W Y R O K W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie: Przewodniczący Sędzia SA Beata Kozłowska

Transkrypt

1 Sygn. akt I ACa 978/09 W Y R O K W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Dnia 13 stycznia 2010 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie: Przewodniczący Sędzia SA Beata Kozłowska Sędzia SA Ewa Kaniok Sędzia SO del. Maciej Dobrzyński /spr./ Protokolant st. sekr. sąd. Katarzyna Foltak po rozpoznaniu w dniu 13 stycznia 2010 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa [ ] Spółki z o.o. z siedzibą w Rz. przeciwko G. Sz. o zapłatę na skutek apelacji pozwanego G. Sz. od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 2 kwietnia 2009 r. sygn. akt XVI GC 668/08 1. oddala apelację, 2. zasądza od G. Sz. na rzecz [ ] Spółki z o.o. z siedzibą w Rz. kwotę (dwa tysiące siedemset) zł. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w II instancji. 1

2 I ACa 978/09 UZASADNIENIE Pozwem z dnia [ ] 2008 roku powód [ ] Sp. z o.o. z siedzibą w Rz. wniósł o zasądzenie w postępowaniu upominawczym od pozwanych [ ] Sp. j. B. Z., G. Sz. z siedzibą w P. oraz G. Sz. solidarnie kwoty ,92 zł wraz z ustawowymi odsetkami: - od kwoty 3.108,93 zł od dnia 2 lipca 2008 roku do dnia zapłaty; - od kwoty ,32 zł od dnia 22 marca 2008 roku do dnia zapłaty; - od kwoty ,00 zł od dnia 30 listopada 2007 roku do dnia zapłaty; - od kwoty 6.547,41 zł od dnia 6 października 2007 roku do dnia zapłaty; - od kwoty ,37 zł od dnia 6 października 2007 roku do dnia zapłaty; - od kwoty ,18 zł od dnia 30 października 2007 roku do dnia zapłaty; - od kwoty 5.725,22 zł od dnia 5 listopada 2007 roku do dnia zapłaty; - od kwoty ,75 zł od dnia 5 listopada 2007 roku do dnia zapłaty; - od kwoty ,47 zł od dnia 6 grudnia 2007 roku do dnia zapłaty; - od kwoty 804,00 zł od dnia 5 stycznia 2008 roku do dnia zapłaty; - od kwoty 2.930,29 zł od dnia 15 stycznia 2008 roku do dnia zapłaty; - od kwoty 709,06 zł od dnia 7 marca 2008 roku do dnia zapłaty; - od kwoty 348,92 zł od dnia 15 kwietnia 2008 roku do dnia zapłaty, oraz kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Nakazem zapłaty z dnia [ ] 2008 roku Sąd Okręgowy w Warszawie uwzględnił w całości żądanie strony powodowej i nakazał pozwanym [ ] Sp. j. B. Z., G. Sz. z siedzibą w P. oraz G. Sz., aby zapłacili solidarnie powodowi [ ] Sp. z o.o. z siedzibą w Rz. kwotę ,92 zł wraz z ustawowymi odsetkami oraz kwotę ,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 3.600,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Pozwany G. Sz. w dniu [ ] 2008 roku złożył sprzeciw od powyższego nakazu zapłaty, w którym wniósł o oddalenie powództwa i umorzenie kosztów procesu. 2

3 Wyrokiem z dnia 2 kwietnia 2009 roku Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od G. Sz. na rzecz [ ] Sp. z o.o. z siedzibą w Rz. całą określoną w pozwie kwotę oraz zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę ,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 3.600,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Sąd pierwszej instancji oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych oraz rozważaniach prawnych: Pozwany G. Sz. był wspólnikiem [ ] Sp. j. B. Z., G. Sz. z siedzibą w P., wpisanej do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem KRS [ ]. Drugim wspólnikiem w tej spółce była B. Z. Obaj wspólnicy byli uprawnieni do reprezentowania spółki. Powód [ ] Sp. z o.o. z siedzibą w Rz. jest przedsiębiorcą wpisanym do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem KRS [ ]. Powód oraz [ ] Sp. j. B. Z., G. Sz. z siedzibą w P., w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, pozostawali w stałych stosunkach gospodarczych. Z tytułu świadczonych wzajemnie usług powód oraz pozwana spółka wystawiały faktury VAT obciążające drugą stronę. Pozwana spółka zaprzestała regulować swoje zobowiązania względem powoda. Pismem datowanym na dzień [ ] 2008 roku powód wezwał pozwaną spółkę do zapłaty kwoty ,74 zł wraz odsetkami. Strony prowadziły rozmowy mające na celu ustalenie warunków spłaty zadłużenia pozwanej spółki wobec [ ] Sp. z o.o. z siedzibą w Rz., jednakże rozmowy te nie doprowadziły do zawarcia ugody i powód wniósł skutecznie pozew przeciwko [ ] Sp. j. B. Z., G. Sz. z siedzibą w P. oraz G. Sz. w dniu [ ] 2008 roku. W dniu [ ] 2008 roku G. Sz. oraz B. Z. złożyli w formie aktu notarialnego oświadczenie o rozwiązaniu spółki [ ] Sp. j. B. Z., G. Sz. z siedzibą w P. zawiązanej umową z dnia [ ] 2005 roku oraz zawarli w tym samym akcie notarialnym umowę o podział majątku tej spółki. Wspólnicy postanowili zgodnie, że rozwiązanie spółki nastąpi bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego. Pozwana spółka została wykreślona z rejestru przedsiębiorców KRS w dniu [ ] 2008 roku. 3

4 Opierając się na tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy wskazał, że w sprawie bezsporny był fakt zadłużenia [ ] Sp. j. B. Z., G. Sz. z siedzibą w P. w stosunku do [ ] Sp. z o.o. z siedzibą w Rz. Nie ulegało również wątpliwości, że pozwany G. Sz. był wspólnikiem spółki [ ] Sp. j. B. Z., G. Sz. z siedzibą w P. W tej sytuacji do G. Sz. miała zastosowanie dyspozycja art Kodeksu spółek handlowych (k.s.h.), zgodnie z którą, każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką, z uwzględnieniem art. 31 l k.s.h. Przepis ten stanowi, że wierzyciel spółki jawnej może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność wspólnika). Dodatkowo, na podstawie 31 2 k.s.h., taka konstrukcja subsydiarnej odpowiedzialności wspólnika spółki jawnej nie stanowi przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi, zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Sąd pierwszej instancji wskazał na wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 26 października 2004 roku (sygn. akt I ACa 327/04, OSA 2005/8/32/51), w którym wskazano, że subsydiarność odpowiedzialności wspólników spółki (...) rzutuje nie na powinność świadczenia przez wspólników, ale na kolejność zaspokojenia wierzyciela z określonych mas majątkowych, zaś występowanie przesłanki bezskuteczności egzekucji z majątku spółki (...) badane jest na etapie postępowania o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, wydanemu przeciwko wspólnikom w oparciu o treść art k.s.h. Zgodnie z tak określonym stanem prawnym, biorąc pod uwagę treść art k.s.h., Sąd pierwszej instancji wskazał, że żądanie pozwu o zasądzenie solidarnie od pozwanej spółki oraz pozwanego G. Sz. należało uznać za dopuszczalne i w pełni uprawnione. Skoro, bowiem, przepis art k.s.h. wskazuje na możliwość wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi, zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna, zaś art k.s.h., wyraźnie stanowi, że wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki jawnej solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką bez ograniczenia całym swoim majątkiem, uprawnione jest wniesienie powództwa o 4

5 zasądzenie solidarnie od podmiotów wymienionych w art.22 2 k.s.h. kwoty żądanej od spółki. Solidarna odpowiedzialność spółki jawnej i jej wspólników za zobowiązania tej spółki (art k.s.h.) jest solidarnością dłużników w rozumieniu art. 366 l k.c., która oznacza, że kilku dłużników (spółka jawna i jej wspólnicy) może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (solidarność dłużników). Powód, zatem, jako wierzyciel pozwanej spółki jawnej, może żądać zapłaty zarówno od samej spółki, od spółki i wszystkich jej wspólników lub od spółki i jednego z jej wspólników. To, w stosunku, do kogo, skieruje swoje roszczenie pozwany, zależy od jego uznania i nie jest przedmiotem rozważań Sądu. Do obowiązków Sądu nie należało także badanie bezskuteczności egzekucji z majątku pozwanej spółki w momencie wniesienia powództwa. Występowanie przesłanki bezskuteczności egzekucji z majątku spółki badane będzie dopiero na etapie postępowania o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko pozwanemu wspólnikowi G. Sz. Sąd Okręgowy wskazał, że fakt rozwiązania pozwanej spółki i dokonania podziału jej majątku w drodze zgodnej woli jej wspólników, w trakcie przedmiotowego postępowania, nie mógł rzutować na zasadność żądania powoda. Powód wniósł pozew przeciwko spółce i wspólnikowi tej spółki, których odpowiedzialność jest solidarna, a więc skierowanie roszczenia przeciwko wspólnikowi było uprawnione. Sąd pierwszej instancji podzielił stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 10 października 2007 roku (sygn. akt I CSK 263/07, LEX nr ), że z momentem ustania bytu prawnego spółki jawnej bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego, jej wspólnicy stają się sukcesorami spółki. W niniejszym stanie faktycznym miało miejsce rozwiązanie pozwanej spółki bez przeprowadzenia jej likwidacji, o czym świadczy treść 3 aktu notarialnego z dnia [ ] 2008 roku, a na co zezwala art. 67 l k.s.h. Przeprowadzenie likwidacji pozwoliłoby jednak, zgodnie z dyspozycją art. 77 l k.s.h., zakończyć bieżące interesy spółki, ściągnąć wierzytelności, wypełnić zobowiązania i upłynnić majątek spółki, co pomogłoby zaspokoić roszczenie 5

6 powoda i jeżeli egzekucja z majątku spółki jawnej w likwidacji okazałaby się skuteczna mogłoby wyeliminować konieczność prowadzenia egzekucji z majątku wspólnika. Wspólnicy zdecydowali się jednak na inny sposób zakończenia istnienia pozwanej spółki, co w ocenie Sądu Okręgowego nie może prowadzić do utrudnienia powodowi dochodzenia niekwestionowanych roszczeń. W ocenie Sądu pierwszej instancji umowa o podział majątku spółki zawarta w formie aktu notarialnego z dnia [ ] 2008 roku nie może stanowić podstawy wyłączenia odpowiedzialności pozwanego G. Sz. wynikającej z przepisu prawa powszechnie obowiązującego (art k.s.h. ma charakter ius cogens), może natomiast stanowić podstawę roszczenia regresowego skierowanego przez pozwanego w stosunku do B. Z., drugiego wspólnika pozwanej spółki. Mając na uwadze powyższe, a w szczególności fakt, że wspólnicy nie mogą wyłączyć skutecznie w stosunku do osób trzecich swojej odpowiedzialności za zobowiązania spółki jawnej, Sąd pierwszej instancji zasądził, w myśl art k.s.h., od pozwanego na rzecz powoda kwotę objętą żądaniem pozwu. Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł pozwany G. Sz., zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił nieprawidłowe zastosowanie przepisów prawa procesowego, tj.: 1/ art k.p.c. i art l k.p.c., bowiem pozwany G. Sz. nie otrzymał wezwania do zapłaty, co winno skutkować zwrotem pozwu na podstawie art k.p.c. w związku z art a k.p.c. 2/ art l k.p.c., bowiem pozwany nie jest w przedmiotowej sprawie przedsiębiorcą, 3/ art k.p.c., bowiem pozwana spółka [ ] Sp. j. B. Z., G. Sz. z siedzibą w P. w momencie wydawania nakazu zapłaty nie miała zdolności sądowej, zatem nakaz zapłaty w stosunku do niej powinien być uchylony. Wskazując na powyższe zarzuty strona pozwana wniosła o: - zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie powództwa w całości; - ewentualnie, uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozstrzygnięcia. Pozwany wniósł nadto o zasądzenie od strony powodowej kosztów postępowania za obie instancje. 6

7 W odpowiedzi na apelację strona powodowa wniosła o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od strony pozwanej kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Sąd Apelacyjny zważył, co następuje: Apelacja pozwanego podlegała oddaleniu. Pozwany G. Sz. nie kwestionował w apelacji żadnych ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd Okręgowy. W tej sytuacji Sąd Apelacyjny uznał te ustalenia za bezsporne i stanowiące podstawę rozważań Sądu drugiej instancji. Przede wszystkim rozważenia wymagał zarzut błędnego zakwalifikowania niniejszej sprawy jako sprawy gospodarczej. G. Sz. wskazał, że pozwany został jako wspólnik spółki jawnej, a jednocześnie określony został przez powoda jako podmiot gospodarczy, bowiem prowadził działalność gospodarczą wraz z inną osobą w ramach spółki cywilnej. Podmiot ten nie był jednak stroną niniejszego postępowania. Zarzut powyższy był zasadny. Między pozwanymi w niniejszej sprawie, tj. spółką [ ] Sp. j. B. Z., G. Sz. z siedzibą w P. oraz G. Sz. występuje współuczestnictwo materialne, zatem aby sprawa mogła być rozpoznana i rozstrzygnięta w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych powinna mieć charakter sprawy gospodarczej wobec wszystkich pozwanych (art i 3 k.p.c.) (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 października 1995 roku, sygn. akt I CRN 105/95, LEX nr 50554). Stosownie do treści art k.p.c. przepisy dotyczące postępowania w sprawach gospodarczych stosuje się w sprawach ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami, w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Wszystkie trzy przesłanki muszą zachodzić w sposób kumulatywny, aby dana sprawa mogła zostać uznana za gospodarczą. Pozwany G. Sz., co do zasady ma status przedsiębiorcy, bowiem figuruje w ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez Prezydenta miasta P. pod numerem 7

8 [ ] jako przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą w ramach Biura Rachunkowego [ ]. M. S., G. Sz. (vide k. 62 zaświadczenie). Spełnione zostały zatem dwie pierwsze przesłanki niezbędne do zakwalifikowania sprawy jako gospodarczej. Nie została jednak spełniona przesłanka trzecia, bowiem spór objęty przedmiotową sprawą nie pozostaje w związku z prowadzoną przez pozwanego działalnością gospodarczą, tj. w związku z działalnością jako wspólnika ww. spółki cywilnej, w ramach której pozwany wraz ze wspólniczką prowadzą działalność rachunkowo-księgową. G. Sz. pozwany został jako wspólnik spółki [ ] Sp. j. B. Z., G. Sz. z siedzibą w P., ponoszący subsydiarną odpowiedzialność za jej zobowiązania na podstawie art k.s.h. w związku z art. 31 k.s.h. Podkreślić należy, że Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 23 lutego 2005 roku (sygn. akt III CZP 88/04, OSNC 2006/1/5) uznał, że udział w spółce handlowej nie może być uznany za formę prowadzenia działalności gospodarczej. Przedmiotowa sprawa nie mogła także zostać uznana za sprawę gospodarczą na podstawie art pkt 1 k.p.c., tj. jako sprawa ze stosunku spółki, bowiem za tego typu spory uznaje się spory wynikłe między organami spółki lub jej wspólnikami, a więc dotyczące tzw. stosunków wewnętrznych spółki (np. M. Manowska, Postępowanie sądowe w sprawach gospodarczych, LexisNexis, Warszawa 2007, str. 39). Spór w niniejszej sprawie dotyczy natomiast relacji wierzyciel spółki wspólnik. Rozpoznanie przez sąd gospodarczy zwykłej sprawy cywilnej w postępowaniu odrębnym przewidzianym dla spraw gospodarczych nie powoduje nieważności postępowania, chyba że naruszone zostały takie przepisy, z których naruszeniem k.p.c. łączy skutek nieważności (np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 sierpnia 1990 roku, sygn. akt II CZ 160/90, OSNCP 1991/8-9/115; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 1991 roku, sygn. akt I CR 68/90, Lex Polonica nr ). W niniejszym przypadku, w ramach kontroli przewidzianej w art k.p.c., Sąd Apelacyjny nie stwierdził, aby Sąd pierwszej instancji dopuścił się naruszenia przepisów, które mogłyby skutkować stwierdzeniem nieważności postępowania oraz aby rozpoznanie przedmiotowej sprawy jako gospodarczej miało wpływ na jej wynik. 8

9 Skoro przedmiotowa sprawa, jako zwykła sprawa cywilna nie podlegała przepisom działu IVa Postępowanie w sprawach gospodarczych, nie mógł być uznany za zasadny zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisu art k.p.c. Odnośnie zarzutu naruszenia przez Sąd pierwszej instancji art k.p.c. poprzez nie uchylenie nakazu zapłaty z dnia [ ] 2008 roku w stosunku do [ ] Sp. j. B. Z., G. Sz. z siedzibą w P., to przede wszystkim zauważyć należy, że nie mógł on być w ogóle rozważany w przedmiotowym postępowaniu dotyczącym rozpoznania apelacji pozwanego G. Sz. od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 2 kwietnia 2009 roku. Ww. nakaz zapłaty nie został zaskarżony sprzeciwem w zakresie rozstrzygnięcia obejmującego spółkę [ ] Sp. j. B. Z., G. Sz. z siedzibą w P., zatem stosownie do treści art k.p.c. uprawomocnił się. W tej sytuacji niedopuszczalne było zgłaszanie w apelacji drugiego pozwanego zarzutów, co do tej części prawomocnego rozstrzygnięcia. W apelacji skarżący nie kwestionował oceny prawnej przedstawionej w uzasadnieniu wyroku przez Sąd pierwszej instancji, wskazał jedynie, że klauzule umowne niezgodne z art. 31 art. 33 k.s.h. nie są bezwzględnie nieważne, lecz bezskuteczne wobec osób trzecich. Klauzule te zachowują skutek w stosunkach wewnętrznych w spółce. Odpowiedzialność wspólnika spółki jawnej za zobowiązania spółki ma charakter osobisty, nieograniczony i solidarny (pomiędzy wspólnikami oraz ze spółką), ale jednocześnie subsydiarny w zakresie egzekucji (art k.s.h. w związku z art k.s.h.). Wspólnicy nie mogą skutecznie wobec osób trzecich modyfikować odpowiedzialności za zobowiązania spółki, zatem w tym sensie przepis powyższy ma charakter bezwzględnie obowiązujący. W stosunkach wewnętrznych możliwe jest wprowadzenie modyfikacji, w szczególności poprzez ograniczenie odpowiedzialności niektórych wspólników, co będzie wpływało na wzajemne roszczenia regresowe między wspólnikami (np. A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Tom I, Zakamycze 2005, str. 152; S. Sołtysiński [w:] Sołtysiński, Szajkowski, Szumański, Szwaja, Komentarz KSH, t. 1, Warszawa 2001, Nb 43 do art. 22). Sąd Okręgowy zasadnie wskazał zatem, że umowa o podział majątku spółki zawarta w formie aktu notarialnego w dniu [ ] 2008 roku nie mogła stanowić podstawy wyłączenia odpowiedzialności pozwanego G. Sz. względem 9

10 wierzycieli spółki [ ] Sp. j. B. Z., G. Sz. z siedzibą w P. wynikającej z przepisów k.s.h., a jedynie podstawę do formułowania roszczeń regresowych w stosunku do drugiego wspólnika B. Z. W doktrynie i judykaturze podkreśla się, że jeżeli wspólnicy uzgodnili inny sposób zakończenia działalności spółki niż przeprowadzenie likwidacji co dopuszcza art k.s.h. to ich uzgodnienia nie mogą pogorszyć sytuacji wierzycieli spółki, w szczególności nie mogą modyfikować zasad odpowiedzialności wskazanych w 22 2 k.s.h., zatem do chwili zaspokojenia wierzycieli spółki każdy wspólnik odpowiada bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami (np. S. Sołtysiński [w:] Sołtysiński, Szajkowski, Szumański, Szwaja, Komentarz KSH, t. 1, Warszawa 2001, Nb 17 do art. 67). W szczególności wykreślenie spółki jawnej z rejestru przedsiębiorców nie wpływa na utrzymanie się odpowiedzialności wspólników tej spółki (np. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2009 roku, sygn. akt III CZP 52/2009, Lex Polonica nr oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 lutego 2005 roku, sygn. akt I ACa 439/2004, Lex Polonica nr ). Podsumowując powyższe rozważania, po pierwsze stwierdzić należy, że wadliwe zakwalifikowanie przez Sąd pierwszej instancji niniejszej sprawy jako gospodarczej nie miało żadnego wpływu na jej wynik. Po drugie, Sąd Okręgowy zasadnie przyjął, że mimo rozwiązania spółki [ ] Sp. j. B. Z., G. Sz. z siedzibą w P. w toku niniejszej sprawy, jej wspólnik G. Sz. w dalszym ciągu ponosił względem wierzycieli spółki odpowiedzialność za jej zobowiązania na podstawie art k.s.h. w związku z art k.s.h. Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację. O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art i 3, art. 99, art w związku z art k.p.c. 10