niestety oceniane parametry pozwalają tylko pośrednio wnioskować o stanie czystości wód tych jezior. Oceniając takie parametry jak widzialność czy przewodność elektrolityczną właściwą można wnioskować o stopniu zanieczyszczenia wymienionych jezior. Pozostałe jeziora nie były w ogóle monitorowane. Eutrofizacja wód Jeziora są dynamicznymi ekosystemami zmieniającymi się w czasie. Proces starzenia się (sukcesji) jezior jest zjawiskiem naturalnym znacznie rozciągniętym w czasie. Sukcesja antropogenna wywołana działalnością człowieka proces ten znacznie przyspiesza. Jeziora zajmując najniższe miejsca w terenie stają się "pułapką" dla różnych substancji, które wciąż spływają ze zlewni wraz z opadami lub ściekami. W zależności od rodzaju tych substancji jeziora mogą przejąć różną sukcesję. Jeżeli do jeziora dopływa znaczna ilość substancji biogennych mamy doczynienia z eutrofizacją. Związki azotu i fosforu będąc naturalnym nawozem powodują szybki wzrost produkcji pierwotnej, masowy rozwój glonów i innych roślin. Pojawiają się tzw. zakwity, woda przybiera barwę zieloną, brunatną w zależności od gatunku glonu. Rozwijające się rośliny są bazą pokarmową dla odżywiających się nimi zwierząt, te zaś zjadane są przez inne zwierzęta stojące wyżej w piramidzie troficznej. Konsekwencją masowego rozwoju glonów - które nie mogą być w takich ilościach wykorzystywane przez konsumentów - jest nieuniknione ich obumieranie. Wzrost produkcyjności w wodach doprowadza do wzrostu procesu rozkładu martwej materii organicznej i w konsekwencji, do szybkiego wyczerpania się tlenu z wody. Rozpoczynają się procesy rozkładu beztlenowego, którego efektem jest pojawienie się siarkowodoru, metanu i innych trujących gazów, powodujących śmierć wszystkich organizmów tlenowych. Jeziora silnie zeutrofizowane tzw. hypertroficzne to zbiorniki, w których dochodzi do masowych śnięć ryb. Woda jest nasycona produktami rozkładu materii organicznej, wydziela się charakterystyczny fetor siarkowodoru. Odkładające się szybko pokłady mułów i rozwijająca się masowo roślinność powodują szybkie wypłycanie się takiego jeziora i jego zarastanie, a w konsekwencji - lądowacenie. Eutrofizacją są szczególnie zagrożone jeziora, do których bezpoś rednio dostają się ścieki. strona 6/6 Powered by TCPDF (