SZCZOTKI KOSTNE RYB Z ODCINKA II W NOVAE. Materiał
|
|
- Leszek Piątkowski
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1
2 Wiesława Szymczyk Uniwersytet Bolesława Bieruta, Wrocław SZCZOTK KOSTNE RYB Z ODCNKA W NOVAE Materiał Na terenie rzymskiej twierdzy naddunajskiej Novae (płn. Bułgaria), przy jej zachodnim murze obronnym (odcinek ) natrafiono wśród licznych resztek kostnych kręgowców stosunkowo duży procent (10,7) szczątków ryb. Pozostałości te są przedmiotem niniejszego opracowania. Materiał pochodzi z warstw 2-7, 9a, 9, 11, 13, 15, 22 i 23. Najwięcej szczątków ryb dostarczyły warstwy 11, 6 i 5, a największej rozmaitości form - warstwa 6 (tab.1). Ogólna liczba resztek ryb z wszystkich warstw wynosi 225, z których rozpoznano i określono przynależność gatunkową 200, tj. 89?S. Pozostałości, ryb stanowią wyłącznie izolowane kości czaszki, kręgosłupa i pasów oraz kolce i promienie podstawowe płetw (tab. 2). Materiał ten nie zawiera natomiast w ogóle łusek. Badane szczątki kostne są w różnym stanie zachowania. Większość kości jest uszkodzona. Stopień uszkodzenia kości uwarunkowany jest szeregiem czynników (środowiska, obróbki kulinarnej), dość często opisywanych w pracach archeologicznych (Kaj, 1957; Kozikowska, 1974» i in.). Dlatego też pewne kości można było zidentyfikować tylko pod. względem anatomicznym. Zabarwienie szczątków jest tu brunatne, jasnożółte, a nawet białawe, przy czym ciemniejsza barwa kości nie zależy od ich wieku. Opracowywany materiał znajduje się w zbiorach Zakładu Paleozoologii nstytutu Zoologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego jako kolekcja oznaczona symbolem Nov. (numer inwentarza 1-225). Metoda Materiał kostny w trakcie opracowywania oczyszczany był z osadu, a następnie pokrywany substancją konserwującą. Kości o
3 114 Tabela 1 Stosunek ilościowy zidentyfikowanych szczątków ryb w poszczególnych warstwach (cyfra w nawiasie oznacza liczbę szczątków, cyfra rzymska - przypuszczalną liczbę osobników) Warstwa Wyszczególnienie * a Chondrostei Acipenser sp. (4)(2) (1) (1) (4) (2) (2) ï Razem (16) V Teleostei Esox luci us (4) (1 )(8)(4) (1) (5) (7) (6) (36) X Tinea tinea (5 )(3) (9) (2) (19) V Cyprinus carpio (2)(1 )(2)(9)(25)(2)(1 )(1 )(33)(1 )(20)(4) (2) V (103) XX Carassius carassius (2)(1) (3) Abramis brama (2) (2) Leuciscus cephalus (1) (1) Aspius aspius (1) (1) Pelecus cultratus Silurus glanis Lucioperca lucioperca (2) (3) (2 )(5 )(1 ) (1) (4) (1) (2) (16) V (1) i
4 115 Tabela 2 Częstość występowania poszczególnych elementów szkieletu Teleostei Lp. Nazwa anatomiczna Liczba 1 Parasphenoideum 3 2 Basioccipitale 6 3 Maxillare 2 4 Dentale 13 5 Hyomandibulare 2 6 Operculum 16 7 Suboperculum 2 > 9 nteroperculum 2 10 Radii branchiostegii 2 11 Arcus pharyngealis 7 12 Cleithrum Postcleithrum 2 14 Supraćleithrum 3 15 Vertebrae Meniscus vertebrae 1 17 Apparatus Weberi 3 18 Costae Pterygiophori Hypurale 2 21 Cingulum extremitatis posterioris 2 22 Spinae Fragmenta n.o. 15 \
5 Gromada Osteichthyes znacznym stopniu uszkodzenia, fragmentaryczne, uniemożliwiające identyfikację traktowane tu były jako materiał nie oznaczony Nadrząd Chondrostei (n.o. Rząd Acipenseriformes w tabeli 2). Natomiast kości całe bądź uszkodzone, lecz zachowu- Rodzina Acipenseridae jące cechy charakterystyczne porównywano z odpowiednimi wzorcami, w celu określenia ich przynależności anatomicznej i gatunkowej. Acipenser sp. (jesiotr) Materiał wzorcowy stanowiły szkielety ryb współczesnych Obecność jesiotra została stwierdzona na podstawie kolców z obszaru Polski, pochodzące ze zbiorów Zakładu Paleozoologii i Anatomii Porównawczej Kręgowców Muzeum Przyrodniczego x x nstytutu Zoologicznego oraz Uniwersytetu Wrocławskiego. Korzystano także z opracowań osteologicznych Urbanowicz (1956) i Janec-Susłowskiej (1957) dotyczących karpia i szczupaka, a do oznaczania płetw piersiowych (5), kości pokrywowych głowy (4), pasa barkowego (4) oraz kości podwieczkowych (3). Szczątki te należały przypuszczalnie do 7 osobników. Ze względu na brak szkieletów porównawczych, uszkodzony materiał archeologiczny oraz występo- kości gardłowych dolnych Cyprinidae posługiwano się kluczem Horo- wanie 5 gatunków rodzaju Acipenser w Morzu Czarnym szewicz (1960). Ponadto oparto się również na opisach i rysunkach 1964), bliższe oznaczenie badanych resztek nie było możliwe. kości podawanych przez Susłowską ( , ) i Obrhlovą W celu określenia wielkości osobników, podaję (tab.3) wymiary (1970, (Svetovidov, 1971). Z prac ostatniej autorki i Orskiej (1976) zaczerpnięto (w mm) kompletniejszych szczątków oraz dwóch zakonserwowanych terminologię osteologiczną. okazów współczesnych Acipenser sturio L., o długości ciała: Oznaczone szczątki kostne porównano z odpowiednimi kośćmi 1-40 cm, cm. współozesnych osobników tego samego gatunku, lecz różnych rozmiatabela 3 rów. Na tej podstawie oraz na występowaniu ich w różnych warstwach, podano przypuszczalną liczbę osobników. Przy określaniu długości ciała ryb z Novae oparto się na pracy Lebedeva (i960) obliczającego długość ciała czwartorzędowych ryb na podstawie Okazy współczesne Lp. Maksymalna szerokość podstawy kolca płetwy piersiowej Długość kości obojczykowej Wysokość kości podwieczkowej 20, długości zachowanych pojedynczych kości. 1 Charakterystyka gatunkowa szczątków kostnych «Badane szczątki należą do 11 gatunków ryb kościstych (Os- 2 teichthyes) spośród jesiotrowatych (Acipenseridae), szczupakowatych (Esocidae), karpiowatych (Cyprinidae), sumowatych (Siluri- 3 dae) i okoniowatych (Percidae). Najczęściej spotykanymi pod Szczątki z Novae Pomiary 14; 15; 16,5; 17 względem liczby szczątków i osobników są 2 gatunki - karp i szczupak (tab.1). Systematykę opisanych poniżej form podano według Bertina i Arambourga (1958). Długość kości obojczykowej warstwa 11) wskazuje na osobnika (jedynej w badanym materiale; o długości ciała ok. 70 cm. Na podstawie podanych w tabeli 3 pomiarów porównawczych można sądzić, że poławiano jesiotry o rozmiarach nie przekraczających X Pragnę serdecznie podziękować dr Bogusławowi Kokurewiczowi i dr Andrzejowi Witkowskiemu za wypożyczenie szkieletów ryb i okazów zakonserwowanych. 1 m.
6 / Gromada Osteichthyes Nadrząd Chondrostei Rząd Acipenseriformes Rodzina Aoipenseridae Acipenser sp. (jesiotr) Obecność jesiotra została stwierdzona na podstawie kolców płetw piersiowych (5), kości pokrywowych głowy (4), pasa barkowego (4) oraz kości podwieczkowych (3). Szczątki te należały przypuszczalnie do 7 osobników. Ze względu na brak szkieletów porównawczych, uszkodzony materiał archeologiczny oraz występowanie 5 gatunków rodzaju Acipenser w Morzu Czarnym (Svetovidov, 1964), bliższe oznaczenie badanych resztek nie było możliwe. W celu określenia wielkości osobników, podaję (tab.3) wymiary (w mm) kompletniejszyc h szczątków oraz dwóch zakonserwowanych okazów współczesnych Acipenser sturio L., o długości ciała: 1-40 cm, cm. Tabela 3 Lp. Pomiary Okazy współczesne Szczątki z Novae 1 Maksymalna szerokość podstawy kolca płetwy piersiowej ; 15; 16,5; 17 2 Długość kości obojczykowej Wysokość kości podwieczkowej 20, Długość kości obojczykowej (jedynej w badanym materiale; warstwa 11) wskazuje na osobnika o długości ciała ok. 70 cm. Na podstawie podanych w tabeli 3 pomiarów porównawczych można sądzić, że poławiano jesiotry o rozmiarach nie przekraczających 1 m.
7 118 Nadrząd Teleostei Rząd Clupeiforraes Rodzina Esocidae Esox luoius L. (szczupak) Reprezentowany j e s t tu tylko przez kości skoblowe, zębowe i kręgi. Ogólna ich liczba wynosi 36, przy czym n a j c z ę ś c i e j spotykane były kości skoblowe (18), a najrzadziej kości zębowe (8). Kości te należały przypuszczalnie do 13 osobników o długości c i a ł a od ok. 40 do 90 cm, przeciętnie jednakże ok. 60 cm. Szczątki osobnika długości około 90 cm znaleziono w warstwie 7. Rząd Cypriniformes Rodzina Cyprinidae Tinea tinea L. (lin) Na występowanie tego gatunku wskazują kości wieczkowe górne ( 7 ), gardłowe dolne ( 3 ), skoblowe ( 3 ), prze dwieczkowe ( 2 ), promienie skrzelowe (2) oraz żebra ( 2 ). Należały one prawdopodobnie do 8 osobników, których długość c i a ł a wahała się w granicach cm, wyjątkowo tylko 50 cm (warstwa 6 ). Cyjprinus L. (karp) Szczątki karpia (103) występują n a j l i c z n i e j w całym mater i a l e ichtiologicznym, przy czym n a j c z ę ś c i e j spotykane były kręgi (22), promienie podstawowe płetw nieparzystych (17) i kolce płetwy grzbietowej i odbytowej ( 1 4 ). Natomiast izolowane kości czaszki, obręczy barkowej i miednicznej, aparatu Webera oraz ż e bra były mniej l i c z n e. Kości tego gatunku stanowią około 52% całego oznaczonego materiału i pochodzą przypuszczalnie od 20 osobników, których rozmiary wahały się od 40 do 65 cm Szczątki kostne największych osobników znaleziono w warstwie 6 (lewa kość przedwieczkowa, prawa kość wieczkowa górna i gardłowa dolna) oraz w warstwie 11 (dwie kości zębowe). Wśród kości tego gatunku tylko jedna z dwóch zachowanych kości zębowych (dentale) wykazywała pewne różnice w porównaniu z kośćmi normalnie wykształconymi. Typowa kość zębowa karpia (zbiory osteologiczne Zakładu Paleozoologii nstytutu Z o o l o g i c z nego UWr.) ma dobrze rozwinięty, szeroki, ustawiony prawie p i o -
8
9 -»ir\ cfl <r\.m.. Kl vh SN O CTl <M vcq 3 CO rvo tco * Tl CVJ «V tn Rys.2. Cyprinus carpio L. Dentale prawe okazu współczesnego (K/V) nowo wyrostek grzbietowy. w przednio-grzbietowej okolicy kości znajduje się otwór (o nieco owalnym zarysie) dla ramus mandibular s nervi trigemini, a krawędź grzbietowa t e j części kości łagodnie obniża s i ę. Liczba otworów prowadzących do kanału l i n i i bocznej waha się od 4 do 5 (nawet na obu kościach jednego osobnika), przy czym n a j c z ę ś c i e j j e s t ich 5. Wśród dwu kości zębowych z Novae (warstwa 11), dentale lewe (Nov./3) z liczbą 5 otworów prowadzących do kanału l i n i i bocznej j e s t wykształcone typowo dla Cyprinus carpio L., podczas gdy dentale prawe (Nov./4) z 4 otworami prowadzącymi do kanału l i n i i bocznej, wykazuje pewne nieprawidłowości w budowie przednio-grzbietowej części ( r y s. 1 ). Brak tu zupełnie otworu dla ramus mandibularis nervi trigemini, a krawędź grzbietowa tworzy w swej t y l n e j części długi i ostry wyrostek ( r y s. 1 ). Obliczone dla t e j kości wskaźniki (por. Susłowska, 1974: ï95) wskazują na silne wydłużenie przedniej części kości, w porównaniu z kośćmi normalnie wykształconymi ( t a b. 4 ). Porównując s
10 Rys.2. Cyprinus carpio L. Dentale prawe okazu współczesnego (K/V) nowo wyrostek grzbietowy. w przednio-grzbietowej okolicy kości znajduje się otwór (o nieco owalnym zarysie) dla ramus mandibulars nervi trigemini, a krawędź grzbietowa tej części kości łagodnie obniża się. Liczba otworów prowadzących do kanału linii bocznej waha się od 4 do 5 (nawet na obu kościach jednego osobnika), przy czym najczęściej jest ich 5. Wśród dwu kości zębowych z Novae (warstwa 11), dentale lewe (Nov./3) z liczbą 5 otworów prowadzących do kanału linii bocznej jest wykształcone typowo dla Cyprinus carpio L., podczas gdy dentale prawe (Nov./4) z 4 otworami prowadzącymi do kanału linii bocznej, wykazuje pewne nieprawidłowości w budowie przednio-grzbietowej części (rys.1). Brak tu zupełnie otworu dla ramus mandibularis nervi trigemini, a krawędź grzbietowa tworzy w swej tylnej części długi i ostry wyrostek (rys.1). Obliczone dla tej kości wskaźniki (por. Susłowska, 1974: ï95) wskazują na silne wydłużenie przedniej części kości, w porównaniu z kośćmi normalnie wykształconymi (tab.4). Porównując
11 122 wskaźniki obu tyoh kości zębowych (1 i 3 - tab.4), można przyjąć, że mogły one należeć do tego samego, dużego osobnika o długości ciała około 65 cm. W tym przypadku,u jednej formy parzyste kości byłyby wykształcone niesymetrycznie po obu stronach czaszki. Dowodem na występowanie asymetrii prawej i lewej kości zębowej u tego samego osobnika Cyprinus carpio L. jest budowa tych kości u okazu zachowanego w kolekcji osteologicznej Zakładu Paleozoologii nstytutu Zoologicznego UW!r. Anomalia ta dotyczy wykształcenia wyrostka grzbietowego dentale. W prawej kości (K/V) wyrostek ten jest smukły i bardzo wąski (rys.2) oraz występuje tu 5 otworów prowadzących do kanału linii bocznej. Natomiast wyrostek grzbietowy lewej kości (z liczbą 4 otworów prowadzących do kanału linii bocznej) jest szeroki, typowy dla Cyprinus carpio L. Jedyną należącą do neurocranium kością jest basioccipitale. Wszystkie pięć tych nieparzystych kośc^ zachowanych w badanym materiale, ma kształt powierzchni mieszczącej żarno, zbliżony do rombu. Swladozy to, że koóol te należały do osobników dorosłych. Wyjątkowo tylko w materiałach współozesnyoh dorosłe osobniki mogą mieć kształt tej powierzohni zbliżony do seroowatego. U osobników młodooianyoh natomiast, zarys tej powierzohni jest silnie wydłużony wzdłuż długiej osi olała. Cara^s^i^ car^ssius (L. ) (karaś) Obecność karasia stwierdzono na podstawie 3 kości (2 kości wieczkowe górne i 1 lswy łuk gardłowy) należących do 2 osobników. Długość ich ciała dochodziła do 30 cm. A^ranùs brama (L. ) (leszcz) Gatunek ten reprezentowany jest tylko przez 2 kości lewej strony ciała (przedwieczkową i wieczkową górną) należące do 1 osobnika. Długość jego osiągała 50 cm. Leuciscus ce^halus (L.) (kleń) Na obecność tej formy w materiale kostnym wskazuje pojedyncza, prawa kość gardłowa dolna. Wielkość tego osobnika nie przekraczała 50 cm.
12 123 Aspius aspius (L.) (boleń) Podobnie jak gatunek powyższy, boleń reprezentowany jest tylko przez jedną kość - lewy łuk gardłowy. Osobnik ten miał długość ciała około 60 om. c^ttra^us_ (L. ) (ciosa) Występowanie ciosy stwierdzono na podstawie 2 kości wieczka skrzelowego prawej strony ciała (przedwieczkowej i wieczkowej górnej). Kości te wskazują na obecność jednego osobnika o długości ciała około 25 cm. Rodzina Siluridae SiJ_urus jrlanis L. (sum) Szczątki suma, dość liczne w badanym materiale, reprezentują kolce płetw piersiowych (8), kręgi (4) oraz kości skoblowe (2) i zębowe (2). Należą one przypuszczalnie do 7 osobników o długości ciała 70 do 130 cm. Szczątki największego osobnika znaleziono w warstwie 15. Rząd Perciformes Rodzina Percidae Lucionerca lucioperca (L. ) (sandacz) Kością wskazującą na obecność tego gatunku jest prawa, uszkodzona w części tylnej kość zębowa. Osobnik ten osiągał długość ciała około 80 om. Uwagi Celowość badań szczątków ryb pochodzących z wykopalisk archeologicznych podkreślana była od dawna' przez wielu autorów (Kostrzewski, 1947; Krysiak, 1957; Kaj, 1957; i in.). Szczątki te są przede wszystkim sprawdzianem znajomości i spożywania poszczególnych gatunków, ale mogą także dostarczać informacji o stopniu zmienności morfologicznej poszczególnych kości oraz nieprawidłowościach w ich budowie.
13 podają, że w stanowiskach archeologicznych spotyka się Wśród opisanych gatunków ryb z Novae,, tylko kości karpia pozwoliły na przeprowadzenie takich obserwacji (por. strony 1 1 9, ). Należy tu podkreślić, że zagadnienie soiennośoi morfologicz- częściej kręgi niż kości czaszki. Kości mniejsze i występujące w szkielecie w dużej liczbie (kręgi, żebra, promienie podstawowe płetw nej bądź pojedynczych kości czaszki, bądź układu kości w neurocra- nieparzystych) mają większą szansę zachowania się, a tym samym nium reprezentowania gatunków łowionych ryb, od dużych i grubszych, a u kutowane ryb kopalnych i współczesnych jest obecnie szeroko dys- (Schaeffer, ). Jednakże w literaturze ichtiologicz- jednocześnie bardziej kruchych kości czaszki. Prawie całkowity nej brak szczegółowszych opracowań zmienności kości czaszki u brak kości neurocranium w materiałpch archeologicznych, Kozikow- Cypriniformes. Lecz nawet te nieliczne prace (Sagemehl, ska (1974) interpretuje możliwością 1891; Svetovidova, 1965; Mleczko, ) wskazują na istnienie dużej ich zniszczenia przy spoży- waniu mózgu ryb. zmienności oech osteologicznych nie tylko w rozwoju osobniczym, Szczątki kostne ryb z Novae należą do 11 gatunków (tab.1), lecz także pomiędzy osobnikami tego samego gatunku w tej grupie z których zdecydowanie przeważają przedstawiciele ryb kostno- ryb. Praca Mleczko (1971 ) wykazała ponadto duże zróżnicowanie szkieletowych cech mózgoczaszki u dorosłych form karpia pochodzących z różnych zbiorników. nokostne (Teleostei), a nieliczne współcześnie ryby chrzęst (Chondrostei) reprezentowane są tu tylko przez Jesio- tra (Acipenser), (por. strona ). Ryby obu tyoh taksonów spoty kane są jednak powszeohnie i d z i s i a j w wodach Dunaju i Morza Wydaje s i ę, że tę dużą zmienność morfologiczną w obrębie szkieletu karpia można wiązać także z wyjątkową plastycznością Czarnego. Dla niektórych z nich (jesiotr, karp, ciosa, tego gatunku, która pozwoliła z jednej strony wyhodować od około zlewisko Morza Czarnego jest właściwie zasadniczym miejscém wys- V-V wieku p. n. e. tępowania ( S t a f f, 1950; Nikolski, do czasów dzisiejszych liczne odmiany, a wśród nich liczne rasy karpia różniące się między sobą szeregiem cech, z drugiej zaś zwiększyć obszar geograficznego zasiedlenia tej człowieka (Wolny, puszczalnie opisane formy. Szczątki karpia należały, jak się wy- stnienie ścisłego związku między zmiennością pewnych cech morfologicznych u ryb a warunkami życia znane jest już od dawna daje, do karpia rzecznego występującego i d z i s i a j w wodach Dunaju (onescu, (Hubbs, 1930; i i n. ) i znalazło potwierdzenie w licznych pra- caoh eksperymentalnych (Gabriel, 1944; Orska, 1962; i i n. ). (liczba kręgów, niemożliwe do prześledzenia na luźnym materiale archeologicznym. Zjawisko asymetrii prawej i lewej strony czaszki (por. stro- ny 1 1 9, 1 2 2, ) wydaje się częste u ryb. Opisy te są w literatur! ichtiologicznej stosunkowo liczne i dotyczą ryb reprezentujących różne grupy w obrębie Osteichthyes (Conch, 1914» Mleczko, Schaeffer, 1977; Jerzmańska, 1977; Bieniek-Roszak, 1978, i 1968). Stanowisko Novae dostarczyło wielu resztek kostnych ryb, Są liczba łusek w linii bocznej, proporcje ciała bądź mózgoczaszki) z których część zebrana i oznaczona wcześniej (Schramm, ) wskazuje na największy udział kości suma. Znacznie mniej jest kości pozostałych gatunków ryb (szczupaka, sandacza, karpia okonia i j e s i o t r a ). Lista poławianych i spożywanych przez ówczesnych osadników form, na podstawie niniejszej pracy zostaje wydatnie poszerzona. 1971; in.). Wnioski W materiale kostnym z Novae najczęściej spotykane były kręg i, kości skoblowe, kolce płetw, promienie podstawowe płetw nieparzystych oraz kości wieczkowe górne i żebra ( t a b. 2 ). Te same kości dominowały w średniowiecznym stanowisku w Polsce (Kozikow- ska, : 8, Stanowisko Novae położone jest nad Du- najem (właśnie w dolnym jego biegu) i stąd też pochodziły przy- 1974). to jednak cechy raczej typu morfometrycznego 1970). Przedstawione gatunki ryb tworzą zespół charakterystyczny dla dolnego biegu rzeki. formy drogą aklimatyzowania i wsiedlania podejmowanego przez sandacz) t a b. 2 ). Podobnie też Crossman i Casselman (1969 ) 1. Duża rozmaitość gatunkowa szczątków z Novae wskazuje, że ówcześni osadnicy wykorzystywali jako pokarm różnorodne gatunki ryb.
14 125 podają, że w stanowiskach archeologicznych spotyka się częściej kręgi niż kości czaszki. Kości mniejsze i występujące w szkielecie w dużej liczbie (kręgi, żebra, promienie podstawowe płetw nieparzystych) mają większą szansę zachowania się, a tym samym reprezentowania gatunków łowionych ryb, od dużych i grubszych, a jednocześnie bardziej kruchych kości czaszki. Prawie całkowity brak kości neurocranium w materiałach archeologicznych, Kozikowska (1974) interpretuje możliwością ich zniszczenia przy spożywaniu mózgu ryb. Szczątki kostne ryb z Novae należą do 11 gatunków (tab.1), z których zdecydowanie przeważają przedstawiciele ryb kostnoszkieletowych (Teleostei), a nieliczne współcześnie ryby chrzęst nokostne (Chondrostei) reprezentowane są tu tylko przez jesiotra (Acipenser), (por. strona 118). Ryby obu tyoh taksonów spoty kane są Jednak powszeohnie i dzisiaj w wodach Dunaju i Morza Czarnego. Dla niektóryoh z nich (jesiotr, karp, ciosa, sandacz) zlewisko Morza Czarnego jest właściwie zasadniczym miejscém występowania (Staff, Nikolski, 1970). Przedstawione gatunki ryb tworzą zespół charakterystyczny dla dolnego biegu rzeki. Stanowisko Novae położone jest nad Dunajem (właśnie w dolnym jego biegu) i stąd też pochodziły przypuszczalnie opisane formy. Szczątki karpia należały, jak się wydaje, do karpia rzecznego występującego i dzisiaj w wodach Dunaju (onesou, 1968). Stanowisko Novae dostarczyło wielu resztek kostnych ryb, z których część zebrana i oznaczona wcześniej (Schramm, 1975ï 237) wskazuje na największy udział kości suma. Znacznie mniej jest kości pozostałych gatunków ryb (szczupaka, sandacza, karpia okonia i jesiotra). Lista poławianych i spożywanych przez ówczesnych osadników form, na podstawie niniejszej pracy zostaje wydatnie poszerzona. Wnioski 1. Duża rozmaitość gatunkowa szczątków z Novae wskazuje, że ówcześni osadnicy wykorzystywali jako pokarm różnorodne gatunki ryb.
15 Najliczniej reprezentowane kości karpia i szczupaka wskazywałyby na ich masowe spożycie, a więc i masowe występowanie w wodach. 3. Poławiane ryby należały do form średnich i dużych o różnym znaczeniu gospodarczym.
16 LTERATURA Bertin L., Arambourg C. t 1958: Systématique des poissons, in; Grassé P., Traité de z oologie, Anatomie, Systématique, Biolo gie, Paris, 13, 3; Bieniek-Roszak S., 1978: Zmienność niektórych kości czaszki Co regonus albula (L.), Acta U n iv. Wrat., 331, Praoe Zool., 8: Conch L., 1914: Fishes of the British slands, The Zoologist, A Monthly Journal Natural History, London, 18 : Crossman E.J., Casselraan J.M., 1969: dentification of northern pike and muskellunge from axial skeletons, scales and epiple rals, Jour. Fish. Res. Board of Canada, 26, 1 : Gabriel M.L., 1944: Factors affecting the number and form of vertebrae in Fundulus heteroclitus, Journ. Exp. Zool., 95, Horoszewicz L., 196O: Wartość kości gardłowych dolnych (ossa pharyngea inferiora) jako kryteriów gatunkowego oznaczania ryb karpiowatych (Cyprinidae ), R.N. Roln., 75-B-2: Hubbs C.L., 1930: The importance of race investigations on Paci fic fishes, Proc. Fourth Pac. Sc. Congress, Java, 1929, 13. Biol. Pap.: onescu V., 1968: Vertebratele din Romania, Editura Academiei Republicii Socialiste Romania, Janec-Susłowska W., 1957s Osteologia szczupaka, PWN, Warszawa, Jerzmańska A., 1977: The Freshwater fishes from the Middle Eocene of Geiseltal. Eozâne Wirbeltiere des Geiseltales, Mar
17 tin-luther-universitât Halle-Wittenberg Wissenschaftliche 1977/2, P5 Halle (Saâle), Beitrâge Kaj J., 1957: Możliwości poznawcze badań ichtiologicznych w archeologii i metodyka badań, Archeologia Polski, 1 : Kostrzewski J., 1947s Kultura prapolska, Poznań Kozikowska Z., 1974: Ryby w pokarmie średniowiecznych (X-XY w.) mieszkańców Wrocławia na Ostrowie Tumskim jako wskaźnik gatunków łowionych w wodach danych okolic lub docierających tam drogę handlu, Acta Untv. Wrat., Prace Zool., 223, 6 : Kry siak K., 1957: Wartości poznawcze badań zoologicznych dla archeologii, Archeologia Polski, 1 : Mleczko Z., 1971 : Zróżnicowanie kształtów kości mózgoczaszek u osobnikôv/ gatunku Carassius carassius oraz Cyprinus carpio. Maszynopis pracy magisterskiej wykonanej w Zakładzie Paleozoologii nstytutu Zoologicznego Uniwersytetu Warszawskiego, Wrocław, Nikolski G., 1970: chtiologia szczegółowa, PWRiL, Warszawa, Obrhelova N., 1970: Die Osteologie der Vorlaufer von Tinea tinca (Pisces) auś dem Susswassertertiar der ÏSSR. Abh. Staatl. Mus. Mineral. Geol., 16 : Obrhelova N., 1971: Vereleichende Osteologie der Gattung Leuciscus (Pisces) aus tertiâren Schichten der nordlichen und westlichen CfSSR. Palaontolog. Abhandl. A., 4, 3 : Orska J., 1962: The influence of the temperature on the development of the meristic characters of the skeleton in Salmonidae. Part. Temperature-controlled variations of the number of verte - brae in Salmo irideus Gibb. Zool. Pol., 12, 3 : Orska J. f 1976: Szkielet, w: Anatomia porównawcza kręgowców, PWN, Warszawa,
18 129 Sagemehl K., 1891: Das Cranium der Cyprinoidei Beitrâge zur vergleichendan Anatomie der Flachę, Leipzig. Schaeffer B., 1977: The dermal skeleton in fishes. n: Problems in vertebrate evolution. Linnean Society Symposium Series, London, 4 : Schramm Z., 1975 : Zwierzęce szczątki kostne, N 0 vae - Sektor Zachodni, 1972, Uniwersytet A.Mickiewicza w Poznaniu, Staff F., 1950: Ryby słodkowodne Polski i krajów ościennych, Warszawa, Susłowska W., 1966: Wykopaliskowe szczątki ryb z dzielnicy książęcej w Gdańsku, Przegląd z ool., 10, 2 : Susłowska W., 1968: The morphology of osseous remnants of Cyprinidae fishes excavated in the main Gdansk stand., Zool. Pol., 18, 2 : Susłowska W., 1974: Analiza porównawcza mięśni i elementów kostnych głowy niektórych gatunków ryb, Uniwersytet Łódzki, Urbanowicz K., 1956: Osteologia karpia, PWN, Warszawa, Wolny P., 1974: Karp, PWRiL, Warszawa,
2. Zarys klasyfikacji taksonomicznej ryb naszych wód 13
Spis treści Wstęp 7 1. Historia ryb 9 2. Zarys klasyfikacji taksonomicznej ryb naszych wód 13 3. Fragmenty z życia ryb 23 3.1. Rozród ryb 23 3.2. Odżywianie się i wzrost ryb 27 3.3. Wędrówki ryb 36 4.
szkielet tułowia widok od przodu klatka piersiowa żebra mostek kręgi piersiowe kręgosłup (33-34 kręgi)
Kości tułowia szkielet tułowia kręgosłup (33-34 kręgi) klatka piersiowa żebra mostek kręgi piersiowe widok od przodu kręgosłup czaszka odcinek szyjny C 1-7 (1-7) - (lordoza szyjna) klatka piersiowa odcinek
NAUKI O CZŁOWIEKU. Osteologia Kości zwierzęce
NAUKI O CZŁOWIEKU Osteologia Kości zwierzęce Pierwszy krok: Czy to naprawdę kość? ludzka kośd udowa fragment drewna mocno zwietrzała kośd Pierwszy krok: Czy to naprawdę kość? kośd zabarwiona od miedzi
Warszawa, dnia 3 grudnia 2012 r. Poz. 1355. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi 1) z dnia 16 listopada 2012 r.
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 3 grudnia 2012 r. Poz. 1355 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi 1) z dnia 16 listopada 2012 r. w sprawie wykazu gatunków ryb uznanych
POLSKI ZWIĄZEK WĘDKARSKI OKRĘG W GDAŃSKU
POLSKI ZWIĄZEK WĘDKARSKI OKRĘG W GDAŃSKU Pytania - Konkurs Wiedzy Wędkarskiej i Ekologicznej PZW - 2018 1 Regulamin Amatorskiego Połowu Ryb PZW jest zbiorem: a zaleceń postępowania etycznego wędkarza,
2
2 2 52 52 55 55 55 Takson WEZ (KPo) Ha/LaA (KPo) OWR OWR (B2b) OWR (> B2) OWR (B2/C1) OWR (C1a) Nierozpoznane Razem Świnia, Sus scrofa f. domestica 1 12 13 Koń, Equus ferus f. caballus 4 4 Jeleń, Cervus
Układ ruchu Zadanie 1. (1 pkt) Schemat przedstawia fragment szkieletu człowieka.
Układ ruchu Zadanie 1. (1 pkt) Schemat przedstawia fragment szkieletu człowieka. Podaj nazwy odcinków kręgosłupa oznaczonych na schemacie literami A, B, C i D. Zadanie 2. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono
Z ANATOMII PRAWIDŁOWEJ
KOMPENDIUM Z ANATOMII PRAWIDŁOWEJ CZŁOWIEKA ć i ; 4 T m»4 TOM I Redakcja wydania II MedPharm T O M I KOMPENDIUM Z ANATOMII PRAWIDŁOWEJ CZŁOWIEKA Redakcja wydania II autorzy: Elżbieta Błaszczyk Danuta Biegańska-Dembowska
Rybactwo jeziorowe i rzeczne - J. A. Szczerbowski
Rybactwo jeziorowe i rzeczne - J. A. Szczerbowski Spis treści PRZEDMOWA WODY ŚRÓDLĄDOWE CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA RZEKI ZBIORNIKI ZAPOROWE JEZIORA UWARUNKOWANIA śycia W WODZIE CZYNNIKI ABIOTYCZNE Morfologia
Odra środkowa najlepsze łowisko naturalne
Odra środkowa najlepsze łowisko naturalne Mimo iż Odra należy do rzek ubogich w wodę, dość regularnie wylewa tak, więc swój bieg ma tylko częściowo uregulowany. Odcinek Odry od wsi Wały do Lubiąża jest
4. Poród. 4.1. Anatomia położnicza. 4.1.1. Miednica kostna. Wiesław Markwitz, Mariola Ropacka
4. Poród 4.1. Anatomia położnicza Wiesław Markwitz, Mariola Ropacka Dla pełnego zrozumienia mechanizmu porodowego potrzebna jest znajomość budowy i topografii narządów ciężarnej związanych z porodem oraz
Zabytki z obszaru Mezoameryki w zbiorach Muzeum Archeologicznego Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze
Anna Hendel Zabytki z obszaru Mezoameryki w zbiorach Muzeum Archeologicznego Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze Muzeum Archeologiczne Środkowego Nadodrza w Świdnicy, poza zabytkami związanymi z przeszłością
WYKOPALISKOWE SZCZĄTKI RYB Z OSADY POŁOŻONEJ NA WYSPIE JEZIORA SALĘT W MIEJSCOWOŚCI WYSZEMBORK, WOJ. OLSZTYŃSKIE (OKRES WĘDRÓWEK LUDÓW)
Warszawa 1993 ŚWIATOWIT voi.xxxvn Jerzy Filuk WYKOPALISKOWE SZCZĄTKI RYB Z OSADY POŁOŻONEJ NA WYSPIE JEZIORA SALĘT W MIEJSCOWOŚCI WYSZEMBORK, WOJ. OLSZTYŃSKIE (OKRES WĘDRÓWEK LUDÓW) Materiały ichtiologiczne
Układ ruchu, skóra Zadanie 1. (1 pkt) Schemat przedstawia fragment szkieletu człowieka.
Układ ruchu, skóra Zadanie 1. (1 pkt) Schemat przedstawia fragment szkieletu człowieka. Podaj nazwy odcinków kręgosłupa oznaczonych na schemacie literami A, B, C i D. Zadanie 2. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono
OPIS PRZEDMIOTU. Anatomia funkcjonalna i rtg
Załącznik Nr 1.11 pieczątka jednostki organizacyjnej OPIS PRZEDMIOTU, PROGRAMU NAUCZANIA ORAZ SPOSOBÓW WERYFIKACJI EFEKTÓW KSZTAŁCENIA CZEŚĆ A * (opis przedmiotu i programu nauczania) OPIS PRZEDMIOTU Nazwa
Spis Tabel i rycin. Spis tabel
Spis Tabel i rycin Spis tabel 1. Podział stawów ze względu na ilość osi ruchów i ukształtowanie powierzchni stawowych. 20 2. Nazwy ruchów w stawach człowieka w pozycji anatomicznej..... 21 3. Zestawienie
Amur biały - Ctenopharyngodon idella. Boleń - Aspius aspius. Brzana karpacka - Barbus cyclolepis Henkel. Brzana - Barbus barbus
Amur biały - Ctenopharyngodon idella Amur biały - 3 sztuki na dobę Boleń - Aspius aspius Boleń 40 cm 3 sztuki Okres ochronny: 01.01-30.04 dobowy limit połowu (łącznie z karpiem, lipieniem, pstrągiem potokowym,
PLAN METODYCZNY LEKCJI. Temat lekcji: Poznajemy przystosowania ryb do życia w wodzie.
PLAN METODYCZNY LEKCJI Data: 11. 01. 2016 r. Klasa: VI b Przedmiot: przyroda Czas trwania lekcji: 45 minut Nauczyciel: mgr Iwona Gładyś Temat lekcji: Poznajemy przystosowania ryb do życia w wodzie. (temat
Kręgowce. 7 7. Podkreśl cechy, które świadczą o przystosowaniu żaby do życia na lądzie. (0 2) grupa a
grupa a Kręgowce Poniższy test składa się z 19 zadań Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą Imię i nazwisko do uzyskania za prawidłowe odpowiedzi Za rozwiązanie całego sprawdzianu możesz uzyskać
ZESTAW A. 2. Niszczenie wysokiego brzegu morskiego prowadzi do powstawania urwistych zboczy zwanych: a) mierzejami, b) klifami, c) depresjami
ZESTAW A... IMIĘ...... NAZWISKO 1. Topnienie lodowców, podnoszenie się poziomu wód w morzach i oceanach to wynik: a) efektu cieplarnianego, b) kwaśnych deszczy, c) dziury ozonowej 2. Niszczenie wysokiego
Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3 OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ ŻEBRO
Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ W skład szkieletu klatki piersiowej wchodzi: 12 kręgów piersiowych, 12 par żeber i mostek. trzon mostka ŻEBRO Jest kością długą w kształcie
Osteologia. Określanie płci
Osteologia Określanie płci 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Cecha Wielkość ogólna Jama oczodołu Powierzchnia otworu wielkiego Wyrostki sutkowate Kresy skroniowe Łuki nadoczodołowe Wysokość czaszki Spłaszczenie okolicy
Ł ż ż Ł ż ż ż ż ż ż ż ż Ś ż ż ż ż ż ż ż ż ż ź ż ż ż ż ż ć ż ż ż ż ż ć ż
Ś Ż Ś ć ż Ś ż ź ż ż ż ć ż ć Ł ż ż Ł ż ż ż ż ż ż ż ż Ś ż ż ż ż ż ż ż ż ż ź ż ż ż ż ż ć ż ż ż ż ż ć ż ż ż ż ż ć ż ć ź ż ż ć ć ż ć ż ż ż ć ż ż ć ć ż ż ż ż ć ż ż ż ż ż ż ć ż ż ż ż ż ć ż ć ć ż ć ż ż ż ć ć ć
ę ę ż ż ć ć ę ć ę ż ć ć ę Ś ę ę ę Ź Ź ż Ś ę ć ć ę ę ę ę ę ę ż ć ż ć ę ę ę Ź ę ż ę ę ę
ę Ł ć ż ć ż ć ę ę ę ż ć ż ć ę ż ż ć ę ę ę ę ę ę ę ę ę ż ę ę ę Ź ę ż ę ć ż ę ę ę Ź ć Ź ę ę ż ż ć ć ę ć ę ż ć ć ę Ś ę ę ę Ź Ź ż Ś ę ć ć ę ę ę ę ę ę ż ć ż ć ę ę ę Ź ę ż ę ę ę ć ę ę ż ę ż ć ć Ść ć ę ć ć ż
Zespoły ichtiofauny w ocenie stanu ekologicznego rzek: od Wskaźnika Integralności Biotycznej IBI do Europejskiego Wskaźnika Ichtiologicznego EFI.
Zespoły ichtiofauny w ocenie stanu ekologicznego rzek: od Wskaźnika ntegralności iotycznej do Europejskiego Wskaźnika chtiologicznego EF. Jacek Szlakowski, Paweł uras, Wiesław Wiśniewolski nstytut Rybactwa
POŁĄCZENIA KRĘGOSŁUPA
POŁĄCZENIA KRĘGOSŁUPA KRĘGOSŁUP (columna vertebralis) Kręgosłup nie jest sztywnym słupem kostnym składa się z kręgów zrośniętych ze sobą w odcinkach krzyżowym i guzicznym oraz ruchomych połączeo w części
Slajd 1. Slajd 2. Slajd 3 PODZIAŁ MIĘŚNI GRZBIETU MIĘŚNIE GRZBIETU POWIERZCHOWNE
Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 PODZIAŁ MIĘŚNI GRZBIETU Mięśnie grzbietu dzieli się na dwie grupy: - warstwę bardziej powierzchowną stanowią mięśnie związane ze szkieletem kończyny górnej - do warstwy głębokiej
SZKIELET KOŃCZYNY GÓRNEJ
Slajd 1 Slajd 2 Slajd 3 SZKIELET KOŃCZYNY GÓRNEJ SZKIELET Szkielet kończyny górnej dzieli się na: 1. Kości obręczy kończyny górnej: - obojczyk, - łopatka 2. Kości części wolnej kończyny górnej: - kość
OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ
OGÓLNA BUDOWA I MECHANIKA KLATKI PIERSIOWEJ SZKIELET KLATKI PIERSIOWEJ W skład szkieletu klatki piersiowej wchodzi: 12 kręgów piersiowych, 12 par żeber i mostek. trzon mostka ŻEBRO Jest kością długą w
Fot: 536 537 Widok bocznych powierzchni okazu. Fot: 538 540 Przekrój poprzeczny oraz zbliżenia powierzchni bocznych.
Okaz 93 MCh/P/11593 - Kalamit Brzeszcze Owalny, nieznacznie spłaszczony fragment łodygi. Powierzchnie poprzeczne cięte ukośnie. Wyraźne prążkowanie zachowane tylko na połowie obwodu. Niezbyt wyraźnie widoczny
Widoki WPROWADZENIE. Rzutowanie prostokątne - podział Rzuty prostokątne dzieli się na trzy rodzaje: widoki,.przekroje, kłady.
Widoki WPROWADZENIE Rzutowanie prostokątne - podział Rzuty prostokątne dzieli się na trzy rodzaje: widoki, przekroje, kłady Widoki obrazują zewnętrzną czyli widoczną część przedmiotu Przekroje przedstawiają
Szczątki ptaków z neolitycznej osady w Bronocicach*
ACTA ZOOL. CRACOV. 26 159 166 KRAKÓW, 31. X II. 1982 Zygmun t B ocheński Szczątki ptaków z neolitycznej osady w Bronocicach* [3 ryc. tekst, i Tabl. Г] Bird remains from a Neolithic settlement at Bronocice
ZWIERZĘCY MATERIAŁ KOSTNY Z HALSZTACKIEGO OSIEDLA NAWODNEGO W PIECZARKACH, GMINA GIŻYCKO
Anna Grçzak ZWIERZĘCY MATERIAŁ KOSTNY Z HALSZTACKIEGO OSIEDLA NAWODNEGO W PIECZARKACH, GMINA GIŻYCKO Wstęp Instytut Archeologii i Etnologii Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu prowadził w latach
Regulamin zawodów wędkarskich. Sum Krainy Łęgów Odrzańskich
Regulamin zawodów wędkarskich Sum Krainy Łęgów Odrzańskich Celem zawodów jest integracja wędkarzy województwa dolnośląskiego szczególnie z obszaru Krainy Łęgów Odrzańskich, wokół wód rzeki Odry, jej dopływów
Spis treści. Wstęp... 7
Wstęp.............................................................. 7 I. Plan budowy ciała ludzkiego... 9 Okolice ciała ludzkiego........................................................................
POLSKI ZWĄZEK WĘDKARSKI OKRĘG W GDAŃSKU ETAP I-KONKURS WIEDZY WĘDKARSKIEJ I EKOLOGICZNEJ 2019 R.
POLSKI ZWĄZEK WĘDKARSKI OKRĘG W GDAŃSKU ETAP I-KONKURS WIEDZY WĘDKARSKIEJ I EKOLOGICZNEJ 2019 R. 1 Regulamin Amatorskiego Połowu Ryb PZW jest zbiorem: a zaleceń postępowania etycznego wędkarza, b przepisów
ZESTAW B. 1. Do zwierząt chronionych nie należy: a) karp, b) kozica, c) niedźwiedź brunatny.
ZESTAW B... IMIĘ...... NAZWISKO 1. Do zwierząt chronionych nie należy: a) karp, b) kozica, c) niedźwiedź brunatny. 2. Nauka o ochronie środowiska: a) ekologia, b) sozologia, c) antropologia 3. Proces ponownego
DOBOWE AMPLITUDY TEMPERATURY POWIETRZA W POLSCE I ICH ZALEŻNOŚĆ OD TYPÓW CYRKULACJI ATMOSFERYCZNEJ (1971-1995)
Słupskie Prace Geograficzne 2 2005 Dariusz Baranowski Instytut Geografii Pomorska Akademia Pedagogiczna Słupsk DOBOWE AMPLITUDY TEMPERATURY POWIETRZA W POLSCE I ICH ZALEŻNOŚĆ OD TYPÓW CYRKULACJI ATMOSFERYCZNEJ
Spis treści. Wstęp. I. Plan budowy ciała ludzkiego 9 Okolice ciata ludzkiego Układy narządów *P. Określenie orientacyjne w przestrzeni
Wstęp 7 I. Plan budowy ciała ludzkiego 9 Okolice ciata ludzkiego Układy narządów *P Określenie orientacyjne w przestrzeni Płaszczyzny ciała Osie ciała II. Układ bierny i czynny ruchu (osteologia, syndesmołogia,
[1ZSTZS/KII] Anatomia czynnościowa układu ruchu
[1ZSTZS/KII] Anatomia czynnościowa układu ruchu 1. Ogólne informacje o module Nazwa modułu Kod modułu Nazwa jednostki prowadzącej modułu Nazwa kierunku studiów Forma studiów Profil kształcenia Semestr
Sprawozdanie z gospodarki rybacko-wędkarskiej PZW w 2016 r.
Sprawozdanie z gospodarki rybacko-wędkarskiej PZW w 2016 r. 1. Wody użytkowane przez PZW. Polski Związek Wędkarski użytkował w 2016 r. 219.140 ha wód, (w 2015 r. 219.891 ha). W wyniku przejęcia nowych
Ekspertyza w zakresie stanu ichtiofauny Jeziorka Czerniakowskiego
2016 Ekspertyza w zakresie stanu ichtiofauny Jeziorka Czerniakowskiego Bogdan Wziątek Minug Pracownia Ekspertyz Rybackich i Przyrodniczych 29.11.2016 Zawartość Metodyka... 3 Wyniki... 5 Połowy agregatem...
KOŚCI ZWIERZĘCE ZE STANOWISKA I W WYSZEMBORKU
Warszawa 1993 ŚWIATOWIT Vol. XXXVII Alicja Lasota-Moskalewska i Krzysztof Świeżyński KOŚCI ZWIERZĘCE ZE STANOWISKA I W WYSZEMBORKU Materiał kości zwierzęcych ze stanowiska I w Wyszemborku jest bardzo ubogi:
Połowy wędkarskie w wodach użytkowanych przez Okręg Polskiego Związku Wędkarskiego w Jeleniej Górze
Połowy wędkarskie w wodach użytkowanych przez Okręg Polskiego Związku Wędkarskiego w Jeleniej Górze SEZON 2015 1 Opracowanie opiera się na analizie 7 841 rejestrów połowów, zamieszczonych w zezwoleniach
Asymetria funkcjonalna mózgu w badaniach inteligencji i procesów poznawczych dzieci i młodzieży z niedosłuchem.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU Grażyna Gwizda Asymetria funkcjonalna mózgu w badaniach inteligencji i procesów poznawczych dzieci i młodzieży z niedosłuchem. Streszczenie rozprawy
Anatomia zwierząt. T. 1 Aparat ruchowy - K. Krysiak, H.Kobryń, F. Kobryńczuk. Spis treści
Anatomia zwierząt. T. 1 Aparat ruchowy - K. Krysiak, H.Kobryń, F. Kobryńczuk Spis treści PRZEDMOWA WSTĘP WYKAZ SKRÓTÓW CZĘŚĆ I OKOLICE CIAŁA, PARTES ET REGIONES CORPORIS Okolice głowy, regiones capitis
6.6.5. WSKAŹNIK BOLTONA
6.6.5. WSKAŹNIK BOLTONA Wskaźnik Boltona określa zależność pomiędzy sumą mezjodystalnych szerokości zębów stałych szczęki i żuchwy. Overall ratio (wskaźnik całkowity): Suma ---------------------------------------------------------------------------------------------
PETYCJA. Koła PZW nr 100 Bistyp oraz członków PZW kół mazowieckich,
Warszawa, 2014r. Polski Związek Wędkarski Okręg Mazowiecki Koło Nr 100 BISTYP ul. Księcia Janusza 62/221 01-452 Warszawa www.pzw100.waw.pl kapitan@pzw100.waw.pl Zarząd Okręgu Mazowieckiego Polski Związek
Grupa I Zadanie 1. Podziel środowisko wodne uzupełniając poniższy schemat: wody ... Zadanie 2. Podaj czynniki niezbędne organizmom do życia w wodzie:
Grupa I Podziel środowisko wodne uzupełniając poniższy schemat: wody......... np np np Podaj czynniki niezbędne organizmom do życia w wodzie:.. Porównaj cechy środowiska wodnego i lądowego- wypełnij tabelę
tel:
Miękki model mózgu, 8 części Nr ref: MA00741 Informacja o produkcie: Miękki model mózgu, 8 części Wysokiej jakości, realistyczny model mózgu człowieka, wykonany z miękkiego materiału, przypominającego
Żłobki i kluby dziecięce w 2012 r.
Materiał na konferencję prasową w dniu 29 maja 213 r. GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Społecznych i Warunków Życia Notatka informacyjna Żłobki i kluby dziecięce w 212 r. W pierwszym kwartale
ZASADY PROWADZENIA AMATORSKIEGO POŁOWU RYB WĘDKĄ. (obowiązujące od dnia 01 stycznia 2016 r. tekst jednolity)
ZASADY PROWADZENIA AMATORSKIEGO POŁOWU RYB WĘDKĄ. (obowiązujące od dnia 01 stycznia 2016 r. tekst jednolity) Na wszystkich wodach będących w użytkowaniu Okręgu PZW w Radomiu obowiązuje: 1) zakaz połowu
ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH DEPARTAMENT STATYSTYKI
ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH DEPARTAMENT STATYSTYKI UBEZPIECZENI PO UPŁYWIE DWÓCH LAT OD ZAKOŃCZENIA REHABILITACJI LECZNICZEJ, KTÓREJ ZOSTALI PODDANI W 2003 ROKU W RAMACH PREWENCJI RENTOWEJ ZUS Warszawa
Biologiczne wymagania ryb jako wytyczne projektowania urządzeń służących ich migracji
Biologiczne wymagania ryb jako wytyczne projektowania urządzeń służących ich migracji Wiesław Wiśniewolski Instytut Rybactwa Śródlądowego im. S. Sakowicza Zakład Rybactwa Rzecznego w Żabieńcu Na początek
Grupa: Elektrotechnika, sem 3, wersja z dn. 03.11.2015 Technika Świetlna Laboratorium
6-965 Poznań tel. (-61) 6652688 fax (-61) 6652389 Grupa: Elektrotechnika, sem 3, wersja z dn. 3.11.2 Technika Świetlna Laboratorium Ćwiczenie nr 3 Temat: BADANIE POLA WIDZENIA Opracowanie wykonano na podstawie:
WZÓR KSIĘGI GOSPODARCZEJ. (zewnętrzna strona okładki strona 1 księgi gospodarczej) KSIĘGA GOSPODARCZA. Region wodny... Obwód rybacki...
WZÓR KSIĘGI GOSPODARCZEJ (zewnętrzna strona okładki strona 1 księgi gospodarczej) KSIĘGA GOSPODARCZA Region wodny...................................................... Obwód rybacki..................................................................
Układ szkieletowy Iza Falęcka
Układ szkieletowy Iza alęcka Zaznacz podpunkt, w którym nie wymieniono kości krótkich. a) kość łokciowa, kość miednicza, rzepka b) kość krzyżowa, paliczki, łopatka c) kość nadgarstka, kręgosłup, kość śródręcza
BIOMECHANIKA NARZĄDU RUCHU CZŁOWIEKA
Praca zbiorowa pod redakcją Dagmary Tejszerskiej, Eugeniusza Świtońskiego, Marka Gzika BIOMECHANIKA NARZĄDU RUCHU CZŁOWIEKA BIOMECHANIKA narządu ruchu człowieka Praca zbiorowa pod redakcją: Dagmary Tejszerskiej
Anatomia uszka lewego przedsionka w sercu ludzkim
Anatomia uszka lewego przedsionka w sercu ludzkim Rafał Kamiński I Kardiochirurgiczne spotkanie edukacyjne, Grudziądz 2015 Wstęp Embriologia i anatomia serca w zarysie Znaczenie kliniczne uszka prawego
Adam Zborowski. ATLAS anatomii człowieka
Adam Zborowski ATLAS anatomii człowieka Kraków 2007 SPIS TREŚCI schemat komórki ludzkiej...12 rodzaje komórek...13 składniki komórkowe krw i... 14 rodzaje komórek...15 rodzaje nabłonków jednowarstwowych...
SZKIELET KOOCZYNY GÓRNEJ
SZKIELET KOOCZYNY GÓRNEJ SZKIELET Szkielet kooczyny górnej dzieli się na: 1. Kości obręczy kooczyny górnej: - obojczyk, - łopatka 2. Kości części wolnej kooczyny górnej: - kośd ramienna, - kości przedramienia,
ZAŁĄCZNIK 6. Ichtiofauna najważniejszych cieków
ZAŁĄCZNIK 6 CHARAKTERYSTYKA ICHTIOLOGICZNA ŻUŁAW Obszar Żuław Wiślanych charakteryzuje się bogatą siecią wodną. Jej centralną arterię stanowi Wisła wraz z uchodzącym do Zalewu Wiślanego Nogatem, który
ANATOMIA FUNKCJONALNA
BOGUSŁAW MARECKI ANATOMIA FUNKCJONALNA TOM I UKŁAD RUCHU Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu BOGUSŁAW MARECKI ANATOMIA FUNKCJONALNA TOM I UKŁAD RUCHU Poznań 2014 SPIS TREŚCI
ZESTAW B. 1. Garbus to: a) wędzisko wygięte podczas holu ryby, b) potoczna nazwa okonia, c) rodzaj sieci rybackiej.
1. Garbus to: a) wędzisko wygięte podczas holu ryby, b) potoczna nazwa okonia, c) rodzaj sieci rybackiej. 2. Charakterystyczna cecha świnki to: a) dolny otwór gębowy o zrogowaciałych wargach, b) kolec
WYBRANE RUCHY W STAWACH KOŃCZYNY GÓRNEJ - ZARYS CZYNNOŚCI MIĘŚNI
WYBRANE RUCHY W STAWACH KOŃCZYNY GÓRNEJ - ZARYS CZYNNOŚCI MIĘŚNI Uwagi: 1. W prezentowanym zestawieniu czynność mięśni opisana jest w ujęciu klasycznym rozpatrywane są jedynie mięśnie bezpośrednio działające
ZOFIA IGNASIAK WYDANIE II ELSEYIER URBAN&PARTNER
ZOFIA IGNASIAK ELSEYIER URBAN&PARTNER WYDANIE II Zofia Ignasiak Anatomia układu ruchu Wydanie II Elsevier Urban & Partner Wrocław \ Spis treści J Wstęp... I. Plan budowy ciała ludzkiego... Okolice ciała
największy w Europie kompleks stawów największy w Polsce rezerwat ptaków (5324, 31 ha) największy w Polsce Park Krajobrazowy Dolina Baryczy (87 040
największy w Europie kompleks stawów największy w Polsce rezerwat ptaków (5324, 31 ha) największy w Polsce Park Krajobrazowy Dolina Baryczy (87 040 ha) Co pływa w stawach? KARP KARP Karp osiąga ponad 1
ś ść ść ś ść ść ś ś ś ś ść ś ś ś ść ść
Ą Ł Ł Ł Ę Ł ś ś ś ś ść ść ść ść Ś ść ŚĆ ś ŚĆ ś ś ść ść ś ść ść ś ś ś ś ść ś ś ś ść ść ś ś ś Ż ś Ś ś Ś ść ś ś ś ś ś ś ś ś Ś ś ś ś ś Ł Ś ś ś ś Ś ś ś ź Ś ŚĆ ś ś ś ś ś ś Ś ś Ś ś ś ś ś ś ś ś Ś Ś ść ś ś ś ś
FORMULARZ ASORTYMENTOWO_ CENOWY
ZAŁĄCZNIK NR 2 DO SIWZ Pakiet nr 1 Implanty ortopedyczne płytki oraz śruby l.p Opis przedmiotu zamówienia/wymagania J. M Ilośc wg. J.m 1 FORMULARZ ASORTYMENTOWO_ CENOWY Cena jedn.netto wg j.m Wartość netto
Osteologia. Cechy niemetryczne
Osteologia , zwane także cechami nieciągłymi, dyskretnymi, epigenetycznymi są opisywane w antropologii od czasów Blumenbacha [1776]. Są to cechy niemierzalne, które są dziedziczne, a więc mogą posłużyć
1. Zaznacz w poniższych zdaniach określenia charakteryzujące układ ruchu. (0 1)
Sprawdzian a Imię i nazwisko Klasa Liczba punktów Ocena Test podsumowujący dział X Ruch Masz przed sobą test składający się z 15 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwych do uzyskania.
Ogólne wiadomości z zakresu hodowli. Marek Matras
Ogólne wiadomości z zakresu hodowli ryb karpiowatych Marek Matras Informacje ogólne Pochodzenie karpia (Cyprinus carpio) Pochodzenie karpia koi (Cyprinus carpio) Gatunki ryb hodowane w stawie karpiowym
Halowy Turniej Wędkarski Test wiedzy o wędkarstwie, pytania przygotował Piotr Pik
1 Halowy Turniej Wędkarski Test wiedzy o wędkarstwie, pytania przygotował Piotr Pik 1.W jakim wieku młodzież niezrzeszona w PZW może wędkować pod opieką wędkarza w ramach jego limitu połowu ryb? a/ do
ź Ź Ź ć ć ć ź ć ć ć ć ć Ź
ź Ź Ź ć ć ć ź ć ć ć ć ć Ź ć ć ć ć ć ć ć ć Ż ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć Ż Ż ć ć ć ć ć ć ć ć Ż ć ć ć ź ć Ź ć ć ć ć ć ć ć ć ć ź ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć Ż ć ć ć ć Ż ć ć ć ć ć ć ć ć Ż ć Ł Ś Ś ć Ą Ę ć Ę ć Ż ć
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 22 lipca 2019 r. Poz. 1357 OBWIESZCZENIE MINISTRA GOSPODARKI MORSKIEJ I ŻEGLUGI ŚRÓDLĄDOWEJ 1) z dnia 27 czerwca 2019 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego
Monitoring objawów drożności przebudowanych zapór na dopływach Raby (listopad 2017)
Monitoring objawów drożności przebudowanych zapór na dopływach Raby (listopad 2017) WSTĘP Dzierżawcy obwodu rybackiego rzeki Raby, obejmującego dopływy: potok Krzczonówka i potok Trzebuńka, od wielu lat
Ą ŚĆ Ś Ś Ę ć
Ą Ę Ą Ą ŚĆ Ś Ś Ę ć ć ć ć ź ć ć ć ć ć ć ć ć Ą ć ć ć Ą Ś ć Ś ć ć Ą ć Ś Ś Ą Ś Ą ć ć Ą ź ź ć ć Ą ć ź ć Ą ć Ą ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ź ć ć Ś ć ć ć Ę Ą ć Ą ć ć ć ć ć ć Ł ź ź ź Ł Ł ć Ą ć ć ć ć ć Ą ć Ą ć Ą
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 22 lipca 2015 r. Poz. 1015 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 6 lipca 2015 r. w sprawie wymiarów i okresów ochronnych organizmów