Informacja o realizacji świadczeń rodzinnych

Transkrypt

1 Informacja o realizacji świadczeń rodzinnych Autor: ZDR Zmieniony Fundacja Kobiety dla Kobiet Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Informacja o realizacji świadczeń rodzinnych w okresie od 1 stycznia 2006 r. do 31 grudnia 2008 r. 1.Charakterystyka systemu świadczeń rodzinnych Rodzaje świadczeń Zmiany w systemie świadczeń rodzinnych wprowadzone w trakcie jego funkcjonowania. 5 2.Realizacja świadczeń rodzinnych Informacja o sytuacji dochodowej rodzin korzystających ze świadczeń rodzinnych Świadczenia zależne od kryterium dochodowego 10 Tabela.1. Liczba osób korzystających ze świadczeń rodzinnych uzależnionych od dochodu w latach Tab.2. Wydatki na świadczenia rodzinne uzależnione od kryterium dochodowego w latach Świadczenia przyznawane bez względu na kryterium dochodowe 13 3.Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz ubezpieczenie zdrowotne 14 Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe opłacane są za osoby pobierające świadczenie pielęgnacyjne, natomiast składki na ubezpieczenie zdrowotne - za osoby pobierające świadczenie pielęgnacyjne oraz za osoby pobierające wygasający już do wyczerpania uprawnień - dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych. Składek tych nie opłaca się za osoby podlegające obowiązkowi ubezpieczenia społecznego lub zdrowotnego z innego tytułu Obsługa świadczeń rodzinnych Podsumowanie 17 Warszawa, kwiecień 2009 r. - Charakterystyka systemu świadczeń rodzinnych. Funkcjonujący aktualnie system świadczeń rodzinnych został wprowadzony 1 maja 2004 r. Podstawę prawną systemu stanowi ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 z późn. zm.). System świadczeń rodzinnych jest systemem pozaubezpieczeniowym, zorganizowanym na zasadzie zaopatrzeniowej, finansowanym z budżetu państwa. System świadczeń rodzinnych oparty jest o zasadę pomocniczości, uwzględniającą regułę, że osobami w pierwszej kolejności zobowiązanymi do łożenia na utrzymanie dzieci są ich rodzice. W przypadku, gdy ich środki i uprawnienia są niewystarczające do wychowania i utrzymania dzieci, przysługuje pomoc państwa w postaci świadczeń rodzinnych. W sytuacji osób samotnie wychowujących dzieci oznacza to konieczność zasądzenia alimentów na rzecz dziecka od drugiego z rodziców. Świadczenia rodzinne są obligatoryjnymi świadczeniami udzielanymi na roczne okresy zasiłkowe. Przy ustalaniu uprawnień do świadczeń rodzinnych brane są pod uwagę dochody osiągnięte w roku poprzedzającym okres zasiłkowy. W przypadkach określonych w ustawie dochód ten pomniejsza się o dochód utracony lub powiększa o dochód uzyskany po roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy. - Rodzaje świadczeń Zgodnie z ustawą o świadczeniach rodzinnych świadczeniami rodzinnymi są: - zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego, - świadczenia opiekuńcze: zasiłek pielęgnacyjny i świadczenie pielęgnacyjne, - dwa rodzaje zapomóg związanych z urodzeniem się dziecka. Obok posiadania dziecka na utrzymaniu, głównym kryterium uprawniającym do świadczeń rodzinnych jest, przypadających na osobę w rodzinie, przeciętny miesięczny dochód z roku kalendarzowego poprzedzającego okres zasiłkowy. Kryterium dochodowe dotyczy dochodu netto, tj. po odliczeniu podatku dochodowego i składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne i wynosi 504 zł na osobę lub 583 zł, jeśli w rodzinie wychowuje się dziecko niepełnosprawne. Określone w ustawie kryterium dochodowe powinny spełnić rodziny ubiegające się o zasiłek rodzinny oraz dodatki do niego, a także osoby ubiegające się o świadczenie pielęgnacyjne. Niezależnie od wysokości dochodu rodziny przyznawane są: jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka oraz zasiłek pielęgnacyjny. Kwoty zasiłku rodzinnego różnicowane są w zależności od wieku dziecka i wynoszą: - 48 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5 roku życia; - 64 zł na dziecko w wieku powyżej 5 roku życia do ukończenia 18 roku życia; - 68 zł na dziecko w wieku powyżej 18 roku życia do ukończenia 24 roku życia. Do zasiłku rodzinnego przysługują dodatki z następujących tytułów: - urodzenia dziecka (1000 zł na dziecko; świadczenie jednorazowe); - opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego (400 zł miesięcznie); - samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu

2 ustawowego okresu jego pobierania (400 zł miesięcznie; dodatek z dniem 31 sierpnia 2005 r. zlikwidowany obecnie realizowany wyłącznie na podstawie praw nabytych przed dniem 1 września 2005 r.); - samotnego wychowywania dziecka (170 zł miesięcznie na dziecko, nie więcej niż 340 zł na wszystkie dzieci, w przypadku dzieci niepełnosprawnych kwotę dodatku zwiększa się o 80 zł, nie więcej niż o 160 zł na wszystkie dzieci); - wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej na trzecie i kolejne dziecko w rodzinie (80 zł miesięcznie), - kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego (60 zł na dziecko do 5 roku życia, 80 zł na dziecko od 5 do 24 roku życia); - rozpoczęcia roku szkolnego (100 zł; świadczenie jednorazowe); - podjęcia przez dziecko nauki poza miejscem zamieszkania (90 zł na internat/stancję lub 50 zł na dojazd do szkoły). Aby skorzystać z dodatków należy przede wszystkim mieć prawo do zasiłku rodzinnego. Ponadto, do każdego z dodatków wymagane jest spełnienie dodatkowych warunków związanych z tytułem (powodem) przyznania dodatku. Jednocześnie można pobierać kilka rodzajów dodatków. Poza zasiłkami rodzinnymi i przysługującymi do nich dodatkami, w ramach świadczeń rodzinnych realizowane są dwa rodzaje świadczeń opiekuńczych: - zasiłek pielęgnacyjny (153 zł miesięcznie) - świadczenie przysługuje niezależnie od dochodu rodziny i osoby, dlatego przyznawane jest nie na okres zasiłkowy, lecz na okres ważności orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności. Przeznaczone jest dla niepełnosprawnych dzieci i niepełnosprawnych osób dorosłych oraz dla osób, które ukończyły 75 lat. Do zasiłku pielęgnacyjnego nie mają prawa osoby, które korzystają z dodatku pielęgnacyjnego wypłacanego przy emeryturze lub rencie z FUS; - świadczenie pielęgnacyjne (420 zł miesięcznie) przyznawane jest osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59, z późn. zm.) ciąży obowiązek alimentacyjny (rodzice dziecka, krewni w linii prostej, rodzeństwo, rodzina zastępcza spokrewniona z dzieckiem), a także opiekunowi faktycznemu dziecka, który rezygnuje z pracy zawodowej, by opiekować się dzieckiem niepełnosprawnym wymagającym szczególnej opieki. Świadczenie przysługuje, jeżeli dochód na osobę w rodzinie nie przekracza 583 zł. Do 31 sierpnia 2008 r. świadczenie to przeznaczone było wyłącznie dla rodzica (lub osoby, która wystąpiła do sądu o przysposobienie dziecka) rezygnującego z pracy w celu sprawowania opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem. Do katalogu świadczeń rodzinnych zaliczają się również dwa rodzaje zapomóg wypłacanych w związku z urodzeniem się dziecka: - jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka w wysokości 1000 zł, przysługująca niezależnie od dochodów rodziny; zapomoga ta finansowana jest ze środków budżetu państwa; - zapomoga uchwalana i wypłacana przez gminę ze środków własnych gminy; gmina w przypadku tego świadczenia sama decyduje, czy będzie dodatkowo realizować tego rodzaju świadczenie, ustala kryteria nabycia prawa do świadczenia oraz jego wysokość. Tym samym w systemie świadczeń rodzinnych są aż trzy różne rodzaje świadczeń związanych z urodzeniem dziecka (dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu urodzenia dziecka, jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka zwana potocznie becikowym oraz zapomoga gminna), z czego dwa rodzaje świadczeń są obligatoryjne, a jedno fakultatywne (gminna zapomoga). Za osoby pobierające świadczenie pielęgnacyjne opłacane są składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Organ realizujący świadczenia rodzinne opłaca składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy odpowiadającej wysokości świadczenia pielęgnacyjnego przez okres niezbędny do uzyskania okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego) odpowiednio 20-letniego przez kobietę i 25-letniego przez mężczyznę, jednak nie dłużej niż przez 20 lat. Składek nie opłaca się za osoby podlegające obowiązkowi ubezpieczenia społecznego z innego tytułu. Składki na ubezpieczenie zdrowotne opłacane są za osoby pobierające świadczenie pielęgnacyjne oraz za osoby pobierające już tylko na zasadzie praw nabytych - dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych. W przypadku obu rodzajów świadczeń składki opłacane są za tych ich beneficjentów, którzy nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu. Zmiany w systemie świadczeń rodzinnych wprowadzone w trakcie jego funkcjonowania. Od momentu wprowadzenia nowego systemu świadczeń rodzinnych ustawa o świadczeniach rodzinnych była kilkakrotnie nowelizowana. Były to przede wszystkim zmiany dotyczące zakresu podmiotowego ustawy, czyli powodujące ograniczenie lub rozszerzenie kręgu osób uprawnionych do poszczególnych świadczeń rodzinnych. Najistotniejsze zmiany dotyczyły rozwiązań skierowanych do rodzin niepełnych oraz do rodzin wielodzietnych. W zakresie przedmiotowym zmiany dotyczyły również mnożenia rodzajów świadczeń związanych z urodzeniem dziecka. Zmiany wprowadzone do systemu świadczeń rodzinnych w 2006 r. Najważniejsze zmiany w systemie

3 świadczeń rodzinnych wprowadzone zostały: 1) ustawą z dnia 29 grudnia 2005 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 267, poz. 2260): - podwyższono z 500 zł do 1000 zł kwotę dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu urodzenia dziecka (z dniem 1 stycznia 2006 r.), - zmieniono zasady wyceny dochodów uzyskiwanych z gospodarstwa rolnego. W miejsce umownego wskaźnika przeciętnego dochodu z 1 hektara przeliczeniowego powierzchni tego gospodarstwa (194 zł), wprowadzony został wskaźnik ogłaszany przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do celów podatku rolnego (135,5 zł w okresie I-VIII oraz 153,67 zł od IX 2006 r.); 2) ustawą z dnia 29 grudnia 2005 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006r. Nr 12, poz. 67), z dniem 9 lutego 2006 r.: - do katalogu świadczeń rodzinnych dodano - obok dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu urodzenia dziecka - świadczenie w postaci jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia się dziecka (przysługującej w kwocie 1000 zł bez względu na wysokość dochodu rodziny), - umożliwiono gminie uchwalenie dodatkowej zapomogi w związku z urodzeniem się dziecka (gmina ustala kwotę i finansuje to świadczenie z własnych środków). 3) Ustawą z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. Nr 222, poz. 1630) rozszerzono krąg dzieci uprawnionych do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego. Począwszy od 19 grudnia 2006 r. dodatek ten przysługuje również na dzieci rozpoczynające roczne przygotowanie przedszkolne. Ponadto, w 2006 roku miała miejsce, pierwsza od dnia wejścia w życie ustawy o świadczeniach rodzinnych, weryfikacja kwot kryteriów dochodowych i wysokości świadczeń rodzinnych, zgodnie z art. 18 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 18 lipca 2006 roku w sprawie wysokości dochodu rodziny albo dochodu osoby uczącej się stanowiących podstawę ubiegania się o zasiłek rodzinny oraz wysokości świadczeń rodzinnych (Dz. U. Nr 130, poz. 903), z dniem 1 września 2006 r. podwyższone zostały kwoty niektórych świadczeń rodzinnych: - zasiłku rodzinnego, który w okresie od 1 maja 2004 r. do 31 sierpnia 2006r. był przyznawany w zależności od liczby dzieci na utrzymaniu osoby uprawnionej i wynosił miesięcznie: - 43 zł na pierwsze i drugie dziecko, - 53 zł na trzecie dziecko, - 66 zł na czwarte i kolejne dziecko, Począwszy od 1 września 2006 r. kwoty zasiłku rodzinnego różnicowane są w zależności od wieku dziecka i wynoszą: - 48 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5 roku życia, - 64 zł na dziecko w wieku powyżej 5 roku życia do ukończenia 18 roku życia, - 68 zł na dziecko w wieku powyżej 18 roku życia do ukończenia 24 roku życia, - dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej - z 50 zł na 80 zł miesięcznie, - dodatku z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego - z 50 zł na 60 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5 roku życia miesięcznie oraz z 70 zł na 80 zł na dziecko powyżej 5 roku życia do ukończenia 24 roku życia, - dodatku z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego z 90 zł na 100 zł, - dodatku z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania - z 80 zł na 90 zł z tytułu zamieszkania w miejscowości, w której jest szkoła i z 40 zł na 50 zł z tytułu dojazdu do szkoły, - zasiłku pielęgnacyjnego z 144 zł na 153 zł. W wyniku dokonanej weryfikacji w 2006 r. nie zmienione jednak zostały kwoty kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń rodzinnych. Zmiany wprowadzone w systemie świadczeń rodzinnych w 2007 r. W 2007 r., ustawą z dnia 24 maja 2007 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o podatku rolnym (Dz. U. Nr 109, poz. 747), wprowadzone zostały następujące zmiany w systemie świadczeń rodzinnych: - podwyższona została kwota dopuszczalnego przekroczenia kryterium dochodowego, pozwalająca na zachowanie przez jeden okres zasiłkowy prawa do świadczeń rodzinnych do 5 lipca 2007 r. było to 48 zł na rodzinę, od 6 lipca 2007 r. 48 zł w przeliczeniu na każdą osobę w rodzinie; - wprowadzone zostało ograniczenie terminu składania wniosku o wypłatę dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego (w terminie 4 miesięcy od dnia rozpoczęcia roku szkolnego albo rocznego przygotowania szkolnego); - wydłużono okres, w którym można ubiegać się o wypłatę jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia się dziecka (z 3 miesięcy do 12 miesięcy od dnia urodzenia dziecka, przysposobienia lub objęcia dziecka opieką);

4 - umożliwiono przyznanie dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka w sytuacji, gdy oddalone zostało powództwo o ustalenie świadczenia alimentacyjnego od drugiego z rodziców; - dopuszczono możliwość pobierania zasiłku rodzinnego na niepełnoletnie dziecko posiadające własne dziecko (poprzednio posiadanie własnego dziecka przez osobę, na którą wnioskowano o zasiłek rodzinny, w każdym przypadku wykluczało uzyskanie prawa do tego świadczenia), - uszczegółowiono procedurę postępowania między organami gminy a organami marszałka w sprawach o świadczenia rodzinne dla osób przemieszczających się na terenie UE. Zmiany wprowadzone w systemie świadczeń rodzinnych w 2008 r. Najważniejsze zmiany w systemie świadczeń rodzinnych wynikały z wejścia w życie wyroków Trybunału Konstytucyjnego: 1) z dnia 18 lipca 2008 r. sygn. akt P 27/07 (Dz. U. Nr 138, poz. 872), który rozszerzył krąg osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego. Począwszy od 31 lipca 2008 r. o świadczenia pielęgnacyjne mogą ubiegać się osoby obciążone obowiązkiem alimentacyjnym niezatrudnione ze względu na konieczność sprawowania opieki nad innym niż ich dziecko niepełnosprawnym członkiem rodziny; 2) z dnia 22 lipca 2008 r. sygn. akt P 41/07 (Dz. U. Nr 138, poz. 875), który rozszerzył krąg osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego. Począwszy od 31 lipca 2008 r. o świadczenia pielęgnacyjne mogą ubiegać się osoby pełniące funkcję spokrewnionej rodziny zastępczej, na której ciąży jednocześnie obowiązek alimentacyjny wobec niepełnosprawnego dziecka wymagającego opieki. W analizowanym okresie nastąpiły również dwie istotne zmiany w sprawozdawczości z realizacji świadczeń rodzinnych, rozszerzające zakres danych ujętych w kwartalnych sprawozdaniach rzeczowo-finansowych. Zmiany te miały miejsce począwszy od I kwartału 2006 r. (rozszerzono sprawozdawczość o informacje o odzyskanych nienależnie pobranych świadczeniach oraz świadczeniach wypłaconych ze środków własnych gminy, uszczegółowiono dane o strukturze rodzin według liczby dzieci i poziomu dochodów, a także dane o realizacji świadczeń rodzinnych), a następnie od I kwartału 2008 r. (rozszerzono sprawozdawczość o informacje na temat należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń, uszczegółowiono informacje na temat finansowania świadczeń rodzinnych i kosztów ich obsługi, a także dane o strukturze rodzin ze względu na niepełnosprawność dziecka oraz typ rodziny pełna/niepełna). - Realizacja świadczeń rodzinnych Od 1 września 2006 r. system świadczeń rodzinnych jest realizowany wyłącznie przez samorządy gmin, które są zobowiązane sporządzać sprawozdania z realizacji tych świadczeń według wzoru zawartego w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 23 maja 2006 r. w sprawie trybu przekazywania środków finansowych na wypłaty świadczeń rodzinnych oraz sposobu sporządzania sprawozdań rzeczowo-finansowych (Dz.U. z 2006 r. Nr 95, poz. 661, z późn. zm.). Na podstawie rozporządzenia wojewodowie przesyłają kwartalne sprawozdania do ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Świadczenia rodzinne realizowane są ze środków budżetu państwa będących w dyspozycji wojewodów, z przeznaczeniem na świadczenia rodzinne realizowane przez gminy oraz zadania związane z koordynacją systemów zabezpieczenia społecznego w obszarze świadczeń rodzinnych na podstawie przepisów UE, realizowane przez marszałka. Ustawa zawiera przepisy pozwalające gminom dodatkowo wspierać rodziny w ramach systemu świadczeń rodzinnych poprzez przyznanie w drodze uchwały Rady Gminy jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia dziecka (na podstawie art. 22a ustawy) lub poprzez zwiększenie kwot dodatków do zasiłku rodzinnego (na podstawie art. 15a ustawy); te dodatkowe świadczenia gminy finansują ze środków własnych Informacja o sytuacji dochodowej rodzin korzystających ze świadczeń rodzinnych Rok 2007 jest pierwszym pełnym rokiem, w którym w sprawozdawczości rzeczowo-finansowej ewidencjonowane są szczegółowe dane o liczbie rodzin korzystających ze świadczeń rodzinnych oraz o wysokości ich dochodów. W 2007 r. ze świadczeń rodzinnych korzystało 2.673,8 tys. rodzin. Około 43% rodzin, tj ,3 tys. rodzin korzystających ze świadczeń rodzinnych nie osiągało dochodów wyższych niż połowa kryterium dochodowego uprawniającego do świadczeń. Około 40% rodzin (1.061,7 tys.) osiągało dochody w przedziale od połowy kryterium do wysokości kryterium dochodowego. Dochody powyżej 583 zł osiągało 17% (464,8 tys.) rodzin korzystających ze świadczeń (dotyczy to głównie świadczeń przyznawanych bez kryterium dochodowego). W 2008 r. ze świadczeń rodzinnych korzystało 2.590,1 tys. rodzin, tj. o 3,2% mniej niż w 2007 r. (2.673,8 tys.). Ok. 37% rodzin, tj. 956,4 tys. rodzin korzystających ze świadczeń rodzinnych w 2008 r. nie osiągało dochodów wyższych niż połowa kryterium dochodowego uprawniającego do świadczeń. Około 35% rodzin

5 (901,1 tys.) osiągało dochody w przedziale od połowy kryterium do wysokości kryterium dochodowego. Dochody powyżej poziomu kryterium dochodowego osiągnęło 28% rodzin korzystających ze świadczeń (732,6 tys.). Zatem, ze względu na fakt, iż kwota kryterium dochodowego warunkująca prawo do świadczeń rodzinnych pozostaje na niezmienionym poziomie począwszy od wejścia w życie ustawy o świadczeniach rodzinnych (tj. od 1 maja 2004 r.) oraz w związku z poprawą sytuacji materialnej polskich rodzin (zwłaszcza w 2008 r.), zmniejsza się liczba rodzin korzystających ze świadczeń rodzinnych, w tym zwłaszcza rodzin o niskich dochodach (spada odsetek rodzin posiadających dochód do połowy kryterium dochodowego oraz dochód w przedziale od połowy kryterium do wysokości kryterium dochodowego na rzecz rodzin przekraczających kryterium dochodowe) Świadczenia zależne od kryterium dochodowego Liczba korzystających W okresie w systemie świadczeń rodzinnych nastąpił spadek liczby osób korzystających ze świadczeń rodzinnych uzależnionych od dochodu, co obrazuje Tabela 1. Tabela.1. Liczba osób korzystających ze świadczeń rodzinnych uzależnionych od dochodu w latach Lp. Wyszczególnienie Rok 2006 (przeciętna miesięczna*) Rok 2007 (przeciętna miesięczna*) Rok 2008 (przeciętna miesięczna*) rok poprzedni=100 rok poprzedni= rok = Zasiłek rodzinny Dodatki do zasiłków rodzinnych, z tego z tytułu: x x x x x X urodzenia dziecka ** opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych*** samotnego wychowywania dziecka kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego ** do 5 roku życia ** powyżej 5 roku życia ** rozpoczęcia roku szkolnego ** podjęcia nauki poza miejscem zamieszkania na pokrycie wydatków związanych z zamieszkaniem w miejscowości, w której znajduje się szkoła na pokrycie wydatków związanych z dojazdem do miejscowości, w której znajduje się szkoła wychowywania dziecka w rodzinie

6 wielodzietnej Świadczenie pielęgnacyjne * W przypadku świadczeń jednorazowych - suma roczna. Dotyczy dodatków do zasiłku rodzinnego z tytułu: urodzenia dziecka i rozpoczęcia roku szkolnego ** W okresie I-VIII 2006: dane niepełne (bez dodatków wypłaconych przez pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników) *** Świadczenie wygasające, wypłacane za zasadzie praw nabytych Spadek liczby świadczeniobiorców jest zróżnicowany w zależności od rodzaju świadczenia. W największym stopniu dotyczy on dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego (w 2008 r. spadek o 25% w stosunku do 2006 r.), dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej (odpowiednio 19%), zasiłku rodzinnego (odpowiednio 18%), dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu podjęcia nauki poza miejscem zamieszkania (odpowiednio o 14%). W przypadku pozostałych świadczeń spadki nie przekraczały 10% w 2008 r. w stosunku do 2006 r. Najniższy spadek dotyczył liczby osób korzystających ze świadczenia pielęgnacyjnego (o 2%). Najwyższe spadki liczby odbiorców świadczeń rodzinnych zależnych od kryterium dochodowego spowodowane były kumulowaniem się następujących zjawisk1: - wzrostu dochodów rodzin, - niepodwyższania kryterium dochodowego, - zmniejszania się liczby dzieci w wieku do 18 lat, - zmniejszania się liczby dzieci w rodzinach. W przypadku świadczeń, do których uprawnienie uzależnione jest dodatkowo od spełnienia uzyskaniu innego uprawnienia (np. urlopu wychowawczego, orzeczenia o niepełnosprawności z określonymi wskazaniami lub o znacznym stopniu niepełnosprawności), zmniejszenia liczby świadczeniobiorców, w omawianym okresie, były nieznaczne. Wydatki W okresie można zaobserwować wzrost wydatków budżetu państwa na świadczenia, których wysokość została podwyższona w wyniku weryfikacji w 2006 r., co obrazuje Tabela 2. Wzrost ten w największym stopniu dotyczył dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej (w 2008 r. wzrost o 9% w stosunku do 2006 r.), w mniejszym stopniu dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego (odpowiednio o 2%). Pomimo podniesienia kwoty świadczenia, wydatki nie uległy zwiększeniu w przypadku zasiłku rodzinnego (w 2008 r. spadek o 2% w stosunku do 2006 r.), dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu podjęcia nauki poza miejscem zamieszkania (odpowiednio 3%) oraz dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego (odpowiednio 24%), ze względu na znaczny spadek liczby osób uprawnionych do tych świadczeń. W przypadku pozostałych świadczeń rodzinnych zależnych od kryterium dochodowego, których wysokość nie uległa podwyższeniu w wyniku ostatniej weryfikacji, można zaobserwować spadek wydatków budżetu państwa na te świadczenia w latach Tab.2. Wydatki na świadczenia rodzinne uzależnione od kryterium dochodowego w latach Lp. Wyszczególnienie Rok 2006 Rok 2007 Rok rok poprzedni=100 rok poprzedni= rok =100 (w tys. zł) (w tys. zł) (w tys. zł) Zasiłek rodzinny Dodatki do zasiłków rodzinnych, z tego z tytułu: urodzenia dziecka * opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego

7 samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych** samotnego wychowywania dziecka kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego * do 5 roku życia * powyżej 5 roku życia * rozpoczęcia roku szkolnego * podjęcia nauki poza miejscem zamieszkania na pokrycie wydatków związanych z zamieszkaniem w miejscowości, w której znajduje się szkoła na pokrycie wydatków związanych z dojazdem do miejscowości, w której znajduje się szkoła wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej Świadczenie pielęgnacyjne * W okresie I-VIII 2006: dane niepełne (bez dodatków wypłaconych przez pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników) ** Świadczenie wygasające, wypłacane za zasadzie praw nabytych 2.3. Świadczenia przyznawane bez względu na kryterium dochodowe W 2007 r. wypłacono przeciętnie miesięcznie 727,8 tys. zasiłków pielęgnacyjnych, czyli o 7,7% więcej niż w 2006 r. (676,1 tys.). Wydatki na to świadczenie wyniosły tys. zł i były o 10,5% wyższe niż w 2006 roku ( tys. zł). W 2008 r. wypłacono przeciętnie miesięcznie 771,3 tys. zasiłków pielęgnacyjnych, czyli o blisko 6% więcej niż w 2007 r. i o 14,1% więcej niż w 2006 r. Wzrost ten był spowodowany przede wszystkim wzrostem liczby orzeczeń o znacznym stopniu niepełnosprawności dla osób powyżej 16 roku życia, a ponadto starzeniem się społeczeństwa (zasiłek pielęgnacyjny przysługuje m.in. osobom, które ukończą 75 lat). Wydatki na zasiłek pielęgnacyjny wyniosły tys. zł, co stanowi wzrost o 6% w porównaniu do 2007 r. i o 17,1% w porównaniu do 2006 r. Tak znaczny wzrost wydatków na to świadczenie wynika ze zwiększenia się liczby korzystających oraz podniesienia od 1 września 2006 r. kwoty świadczenia ze 144 zł do 153 zł. W 2007 roku wypłacono 380,2 tys. jednorazowych zapomóg z tytułu urodzenia się dziecka, tj. o 1,9% mniej niż w 2006 r. (387,4 tys.). Zaznaczyć jednak należy, że w 2006 r. zapomoga wypłacana była również na dzieci urodzone w okresie od 9 listopada do 31 grudnia 2005 r. Wydatki na zapomogę w 2007 r. wyniosły tys. zł i były o 1,9% niższe niż w 2006 r. ( tys. zł). W 2008 r. wypłacono już 412,5 tys. zapomóg z tytułu urodzenia się dziecka, tj. o 8,5% więcej niż w 2007 r. i o 6,5% więcej niż w 2006 r. Wydatki na zapomogę wyniosły tys. zł i były o 8,5% wyższe niż w 2007 r. i o 6,5% wyższe niż w 2006 r. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w 2006 r. odnotowano 364,4 tys. urodzeń żywych, co oznacza, że zapomogi wypłacono na 94% ogółu urodzonych dzieci, w 2007 r. odpowiednio na - 98% urodzonych dzieci (387,9 tys. urodzeń żywych), a w 2008 r. na 99,5% urodzonych dzieci (ogółem 414,5 tys. urodzeń żywych).

8 - Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz ubezpieczenie zdrowotne Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe opłacane są za osoby pobierające świadczenie pielęgnacyjne, natomiast składki na ubezpieczenie zdrowotne - za osoby pobierające świadczenie pielęgnacyjne oraz za osoby pobierające wygasający już do wyczerpania uprawnień - dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych. Składek tych nie opłaca się za osoby podlegające obowiązkowi ubezpieczenia społecznego lub zdrowotnego z innego tytułu. W 2007 r. składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zostały opłacone przeciętnie miesięcznie za 53,3 tys. świadczeniobiorców, co oznacza spadek o 5% w porównaniu do 2006 r. (56,1 tys.). Wydatki na te składki wyniosły tys. zł, co oznacza spadek w porównaniu do 2006 roku ( tys. zł) o 8,8%. W 2008 r. składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zostały opłacone przeciętnie miesięcznie za 51,2 tys. świadczeniobiorców, co oznacza spadek o 3,9% w porównaniu do 2007 r. oraz o 8,7% w porównaniu do 2006 r. Wydatki na te składki wyniosły tys. zł, co oznacza spadek w porównaniu do 2007 roku o 23,4% oraz w porównaniu do 2006 r. o 30,1%. Spadek wydatków wynika ze zmniejszenia się liczby osób, za które opłacono składki, jak również ze zmniejszenia do 10% od 1 lipca 2007 r. - stopy procentowej składki na ubezpieczenie rentowe. W 2007 r. składki na ubezpieczenie zdrowotne opłacano za 31,1 tys. świadczeniobiorców, co oznacza spadek o 5,2% w porównaniu do 2006 r. (32,8 tys.). Wydatki budżetu państwa na ten cel wyniosły tys. zł, co oznacza spadek w porównaniu do 2006 roku ( tys. zł) o 9,7%. W 2008 r. składki na ubezpieczenie zdrowotne opłacano za 26,1 tys. świadczeniobiorców, tj. o 16,1% mniej osób niż w 2007 r. oraz o 20,4% mniej niż w 2006 r. Spadek ten związany jest między innymi z wyczerpywaniem się praw nabytych do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych (ich liczba zmniejszyła się w 2008 r. w porównaniu z 2006 r. o 5,3 tys., tj. ponad 15-krotnie). Wydatki na te składki wyniosły tys. zł, co oznacza spadek w porównaniu do 2007 roku o 10,8% oraz w porównaniu do 2006 r. o 19,5%. - Obsługa świadczeń rodzinnych. Koszty obsługi świadczeń rodzinnych przez gminy wynoszą, zgodnie z art. 33 ust. 2a ustawy o świadczeniach rodzinnych, 3% otrzymanej dotacji celowej z budżetu państwa. W 2006 r. wydatki bieżące na obsługę świadczeń rodzinnych wyniosły tys. zł, z czego: tys. zł wyniosły wydatki bieżące gmin, tys. zł to wydatki poniesione przez ZUS. Koszty obsługi w gminach w 87,8% pokryła dotacja z budżetu państwa ( tys. zł), natomiast pozostałe 12,2% % (12.080,5 tys. zł) gminy sfinansowały z własnych środków. W 2007 r. wydatki bieżące na obsługę świadczeń rodzinnych wyniosły tys. zł i były o 4,6% niższe niż w 2006 r. ( tys. zł). Dotacja z budżetu państwa w kwocie tys. zł pokryła 92,8% wydatków na obsługę, natomiast pozostałe 7,2% ( tys. zł) gminy sfinansowały z własnych środków. W 2008 r. wydatki bieżące na obsługę świadczeń rodzinnych wyniosła tys. zł i były o 4,3% wyższe niż w 2007 r. ( tys. zł). Gminy sfinansowały 79,9% ( tys. zł) kosztów obsługi świadczeń rodzinnych z dotacji z budżetu państwa. Pozostałe tys. zł gminy pokryły ze środków własnych. - Podsumowanie W latach można zaobserwować ciągły spadek liczby osób korzystających ze świadczeń rodzinnych. Jest to związane z zamrożeniem od 2004 roku kryterium dochodowego warunkująca prawo do świadczeń rodzinnych, przy jednoczesnym wzroście zamożności polskich rodzin, a także ze zmniejszaniem się liczby dzieci w wieku uprawniającym do zasiłku rodzinnego W 2006 ogółem z budżetu państwa na świadczenia rodzinne oraz koszty obsługi świadczeń rodzinnych wydano mln zł, w 2007 r mln zł,

9 a w 2008 r mln zł. W 2007 r. w porównaniu do 2006 r. nastąpił wzrost wydatków na świadczenia rodzinne o 5,7%. Było to wynikiem przede wszystkim podwyższenia od 1 września 2006 r. kwot niektórych świadczeń rodzinnych. Spadek wydatków na świadczenia rodzinne w 2008 r. o 6,7% w porównaniu do 2007 r. i o 1,4% w porównaniu do 2006 r. spowodowany był przede wszystkim spadkiem liczby osób uprawnionych do świadczeń rodzinnych uzależnionych od dochodu. 1 Szczegółowe dane na temat zmiany sytuacji dochodowej i demograficznej rodzin zostały zawarte w Informacji o sytuacji dochodowej rodzin posiadających dzieci na utrzymaniu