Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki

Transkrypt

1 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki w numerze m.in.: Skutki zastosowania jednoskładnikowych cen lub stawek opłat w rozliczeniach za dostawę ciepła Świadczenie usługi powszechnej na rynku energii elektrycznej 01/2016 NR 1 (95) 31 marca 2016 ISSN X

2 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki Spis treści 3/ Analiza skutków zastosowania jednoskładnikowych cen lub stawek opłat w rozliczeniach za dostawę ciepła 10/ Wybrane aspekty świadczenia usługi powszechnej na rynku energii elektrycznej 19/ Informacje Prezesa URE nr 1/2016, 2/2016 i 3/ / Informacja Prezesa URE nr 4/ / Informacje Prezesa URE nr 5/2016 i 6/ / Informacja Prezesa URE nr 7/ / Informacja na temat sposobu określania przez przedsiębiorstwa energetyczne ilości energii pierwotnej na potrzeby realizacji obowiązku, o którym mowa w art. 12 ust. 1 ustawy o efektywności energetycznej za rok / Informacja Prezesa URE nr 8/ / Informacja Prezesa URE nr 9/ / Informacja Prezesa URE nr 10/ / Informacja Prezesa URE nr 11/ / Informacje Prezesa URE nr 13/2016 i 14/ / Informacje Prezesa URE nr 15/2016 i 16/2016 Szanowni Państwo! W ostatnim czasie do Prezesa URE docierały sygnały dotyczące wysokich zdaniem odbiorców ciepła obciążeń wynikających z opłat stałych, w tym poruszany był problem wielokrotnego podnoszenia tych opłat za dostarczane ciepło przez niektórych dostawców energii cieplnej. Na skutek tych skarg na stronie internetowej URE została opublikowana informacja w sprawie upowszechnienia możliwości stosowania jednoskładnikowych cen lub stawek opłat w rozliczeniu za dostawę ciepła (informacja ta jest zamieszczona w bieżącym Biuletynie na str. 22). W informacji regulator przypomina, że przedsiębiorstwo energetyczne na wniosek odbiorcy, określa w zawartej z nim umowie średnią cenę ciepła lub stawkę opłaty przesyłowej zgodnie z 24 ust. 1 rozporządzenia taryfowego dla ciepła. Przepis zawarty w 24 rozporządzenia taryfowego dla ciepła niewątpliwie ułatwia przedsiębiorstwu energetycznemu wystawienie rachunku za dostawę ciepła, a odbiorcy korzystającemu z takiego obliczenia należności daje transparentny obraz tego rachunku. Należy zwrócić uwagę na fakt, że taki sposób obliczania należności jest bodźcem do oszczędności ciepła, ponieważ w każdym przypadku mniejszy pobór ciepła niż planowana wielkość sprzedaży ciepła dla danego odbiorcy daje temu odbiorcy korzyści. Więcej na ten temat znajdą Państwo w artykule P. Bogusławskiego, który przedstawia szczegółową analizę skutków zastosowania jednoskładnikowych cen lub stawek opłat w rozliczeniach za ciepło. Państwa uwadze polecamy także artykuł A. Pawłowskiej i M. Radzińskiego poruszający problematykę świadczenia usługi powszechnej na rynku energii elektrycznej. Autorzy wskazują, że choć w ustawie Prawo energetyczne nie funkcjonuje wprost pojęcie usług powszechnych, nie wyklucza to faktu, że w ramach tej regulacji występują elementy tworzące łącznie zbiór, który odpowiada definicji usługi powszechnej. Tak więc choć ustawa Prawo energetyczne nie zna tego pojęcia, to w judykaturze nie ma wątpliwości, że istota szeroko rozumianych usług energetycznych nakazuje traktować je jako realizowane w skali masowej usług użyteczności publicznej usługi powszechne. W artykule przybliżone zostały zatem składowe usługi powszechnej w sektorze energetycznym, takie jak obowiązek przyłączenia odbiorców do sieci, środki prawne ochrony odbiorcy wrażliwego, ciągłość dostaw energii elektrycznej, czy rozstrzyganie sporów i taryfowanie. Ponadto w Biuletynie prezentujemy informacje i komunikaty Prezesa URE, istotne dla sektora energetycznego. Redakcja 38/ Informacje Prezesa URE nr 17/2016, 18/2016 i 19/ / Tabele informacyjne taryfy dla ciepła, koncesje WYDAWCA Urząd Regulacji Energetyki ADRES REDAKCJI Warszawa, Al. Jerozolimskie 181, tel. (22) , faks: (22) , FOTO materiały fotograficzne wykorzystano za zgodą właścicieli praw autorskich Nota copyright do artykułów zamieszczonych w Biuletynie Urzędu Regulacji Energetyki przysługuje autorom tych artykułów

3 ANALIZA SKUTKÓW ZASTOSOWANIA JEDNOSKŁADNIKOWYCH CEN LUB STAWEK OPŁAT CIEPŁOWNICTWO Analiza skutków zastosowania jednoskładnikowych cen lub stawek opłat w rozliczeniach za dostawę ciepła dr Paweł Bogusławski Zasady kalkulacji taryf dla ciepła przedsiębiorstw energetycznych, prowadzących działalność gospodarczą polegającą na dostarczaniu ciepła do odbiorców w zakresie objętym koncesjonowaniem, zatwierdzanych przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (Prezesa URE), regulują przepisy ustawy Prawo energetyczne 1) zawarte w szczególności w art. 44 i 45 oraz rozporządzeniu taryfowym dla ciepła 2). W taryfie wytwórcy, ceny za zamówioną moc cieplną i ceny ciepła lub stawki opłat za ciepło wytworzone w źródłach lokalnych oblicza się według wzorów 19 oraz 21 ust. 2 i ust. 3 rozporządzenia taryfowego dla ciepła. Udział opłat stałych określają w tych wzorach wartości wskaźników A, A1 i A2, które zostały ograniczone do wartości nie wyższej niż udział kosztów stałych w łącznych kosztach wytwarzania ciepła. 1) Ustawa z 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012 r. poz z późn. zm.). 2) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 17 września 2010 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń z tytułu zaopatrzenia w ciepło (Dz. U. z 2010 r. Nr 194, poz. 1291). W taryfie dystrybutora stawki opłat za usługi przesyłania i dystrybucji ciepła ustala się na podstawie wzoru 22 rozporządzenia taryfowego dla ciepła. Udział opłat stałych określa wskaźnik B, który aktualnie nie jest zdeterminowany żadną konkretną wielkością. Jednak w przypadkach szczególnych, gdy wymaga tego ochrona interesów odbiorców, Prezes URE, korzystając z danego mu uprawnienia zawartego w art. 23 ust. 2 pkt 3 lit. d ustawy Prawo energetyczne, ustala maksymalny udział opłat stałych w łącznych opłatach za świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji dla poszczególnych grup odbiorców, także w taryfach dla ciepła. Historia zmian ograniczeń opłat stałych W okresie obowiązywania ustawy Prawo energetyczne i kolejnych wersji rozporządzenia taryfowego dla ciepła, możliwa do ustalenia maksymalna wielkość analizowanych wskaźników zmieniała się. Wskaźnik A udziału opłat stałych za zamówioną moc cieplną w łącznych opłatach za zamówioną moc cieplną i ciepło, którego wartość powinna wynikać z udziału kosztów stałych w łącznych kosztach wytwarzania, przetwarzania i magazynowania ciepła, został wprowadzony już przez pierwsze rozporządzenie taryfowe dla ciepła 3). W pierwszej i w kolejnych wersjach rozporządzenia taryfowego dla ciepła wartość wskaźnika A nie mogła być wyższa niż 30%. Stan ten zmieniło rozporządzenie taryfowe dla ciepła w 2006 r. 4), które poprzez 18 zdefiniowało wskaźnik A, jako określony dla danego źródła ciepła i nośnika ciepła wskaźnik udziału kosztów stałych w łącznych kosztach wytwarzania ciepła, którego wartość nie może być wyższa od udziału kosztów stałych w łącznych kosztach wytwarzania ciepła. Zapis taki był umożliwieniem uzyskania w opłatach za ciepło pokrycia tej części kosztów, która musi być ponoszona przez przedsiębiorstwo niezależnie od wielkości sprzedaży ciepła, a przekracza określony wcześniej limit. W 2000 r., rozporządzenie taryfowe dla ciepła 5) wprowadziło zmienne i stałe stawki opłat za usługi przesyłowe. Celem było przede wszystkim zapewnienie przedsiębiorstwom płynności finansowej w okresie letnim, kiedy dostawy ciepła są małe lub wcale ich nie ma (w zależności od tego, czy są dostawy ciepła na potrzeby podgrzania wody użytkowej), a więc w okresie, w którym powinno 3) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 6 października 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie ciepłem, w tym rozliczeń z indywidualnymi odbiorcami w lokalach (Dz. U. z 1998 r. Nr 132, poz. 867). 4) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 9 października 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń z tytułu zaopatrzenia w ciepło (Dz. U. z 2006 r. Nr 193, poz. 1423). 5) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 12 października 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie ciepłem (Dz. U. z 2000 r. Nr 96, poz. 1053). nr 1 (95) 31 marca 2016 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 3

4 CIEPŁOWNICTWO ANALIZA SKUTKÓW ZASTOSOWANIA JEDNOSKŁADNIKOWYCH CEN LUB STAWEK OPŁAT się dokonywać niezbędnych napraw, przeglądów i konserwacji infrastruktury związanej z dostawą ciepła. Wprowadzenie opłat stałych niezależnych od faktycznej dostawy ciepła zmniejszyło również ryzyko strat przedsiębiorstw w latach krótkich zim lub ciepłych zim sezonów grzewczych charakteryzujących się niską dostawą ciepła. W celu ochrony ekonomicznych interesów odbiorców ograniczono wartość wskaźnika B do 30%. Jednak w rozporządzeniu z 2006 r., wskaźnik B wystąpił już bez ograniczenia, co było podyktowane zmianą ustawy Prawo energetyczne w 2005 r. 6), którą uchylono w art. 45 ust. 5 pkt 2 w odniesieniu do ciepła ograniczenie do 30% udziału opłat stałych w łącznych opłatach za świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji. Zasadnicza problematyka Do Prezesa URE docierają skargi odbiorców na niekontrolowany (zdaniem odbiorców) wzrost cen i stawek opłat w taryfach dla ciepła. Szczególnie bulwersuje zwracających się o interwencję do Prezesa URE odbiorców, w ich mniemaniu stały i bardzo wysoki wzrost tych elementów taryf, które dotyczą składników opłat stałych, niezależnych od zużycia energii cieplnej, co świadczy, że koszty przedsiębiorstw ciepłowniczych nie są korygowane wraz ze zmniejszającą się sprzedażą i dowodzi 6) Ustawa z 4 marca 2005 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2005 r. Nr 62, poz. 552). rozpasaniu monopolistów. Podnoszony jest problem praktyk stosowanych przez niektórych dostawców energii cieplnej, polegający na wielokrotnym podnoszeniu opłat stałych za dostarczaną energię. Każda tego rodzaju skarga powoduje powtórną analizę zatwierdzonej taryfy dla ciepła, zwłaszcza w obszarze poruszanym przez odbiorcę. W udzielanej odpowiedzi zgłaszającemu niezadowolenie odbiorcy zawsze znajduje się ustosunkowanie do zgłaszanej problematyki. W odpowiedziach na zarzuty, których problematykę ujmują powyższe cytaty z pism odbiorców, Prezes URE przede wszystkim zwraca uwagę na fakt, że zapis dotyczący możliwości uzyskania przychodów niezależnie od wielkości dostawy ciepła, jest umożliwieniem uzyskania przez przedsiębiorstwo energetyczne w opłatach za ciepło pokrycia tej części kosztów, która musi być ponoszona przez przedsiębiorstwo niezależnie od wielkości sprzedaży ciepła. Należy mieć bowiem na uwadze, że zmierzając do równoważenia interesów odbiorców i przedsiębiorstw energetycznych, o czym mowa w art. 23 ust. 1 ustawy Prawo energetyczne powinno się uwzględnić nie tylko warunki ekonomiczne dostawy ciepła dla odbiorców (po najniższej cenie), ale również konieczność funkcjonowania przedsiębiorstwa w długim horyzoncie czasowym, aby dostawy ciepła o określonych standardach jakościowych mogły być realizowane w sposób ciągły i niezawodny, z uwzględnieniem ochrony środowiska. Zapis dotyczący możliwości uzyskania przychodów niezależnie od wielkości dostawy ciepła, jest umożliwieniem uzyskania przez przedsiębiorstwo energetyczne w opłatach za ciepło pokrycia tej części kosztów, która musi być ponoszona przez przedsiębiorstwo niezależnie od wielkości sprzedaży ciepła. Dodatkowo podnoszone jest, że w trakcie każdego postępowania administracyjnego wszczętego na wniosek przedsiębiorstwa o zatwierdzenie taryfy dla ciepła, dokonywana jest szczegółowa analiza kosztów uwzględnionych w kalkulacji cen i stawek opłat przed uznaniem ich jako koszty uzasadnione. Koszty uzasadnione, zgodnie z definicją art. 3 pkt 21 ustawy Prawo energetyczne powinny charakteryzować się przede wszystkim niezbędnością ich poniesienia. Niezależnie od tego w odpowiedziach ujmuje się, że przestrzegany jest przepis zawarty w art. 45 ust. 1 pkt 3 ustawy Prawo energetyczne, zgodnie z którym taryfy należy kalkulować w sposób zapewniający ochronę interesów odbiorców przed nieuzasadnionym poziomem cen i stawek opłat. Odpowiedzi uwzględniają także, że analizowany jest sposób ustalenia i wielkość zwrotu z kapitału, zwłaszcza pod kątem zgodności z zasadą określoną w 26 ust. 6 rozporządzenia taryfowego dla ciepła stanowiącą, że uwzględnienie zwrotu z kapitału w kalkulacji cen i stawek opłat nie może spowodować nadmiernego wzrostu opłat ponoszonych przez odbiorców. Jednak przede wszystkim Prezes URE w odpowiedziach wskazuje, że w trakcie postępowań ad- 4 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 1 (95) 31 marca 2016

5 ANALIZA SKUTKÓW ZASTOSOWANIA JEDNOSKŁADNIKOWYCH CEN LUB STAWEK OPŁAT CIEPŁOWNICTWO ministracyjnych w sprawie zatwierdzenia taryfy dla ciepła analizowany i sprawdzany jest udział opłat stałych pod kątem zgodności z przepisami zawartymi w ww. aktach prawnych. Analizując zgłaszaną problematykę należy także skorzystać z danych Prezesa URE, będących wynikiem prowadzonych co roku badań koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych, których celem jest pozyskiwanie informacji o przedsiębiorstw ciepłowniczych. Z badania za rok 2014 przeprowadzonego na początku 2015 r. wynika, że koszty stałe całego koncesjonowanego sektora ciepłowniczego pozostały na zbliżonym poziomie do poziomu z roku poprzedniego, natomiast zdecydowanie obniżyły się koszty zmienne prawie o 10%. Wśród kosztów zmiennych na uwagę zasługuje obniżenie o 16% kosztów paliwa technologicznego (w poprzednim roku obniżyły się o niecałe 8%). Wpływ na te zmiany miał spadek cen podstawowego paliwa stosowanego w źródłach wytwarzania ciepła oraz sukcesywne zmniejszanie się zapotrzebowania na ciepło systemowe w związku z przeprowadzanymi termomodernizacjami oraz obserwowanym w ostatnim okresie wzrostem średnich temperatur w miesiącach sezonu grzewczego. Natomiast ostatnie dane pozyskane z badania za rok 2015 przeprowadzonego na początku 2016 r. wskazują, że koszty stałe całego koncesjonowanego sektora ciepłowniczego wzrosły o 14,5% w stosunku do roku poprzedniego. Jednak było to powodem przeszacowania majątku niektórych dużych przedsiębiorstw, na co Prezes URE nie miał wpływu. Podobne temperatury w latach 2014 i 2015 spowodowały zmniejszenie się kosztów zmiennych tylko o 0,6%. Koszty paliwa technologicznego sukcesywnie charakteryzowały się spadkiem o 6,4% w stosunku do roku poprzedniego. Możliwości odbiorców W związku z opisanymi wcześniej sygnałami odbiorców ciepła dotyczącymi niezadowolenia z poziomu obciążeń wynikających z opłat stałych, 23 lutego 2016 r., na stronie internetowej Urzędu Regulacji Energetyki (URE) została opublikowana Informacja Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki nr 7/2016 z 22 lutego 2016 r. w sprawie upowszechnienia możliwości stosowania jednoskładnikowych cen lub stawek opłat w rozliczeniu za dostawę ciepła. W informacji Prezes URE przypomina, że stosownie do 24 rozporządzenia taryfowego dla ciepła, przedsiębiorstwo energetyczne, na wniosek odbiorcy, określa w zawartej z nim umowie, obliczoną według wskazanych w ust. 2 wzorów, średnią: 1) cenę ciepła wyrażoną w zł/gj, zamiast ustalonej w taryfie ceny za zamówioną moc cieplną i ceny ciepła lub stawki opłaty miesięcznej i stawki opłaty za ciepło, 2) stawkę opłaty za usługi przesyłowe zamiast ustalonej w taryfie stawki opłaty stałej za usługi przesyłowe i stawki opłaty zmiennej za usługi przesyłowe. Zastosowanie takiego modelu umowy mogłoby pozwolić odbiorcy na odpowiednie dostosowanie ponoszonych opłat do faktycznie pobieranej ilości ciepła. Niezależnie od powyższego, w przypadku gdy pobór ciepła przez odbiorcę występuje wyłącznie poza sezonem grzewczym, znajduje zastosowanie 24 ust. 3 ww. rozporządzenia, zgodnie z którym przedsiębiorstwo energetyczne może stosować w rozliczeniach z takim odbiorcą tylko określone w taryfie dla danego źródła ciepła i sieci ciepłowniczej cenę ciepła lub stawkę opłaty za ciepło i stawkę opłaty zmiennej za usługi przesyłowe. Obowiązki przedsiębiorstw energetycznych Mając na uwadze sformułowanie zawarte w 24 ust. 1 Przedsiębiorstwo energetyczne, na wniosek odbiorcy, określa, przepis ten należy stosować obligatoryjnie, po złożeniu stosownego wniosku przez odbiorcę ciepła. Na podstawie 24 ust. 2 ww. rozporządzenia średnią cenę ciepła i średnią stawkę opłaty za usługi przesyłowe, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, oblicza się według wzorów: C s = (N zo C tn + Q so C tc ) : Q so O sp = (N zo O tsp + Q so O tzp ) : Q so gdzie poszczególne symbole oznaczają: C s średnią cenę ciepła dla danego odbiorcy [w zł/gj], O sp średnią stawkę opłaty za usługi przesyłowe dla danego odbiorcy [w zł/gj], N zo moc cieplną zamówioną przez danego odbiorcę [w MW], C tn cenę za zamówioną moc cieplną lub dwunastokrotność stawki opłaty miesięcznej za nr 1 (95) 31 marca 2016 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 5

6 CIEPŁOWNICTWO ANALIZA SKUTKÓW ZASTOSOWANIA JEDNOSKŁADNIKOWYCH CEN LUB STAWEK OPŁAT zamówioną moc cieplną, określone w taryfie dla grupy taryfowej, do której jest zaliczony dany odbiorca [w zł/mw], O tsp stawkę opłaty stałej za usługi przesyłowe, określoną w taryfie dla grupy taryfowej, do której jest zaliczony dany odbiorca [w zł/mw], Q so planowaną wielkość sprzedaży ciepła dla danego odbiorcy [w GJ], C tc cenę ciepła lub stawkę opłaty za ciepło, określone w taryfie dla grupy taryfowej, do której jest zaliczony dany odbiorca [w zł/gj], O tzp stawkę opłaty zmiennej za usługi przesyłowe, określoną w taryfie dla grupy taryfowej, do której jest zaliczony dany odbiorca [w zł/gj]. Skutki dla odbiorców Analizując potencjalne korzyści wynikające z omawianego przepisu, niezbędnym jest uwzględnienie czynników mających wpływ na oczekiwane korzyści ale także na możliwości poniesienia strat. Koniecznym jest uwzględnienie wskaźnika wykorzystania zamówionej mocy cieplnej w grupie oraz współczynnika wykorzystania zamówionej mocy cieplnej przez danego odbiorcę, a także udziału opłat stałych w zatwierdzonej taryfie dla ciepła. W przypadku dostawy ciepła do obiektów zamieszkałych przez gospodarstwa domowe, wskaźnik wykorzystania zamówionej mocy cieplnej zwykle wynosi około 8 9 tys. GJ/MW mocy zamówionej. Jednak w przypadkach skrajnych wskaźnik ten może teoretycznie ewaluować od wartości bliskich zeru (wyobraźmy sobie obiekt, który nie jest zamieszkały i w związku z tym potrzeby cieplne są znikome), aż do 31,5 tys. GJ z jednego MW (przy maksymalnej dostawie ciepła przez cały rok, co można sobie wyobrazić w przypadku dostawy ciepła technologicznego) 7). Wskaźnik wykorzystania zamówionej mocy cieplnej został określony przez 12 ust. 3 pkt 2 nieobowiązującego już rozporządzenia taryfowego dla ciepła 8) pod symbolem W n, w celu wyznaczenia planowanej rocznej sprzedaży ciepła, a sposób jego obliczenia wskazywała następująca definicja: wskaźnik wykorzystania zamówionej mocy cieplnej, ustalony jako średnia z okresu ostatnich pięciu lat ilości sprzedanego ciepła przypadająca na 1 MW zamówionej mocy cieplnej lub z faktycznego okresu prowadzania przez przedsiębiorstwo energetyczne gdy okres ten jest krótszy niż pięć lat [w GJ/MW]. Tego rodzaju podejście uśredniało zmienność zapotrzebowania na ciepło, głównie zmienne warunki temperaturowe przy planowaniu rocznej sprzedaży ciepła, w szczególności na potrzeby ogrzewania. Dla planowania sprzedaży ciepła technologicznego, sposób wyznaczenia rocznej sprzedaży ciepła według podanego wzoru 9) 12 ust. 3 pkt 2 rozporządzenia z 2004 r. miał mniejsze znaczenie. Współczynnik ten, niestety, obowiązywał tylko dwa lata, tj. do utraty mocy 7) godzin w roku 1 MW mocy zamówionej 3,6 GJ/MWh = GJ. 8) Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 30 lipca 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie ciepłem (Dz. U. z 2004 r. Nr 184, poz. 1902). 9) Q = N W n, gdzie Q planowana sprzedaż ciepła [w GJ], N zamówiona moc cieplna [w MW], W n jak wyżej. przez rozporządzenie taryfowe dla ciepła z 2004 r. Jednak w celu ustalenia wielkości planowanego zapotrzebowania na ciepło (planowanej sprzedaży) najbardziej zbliżonej do faktycznego zapotrzebowania w przyszłości, warto posługiwać się nadal wskazaną metodologią. W celu odpowiedzi na nasuwające się pytania o korzyści (najpierw rozpatrujemy co możemy zyskać, zapominając niekiedy o ryzyku skorzystania z tej czy innych możliwości odbiorców), a także przewidzieć zagrożenia, należy porównać opłaty, które będą ponoszone przy zastosowaniu omawianego przepisu z opłatami, które byłyby ponoszone przy kalkulacji na podstawie wszystkich składników taryfy dla ciepła. W kolejnych tabelach, w których dokonano podstawowych symulacji, numery wierszy odpowiadają następującym wielkościom. Tabela 1. Legenda 1 Moc zamówiona przez odbiorcę [MW] 2 Ciepło planowane do sprzedaży odbiorcy [GJ] 3 Ciepło sprzedane < planowane [GJ] 4 Ciepło sprzedane > planowane [GJ] 5 Cena za zamówioną moc cieplną [zł/mw/rok] 6 Cena ciepła [zł/gj] 7 Stawka opłaty stałej za usługi przesyłowe [zł/mw/rok] 8 Stawka opłaty zmiennej za usługi przesyłowe [zł/gj] 9 Średnia cena ciepła [zł/gj] 10 Średnia stawka za usługi przesyłowe [zł/gj] 11 Opłata wynikająca z czterech składników taryfy [zł] 12 Opłata wynikająca ze średnich cen i stawek opłat [zł] 6 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 1 (95) 31 marca 2016

7 ANALIZA SKUTKÓW ZASTOSOWANIA JEDNOSKŁADNIKOWYCH CEN LUB STAWEK OPŁAT CIEPŁOWNICTWO Poniższa tabela pokazuje zmiany w opłatach odbiorcy po hipotetycznym zastosowaniu do rozliczeń za dostawę ciepła średnich cen i stawek opłat, na tle stosowania stałych i zmiennych cen i stawek opłat uwzględnionych w taryfie dla ciepła. W tabeli uwzględniono opłaty odbiorcy przy równym planowanemu zapotrzebowaniu na ciepło oraz różnice wynikające z większego lub mniejszego zapotrzebowania na ciepło niż uwzględniono w planie. Tabela 2. Skutki niedoszacowania lub przeszacowania planowanej wielkości sprzedaży ciepła przy zastosowaniu średnich cen i stawek opłat na tle opłat wynikających z taryfy dla ciepła Dane Sprzedaż = wielkość planowana Sprzedaż < wielkości planowanej Sprzedaż > wielkości planowanej Różnica W n odbiorcy = W n grupy = GJ/MW Analiza wierszy 11 i 12 tab. 2 wskazuje, że niedoszacowanie wielkości planowanej sprzedaży ciepła dla danego odbiorcy ma dla niego skutek negatywny przy ustalaniu opłat na podstawie średnich cen i stawek opłat w stosunku do opłat wynikających ze wszystkich składników taryfy dla ciepła. Natomiast przeszacowanie tej wielkości przyniesie korzystny efekt ekonomiczny dla danego odbiorcy. Kolejne dwie tabele zostały wykonane przy założeniu różnych wskaźników wykorzystania zamówionej mocy cieplnej dla danego odbiorcy i dla grupy odbiorców, do której zakwalifikowano danego odbiorcę. Różnica zarówno in plus jak i in minus została w celu uwypuklenia skutków przyjęta jako znaczna, o takim samym nominale zwiększającym jak i zmniejszającym wskaźnik wykorzystania zamówionej mocy cieplnej danego odbiorcy. Przyjęcie takiego założenia będzie powodować korzyst- Tabela 3. Skutki niedoszacowania lub przeszacowania planowanej wielkości sprzedaży ciepła przy zastosowaniu średnich cen i stawek opłat na tle opłat wynikających z taryfy dla ciepła po uwzględnieniu niższego W n dla grupy odbiorców, niż dla danego odbiorcy z tej grupy Dane Sprzedaż = wielkość planowana Sprzedaż < wielkości planowanej Sprzedaż > wielkości planowanej Różnica W n odbiorcy = GJ/MW W n grupy = GJ/MW Tabela 4. Skutki niedoszacowania lub przeszacowania planowanej wielkości sprzedaży ciepła przy zastosowaniu średnich cen i stawek opłat na tle opłat wynikających z taryfy dla ciepła po uwzględnieniu wyższego W n dla grupy odbiorców, niż dla danego odbiorcy z tej grupy Dane Sprzedaż = wielkość planowana Sprzedaż < wielkości planowanej Sprzedaż > wielkości planowanej Różnica W n odbiorcy = GJ/MW W n grupy = GJ/MW nr 1 (95) 31 marca 2016 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 7

8 CIEPŁOWNICTWO ANALIZA SKUTKÓW ZASTOSOWANIA JEDNOSKŁADNIKOWYCH CEN LUB STAWEK OPŁAT ne uwypuklenie mniejszych skutków dla odbiorcy w przypadku większego wykorzystania mocy cieplnej przez odbiorcę ze względu na fakt rozłożenia się wielkości opłat wynikających z ceny za zamówioną moc cieplną i ze stawki stałej za usługi przesyłowe (składniki stałe opłaty wynikającej z taryfy dla ciepła wyrażone w zł za MW zamówionej mocy cieplnej), na większą liczbę GJ ciepła niż ma to miejsce w uśrednionej wielkości wskaźnika wykorzystania zamówionej mocy cielnej w całej grupie, do której zakwalifikowany został dany odbiorca. Symulacje zawarte w tab. 3 oraz w tab. 4 (str. 7) wskazują, że zarówno w przypadku przeszacowania, jak i niedoszacowania planowanej wielkości sprzedaży ciepła przy obliczaniu średniej ceny ciepła i stawki opłaty przesyłowej, mniejszy skutek dla danego odbiorcy niesie sytuacja, gdy znajduje się w grupie odbiorców, która ma niższy W n niż dany odbiorca. Poniższe trzy tabele uwzględniają opcje z niskim i wysokim udziałem opłat stałych w grupie odbiorców, do której należy dany odbiorca oczekujący obliczenia opłat na podstawie średnich cen i stawek opłat za zamówioną moc cieplną oraz uwzględniając niedoszacowanie lub przeszacowanie planowanej wielkości sprzedawanego ciepła uwzględnionej przy obliczeniach. Zaprezentowane tab. 5-7 wykazują, że udział opłat stałych w taryfie dla ciepła również ma wpływ na skutki ustalenia opłaty dla danego odbiorcy na podstawie średnich cen i średnich stawek opłat za usługi przesyłowe. Zależność jest tym większa, im większy jest udział opłat stałych wynikający z taryfy dla ciepła, w przeciwnym zaś Tabela 5. Skutki niedoszacowania lub przeszacowania planowanej wielkości sprzedaży ciepła przy zastosowaniu średnich cen i stawek opłat na tle opłat wynikających z taryfy dla ciepła przy uwzględnieniu 26% udziału opłaty stałej wynikającej z wytwarzania ciepła i 14% udziału opłaty stałej wynikającej z opłaty za usługi przesyłowe Dane Sprzedaż = wielkość planowana Sprzedaż < wielkości planowanej Sprzedaż > wielkości planowanej Różnica udział opłat stałych w wytwarzaniu = 26% udział opłat stałych w dystrybucji = 14% Tabela 6. Skutki niedoszacowania lub przeszacowania planowanej wielkości sprzedaży ciepła przy zastosowaniu średnich cen i stawek opłat na tle opłat wynikających z taryfy dla ciepła przy uwzględnieniu 36% udziału opłaty stałej wynikającej z wytwarzania ciepła i 39% udziału opłaty stałej wynikającej z opłaty za usługi przesyłowe Dane Sprzedaż = wielkość planowana Sprzedaż < wielkości planowanej Sprzedaż > wielkości planowanej Różnica udział opłat stałych w wytwarzaniu = 36% udział opłat stałych w dystrybucji = 39% 8 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 1 (95) 31 marca 2016

9 ANALIZA SKUTKÓW ZASTOSOWANIA JEDNOSKŁADNIKOWYCH CEN LUB STAWEK OPŁAT CIEPŁOWNICTWO Tabela 7. Skutki niedoszacowania lub przeszacowania planowanej wielkości sprzedaży ciepła przy zastosowaniu średnich cen i stawek opłat na tle opłat wynikających z taryfy dla ciepła przy uwzględnieniu 9% udziału opłaty stałej wynikającej z wytwarzania ciepła i 39% udziału opłaty stałej wynikającej z opłaty za usługi przesyłowe Dane przypadku, wyznaczenie średnich cen i stawek opłat coraz bardziej będzie się zbliżać do zmiennych cen i zmiennych stawek opłat wyrażonych w zł za GJ, zawartych w taryfie dla ciepła. Wnioski Sprzedaż = wielkość planowana Sprzedaż < wielkości planowanej Sprzedaż > wielkości planowanej Różnica udział opłat stałych w wytwarzaniu = 9% udział opłat stałych w dystrybucji = 8% Przepis zawarty w 24 rozporządzenia taryfowego dla ciepła niewątpliwie ułatwia przedsiębiorstwu energetycznemu wystawienie rachunku za dostawę ciepła, a odbiorcy korzystającemu z takiego obliczenia należności daje transparentny obraz tego rachunku. Należy zwrócić uwagę na fakt, że taki sposób obliczania należności jest bodźcem do oszczędności ciepła, ponieważ w każdym przypadku mniejszy pobór ciepła niż planowana wielkość sprzedaży ciepła dla danego odbiorcy daje temu odbiorcy korzyści. Jednak jeżeli będziemy korzystać z opisanego w artykule sposobu wyznaczenia wskaźnika wykorzystania zamówionej mocy cieplnej, po pewnym czasie nasze oszczędności będą uwzględnione w tym wskaźniku. Planowana dostawa ciepła od przedsiębiorstwa energetycznego zmniejszy się. Decydując się na skorzystanie z możliwości, jaką daje przepis zawarty w 24 rozporządzenia taryfowego dla ciepła, odbiorca powinien uwzględnić co najmniej opisane w niniejszym artykule aspekty i mieć świadomość, że w krótkim horyzoncie czasowym, mogą zdarzyć się takie warunki atmosferyczne, przy których poniesie on stratę w stosunku do rachunków wystawianych przez przedsiębiorstwo energetyczne na podstawie wszystkich składników wynikających z taryfy dla ciepła. Warto także zwrócić uwagę na przepis zawarty w 24 ust. 3 rozporządzenia taryfowego dla ciepła, który daje możliwość przedsiębiorstwu energetycznemu promować odbiorcę pobierającego ciepło wyłącznie w okresie najniższego zapotrzebowania, nie uwzględniając w rachunkach za dostawę ciepła opłat stałych. W związku z tym, że przepis nie obliguje przedsiębiorstwa energetycznego do takiego zachowania, dając mu tylko fakultatywną możliwość, warto w określonej sytuacji wystąpić z wnioskiem od odbiorcy do przedsiębiorstwa energetycznego o takie właśnie rozliczanie. Literalnie czytając przepis należy odnosić go indywidulanie tylko do danego odbiorcy i wyłącznie jemu planowanej sprzedaży ciepła. Jest to słuszne tym bardziej, że jak wykazano, istnieje zależność pomiędzy zróżnicowaniem wskaźnika wykorzystania zamówionej mocy cieplnej pomiędzy grupą taryfową danego odbiorcy i tym odbiorcą. W związku z powyższym nieuprawnione jest wyznaczanie średnich cen i stawek opłat za usługi przesyłowe dla całej grupy, dając w ten sposób możliwość każdemu odbiorcy z tej grupy złożenia wniosku o rozliczanie na podstawie 24 rozporządzenia taryfowego dla ciepła przy zastosowaniu tak obliczonych średnich. Przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się dostawą ciepła mają obowiązek uwzględniać wnioski odbiorców o określenie w zawartych z nimi umowach średnich cen ciepła wyrażonych w złotych za GJ zamiast ustalonych w taryfie stałych [zł/mw] i zmiennych [zł/gj] cen i stawek opłat za zamówioną moc cieplną. Jednak może to się odbywać wyłącznie w odniesieniu do danego odbiorcy i z uwzględnieniem jego zapotrzebowania na ciepło. dr Paweł Bogusławski Naczelnik Wydziału ds. Regulacji Rynku Ciepła w Departamencie Rynków Energii Elektrycznej i Ciepła URE nr 1 (95) 31 marca 2016 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 9

10 OPINIE ODBIORCA NA RYNKU ENERGII WYBRANE ASPEKTY ŚWIADCZENIA USŁUGI POWSZECHNEJ NA RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJ Wybrane aspekty świadczenia usługi powszechnej na rynku energii elektrycznej 1) Alicja Pawłowska, Mateusz Radziński Usługa powszechna w sektorze energii elektrycznej 1) Na wstępie należy zauważyć, że w ustawie Prawo energetyczne 2) nie funkcjonuje pojęcie usług powszechnych. Znają je natomiast zarówno Prawo telekomunikacyjne 3), jak i Prawo pocztowe 4). Nie jest więc pojęciem charakterystycznym tylko dla jednego, określonego sektora. Brak zdefiniowania na gruncie ustawy Prawo energetyczne nie wyklucza jednak faktu, że w ramach tej regulacji występują elementy tworzące łącznie zbiór, który odpowiada definicji usługi powszechnej. Tak więc choć ustawa Prawo energetyczne nie zna tego pojęcia, to w judykaturze nie ma wątpliwości, że istota szeroko rozumianych usług energetycznych nakazuje traktować je jako 1) Niniejszy artykuł stanowi jedynie stanowisko autorów i nie stanowi wykładni urzędowej. 2) Ustawa z 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012 r. poz z późn. zm., dalej: ustawa Prawo energetyczne). 3) Ustawa z 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. z 2014 r. poz. 243 z późn. zm.). 4) Ustawa z 23 listopada 2012 r. Prawo pocztowe (Dz. U. z 2012 r. poz z późn. zm.). realizowane w skali masowej usług użyteczności publicznej usługi powszechne 5). Nieobecność legalnej definicji implikuje jednak konieczność odwołania się do prawa unijnego, tj. do Dyrektywy 2009/72/WE, dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej 6). Zgodnie ze wspomnianą dyrektywą (art. 3 ust. 3) państwa członkowskie zapewniają wszystkim odbiorcom będącym gospodarstwami domowymi, a także, jeżeli państwa członkowskie uznają to za stosowne, małym przedsiębiorstwom 7) możliwość korzystania z usługi powszechnej, którą zdefiniowano jako prawo do dostaw energii elektrycznej o określonej jakości, na ich terytorium, po uzasadnionych, łatwo i wyraźnie porównywalnych, przejrzystych i niedyskryminujących cenach. W ramach wypełniania zobowiązań związanych z realizacją 5) Por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 10 lipca 2006 r., sygn. akt K 37/04, OTK ZU 2006, Nr 7, poz ) Dyrektywa 2009/72/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 2003/54/WE, OJ L 211 z 14 sierpnia 2009 r., s. 55 i nast. 7) Przedsiębiorstwom zatrudniającym mniej niż 50 osób i mającym obrót roczny lub sumę bilansową nieprzekraczającą 10 mln euro. Jednak w przypadku, gdy usługa powszechna dostępna jest również dla małych przedsiębiorstw, środki zapewniające taką usługę powszechną mogą różnić się od siebie w zależności od tego, czy dotyczą odbiorców będących gospodarstwami domowymi, czy małych przedsiębiorstw. tak określonej usługi, państwa członkowskie mogą wyznaczyć dostawcę z urzędu (supplier of last resort). W wypełnianiu zobowiązań z tym związanych ważną rolę odgrywa także organ regulacyjny, który powinien być wyposażony w odpowiednie uprawnienia do zapewniania wysokich standardów usługi powszechnej oraz ochrony odbiorców wrażliwych (pkt 37 Preambuły). Zdaniem prawodawcy europejskiego celem usługi powszechnej jest zapewnienie, aby wszyscy konsumenci, w szczególności odbiorcy wrażliwi, mogli odnieść korzyści wynikające z konkurencji i sprawiedliwych cen. Usługa powszechna składa się z kilku elementów, które dopiero łącznie spełnione realizują jej cel. Konieczne jest więc zarówno zagwarantowanie bezpieczeństwa dostaw (1) po uzasadnionych cenach (2), jak i dostęp do obiektywnych i przejrzystych danych na temat zużycia (związanych z nimi cen i kosztów usług) (3) oraz prawo do odpowiedniej informacji o własnym zużyciu energii (przedpłaty powinny odzwierciedlać prawdopodobne zużycie energii elektrycznej, a różne systemy płatności powinny być niedyskryminacyjne) (4). Poprzednia dyrektywa 8) wskazywała także na inne jej elementy, takie jak prawo do zawierania umów o zdefiniowanym minimum (5), otrzymywanie przejrzystych informacji o cenach i taryfach (6), możliwość wyboru metod płatności (7), bezpłatna zmiana sprzedawcy (8), dostęp 8) Dyrektywa 2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 26 czerwca 2003 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 96/92/WE, OJ L 176 z 15 lipca 2003 r., s. 37 i nast. 10 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 1 (95) 31 marca 2016

11 WYBRANE ASPEKTY ŚWIADCZENIA USŁUGI POWSZECHNEJ NA RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJ ODBIORCA NA RYNKU ENERGII OPINIE do przejrzystych, prostych i niedrogich procedur rozpatrywania skarg (9) oraz otrzymywanie informacji o swych prawach, dotyczących także usługi powszechnej (10). Niespornym jest także, że elementem tak rozumianej usługi powszechnej jest również zagwarantowanie skutecznej ochrony odbiorcy wrażliwemu energii elektrycznej (11). Natomiast na gruncie polskim, A. Kowalski wyróżnił pięć kluczowych elementów (obowiązków) składających się na te usługi. Należą do nich: obowiązek przyłączenia do sieci energetycznej (a), obowiązek zawarcia umowy będącej podstawą dostarczania energii (b), zapewnienie określonych standardów jakościowych obsługi handlowej odbiorców i parametrów energii, w tym ciągłości dostaw w znaczeniu technicznym (c), zagwarantowanie ciągłości dostawy energii w znaczeniu prawnym (zakaz nieuzasadnionego wstrzymywania dostaw, sprzedaż awaryjna) (d) oraz zastosowanie sprawiedliwej ceny, jako podstawy rozliczeń pomiędzy przedsiębiorstwem energetycznym a odbiorcą (e) 9). Ponadto, do zaliczenia danej usługi do kategorii usługi powszechnej konieczne jest, aby obejmowała ona swoim zakresem świadczenia, o kluczowym 10) dla jak największej grupy odbiorców znaczeniu. Drugą kumulatywną przesłanką jest natomiast wystąpie- 9) A. Kowalski, Usługa powszechna w prawie energetycznym [w:] A. Walaszek-Pyzioł (red.), Regulacja innowacja w sektorze energetycznym, Warszawa 2013, s ) M. Szydło wskazuje, że w sektorze energetycznym należy poza podkreśleniem podstawowego znaczenia tych usług uwzględnić także ich egzystencjalny charakter. Zob. M. Szydło, Regulacja sektorów infrastrukturalnych jako rodzaj funkcji państwa wobec gospodarki, Warszawa 2005, s nie (także potencjalnego) zagrożenia, skutkującego niezapewnieniem świadczenia usługi na odpowiednim poziomie. Niezwykle trafnie podsumował to M. Będkowski-Kozioł, wskazując, że usługi powszechne różnią się od zwykłych usług w tym sensie, że usługi te muszą być świadczone nawet wtedy gdy na rynku nie ma na to dostatecznej koniunktury, bądź też rynek nie stwarza wystarczających bodźców dla ich świadczenia 11). Regulacja europejska stanowi jednak tylko ogólne ramy, dlatego kluczowym jest aby wymogi usługi powszechnej zostały określone na poziomie krajowym, z uwzględnieniem specyficznej sytuacji gospodarczej i społecznej. Czym więc jest usługa powszechna? Komentatorzy są zgodni, że powstała, aby wykreować stan równowagi pomiędzy rynkowym wymiarem sektorów infrastrukturalnych (sieciowych), a potrzebą zagwarantowania obywatelom dostępu do wysokiej jakości podstawowych usług po przystępnych cenach 12). Jest więc narzę- 11) M. Będkowski-Kozioł, Regulacja prokonkurencyjna w sektorze energetycznym elektroenergetyce, gazownictwie i energii cieplnej [w:] M. Kępiński (red.), Prawo konkurencji. System Prawa Prywatnego. Tom 15, C.H. Beck, Warszawa 2014, s ) Kwestia zapewnienia odpowiedniej jakości świadczonych usług jest powszechnie obecna w regulacji sektora energetycznego. Warto tylko wspomnieć, że Prezes URE kontroluje w sposób pośredni standardy jakościowe w procesie zatwierdzania taryf. Natomiast zgodnie z art. 23 ust. 2 pkt 10 ustawy Prawo energetyczne, kontrolowanie dotrzymywania przez przedsiębiorstwo energetyczne parametrów jakościowych dostarczanej energii elektrycznej odbywa się na wniosek odbiorcy. Szczegółowe określenie obowiązujących parametrów jakościowych energii elektrycznej dostarczanej odbiorcom w poszczególnych grupach przyłączeniowych nastąpiło w rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z 20 grudnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków przyłączenia podmiotów do sieci elektroenergetycznych, dziem służącym do zapewnienia powszechności usług, których świadczenie powierzono podmiotom prywatnym, w ramach prywatyzacji wykonywania zadań publicznych. W pierwszej kolejności wskazuje się zazwyczaj na wieloskładnikowość i wzajemne powiązanie elementów, składających się na usługę powszechną. Analizując jednak wagę poszczególnych kwestii, kluczowa wydaje się kwestia przystępności cenowej (rozsądnej ceny), z czym wiążą się także konkretne obowiązki, do których należy m.in. możliwość nałożenia przez państwo na przedsiębiorstwa energetyczne, określonych publicznoprawnych obowiązków, tak, by działając w interesie publicznym oferowały niektórym kategoriom odbiorców (osobom chorym, o niskich dochodach itp.) usługi na warunkach cenowych odbiegających w pewnym stopniu od warunków rynkowych. Państwo może także zobowiązać te przedsiębiorstwa do wypełniania roli sprzedawcy z urzędu lub zobowiązać je do wprowadzenia rozwiązań, mająruchu i eksploatacji tych sieci (Dz. U. z 2005 r. Nr 2, poz. 6), a ich doprecyzowanie w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego (Dz. U. z 2007 r. Nr 93, poz. 623). Zob. także Komunikat Komisji Europejskiej do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów COM(2011) 900 z 20 grudnia 2011 r., w sprawie ram jakości dotyczących usług świadczonych w interesie ogólnym (OJ C 102, 5 kwietnia 2012 r., s. 10). Warto także podkreślić, że w przypadku niedotrzymania przez przedsiębiorstwo energetyczne standardów jakościowych obsługi odbiorców oraz parametrów jakościowych energii elektrycznej odbiorcy przysługują bonifikaty w wysokości określonej w taryfie lub umowie, jako skutek nienależytego wykonania zobowiązania. nr 1 (95) 31 marca 2016 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 11

12 OPINIE ODBIORCA NA RYNKU ENERGII WYBRANE ASPEKTY ŚWIADCZENIA USŁUGI POWSZECHNEJ NA RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJ cych umożliwić słabszym ekonomicznie odbiorcom energii elektrycznej kontrolowanie ponoszonych wydatków. Wyznaczenie sprzedawców z urzędu i świadczenie usługi kompleksowej Zgodnie z regulacją zawartą na gruncie art. 3 pkt 29 ustawy Prawo energetyczne, sprzedawcą z urzędu jest przedsiębiorstwo energetyczne posiadające koncesję na obrót ( ) energią elektryczną, świadczące usługi kompleksowe odbiorcom ( ) energii elektrycznej w gospodarstwie domowym, niekorzystającym z prawa wyboru sprzedawcy 13). Sprzedawców z urzędu wyłania się w dwojaki sposób. Po pierwsze, w drodze przetargu organizowanego przez Prezesa URE (art. 9i ust. 1 ustawy Prawo energetyczne). Po drugie, w przypadku nierozstrzygnięcia przetargu skutkującego brakiem wyłonienia podmiotu mającego pełnić rolę sprzedawcy z urzędu, Prezes URE może wyznaczyć go w drodze na okres 12 miesięcy (art. 9 ust. 10 ustawy Prawo energetyczne). W obydwu sytuacjach Prezes URE dokonuje odpowiednich zmian w koncesji udzielonej przedsiębiorstwu 13) Można w tym miejscu wskazać, że prawo wyboru sprzedawcy, jak podkreśla M. Będkowski-Kozioł, jest zasadniczym elementem liberalizacji sektora energetycznego i wdrażania w nim mechanizmu konkurencji, zob. M. Będkowski-Kozioł, Regulacja prokonkurencyjna w sektorze energetycznym elektroenergetyce, gazownictwie i energii cieplnej [w:] M. Kępiński (red.), Prawo konkurencji. System Prawa Prywatnego. Tom 15, C.H. Beck, Warszawa 2014, s energetycznemu, które uzyskało status sprzedawcy z urzędu (art. 9 ust. 11 ustawy Prawo energetyczne). Zmiany te polegają na określeniu w koncesji warunków wykonywania gospodarczej w zakresie świadczenia usług kompleksowych oraz wskazaniu przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się przesyłaniem energii elektrycznej w gospodarstwie domowym niekorzystającym z prawa wyboru sprzedawcy (art. 9 ust. 11 pkt 1 i 2 ustawy). Na sprzedawcy z urzędu ciąży obowiązek świadczenia tzw. usługi kompleksowej, tj. zgodnie z treścią art. 3 ust. 30 ustawy Prawo energetyczne, usługi świadczonej na podstawie umowy zawierającej postanowienia umowy sprzedaży i umowy o świadczenie usługi przesyłania lub dystrybucji ( ) energii albo umowy sprzedaży ( ). W tym kontekście należy zwrócić szczególną uwagę na regulację art. 5 ust. 3 ustawy Prawo energetyczne, odnoszącą się do pojęcia umowy kompleksowej, stanowiącej kontraktową podstawę świadczenia usługi kompleksowej 14). Zgodnie z tym przepisem umowa kompleksowa to umowa zawierająca postanowienia umowy sprzedaży i umowy o świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji energii. Tym samym łącząc w sobie postanowienia dwóch umów, umowa kompleksowa jest z teoretycznego punktu widzenia tzw. umową sprzężoną 15). Innymi słowy, korzystający z usługi 14) M. Będkowski-Kozioł, Regulacja prokonkurencyjna w sektorze energetycznym, s ) A. Walaszek-Pyzioł, Reglamentacja umów [w:] R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel (red.), System prawa administracyjnego. Publiczne prawo gospodarcze. Tom 8b, C.H. Beck, s kompleksowej odbiorca, zawiera ze sprzedawcą z urzędu jednocześnie jedną umowę, gwarantującą mu odbiór energii elektrycznej 16). Z punktu widzenia samego odbiorcy, kluczowa wydaje się kwestia modelu umowy kompleksowej. Należy bowiem zauważyć, że ustawodawca polski wyodrębnił, na gruncie ustawy Prawo energetyczne, dwa warianty przedmiotowej umowy. W świetle pierwszego z nich (art. 5 ust. 3), o czym była już mowa powyżej, dostarczanie energii elektrycznej może odbywać się na podstawie umowy zawierającej postanowienia umowy sprzedaży i umowy o świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji energii. Model ten zakłada, że z chwilą powstania stosunku obligacyjnego (na podstawie zawartej umowy kompleksowej) pomiędzy odbiorcą a sprzedawcą, ten ostatni zobowiązany jest nie tylko do sprzedaży energii, ale także zapewnia świadczenie usługi przesyłowej/dystrybucyjnej, ponosząc przy tym odpowiedzialność za działania operatora jak za własne działania (art. 474 Kodeksu Cywilnego) 17). Instytucja umowy kompleksowej jest m.in. wynikiem obowiązku rozdzielenia obrotu energią od przesyłowej/dystrybucyjnej skutkującego tym, że inny podmiot świadczy usługi przesyłowe (dystrybucyjne), a inny występuje w roli sprzedawcy. 16) K. Smagieł, M. Gutowski, Komentarz do artykułu 5a ustawy Prawo energetyczne [w:] M. Swora, Z. Muras, Prawo energetyczne. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa 2010, s Warto przy tym zauważyć, że jak wskazują autorzy, sprzedawca z urzędu ma obowiązek świadczenia usługi kompleksowej i zawarcia umowy kompleksowej, także z odbiorcą w gospodarstwie domowym, który zmienił sprzedawcę, ale zamierza powrócić do sprzedawcy z urzędu i nie będzie korzystał z prawa wyboru sprzedawcy. 17) M. Krzykowski, Zasada dostępu stron trzecich w prawie energetycznym Unii europejskiej i Polski, Difin, Warszawa 2013, 12 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki nr 1 (95) 31 marca 2016

13 WYBRANE ASPEKTY ŚWIADCZENIA USŁUGI POWSZECHNEJ NA RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJ ODBIORCA NA RYNKU ENERGII OPINIE Drugi z wariantów umowy kompleksowej uregulowany został na gruncie art. 5 ust. 4 ustawy. Komentowany przepis stanowi, że umowa kompleksowa może zawierać także postanowienia umowy sprzedaży energii, umowy o świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji energii lub umowy o świadczenie usług magazynowania, zawartych przez sprzedawcę na rzecz i w imieniu odbiorcy końcowego z przedsiębiorstwem energetycznym zajmującym się przesyłaniem, dystrybucją energii. W tym wypadku umowa kompleksowa kreuje oddzielne stosunki zobowiązaniowe, tj. stosunek wynikający z umowy sprzedaży, którego stronami są sprzedawca i odbiorca oraz stosunek wynikający z umowy o świadczenie usług przesyłania/dystrybucji, którego stronami są podmiot zajmujący się przesyłaniem/dystrybucją energii i odbiorca 18). Sprzedawca w tym modelu umowy kompleksowej jedynie pośredniczy w zawarciu umowy przesyłowej/dystrybucyjnej, nie będąc tym samym dłużnikiem, w niniejszym zakresie, w stosunku do odbiorcy. Sprzedawca zawiera bowiem we własnym imieniu jedynie umowę sprzedaży, nie ponosząc w związku z tym odpowiedzialności za działania i zaniechania operatora (OSP/OSD). Tym samym ten model umowy kompleksowej wydaje się być s Zgodnie z treścią art. 474 Kodeksu Cywilnego, dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonuje, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierza. 18) Ibidem, s. 175; zob. też: J. Pokrzywniak, Uwagi o pojęciu umowy kompleksowej w rozumieniu art. 5 Prawa energetycznego, PUG 2006, nr 3, s z punktu widzenia samego odbiorcy mniej korzystnym rozwiązaniem. Ustanowienie na gruncie ustawy Prawo energetyczne instytucji sprzedawcy z urzędu, świadczącego usługę kompleksową, zapewnia więc szczególną ochronę niektórych grup odbiorców i gwarantuje im dostarczanie energii elektrycznej o określonej jakości i po cenach ustalanych według racjonalnych i znanych powszechnie zasad 19). Obowiązek przyłączenia odbiorców do sieci Nałożony na przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się świadczeniem usług dystrybucji energii elektrycznej obowiązek przyłączenia do sieci jest przedmiotem regulacji art. 7 ustawy Prawo energetyczne oraz rozporządzeń systemowych 20). Zgodnie z przedmiotowym przepisem przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się przesyłaniem lub dystrybucją ( ) energii jest obowiązane do zawarcia umowy o przyłączenie do sieci z podmiotami ubiegającymi się o przyłączenie do sieci, na zasadzie równoprawnego traktowania i przyłączania, w pierwszej kolejności, instalacji odnawialnego źródła energii, jeżeli istnieją tech- 19) M. Czarnecka, T. Ogłódek, Prawo energetyczne. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2009, s ) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 2 lipca 2010 r. w sprawie szczególnych warunków funkcjonowania systemu gazowego (Dz. U. z 2010 r. Nr 133, poz. 891 z późn. zm.); rozporządzenie Ministra Gospodarki z 4 maja 2007 r. w sprawie szczególnych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego (Dz. U. z 2007 r. Nr 93, poz. 623 z późn. zm.). niczne i ekonomiczne warunki przyłączenia do sieci i dostarczania ( ) energii, a żądający zawarcia umowy spełnia warunki przyłączenia do sieci i odbioru 21). Jeżeli przedsiębiorstwo energetyczne odmówi zawarcia umowy o przyłączenie do sieci lub przyłączenia w pierwszej kolejności instalacji odnawialnego źródła energii, jest obowiązane niezwłocznie pisemnie powiadomić o odmowie Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki i zainteresowany podmiot, podając przyczyny odmowy. Obowiązkiem tym obciążone są zatem przedsiębiorstwa sieciowe niezależnie od tego, czy są właścicielami infrastruktury sieciowej, czy też władają nią na innej podstawie prawnej 22). Ponadto dla realizacji niniejszego obowiązku bez znaczenia pozostaje fakt, czy dane przedsiębiorstwo energetyczne posiada 21) Z treści niniejszego przepisu wyraźnie wynika, że obowiązek zawarcia umowy o przyłączenie do sieci nie jest obowiązkiem o charakterze bezwzględnym, bowiem jego aktualizacja uzależniona została przez ustawodawcę po pierwsze, od istnienia technicznych i ekonomicznych warunków przyłączenia do sieci i dostarczania energii, po drugie od spełniania, przez podmiot żądający zawarcia umowy, warunków przyłączenia do sieci i odbioru, po trzecie od dysponowania tytułem prawnym do korzystania z nieruchomości, obiektu lub lokalu, do których energia ma być dostarczona. Tym samym w przypadku braku istnienia ww. warunków, od których uzależnione jest istnienie publicznoprawnego obowiązku zawarcia umowy o przyłączenie, przedsiębiorstwo energetyczne uprawnione jest do odmowy zawarcia umowy (zob. M. Nowaczek-Zaręba, D. Nowak, Komentarz do artykułu 7 ustawy Prawo energetyczne [w:] M. Swora, Z. Muras, Prawo energetyczne. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa 2010, s. 519). Szersze omówienie tego zagadnienia wykracza poza ramy niniejszego artykułu. 22) M. Swora, Działalność przedsiębiorstw energetycznych (wybrane obowiązki) [w:] R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel (red.), System prawa administracyjnego. Publiczne prawo gospodarcze. Tom 8b, C.H. Beck, s nr 1 (95) 31 marca 2016 Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki 13