Szczepionki a dorośli

Transkrypt

1 Szczepienia Szczepionki a dorośli Całe życie w zdrowiu Wydanie trzecie, VEC0022 Polish Adults Book.indd 1

2 Masz pracę, rodzinę i kredyt mieszkaniowy. Może już czas odnowić szczepienia? Prawdopodobieństwo zgonu z powodu chorób, którym zapobiegają szczepionki, jest u dorosłych osób 100 razy większe niż u dzieci. W USA choroby, przed którymi chronią szczepionki, rocznie pozbawiają życia 500 dzieci i około 500 tysięcy dorosłych. O ile odsetek szczepień dzieci nigdy nie był wyższy niż obecnie, większość dorosłych nawet nie wie, że powinna się szczepić. Dorośli nie szczepią się, ponieważ uważają, że nie potrzebują szczepionek, martwią się, że nie zdołają za nie zapłacić, albo najczęściej nikt im nie powiedział, że powinni je otrzymać. A powinni grypa, zakażenie pneumokokowe, wirusowe zapalenie wątroby typu B, rak szyjki macicy, tężec, półpasiec i koklusz (krztusiec) to choroby wieku dorosłego, którym można zapobiegać za pomocą szczepień. W tej książeczce opisujemy szczepionki dla dorosłych, choroby, którym zapobiegają i wskazujemy, kto powinien się szczepić. Przypomnimy Ci, dlaczego szczepionki to ważny element zdrowego życia i dlaczego lekarz tak mocno je zaleca. 16VEC0022 Polish Adults Book.indd 2-3

3 Spis treści Jak działają szczepionki?... 2 Szczepionki dla wszystkich dorosłych... 4 Szczepionka Td (przeciwko tężcowi i błonicy) lub Tdap... 5 Szczepionka przeciwko grypie... 8 Szczepionki dla wszystkich dorosłych powyżej 60. roku życia Szczepionka przeciwko półpaścowi Szczepionki dla wszystkich dorosłych powyżej 65. roku życia Szczepionka przeciwko pneumokokom Szczepionki dla niektórych dorosłych Szczepionka przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) Szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby (WZW) typu A Szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby (WZW) typu B Szczepionka przeciwko ospie wietrznej Szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR) Szczepionka przeciwko meningokokom Szczepionki dla szczególnych populacji Kobiety w ciąży Fachowy personel medyczny Prawdopodobieństwo zgonu z powodu chorób, którym zapobiegają szczepionki, jest u dorosłych 100 razy większe niż u dzieci. Pracownicy dziecięcych placówek opiekuńczych Podróżni Częste pytania i wątpliwości na temat szczepionek Kalendarz szczepień Bibliografia Karta szczepień VEC0022 Polish Adults Book.indd 4-5

4 JAK DZIAŁAJĄ SZCZEPIONKI? Szczepionki a układ odpornościowy Po przejściu infekcji wirusowej lub bakteryjnej, zazwyczaj później już nie chorujemy na tę chorobę. Dzieje się tak, ponieważ nasz układ odpornościowy potrafi zapamiętywać intruzów. Komórki odpornościowe, tzw. limfocyty T i limfocyty B, kontrolują organizm po przebyciu infekcji i jeśli sprawca choroby powróci, układ odpornościowy rozpoznaje go i eliminuje, zanim ten wirus lub bakteria zdąży wywołać chorobę. Szczepionki są wytwarzane z postaci wirusa lub bakterii, która nie może wywołać choroby, ale sprawia, że układ odpornościowy produkuje komórki pamięci, które rozpoznają infekcję, dzięki czemu nasz organizm jest chroniony. Nasz układ odpornościowy zwalcza infekcje na dwa sposoby: szybko atakując każdy element obcy w organizmie, jest to tzw. odporność nieswoista, oraz zapewniając specyficzne reakcje odpornościowe na różne wirusy i bakterie, tzw. odporność swoista. Szczepionki działają poprzez wzmacnianie odporności swoistej. Dlaczego dorośli powinni się szczepić? Do chwili wejścia w dorosłość nasz układ odpornościowy przeżył już wiele infekcji i wytworzył wiele komórek pamięci. Istnieje jednak kilka powodów, dla których szczepionki wciąż są konieczne: Czasem szczepionka nie zapewnia ochrony na całe życie, ponieważ odporność maleje (np. szczepionki przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi). Czasem wirusy lub bakterie z upływem czasu zmieniają się i komórki pamięci mogą ich dobrze nie rozpoznać albo nawet wcale nie rozpoznać (np. grypa). Niekiedy starzejący się układ odpornościowy staje się podatny na choroby, które wcześniej były mniej groźne (np. półpasiec i zakażenie pneumokokowe). Skuteczna szczepionka przeciwko HIV musiałaby się dostosowywać do zmian, jakim stale podlega wirus. Te ciągłe zmiany, podobnie jak w przypadku wirusów grypy, są jednym z powodów, dla których stworzenie szczepionki przeciwko HIV jest takie trudne. Typy szczepionek Istnieje kilka metod wytwarzania szczepionek: Z wykorzystaniem żywych, osłabionych wirusów - przykładem są tu szczepionki przeciwko półpaścowi, ospie wietrznej, odrze, śwince, różyczce i wziewne szczepionki przeciwko grypie. Z wykorzystaniem całych, zabitych wirusów lub bakterii - przykładem jest szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A i większość zastrzyków przeciwko grypie. Z wykorzystaniem części wirusów lub bakterii - tą metodą wytwarzane są szczepionki przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) i pneumokokom. Niekiedy te części wirusów lub bakterii przyłącza się do innego białka, które wzmacnia reakcję odpornościową. Z wykorzystaniem toksyn (trucizn) produkowanych przez bakterie - w niektórych przypadkach przyczyną choroby są trucizny produkowane przez bakterie. Aby uchronić się przed chorobami, ludzie potrzebują większej ochrony przed toksynami niż przed samymi bakteriami. Takie szczepionki zawierają trucizny, które zostały inaktywowane (tzw. toksoidy) i nie mogą już wywołać choroby. Do tego typu należą np. szczepionki przeciwko tężcowi, błonicy i krztuścowi. Szczepionki są wytwarzane z postaci wirusów lub bakterii, która nie może wywołać choroby VEC0022 Polish Adults Book.indd 6-7

5 SZCZEPIONKA DLA WSZYSTKICH DOROSŁYCH Szczepionka Td (przeciwko tężcowi i błonicy) lub Tdap Szczepionka przeciwko grypie Td/Tdap (Szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i ze składnikiem bezkomórkowym przeciwko krztuścowi) KTO POWINIEN OTRZYMYWAĆ SZCZEPIONKĘ Td/Tdap? Dorośli, którzy nigdy wcześniej nie byli szczepieni szczepionką Tdap, powinni otrzymać jedną dawkę Tdap Kobiety w ciąży powinny dostać jedną dawkę szczepionki Tdap między 27. a 36. tygodniem ciąży podczas każdej ciąży Także dorośli, którzy będą mieli styczność z niemowlętami, a którzy wcześniej nie byli szczepieni szczepionką Tdap, powinni otrzymać dawkę tej szczepionki Dorośli, którzy wcześniej otrzymali szczepionkę Tdap, powinni co 10 lat dostawać dawkę utrwalającą Td Przed jakimi chorobami chronią szczepionki Td i Tdap? Szczepionka Td chroni przed tężcem i błonicą. Szczepionka Tdap chroni przed tężcem i błonicą, a także krztuścem (kokluszem). Litera T oznacza tężec (ang. tetanus). Tężec to bakteria, która na ogół atakuje starszych dorosłych. Bakteria tężca produkuje truciznę (czyli toksynę), która wywołuje ostre i bolesne skurcze mięśni żuchwy. (Mówi się, że tężec powoduje szczękościsk.) Zdarza się, że tężec prowadzi do śmierci. Skurcze mięśni gardła mogą zacisnąć tchawicę i spowodować natychmiastową śmierć przez uduszenie. Ponadto toksyna tężca może spowodować ciężkie i trwałe uszkodzenie serca. Na dziesięć osób zarażonych tężcem średnio trzy umierają na tę chorobę. Bakterie tężca są obecne w glebie i przedostają się do organizmu przez skaleczenie lub ukłucie. Ponieważ bakterie tężca będą zawsze obecne w glebie, ryzyko zakażenia tężcem nigdy nie zniknie. Szczepionka przeciwko tężcowi jest jedyną szczepionką chroniącą przed chorobą, która nie przenosi się z człowieka na człowieka. Litera d oznacza błonicę (ang. diphtheria). Błonicę wywołuje bakteria, która najczęściej atakuje dzieci i młodzież. Jednak podczas niedawnych epidemii w innych krajach chorowali przede wszystkim dorośli, a to ze względu na malejącą z wiekiem odporność, Bakteria błonicy powoduje powstanie grubego nalotu w tylnej części gardła, który utrudnia przełykanie i oddychanie. Ponadto wytwarza ona szkodliwe białko (toksynę), które może zaatakować serce, nerki i układ nerwowy. Wśród dzieci poniżej 5. roku życia i dorosłych powyżej 40. roku życia jedna na pięć osób zakażonych błonicą umiera z powodu uduszenia, niewydolności serca lub paraliżu. Błonica jest bardzo zakaźna, a rozprzestrzenia się przez kaszel i kichanie VEC0022 Polish Adults Book.indd 8-9

6 Bakteria wywołująca błonicę występuje wyłącznie u ludzi, podczas gdy większość innych bakterii występuje u ludzi oraz u niektórych zwierząt. Litera p oznacza krztusiec (ang. pertussis). Krztusiec wywołuje bakteria, która atakuje niemowlęta, dzieci, młodzież i dorosłych. Bakteria krztuśca wytwarza kilka toksyn, które sprawiają, że u osoby zakażonej pojawia się gęsty, lepki śluz, zatykający przełyk i powodujący bolesne napady kaszlu. Kiedy chory oddycha przez zwężoną tchawicę, powstaje rzężący odgłos, dlatego krztusiec określa się także jako koklusz. Napady kaszlu utrudniają choremu oddychanie, jedzenie i picie. Jeśli ktoś ma kaszel utrzymujący się przez kilka tygodni, bardzo możliwe, że jest zakażony krztuścem, który jest pospolitą infekcją. Malutkie dzieci posiadają wąską tchawicę, dlatego są narażone na szczególne ryzyko. Wiadomo, iż dorośli przekazują chorobę dzieciom, dlatego powinni być zaszczepieni w celu uchronienia dzieci, które nie ukończyły jeszcze cyklu szczepień. Podczas gdy większość chorób dzieci przekazują dorosłym, krztusiec często przenosi się w odwrotnym kierunku, z dorosłych na dzieci. Jakie jest prawdopodobieństwo, że zachoruję na którąś z tych chorób? Co roku w USA zdarza się około 40 przypadków tężca, z czego kilka kończy się śmiercią, dwa do pięciu przypadków błonicy i setki tysięcy przypadków krztuśca, z których 15 do 20 kończy się śmiercią. Czym się różni szczepionka Tdap od szczepionki Td? Szczepionka Tdap różni się od szczepionki Td tym, że zawiera także toksoid krztuśca. W ramach dawki utrwalającej zarówno młodzież, jak i dorośli powinni dostać szczepionkę Tdap zamiast Td, jeśli wcześniej jej nie otrzymali. Obecnie zalecane są dawki przypominające szczepionki Td (co 10 lat). Czy któraś z tych szczepionek wywołuje jakieś reakcje? Tak szczepionka Tdap, jak i Td czasem wywołują łagodne reakcje miejscowe, np. ból, zaczerwienienie lub tkliwość w miejscu wstrzyknięcia. Może także wystąpić ból głowy, zmęczenie lub niewielka gorączka. Niekiedy, szczególnie u dorosłych, może pojawić się ostra reakcja w miejscu wstrzyknięcia, prowadząca do obrzęku ramienia od barku do łokcia. Czy korzyści, jakie daje szczepionka, przewyższają ryzyko? W USA co roku pewna liczba osób zaraża się tymi chorobami, a część na nie umiera. Chociaż ostre reakcje są bardzo rzadko występującym skutkiem tych szczepionek, nie prowadzą one do trwałego uszczerbku na zdrowiu lub śmierci. Tak więc korzyści wynikające z przyjęcia szczepionki wyraźnie przewyższają ryzyko. Z powodu przewlekłego charakteru kaszlu krztuścowego chorobę tę nazywa się czasem studniowym kaszlem. Kaszel często utrzymuje się przez kilka miesięcy po zakażeniu. Co to jest szczepionka Tdap? Toksyny produkowane przez każdą z tych bakterii zostają inaktywowane za pomocą substancji chemicznej. Następnie substancja chemiczna zostaje usunięta, pozostawiając oczyszczoną, inaktywowaną toksynę (tzw. toksoid). Bakteria krztuśca może także wywoływać zapalenie płuc, napady drgawek oraz trwałe uszkodzenie mózgu. Jeśli ktoś ma kaszel utrzymujący się przez kilka tygodni, bardzo możliwe, że jest zakażony krztuścem, który jest pospolitą infekcją VEC0022 Polish Adults Book.indd 10-11

7 Szczepionka przeciwko grypie KTO POWINIEN OTRZYMAĆ SZCZEPIONKĘ PRZECIWKO GRYPIE? Wszyscy, po ukończeniu 6. miesiąca życia Co to jest grypa? Grypę wywołuje wirus, który atakuje układ oddechowy: wyściółkę nosa, tchawicę, oskrzela i oskrzeliki oraz płuca. W USA rocznie około 200 tysięcy osób trafia do szpitala, a tysiące, a nawet dziesiątki tysięcy umiera na ostre zapalenie płuc spowodowane grypą. Większość zgonów na tle grypy ma miejsce u osób powyżej 65. roku życia. Jednak prawdopodobieństwo hospitalizacji z powodu zakażenia grypą jest większe u małych dzieci niż u dorosłych, a przy tym małe dzieci często zarażają wirusem grypy rodziców i dziadków. Ponadto u chorych na choroby takie jak astma, podobnie jak w przypadku osób starszych, istnieje duże ryzyko, że grypa spowoduje ostre zapalenie płuc oraz śmierć. Jakie jest ryzyko, że zachoruję na grypę? Grypa występuje bardzo powszechnie. Co roku setki tysięcy osób trafia do szpitala z gorączką, krupem (infekcją krtani), zapaleniem płuc, zapaleniem oskrzeli lub oskrzelików wywołanym przez wirus grypy. Ponieważ inne wirusy także wywołują choroby układu oddechowego i przeziębienie, należy pamiętać, że szczepionka przeciwko grypie chroni tylko przed wirusem grypy. Czym jest szczepionka przeciwko grypie? Jest kilka różnych szczepionek przeciwko grypie. Większość szczepionek przeciwko grypie, podawanych w postaci zastrzyku, zawiera inaktywowane, całe wirusy grypy, wyhodowane albo w jajach, albo w komórkach ssaczych, oczyszczone i inaktywowane chemicznie, aby nie mogły wywoływać choroby. Niewielka liczba szczepionek przeciwko grypie zawiera tylko jedno białko powierzchniowe wirusa grypy (tzw. hemaglutyninę), które zostało wyhodowane w komórkach owadzich, oczyszczone i wykorzystane jako szczepionka. Ta wersja jest dostępna tylko dla dorosłych między 18. a 49. rokiem życia; jest to pierwsza szczepionka przeciwko grypie, która nie zawiera białka jaj. Szczepionka z żywych, osłabionych wirusów grypy (FluMist ) nie potrafi rozwijać się w płucach. Osłabione wirusy grypy mogą rozwijać się w wyściółce nosa, skutecznie wywołując reakcję odpornościową. Szczepionka FluMist jest wytwarzana z wirusów hodowanych w jajach. Jest podawana jako spray do nosa osobom zdrowym w wieku od 2 do 49 lat, przy czym szczepionki tej nie podaje się kobietom w ciąży. Skład szczepionek przeciwko grypie jest co roku zmieniany w taki sposób, by zawierały one trzy lub cztery szczepy bakterii, które w danym roku mogą powodować grypę. Czy szczepionka przeciwko grypie wywołuje jakieś reakcje? Szczepionka przeciwko grypie podawana jako zastrzyk powoduje gorączkę, ból mięśni i zmęczenie rzadziej niż u jednej na sto osób. Reakcje te pojawiają się na ogół w okresie od sześciu do dwunastu godzin po szczepieniu i mogą się utrzymywać przez jeden lub dwa dni. Prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji jest największe u dzieci, które w przeszłości nie otrzymały szczepionki przeciwko grypie lub nie były zakażone wirusem grypy (zwykle u bardzo małych dzieci). Szczepionka w wersji podawanej do nosa może powodować lekkie zatkanie nosa lub katar. U osób ze stwierdzoną alergią na jaja w rzadkich przypadkach może się pojawić ostra reakcja alergiczna na szczepionkę przeciwko grypie. Dlatego osoby z ostrą alergią na jaja (objawiającą się spadkiem ciśnienia krwi lub trudnościami w oddychaniu) powinny otrzymać szczepionkę bez białka jaj, o ile mają od 18 do 49 lat. Osoby poza tym przedziałem wiekowym (młodsze lub starsze) powinny skonsultować się z alergologiem. Osoby, u których alergia nie jest tak ostra, np. objawia się pokrzywką, mogą otrzymywać inne wersje szczepionki przeciwko grypie, ale po szczepieniu powinny pozostać przez 30 minut w gabinecie lekarskim na wypadek wystąpienia reakcji. Czy korzyści, jakie daje szczepionka przeciwko grypie, przewyższają ryzyko? Wirus grypy zabija tysiące, a nawet dziesiątki tysięcy ludzi rocznie. Ponadto około 200 tysięcy osób trafia do szpitala, kiedy wirus grypy wywoła gorączkę, krup, zapalenie oskrzeli, zapalenie oskrzelików lub zapalenie płuc. Ponieważ szczepionka nie wywołuje ostrych reakcji, korzyści wynikające z jej przyjęcia wyraźnie przewyższają ryzyko VEC0022 Polish Adults Book.indd 12-13

8 SZCZEPIONKI DLA WSZYSTKICH DOROSŁYCH POWYŻEJ 60. ROKU ŻYCIA Szczepionka Td (przeciwko tężcowi i błonicy)/tdap Szczepionka przeciwko grypie Szczepionka przeciwko półpaścowi Szczepionka przeciwko półpaścowi KTO POWINIEN OTRZYMYWAĆ SZCZEPIONKĘ PRZECIWKO PÓŁPAŚCOWI? Wszyscy dorośli w wieku 60 lat i starsi, którzy wcześniej nie dostali tej szczepionki (nawet jeśli chorowali na półpasiec) Co to jest półpasiec? Półpasiec atakuje wskutek ponownego przebudzenia się wirusa ospy wietrznej. Stąd na półpasiec chorują tylko te osoby, które wcześniej przeszły ospę wietrzną. Półpasiec najczęściej występuje u osób starszych i u osób, które mają osłabiony układ odpornościowy. Najczęstszym objawem półpaśca jest wysypka zwykle wzdłuż linii przebiegu nerwu i ostry ból. Czasem ból może się utrzymywać przez kilka miesięcy lub lat. Bywa tak ostry, że może prowadzić do bezsenności, depresji i utraty wagi. Na niektórych ból działa tak osłabiająco, że nie są w stanie wykonywać codziennych czynności, jak kąpiel czy ubieranie się. Duże natężenie bólu może także ograniczać normalne życie społeczne chorego. Średnio w 15 na 100 przypadków półpasiec obejmuje nerwy w okolicach oczu i może prowadzić do pogorszenia wzroku lub ślepoty. Jakie jest prawdopodobieństwo, że zachoruję na półpasiec? W USA na półpasiec rocznie zapada od 500 tysięcy do 1 miliona osób. Od dwudziestu do trzydziestu osób na sto prawdopodobnie zachoruje na półpasiec. Spośród tych, którzy dożyją do 85 lat, przynajmniej połowa przejdzie tę chorobę. Nawet do pięciu osób na sto, które chorowały na półpasiec, zachoruje na niego ponownie. Jak można się zarazić półpaścem? Półpaścem nie można się zarazić od innych. Zachorować na niego mogą ci, którzy przebyli ospę wietrzną, ponieważ wirus wywołujący ospę wietrzną przez wiele lat żyje w uśpieniu w ich układzie nerwowym. Do ponownego przebudzenia się wirusa dochodzi wtedy, gdy układ odpornościowy jest osłabiony z powodu zaawansowanego wieku, zakażeń innymi wirusami lub przyjmowania leków immunosupresyjnych, które stosuje się np. w leczeniu raka. Chory na półpasiec może zarazić ospą wietrzną osobę, która wcześniej nie przebyła ospy wietrznej ani nie była przeciwko niej szczepiona. Zarażenie następuje poprzez kontakt z otwartymi pęcherzami. Jeśli pęcherze jeszcze się nie pojawiły albo są zaschnięte lub przykryte, prawdopodobieństwo przekazania wirusa jest mniejsze. Czym jest szczepionka przeciwko półpaścowi? Szczepionka przeciwko półpaścowi jest bardziej skoncentrowaną wersją szczepionki przeciwko ospie wietrznej, jaką obecnie podaje się dzieciom. Obie są wytwarzane z tych samych żywych, osłabionych wirusów ospy wietrznej. Czym się różni ta szczepionka od szczepionki przeciwko ospie wietrznej? Szczepionka przeciwko półpaścowi zawiera około 14-krotnie więcej osłabionych wirusów ospy wietrznej niż zwykła szczepionka przeciwko ospie wietrznej. Taka ilość wirusów jest konieczna, aby wywołać reakcję ochronną u osób, które już są zakażone wirusem ospy wietrznej, ale muszą wzmocnić swoją odporność. Czy szczepionka przeciwko półpaścowi wywołuje jakieś reakcje? Szczepionka przeciwko półpaścowi jest bezpieczna. Częste skutki uboczne to np. zaczerwienienie, ból, obrzęk i swędzenie w miejscu wstrzyknięcia. U niektórych w miejscu wstrzyknięcia może także pojawić się wysypka. Czy osoba zaszczepiona przeciwko półpaścowi musi trzymać się z daleka od niemowląt, które jeszcze nie otrzymały szczepionki przeciwko ospie wietrznej? Nie. Jeśli jednak pojawi się wysypka, należy uważać, aby dziecko nie miało styczności z pęcherzami. Czy korzyści, jakie daje szczepionka, przewyższają ryzyko? W USA na półpasiec zapada rocznie od 500 tysięcy do 1 miliona osób. Ponieważ szczepionka nie wywołuje poważnych reakcji, korzyści wynikające z jej przyjęcia wyraźnie przewyższają ryzyko VEC0022 Polish Adults Book.indd 14-15

9 SZCZEPIONKI DLA WSZYSTKICH DOROSŁYCH POWYŻEJ 65. ROKU ŻYCIA Szczepionka Td (przeciwko tężcowi i błonicy)/tdap Szczepionka przeciwko grypie Szczepionka przeciwko półpaścowi Szczepionka przeciwko pneumokokom Szczepionka przeciwko pneumokokom KTO POWINIEN OTRZYMYWAĆ SZCZEPIONKĘ PRZECIWKO PNEUMOKOKOM? Dorośli powyżej 65. roku życia Osoby z przewlekłymi chorobami, jak choroby serca, choroby płuc (w tym astma), cukrzyca, alkoholizm lub przewlekła niewydolność wątroby (marskość) Osoby niemające śledziony Chorzy na chorobę Hodgkina, chłoniaka, szpiczaka mnogiego, niewydolność nerek, mający implanty ślimakowe lub wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego Osoby przechodzące chemioterapię Osoby zakażone wirusem AIDS Osoby mieszkające w środowiskach lub społecznościach wysokiego ryzyka, jak domy pomocy społecznej lub domy opieki Osoby palące papierosy Co to są pneumokoki? Pneumokoki to bakterie wywołujące kilka rodzajów poważnych infekcji, z których najczęstszą jest zapalenie płuc. Chorzy na zapalenie płuc mają wysoką gorączkę, kaszel i szybki, urywany oddech. Niekiedy nagromadzenie ropy może prowadzić do zapadnięcia się płuca. Pneumokoki mogą także zakażać krew (sepsa) lub mózg i rdzeń kręgowy (zapalenie opon mózgowordzeniowych). Jakie jest prawdopodobieństwo, że zakażę się pneumokokami? Rocznie w USA około 175 tysięcy osób trafia do szpitala z zapaleniem płuc wywołanym przez pneumokoki. Szczególnie podatne na tę chorobę są osoby starsze, zwłaszcza mieszkające w domach pomocy społecznej. Wśród osób starszych pięć do siedmiu na sto umiera na zapalenie płuc wywołane przez pneumokoki. Jeśli bakterie dostaną się do układu krwionośnego, średnio sześć na sto osób chorych na tę chorobę umiera. Ponadto rocznie odnotowuje się w kraju od 3000 do 6000 zachorowań na zapalenie opon mózgowordzeniowych. Osiem na dziesięć osób starszych, które zachorowały na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wskutek zakażenia pneumokokami, umiera. Jak można się zakazić pneumokokami? Zakażenia pneumokokowe przenoszą się przez kaszel i kichanie. Bakterie pneumokokowe żyją w nosie i gardle u 25 na każde 100 osób. Przeniesienie częściej następuje w zatłoczonych miejscach oraz zimą i wczesną wiosną VEC0022 Polish Adults Book.indd 16-17

10 Czym jest szczepionka przeciwko pneumokokom? Istnieją dwie szczepionki chroniące przed pneumokokami. Szczepionka najczęściej stosowana u dorosłych jest w użyciu od początku lat osiemdziesiątych XX wieku. Zawiera ona cukry (tzw. polisacharydy) z powierzchni 23 różnych typów bakterii pneumokokowych. Te 23 typy bakterii odpowiadają za większość chorób wywoływanych przez pneumokoki u dorosłych. Szczepionka ta nosi nazwę szczepionki polisacharydowej przeciw pneumokokom. Drugą szczepionkę przeciwko pneumokokom opracowano z myślą o bardzo małych dzieciach, ponieważ one także narażone są na zakażenie, ale szczepionka polisacharydowa ich nie chroni. W tej wersji polisacharydy z 13 różnych typów pneumokoków są związane (czyli skoniugowane) z nieszkodliwym białkiem, dzięki czemu dzieci są lepiej chronione. Tę szczepionkę określa się mianem skoniugowanej szczepionki przeciwko pneumokokom. Ponieważ ta wersja sprawdza się także u dorosłych, jest zalecana dla grupy osób, u których występują pewne schorzenia wpływające na obniżenie odporności. Czy któraś z dwóch szczepionek przeciwko pneumokokom wywołuje jakieś reakcje? W obu przypadkach szczepionka może spowodować lekki ból, zaczerwienienie i tkliwość w miejscu wstrzyknięcia. U niewielkiej grupy pacjentów może także pojawić się lekka gorączka. Czy korzyści, jakie daje szczepionka, przewyższają ryzyko? W USA co roku dochodzi do zgonów z powodu chorób wywoływanych przez pneumokoki. Ponieważ szczepionki przeciw pneumokokom nie wywołują ostrych reakcji, korzyści wynikające z przyjęcia szczepionki przewyższają ryzyko. W USA rocznie około 175 tysięcy ludzi trafia do szpitala z zapaleniem płuc wywołanym przez pneumokoki. Po odkryciu penicyliny dążenie do opracowania szczepionki przeciwko pneumokokom osłabło. Jednak mniej więcej 20 lat później, wraz z pojawieniem się oporności na antybiotyki, powrócono do badań nad nią VEC0022 Polish Adults Book.indd 18-19

11 SZCZEPIONKI DLA NIEKTÓRYCH DOROSŁYCH Szczepionka przeciwko pneumokokom Szczepionka przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) Szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A Szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B Szczepionka przeciwko ospie wietrznej Szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR) Szczepionka przeciwko meningokokom Szczepionka przeciwko pneumokokom W niektórych grupach dorosłych szczepionka przeciwko pneumokokom jest zalecana niezależnie od wieku, a są to: Osoby z przewlekłymi chorobami, jak choroby serca, choroby płuc (w tym astma), cukrzyca, alkoholizm lub przewlekła niewydolność wątroby (marskość) Osoby niemające śledziony Chorzy na chorobę Hodgkina, chłoniaka, szpiczaka mnogiego, niewydolność nerek, mający implanty ślimakowe lub wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego Osoby przechodzące chemioterapię Osoby zakażone wirusem AIDS Osoby mieszkające w środowiskach lub społecznościach wysokiego ryzyka, jak domy pomocy społecznej lub domy opieki Osoby palące papierosy Więcej informacji znajdziesz na stronach Szczepionka przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) KTO POWINIEN OTRZYMAĆ SZCZEPIONKĘ HPV? Wszystkie nastolatki i dorośli do 26 roku życia, którzy wcześniej nie otrzymali trzech dawek szczepionki Co to jest wirus brodawczaka ludzkiego? Wirus brodawczaka ludzkiego (ang. human papillomavirus, HPV) to rodzaj wirusa, który atakuje okolice narządów płciowych i wyściółkę szyjki macicy. Istnieje wiele różnych typów HPV. Niektóre powodują powstawanie brodawek płciowych u mężczyzn i kobiet, inne wywołują raka szyjki macicy. Szczepionka przeciwko HPV jest drugą szczepionką chroniącą przed rakiem. Pierwsza szczepionka zapobiegająca rakowi to szczepionka przeciwko WZW typu B, opracowana na początku lat osiemdziesiątych XX wieku. Jakie jest prawdopodobieństwo, że zakażę się HPV? W USA przed zastosowaniem szczepionki przeciwko HPV 6 milionów ludzi rocznie zakażało się HPV. Stale około 20 milionów osób jest zakażonych tym wirusem, a średnio u 25 tysięcy osób rocznie rozpoznawany jest rak wywołany przez HPV. Jak można zarazić się HPV? HPV przenosi się przez kontakty płciowe. Najczęściej, (ale nie zawsze) podczas seksu. Chociaż prezerwatywy są pomocne, nie dają całkowitej ochrony. Czym jest szczepionka przeciwko HPV? Szczepionka przeciwko HPV wytwarzana jest z białka znajdującego się na powierzchni wirusa HPV. Dostępne są dwie wersje szczepionki przeciwko HPV. Jedna zawiera białko powierzchniowe z czterech typów HPV dwóch najczęściej wywołujących raka szyjki macicy i dwóch najczęściej wywołujących brodawki płciowe. Druga wersja szczepionki chroni tylko przed dwoma typami wirusa odpowiedzialnymi za większość przypadków raka szyjki macicy. Tej wersji nie stosuje się u mężczyzn, ponieważ nie chroni ona przed brodawkami płciowymi. Czy kobiety, które otrzymały szczepionkę, nadal muszą robić badania cytologiczne? Tak. Szczepionka przeciwko HPV nie chroni przed innymi szczepami brodawczaka, które są przyczyną około 30 na 100 przypadków raka szyjki macicy, dlatego kobiety nadal powinny się regularnie badać. Czy osoby zaszczepione nadal muszą się obawiać chorób przenoszonych drogą płciową? Tak. Szczepionka przeciwko HPV nie chroni przed wszystkimi typami HPV, nie zapobiega także innym rodzajom infekcji przenoszonych drogą płciową, takim jak kiła, rzeżączka, zakażenie chlamydią i opryszczka. Czy szczepionka przeciwko HPV wywołuje jakieś reakcje? Szczepionka może spowodować ból lub zaczerwienienie w miejscu wstrzyknięcia. U niewielkiej liczby osób może także pojawić się lekka gorączka. Czy korzyści, jakie daje szczepionka, przewyższają ryzyko? Co roku tysiące ludzi zostaje zakażonych HPV, niektórzy wskutek infekcji umierają. Ponieważ szczepionka nie wywołuje poważnych reakcji, korzyści wynikające z jej przyjęcia wyraźnie przewyższają ryzyko VEC0022 Polish Adults Book.indd 20-21

12 Szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby (WZW) typu A Szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby (WZW) typu B KTO POWINIEN OTRZYMYWAĆ SZCZEPIONKĘ PRZECIWKO WZW TYPU A? Osoby podróżujące do krajów o umiarkowanym lub wysokim odsetku zachorowań na WZW typu A Mężczyźni, który uprawiają seks z mężczyznami Osoby używające wspólnych igieł do wstrzykiwania narkotyków Osoby z przewlekłą niewydolnością wątroby, które otrzymują koncentraty czynników krzepnięcia Pracownicy laboratoriów, którzy w pracy mają styczność z wirusem WZW typu A Osoby, które chcą się chronić przed WZW typu A Co to jest wirusowe zapalenie wątroby typu A? Wirusowe zapalenie wątroby typu A jest wywoływane przez wirusa, który atakuje wątrobę. U części dorosłych zakażenie wirusem WZW typu A nie powoduje żadnych objawów. U niektórych występuje utrata apetytu, wymioty, nudności, zmęczenie i żółtaczka (żółte zabarwienie oczu i skóry). Zakażenie WZW typu A często przebiega znacznie łagodniej niż w przypadku WZW typu B. (Patrz następna strona.) Jednak WZW typu A może wywoływać piorunujące zakażenie wątroby i śmierć. Zdarza się to zwykle u osób z przewlekłą niewydolnością wątroby. Dawniej WZW typu A określano mianem żółtaczki zakaźnej, ponieważ choroba ta przenosi się przez zakażony pokarm i wodę, podczas gdy WZW typu B nazywano żółtaczką wszczepienną, ponieważ przenosi się przez krew. U wielu osób zakażenie wirusem WZW typu A często nie powoduje żadnych objawów. 18 Jakie jest ryzyko, że zakażę się wirusowym zapaleniem wątroby typu A? Wirus WZW typu A zwykle przenosi się przez zakażony pokarm lub wodę. W USA rocznie dziesiątki tysięcy osób zakaża się WZW typu A, a około 100 umiera na tę chorobę. Czym jest szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A? Szczepionkę przeciwko WZW typu A wytwarza się, pozyskując wirus WZW typu A, oczyszczając go i przeprowadzając całkowitą inaktywację za pomocą substancji chemicznej (formaldehydu). Czy szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A wywołuje jakieś reakcje? Szczepionka może powodować ból, ciepło lub obrzęk w miejscu podania zastrzyku, albo ból głowy. Czy korzyści, jakie daje szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A, przewyższają ryzyko? W USA wirus WZW typu A co roku zakaża tysiące osób, a pewna ich liczba umiera. Szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A nie wywołuje ostrych reakcji. Tak więc korzyści wynikające z przyjęcia szczepionki przeciwko WZW typu A wyraźnie przewyższają ryzyko. KTO POWINIEN OTRZYMYWAĆ SZCZEPIONKĘ PRZECIWKO WZW TYPU B? Personel medyczny, który może mieć kontakt z krwią Osoby aktywne seksualnie, które nie pozostają w stałych, wzajemnie monogamicznych związkach Mężczyźni, który uprawiają seks z mężczyznami Osoby chore na jakiekolwiek choroby przenoszone drogą płciową Osoby, które mieszkają lub pozostają w bliskości fizycznej z kimś przewlekle zakażonym Osoby z przewlekłą niewydolnością wątroby Osoby podróżujące do krajów o umiarkowanym lub wysokim odsetku zachorowań na WZW typu B Osoby poddawane hemodializie Osadzeni w więzieniach Osoby przyjmujące narkotyki, które używają do ich wstrzykiwania wspólnych igieł Klienci i personel placówek dla osób niepełnosprawnych umysłowo Co to jest wirusowe zapalenie wątroby typu B? Wirusowe zapalenie wątroby typu B wywołuje wirus, który atakuje wątrobę. W USA co roku diagnozowanych jest około 4500 nowych zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu B. U większości osób zakażenie wirusem WZW typu B nie powoduje żadnych objawów. U niektórych występuje utrata apetytu, wymioty, nudności, zmęczenie i żółtaczka (żółte zabarwienie oczu i skóry). Wirus zapalenia wątroby typu B może także wywoływać piorunujące zakażenie wątroby, przewlekłą chorobę wątroby zwaną marskością wątroby oraz raka wątroby. Prawdopodobieństwo zachorowania na marskość wątroby jest większe u małych dzieci zakażonych wirusem WZW typu B niż u dzieci starszych lub osób dorosłych. Jednak w USA co roku tysiące ludzi umiera z powodu powikłań po wirusowym zapaleniu wątroby typu B. Ponieważ szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby (WZW) typu B jest obecnie zalecana dla wszystkich dzieci, naukowcy przewidują drastyczny spadek liczby zachorowań na raka wątroby, gdy te dzieci dorosną VEC0022 Polish Adults Book.indd 22-23

13 Jakie jest ryzyko, że zakażę się wirusowym zapaleniem wątroby typu B? Popularny jest mylny pogląd, że wirus WZW typu B przenosi się tylko między osobami dorosłymi przez kontakty seksualne. W rzeczywistości wirus przenosi się także na inne sposoby: Matki zarażone wirusem WZW typu B mogą przekazać zakażenie dziecku podczas porodu. W krwi osób zakażonych występuje wysokie stężenie wirusa WZW typu B. Ponadto może on występować w niskim stężeniu w ślinie. Wirus może się więc przenosić podczas wspólnego korzystania z przedmiotów osobistych, takich jak maszynki do golenia, szczoteczki do zębów lub myjki. Ponieważ u większości ludzi zakażonych wirusem WZW typu B nie występują żadne objawy, często nie wiedzą oni, że są zakażeni. Nawet 2 miliony ludzi w USA jest zakażonych WZW typu B i może przekazywać wirus innym. Wielu spośród nich nie wie, że mają WZW typu B, dopóki wiele lat po zakażeniu nie zostanie u nich rozpoznana niewydolność wątroby lub rak wątroby. Czym jest szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B? Szczepionkę przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B wytwarza się przez wyizolowanie powłoki białkowej, która otacza wirus (tzw. białka powierzchniowego WZW typu B). Odporność na to jedno białko chroni przed zakażeniem wirusem. Czy szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B wywołuje jakieś reakcje? Szczepionka przeciwko WZW typu B może powodować ból, zaczerwienienie i tkliwość w miejscu podania zastrzyku, a czasem gorączkę. Średnio u jednej na 600 tysięcy osób szczepionych przeciwko WZW typu B występuje ostra reakcja alergiczna. Objawy obejmują pokrzywkę, wysypkę lub spadek ciśnienia krwi i na ogół pojawiają się w ciągu 30 minut po podaniu szczepionki. Czy korzyści, jakie daje szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, przewyższają ryzyko? Wirus WZW typu B u tysięcy ludzi rocznie jest przyczyną trwałego uszczerbku na zdrowiu lub śmierci. Wielu z nich zakaża się od przyjaciół, członków rodziny lub krewnych, którzy nie wiedzieli, że są nosicielami wirusa. Z drugiej strony ostre reakcje na szczepionkę przeciwko WZW typu B są niezwykle rzadkie i nigdy nie prowadzą do trwałego uszczerbku na zdrowiu. Tak więc korzyści wynikające z przyjęcia szczepionki przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu B wyraźnie przewyższają ryzyko. Szczepionka przeciwko ospie wietrznej KTO POWINIEN OTRZYMYWAĆ SZCZEPIONKĘ PRZECIWKO OSPIE WIETRZNEJ? Dorośli, u których rozpoznano ospę wietrzną lub ci, którzy wcześniej nie byli szczepieni przeciwko ospie wietrznej Dorośli, którzy wcześniej otrzymali tylko jedną dawkę szczepionki przeciwko ospie wietrznej Co to jest ospa wietrzna? Ospę wietrzną wywołuje bardzo zakaźny wirus, który rozprzestrzenia się przez kaszel i kichanie. U osób zakażonych wirusem ospy wietrznej na całym ciele pojawia się od 300 do 500 pęcherzy. Wirus atakuje także płuca (zapalenie płuc), mózg (zapalenie mózgu) i przygotowuje grunt pod ostre infekcje skórne (wywoływane przez bakterie zjadające ciało ). Wirus ospy wietrznej najczęściej zakaża małe dzieci. Jednak grupy najbardziej narażone na powikłania to nastolatki i dorośli. Przykładowo, średnio na 100 przypadków ospy wietrznej tylko 5 zdarza się wśród dorosłych. Jednak na każde 100 zgonów z powodu ospy wietrznej około 35 stanowią osoby dorosłe. Wirus ospy wietrznej może także zakażać nienarodzone dzieci w czasie ciąży, powodując wady wrodzone lub śmierć płodu. Osoby mające ospę wietrzną są bardziej narażone na zakażenie tzw. bakteriami zjadającymi ciało. Dochodzi do niego, gdy bakterie dostają się do otwartych pęcherzy. Ta infekcja jest jedną z najczęstszych przyczyn hospitalizacji osób chorych na ospę wietrzną. Jakie jest ryzyko, że zakażę się ospą wietrzną? Przed wynalezieniem szczepionki przeciwko ospie wietrznej prawie wszyscy chorowali w dzieciństwie na tę chorobę. Od czasu, gdy w 1995 r. udostępniono szczepionkę przeciwko ospie wietrznej, liczba zakażeń zmalała dziesięciokrotnie. Jednak przypadki ospy wietrznej wciąż są w USA dość częste. U osób zakażonych wirusem ospy wietrznej na całym ciele pojawia się od 300 do 500 pęcherzy VEC0022 Polish Adults Book.indd 24-25

14 Czym jest szczepionka przeciwko ospie wietrznej? Szczepionka przeciwko ospie wietrznej jest sporządzana z żywych, osłabionych wirusów tej choroby. Szczepionkę wytwarza się, hodując wirus w wyspecjalizowanych komórkach w laboratorium. W miarę, jak poprawia się zdolność rozwoju wirusa w komórkach laboratoryjnych, pogarsza się jego zdolność rozwoju w organizmie człowieka. Kiedy więc jest stosowany jako szczepionka, układ odpornościowy rozpoznaje wirus ospy wietrznej, ale osoba zaszczepiona nie zapada na chorobę. Czy szczepionka przeciwko ospie wietrznej wywołuje jakieś reakcje? U niektórych osób mogą się pojawić takie reakcje jak ból, zaczerwienienie lub tkliwość w miejscu wstrzyknięcia. U około 5 na 100 osób po szczepieniu mogą wystąpić nieliczne pęcherze. Czy korzyści, jakie daje szczepionka przeciwko ospie wietrznej, przewyższają ryzyko? Zanim szczepionka przeciwko ospie wietrznej stała się dostępna, tysiące ludzi rocznie trafiało do szpitala, a część z nich umierała na tę chorobę. Szczepionka pozwoliła zmniejszyć liczbę zachorowań na ospę wietrzną w USA, lecz nie wyeliminowała choroby całkowicie. Przypadki ospy wietrznej nadal są w USA dość częste, a choroba jest wysoce zakaźna. Decyzja o nieprzyjęciu szczepionki jest równoznaczna z ryzykiem zachorowania. Ponieważ szczepionka przeciwko ospie wietrznej nie wywołuje żadnych ostrych reakcji, korzyści wynikające z jej przyjęcia wyraźnie przewyższają ryzyko. U około 5 na 100 osób po szczepieniu mogą wystąpić nieliczne pęcherze. Szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR) KTO POWINIEN OTRZYMAĆ SZCZEPIONKĘ MMR? Osoby urodzone w 1957 r. lub później, które nie chorowały na odrę, świnkę, różyczkę lub nie były szczepione przeciwko tym chorobom (Szczególną uwagę należy zwrócić na młode dziewczęta i kobiety, które nie są w ciąży i nie chorowały na różyczkę, a to ze względu na zagrożenie dla dzieci, które mogą mieć w przyszłości) Osoby rozpoczynające studia, które nie otrzymały dwóch dawek szczepionki Osoby należące do personelu medycznego, które nie otrzymały dwóch dawek szczepionki, oraz które urodziły się przed 1957 r., a nie mają laboratoryjnego potwierdzenia choroby Podróżujący za granicę, którzy nie otrzymali dwóch dawek szczepionki Przed jakimi chorobami chroni szczepionka MMR? Szczepionka MMR chroni przed trzema chorobami: 1. Pierwsza litera M oznacza odrę (ang. measles). Odrę wywołuje wirus, który atakuje wyściółkę tylnej części gardła i nosa. Chorzy na odrę mają katar, kaszel, gorączkę, zapalenie spojówek i wysypkę, która zaczyna się na twarzy i rozprzestrzenia po całym ciele. Wirus odry może także atakować płuca (powodując zapalenie płuc) oraz mózg (powodując trwałe uszkodzenie mózgu lub śmierć). Odra jest bardzo zakaźna, a rozprzestrzenia się przez kaszel i kichanie. 2. Druga litera M oznacza świnkę (ang. mumps). Świnkę wywołuje wirus, który najczęściej powoduje bolesny obrzęk gruczołów znajdujących się tuż pod uchem (ślinianek przyusznych). Świnka atakuje także wyściółkę komór mózgu i kanału rdzenia kręgowego (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych) i może prowadzić do trwałej utraty słuchu. Świnka może ponadto zaatakować nienarodzone dziecko w pierwszym trymestrze ciąży i spowodować jego śmierć. 3. Litera R oznacza różyczkę (ang. rubella). Różyczkę wywołuje wirus, który zwykle powoduje obrzęk gruczołów znajdujących się za uchem, lekką wysypkę i gorączkę. Różyczka u małych dzieci ma na ogół łagodny przebieg. Jeśli jednak wirusem różyczki zostanie zakażona kobieta w ciąży, wirus może spowodować trwałe i ciężkie wady wrodzone lub poronienie. Jakie jest prawdopodobieństwo, że zachoruję na którąś z tych chorób? W 2005 r. Centra Zwalczania i Zapobiegania Chorobom (CDC) ogłosiły, że różyczka została w USA wyeliminowana. Rocznie odnotowuje się w kraju średnio kilkaset przypadków świnki i mniej niż 100 przypadków odry. Jednak w miarę wzrostu odsetka szczepień zwiększa się względna liczba dorosłych zapadających na te choroby w czasie epidemii. Przykładowo od 1990 r. 30 do 40 procent przypadków świnki dotknęło osoby w wieku 15 lat i starsze. Przy tym u dorosłych chorujących na te choroby dochodzi do większej liczby powikłań VEC0022 Polish Adults Book.indd 26-27

15 Czym jest szczepionka MMR? Szczepionka zawiera żywe, osłabione wirusy odry, świnki i różyczki. Szczepionkę wytwarza się w taki sam sposób, jak szczepionkę przeciwko ospie wietrznej. (Patrz strona 22.) Czy szczepionka MMR wywołuje jakieś reakcje? U niektórych po podaniu szczepionki MMR może pojawić się ból, zaczerwienienie lub tkliwość w miejscu wstrzyknięcia. Szczepionka może także wywoływać gorączkę lub wysypkę, która występuje w okresie od ośmiu do dziesięciu dni po szczepieniu. Dotyczy to średnio od pięciu do piętnastu osób na 100 szczepionych. Szczepionka MMR może ponadto prowadzić do spadku liczby komórek znajdujących się we krwi, które wspomagają jej krzepnięcie (płytki krwi). Taka reakcja zdarza się niezwykle rzadko (u jednej na 24 tysiące osób) i nie jest przyczyną śmierci ani długotrwałej hospitalizacji. Składnik przeciwko różyczce może również powodować krótkotrwały obrzęk drobnych stawów (artretyzm). Artretyzm ma charakter czasowy i występuje po szczepieniu głównie u młodych dziewcząt i kobiet. Niektórzy obawiali się, że szczepionka MMR jest przyczyną autyzmu. Doprowadziło to do spadku liczby szczepień, a w konsekwencji do wybuchów epidemii. W dwunastu obszernych, starannie przeprowadzonych badaniach udowodniono, że szczepionka MMR nie powoduje autyzmu. Czy korzyści, jakie daje szczepionka MMR, przewyższają ryzyko? Chociaż w USA zakażenia tymi wirusami zdarzają się stosunkowo rzadko, są wciąż powszechne w innych częściach świata. Dlatego spadek odsetka szczepień zwiększa prawdopodobieństwo wybuchów epidemii w kraju. Np niedawno, bo w 2011 r., około 220 osób zachorowało na odrę. Natomiast w 2006 r. tysiące młodych ludzi w USA zachorowało na świnkę. Ostre reakcje na szczepionkę MMR zdarzają się niezwykle rzadko, a korzyści wynikające z jej przyjęcia wyraźnie przewyższają ryzyko. Szczepionka przeciwko meningokokom KTO POWINIEN OTRZYMYWAĆ SZCZEPIONKĘ PRZECIWKO MENINGOKOKOM? Osoby niemające śledziony Osoby, u których występuje rzadkie schorzenie immunologiczne, tzw. niedobory składowych dopełniacza Podróżujący do miejsc, gdzie występują zakażenia meningokokowe Rekruci do wojska Pracownicy laboratoriów narażeni na kontakt z tymi bakteriami Studenci pierwszego roku studiów mieszkający w akademikach Co to są meningokoki? Meningokoki są to bakterie żyjące na wyściółce nosa i gardła. Średnio jedna na 10 osób młodych i dorosłych ma te bakterie na wyściółce gardła i nie ma żadnych objawów infekcji. Jakie jest prawdopodobieństwo, że zakażę się meningokokami? W USA około 2500 osób rocznie zakaża się meningokokami, a 120 umiera na to zakażenie. Z osób, które przeżyły chorobę, średnio 400 na resztę życia dotyka trwała niepełnosprawność, np. napady drgawek, utrata kończyn, niewydolność nerek, głuchota lub upośledzenie umysłowe. W Afryce subsaharyjskiej jest obszar, gdzie epidemie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych zdarzają się tak często, że nazywa się go pasem występowania zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych VEC0022 Polish Adults Book.indd 28-29

16 Jak można zarazić się meningokokami? Bakterie meningokokowe przenoszą się przez kaszel lub kichanie. Czym jest szczepionka przeciwko meningokokom? Istnieją dwa rodzaje szczepionki przeciwko meningokokom. Oba są wytwarzane z oczyszczonych cukrów z białka powierzchniowego bakterii i oba zawierają cztery z pięciu typów meningokoków. Jedna wersja szczepionki zawiera dodatkowo inne nieszkodliwe białko. Nie stanowi ono części bakterii meningokokowych, ale wzmacnia odporność na cukry z meningokoków znajdujące się w szczepionce. Jest to tzw. skoniugowana szczepionka przeciw meningokokom. Druga szczepionka nie zawiera wspomagającego białka. Jest to tzw. polisacharydowa szczepionka przeciw meningokokom. Czy szczepionka przeciwko meningokokom wywołuje jakieś reakcje? U niektórych po podaniu szczepionki może pojawić się ból lub zaczerwienienie w miejscu wstrzyknięcia. Czy korzyści, jakie daje szczepionka, przewyższają ryzyko? Co roku pewna liczba osób doznaje uszczerbku na zdrowiu lub umiera z powodu zakażeń meningokokami. Ponieważ szczepionka nie wywołuje ostrych reakcji, korzyści wynikające z jej przyjęcia wyraźnie przewyższają ryzyko. Czy szczepionka przeciwko meningokokom chroni przed wszystkimi przypadkami zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych? Nie. Zapalenie opon mózgowordzeniowych to infekcja wyściółki komór mózgu i kanału rdzenia kręgowego. Bakterie meningokokowe nie są jedyną przyczyną zapalenia opon mózgowordzeniowych. Chociaż zapobieganie infekcjom meningokokowym wpływa na zmniejszenie liczby zachorowań na tę chorobę, nie chroni przed nią całkowicie VEC0022 Polish Adults Book.indd 30-31

17 SZCZEPIONKI DLA SZCZEGÓLNYCH POPULACJI Kobiety w ciąży Personel medyczny Pracownicy dziecięcych placówek opiekuńczych Podróżni Kobiety w ciąży Kobiety, które planują zajść w ciążę, powinny dowiedzieć się od swojego lekarza, czy ich szczepienia są aktualne. Jest to szczególnie ważne, jeśli chodzi o szczepionkę MMR, ponieważ głównym celem szczepionki przeciw różyczce jest zapobieganie wadom wrodzonym będącym skutkiem zakażenia różyczką w czasie ciąży. Kobieta nie powinna zajść w ciążę przed upływem czterech tygodni od otrzymania szczepionki MMR lub szczepionki przeciwko ospie wietrznej. Jeśli kobieta już jest w ciąży, powinna poczekać z tymi szczepieniami do rozwiązania. Kobiety w ciąży, u których rozwiązanie nie nastąpi przed sezonem grypowym, powinny otrzymać szczepionkę inaktywowaną przeciwko grypie. Jest to ważne, ponieważ przyszłe matki są bardziej narażone na powikłania po grypie w porównaniu z populacją ogólną. Między 27. a 36. tygodniem ciąży kobiety powinny także otrzymać jedną dawkę szczepionki Tdap. Personel medyczny Osoby należące do personelu medycznego powinny być odporne na odrę, świnkę, różyczkę I ospę wietrzną. Jeśli mają styczność z krwią lub płynami ustrojowymi, powinny otrzymać szczepionkę przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Jeśli pracują w laboratorium, gdzie mogą mieć styczność z bakteriami wywołującymi infekcje meningokokowe, powinny otrzymać szczepionkę przeciwko meningokokom. Cały personel medyczny, szczególnie osoby mające bezpośredni kontakt z pacjentami, powinien co roku otrzymywać szczepionkę przeciwko grypie. Osoby należące do personelu medycznego, zakażone wirusem grypy, przekazują go pacjentom. Jeśli masz wizytę u swojego lekarza lub pielęgniarki w sezonie grypowym, dowiedz się, czy są zaszczepieni. 28 Głównym celem szczepionki przeciw różyczce jest zapobieganie wadom wrodzonym, które są skutkiem zakażenia różyczką w czasie ciąży. Pracownicy dziecięcych placówek opiekuńczych Ze względu na środowisko pracy, pracownicy dziecięcych placówek opiekuńczych stykają się z wieloma wirusami i bakteriami. Z tego powodu muszą być na bieżąco z zaleceniami dotyczącymi szczepionek dla dorosłych. Dodatkowo powinni co roku szczepić się przeciwko grypie VEC0022 Polish Adults Book.indd 32-33

18 Podróżni Osoby podróżujące zagranicę powinny dowiedzieć się od swojego lekarza rodzinnego, w przychodni rejonowej lub punkcie szczepień dla podróżujących, jakie niezbędne szczepionki muszą przyjąć. Ten proces trzeba rozpocząć jak najwcześniej, ponieważ: W przypadku niektórych szczepionek, aby szczepienie było skuteczne, konieczne są co najmniej dwie dawki, a między dawkami muszą być zachowane minimalne odstępy czasu. Często personel medyczny nie przechowuje zapasu szczepionek podróżnych, ponieważ brak na nie zapotrzebowania. Może się okazać, że szczepionkę trzeba zamówić lub że podróżny zostanie skierowany na szczepienie do innego punktu. Ubezpieczenie na podróż nie zawsze obejmuje szczepionki podróżne, zwykle są one także droższe, dlatego musisz mieć czas, żeby się dowiedzieć, co obejmuje polisa i jakie będą dodatkowe wydatki na każdego członka Twojej rodziny, który wybiera się w podróż. Przed podróżą należy zwrócić uwagę na dwie kwestie. Po pierwsze podróżni powinni wiedzieć, jakie szczepionki są dla nich zalecane w ich kraju. Po drugie powinni przyjąć szczepionki konieczne w kraju, do którego jadą. Aby stwierdzić, jakie szczepionki powinien otrzymać podróżny, osoby wykonujące szczepienia muszą znać miejsce docelowe i czas trwania podróży, planowane zajęcia w jej trakcie, daty oraz cel wyjazdu. Informacje o porze roku, o tym, czy będzie to pobyt w mieście, czy na terenach wiejskich danego kraju, również są istotne do ustalenia, jakie szczepionki są konieczne. Zalecane jest sprawdzenie następujących ważnych szczepionek: przeciwko błonicy, polio, WZW typu B, odrze, krztuścowi, grypie, śwince, różyczce, tężcowi oraz WZW typu A. Sezon grypowy na półkuli północnej i południowej przypada w różnych porach, a w tropikach trwa przez cały rok, dlatego przed podróżą może być konieczne szczepienie przeciwko grypie, nawet jeśli w USA akurat nie trwa sezon grypy. Konieczne mogą być następujące szczepionki, zależnie od kraju docelowego podróży: przeciwko japońskiemu zapaleniu mózgu, meningokokom, wściekliźnie, kleszczowemu zapaleniu mózgu (TBE), tyfusowi i żółtej gorączce. W niektórych krajach przed przekroczeniem granicy wymagane jest okazanie zaświadczenia lub rachunku potwierdzającego szczepienie przeciw żółtej gorączce. Tę szczepionkę mogą podawać tylko certyfikowane punkty szczepień przeciw żółtej gorączce. Sezon grypowy na półkuli północnej i południowej przypada w różnych porach, a w tropikach trwa przez cały rok VEC0022 Polish Adults Book.indd 34-35

19 CZĘSTE PYTANIA I WĄTPLIWOŚCI NA TEMAT SZCZEPIONEK Czy szczepionki są bezpieczne? Aby najlepiej odpowiedzieć na to pytanie, musimy najpierw zdefiniować pojęcie bezpieczny. Jeśli pod pojęciem bezpieczny rozumiemy wolny od jakiegokolwiek ryzyka, to szczepionki nie są stuprocentowo bezpieczne. Jak wszystkie leki, szczepionki mają łagodne skutki uboczne, jak np. ból, tkliwość lub zaczerwienienie w miejscu wstrzyknięcia. Poza tym niektóre szczepionki mają bardzo rzadko występujące poważniejsze skutki uboczne. Ale nie ma rzeczy nieszkodliwych. Wszystko, co wprowadzamy do naszych organizmów (np. witaminy lub antybiotyki), wywołuje skutki uboczne. Nawet najbardziej rutynowe czynności mogą się wiązać z ukrytymi zagrożeniami. Przykładem mogą być pasy bezpieczeństwa. W razie wypadku pas bezpieczeństwa może spowodować drobne obrażenia, np. siniaki. Jeśli jednak porównasz ryzyko użycia pasów bezpieczeństwa z ryzykiem jazdy bez pasów, decyzja, by je zapiąć, staje się łatwa. Podobnie jest w przypadku wszystkich zalecanych szczepionek: korzyści zdecydowanie przewyższają ryzyko. Czy wciąż potrzebujemy szczepionek? Szczepionki wciąż się podaje z trzech powodów: W przypadku pospolitych chorób (jak ospa wietrzna, krztusiec lub zakażenie pneumokokowe) decyzja o nieprzyjęciu szczepionki jest równoznaczna z ryzykiem naturalnej infekcji. Przykładowo co roku setki tysięcy ludzi zaraża się krztuścem, niektórzy umierają na tę chorobę. Dlatego szczepienie jest ważne. Niektóre choroby (jak odra czy świnka) nadal występują w USA, choć rzadko. Jeśli odsetek szczepień zmniejszy się choćby o 10 czy 15 procent, te choroby wrócą. O ile w USA niektóre choroby (jak polio, różyczka czy błonica) zostały całkowicie lub niemal całkowicie wyeliminowane, wciąż występują w innych częściach świata. Polio wciąż paraliżuje mieszkańców Afryki, błonica wciąż zabija mieszkańców Rosji, a różyczka wciąż powoduje wady wrodzone i poronienia w wielu częściach świata. Podróże zagraniczne są bardzo powszechne. Od powrotu tych chorób do USA dzieli nas tylko jeden lot samolotem. Jeśli pod pojęciem bezpieczny rozumiemy wolny od jakiegokolwiek ryzyka, to szczepionki nie są stuprocentowo bezpieczne VEC0022 Polish Adults Book.indd 36-37