Przygotowano w Sekcji Analiz Ekonomicznych Polityki Rolnej FAPA

Transkrypt

1 Przygotowano w Sekcji Analiz Ekonomicznych Polityki Rolnej FAPA Użytki rolne w Polsce zajmują 18, mln ha, co stanowi 9,% ogólnej powierzchni kraju. Pod względem obszaru użytków rolnych znajduje się na trzecim miejscu w Europie, po Francji i Hiszpanii. W porównaniu z krajami Unii ma znaczące zasoby ziemi rolniczej, które na 1 mieszkańca wynoszą,48 ha (w 1999 r.). Powierzchnia użytków rolnych w Polsce odpowiada 1 / powierzchni rolniczej UE. 7-1 ha 12% Struktura gospodarstw rolnych w Polsce w 1998 r. 1-1 ha 1% pow. 1 ha 9% 1-2 ha 23% Powierzchnia gruntów rolnych wg grup obszarowych w Polsce w1998 r. 1-2ha 4% pow. 1ha 46% 2-ha 14% -7ha 9% -7 ha 12% 2- ha 34% 1-1ha 1% 7-1ha 12% W 1997 r. we wszystkich krajach Unii Europejskiej było 6,9 miliona gospodarstw rolnych. W Polsce w 1998 r. liczba gospodarstw wynosiła tys. i była o 1% niższa w porównaniu z poprzednim rokiem. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego w Polsce wyniosła 9,28 ha, w tym użytków rolnych (UR) 8,16 ha. Dla gospodarstw indywidualnych wartości te wynosiły odpowiednio 7,7 ha i 6,9 ha. Średnia powierzchnia gospodarstw w UE w 1997 r. wynosiła 18,4 ha UR. Najmniejsze gospodarstwa są w Grecji (średnio 4,3 ha UR). Porównywalną do Polski średnią mają (9,2 ha UR) i (6,4 ha UR). Wymiernym wskaźnikiem obrazującym poziom rozwoju gospodarczego kraju jest udział rolnictwa w tworzeniu produktu krajowego brutto (PKB). W miarę rozwoju gospodarczego kraju udział ten zmniejsza się. W Polsce jest on nadal znaczący, choć od początku transformacji znacznie się zmniejszył - z 11,8% w 1989 r. do 3,3% w 1999 r. Dla porównania w 1998 r., w UE-1 udział ten kształtował się na poziomie średnio 1,%, przy czym największy był w Grecji (,8%), najniższy w Szwecji (,4%). do 2% 2-% -1% pow. 1% do 3% 3-% -1% 1-2% pow. 2% Wkład rolnictwa do PKB w 1996 r. Odsetek zatrudnionych w rolnictwie w 1996 r.

2 Zatrudnieni w rolnictwie stanowili w 1998 r. 26,9% ogółu zatrudnionych w Polsce. W porównaniu z innymi krajami europejskimi, posiada stosunkowo wysoki odsetek zatrudnionych w rolnictwie, porównywalny jedynie z Grecją (17,7% w 1998 r.). Przeciętne zatrudnienie w polskim rolnictwie wynosiło w 1998 r. 23,1 osób na 1 ha użytków rolnych, to jest na poziomie prawie 1-krotnie wyższym niż Belgii (2,7 osób) czy Luksemburgu (2,4 osób). Wysokie zatrudnienie w polskim rolnictwie jest efektem znacznego rozdrobnienia gospodarstw. Struktura gospodarstw rolnych w Polsce jest niekorzystna. W 1998 r. nadal dominowały gospodarstwa małe (do ha), stanowiąc ponad 6,4% ogółu gospodarstw. Gospodarstwa powyżej 1 ha obejmowały jedynie 8,7% ogółu gospodarstw, jednak zajmowały aż 4,4% powierzchni użytków rolnych. W Unii Europejskiej w 1997 r. gospodarstwa do ha stanowiły,3% (największy odsetek małych gospodarstw było w Grecji 7,8%, 7,6%, 7,9%). Gospodarstwa powyżej 2 ha stanowiły ponad 2% ogółu gospodarstw Liczba ha użytków rolnych przypadających na 1 ciągnik w 1997 r.. * dane z 1998 * +Lux W 1998 r. w Polsce na jeden ciągnik przypadało 14 ha użytków rolnych (12 ha w sektorze prywatnym, a 7,7 ha w sektorze publicznym), w Austrii 9,9 ha, a w Hiszpanii 37,4 ha. W roku 1998 w Polsce było 1 31, tys. ciągników, w tym 1 26,9 tys. w sektorze prywatnym. Według Spisu Rolnego z 1996 r. 2% ciągników było w gospodarstwach do ha, zaś w gospodarstwach dużych powyżej 1 hektarów było dalsze 23%. W skali kraju istnieje około 13-1% gospodarstw chłopskich posiadających względnie dobre wyposażenie w potencjał wytwórczy, zdolnych do jego modernizacji we własnym zakresie. Przy ocenie wyposażenia rolnictwa w ciągniki istotne jest również uwzględnienie mocy i wieku maszyn. Pod tym względem sytuacja Polski jest o wiele mniej korzystna. Ciągnik użytkowany jest w Polsce średnio przez 16 lat. Zboża zajmują w Polsce około 7% ogólnej powierzchni zasiewów. W 1998 r. powierzchnia zasiewów pszenicy stanowiła 29,6% powierzchni zasiewów zbóż ogółem. W 1999 r. obszar zasiewów pszenicy wyniósł 2 83 tys. ha, a produkcja 9 1,3 tys. ton. Dawało to Polsce trzecie miejsce w porównaniu z krajami Unii Europejskiej, po Francji ( 127 tys. ha) i Niemczech (2 69 tys. ha). Pod względem wielkości zbiorów była na czwartej pozycji, po Francji 37 tys. ton, Niemczech tys. ton i Wielkiej Brytanii tys. ton. Od końca lat 8-tych rośnie areał uprawy pszenicy. W latach wzrósł on z mln ha do 2 83 mln ha (wzrost o ponad 18%). W ww. okresie dużym wahaniom podlegały zbiory pszenicy - najwyższy poziom osiągnęły w 1998 r tys. ton, zaś najniższy w 1992 r tys. ton, co wynikało z dotkliwej suszy. SAEPR/FAPA 2

3 Produkcja pszenicy w Polsce i UE w 1999 r. (mln ton) Wielka Brytania +Lux Plony pszenicy w Polsce i UE w 1999 r. (dt/ha) Luksemburg Zdecydowanie niższe, w porównaniu do większości krajów UE, są w Polsce plony pszenicy. W okresie ostatnich 1 lat (od 1989 do 1999 r.) wynosiły one od 3,6 dt/ha w roku 1992 do 39,6 dt/ha w 199 r. W 1999 r. były one na poziomie 3, dt/ha. Wśród krajów UE w 1999 r. niższe plony miały: (14,9 dt/ha), (2,7 dt/ha), (2,8 dt/ha), (22,8 dt/ha), (33,8 dt/ha). Średnie plony w Unii w 1999 r. wyniosły 6,9 dt/ha. Najwyższe plony osiągnęły: (86,2 dt/ha), (83,4 dt/ha) oraz (82,7 dt/ha). U zachodniego sąsiada Polski - Niemiec, plony pszenicy w 1999 r. wyniosły 7,4 dt/ha. Relatywnie niskie plony pszenicy w Polsce są niewątpliwie konsekwencją niższej wartości użytkowej polskich gleb, a także 3-krotnie niższego poziomu nawożenia i 1-krotnie niższego zużycia środków ochrony. O ile na początku lat 9-tych powierzchnia zasiewów żyta w Polsce spadała, to od roku 1993 zaczęła rosnąć i w latach przekroczyła areał uprawy pszenicy. W 1999 r. obszar zasiewów żyta ponownie spadł z tys. ha do 2 242,2 tys. ha. zarówno pod względem obszaru zasiewów jak i wielkości produkcji przoduje wśród europejskich producentów żyta. W 1999 r. wyprodukowano w Polsce 181 tys. ton żyta tj. tylko o 32 tys. ton mniej niż w UE-1. W Unii najwięksi producenci tego zboża to (4 319 tys. ton. w 1999 r.) i (23 tys. ton w 1999 r.) Produkcja żyta w Polsce i UE w 1999 r. (mln ton) W.Brytania Plony żyta w Polsce i UE w 1999 r. (dt/ha) Luksemburg W UE najwyższą wydajność z hektara w produkcji żyta osiągają:, Wielka Brytania i. W 1999 r. tamtejsze plony były na poziomie odpowiednio 8,1 dt/ha, 7,9 dt/ha i 7,8 dt/ha. Jedynie (21, dt/ha), (21,3 dt/ha), (18,1 dt/ha) i (9,8 dt/ha) mają plony niższe od Polski, gdzie w 1999 r. z 1 ha zebrano średnio 23,1 dt żyta. Stanowiło to zaledwie około 48% średniej UE- 1 (48, dt/ha w 1999 r.). Liczba plantatorów buraków cukrowych w Polsce w 1999 r. wynosiła 137,1 tys. i była o 17,7% niższa w stosunku do roku Średni obszar plantacji w okresie wzrósł z 1,1 ha do 2,71 ha (wzrost o SAEPR/FAPA 3

4 13%). O ile w I połowie lat 9-tych średni obszar plantacji buraków cukrowych rósł w tempie % rocznie, to w 1998 r. i w 1999 r. zwiększył się odpowiednio aż o 16% i 11%. W latach powierzchnia plantacji buraków cukrowych podlegała znaczącym wahaniom (od 361 tys. ha w 1991 r. do 43 tys. ha w 1996 r.). W 1999 r. powierzchnia plantacji spadła do 372 tys. ha. Dla porównania w UE w 1999 r. większą powierzchnię pod burakiem cukrowym miały jedynie (487,6 tys. ha) i (444 tys. ha). Na te dwa kraje przypadało ponad 4% powierzchni plantacji ogółem w UE- 1. W latach 9-tych, na skutek spadku nawożenia organicznego i mineralnego, wzrosło w Polsce uzależnienie plonów od czynników klimatycznych. W drugiej połowie lat 8-tych plony wahały się od 332 dt/ha w 1987 r. do 38 dt/ha w 199 r., czyli rozpiętość wynosiła około dt/ha. Natomiast w latach różnica między najwyższym (394 dt/ha) a najniższym (292 dt/ha) plonem wzrosła dwukrotnie, do 1 dt/ha. W porównaniu z większością krajów UE plony buraków cukrowych są w Polsce relatywnie niskie (344 dt/ha w 1999 r). Wynika to nie tylko z ograniczeń w stosowaniu środków plonotwórczych, ale również ze zróżnicowanych kwalifikacji i staranności pracy plantatorów, bowiem najlepsi z nich osiągają plony zbliżone do średniej unijnej (około 4 dt/ha). W 1999 r. wśród krajów Unii najwyższe plony uzyskano w Francji (724,8 dt/ha), Austrii (661 dt/ha) i Grecji (88,4 dt/ha) i niższe zaś we Włoszech (498,8 dt/ha) i Finlandii (234, dt/ha). O wielkości produkcji cukru decydują nie tylko zbiory buraków, ale także zawartość cukru w korzeniach. W ostatnich latach również w Polsce przemysł cukrowniczy rozpoczął upowszechnianie odmian wysokocukrowych w rezultacie czego tzw. wydatek cukru wzrósł do ponad 12%, a w 1998 r. wyniósł prawie 14%, a więc tyle co średnio w UE. W 1999 r. produkcja cukru w Polsce osiągnęła poziom 1 89 tys. ton, podczas gdy we Francji wyniosła tys. ton, a w Niemczech 4 4 tys. ton. Produkcja cukru surowego z 1 ha powierzchni uprawy buraków cukrowych w 1999 r. wyniosła szacunkowo w Polsce,27 t/ha, a więc zdecydowanie mniej niż we Francji (12,61 t/ha) czy Austrii (11, t/ha)., 4, 4, 3, 3, 2, 2, 1, 1,,, Produkcja cukru w Polsce i UE w 1999 r. (mln ton) jest znaczącym producentem ziemniaków w Europie. W 1999 r. poziom ich produkcji (19 926,7 tys. ton) odpowiadał w przybliżeniu produkcji w Niemczech (11 77 tys. ton) i Holandii (8 2 tys. ton) łącznie. Jeśli przyrównać średnią produkcję ziemniaków w Polsce w latach wynoszącą tys. ton do produkcji ziemniaków w UE-1 w roku 1999 ( tys. ton) okazałoby się, że odpowiadałaby ona około 1% produkcji unijnej. W stosunku do potencjału produkcyjnego zawsze eksportowała niewiele ziemniaków i ich przetworów. Aż około połowy produkowanych ziemniaków wykorzystuje się w gospodarstwach na spasanie. W latach 1997 i 1999 zbiory ziemniaków spadły po raz pierwszy w historii powojennej Polski poniżej 21 tys. ton (2 77 tys. t. i tys. ton). SAEPR/FAPA 4

5 Produkcja ziemniaków w Polsce i UE w 1999 r. (mln ton) W.Brytania Spain Belgium Italy Portugal Sweden Greece Finland Plony ziemniaków w Polsce i UE w 1999 r. (dt/ha) W.Brytania Produkcja ziemniaków w Polsce jest bardzo rozdrobniona. W wielu gospodarstwach ziemniaki są uprawiane głównie na potrzeby gospodarstwa, a na rynek kierowane są jedynie okazjonalnie pojawiające się nadwyżki (w 1999 r. skupiono tylko 2,8% produkcji). Niewielka skala produkcji uniemożliwia opłacalne stosowanie nowoczesnych, bardziej racjonalnych technologii uprawy. W rezultacie ziemniaki uprawiane są ekstensywnie, w oparciu o środki produkcji pochodzące wyłącznie z własnego gospodarstwa, a poziom agrotechniki jest niski. Pogłębia to dodatkowo kryzys w produkcji sadzeniaków. Efektem tego są niskie plony ziemniaków, w latach oscylujące w granicach 136 dt/ha do 26 dt/ha. Dla porównania w UE są kraje, które w 1999 r. osiągnęły prawie dwukrotnie wyższe plony: (4 dt/ha), (448 dt/ha), Wielka Brytania (4 dt/ha), (389 dt/ha). Pod względem pogłowia bydła, plasowała się w 1999 r. na siódmej pozycji w porównaniu z piętnastoma krajami Unii Europejskiej. Pogłowie wyniosło 6 tys. sztuk.(w czerwcu 1999 r.). Spośród krajów UE w 1997 r. Polskę wyprzedziły: (2 13 tys. sztuk), ( tys. sztuk), Wielka Brytania ( tys. sztuk), (7 tys. sztuk), oraz (7 261 tys. sztuk) Produkcja wołowiny w Polsce i UE w 1999 r. (tys. ton) Pogłowie bydła w Polsce i UE w 1999 r. (mln szt.) W 1999 r. w porównaniu z poprzednim rokiem pogłowie bydła w Polsce spadło o 4 tys. sztuk (o,7%), co było wynikiem pogarszającej się opłacalności produkcji żywca wołowego. Należy jednak zauważyć, że w 1997 r. pogłowie bydła spadło niemal we wszystkich krajach Unii, co było jednak spowodowane skutkami kryzysu wywołanego kolejnymi nawrotami BSE. Pod względem produkcji mięsa wołowego ma dopiero ósmą pozycję, produkując w 1999 r. 37 tys. ton tego mięsa (w roku 1998 było 418 tys. ton). Od lat czołowymi producentami wołowiny wśród krajów Unii są: (1 67 tys. ton), (1 42 tys. ton), (1 1 tys. ton), Wielka Brytania (678 tys. ton), (67 tys. ton), (66 tys. ton) oraz (1 tys. ton). Niewielka w stosunku do krajów Unii produkcja wołowiny w Polsce wynika z relatywnie niskich jej cen, co z kolei jest pochodną Spain SAEPR/FAPA

6 ograniczonego popytu na wołowinę. jest za to liczącym się eksporterem zwierząt żywych. W 1999 r. eksport bydła łącznie z cielętami wyniósł 499 tys. sztuk. Pod względem produkcji mleka krowiego, plasuje się na czwartej pozycji z produkcją ok. 12 mln ton, po Niemczech (28,4 mln ton), Francji (24,8 mln ton) i Wielkiej Brytanii (14,6 mln ton). Niestety, znacznie odbiega od krajów UE pod względem wydajności mlecznej krów. W 1999 r. wynosiła ona 372 kg mleka rocznie od jednej krowy, podczas gdy w Szwecji czy Danii była prawie dwukrotnie wyższa (6894 kg i 676 kg rocznie). 3 Produkcja mleka krowiego w Polsce i UE w 1999 r. (tys. ton) Pogłowie trzody chlewnej w Polsce wynosiło w czerwcu 1999 r tys. sztuk, czyli ok. 63 tys. sztuk mniej niż rok wcześniej. Pod względem liczebności pogłowia trzody, z krajów Unii Europejskiej wyprzedziły Polskę w 1999 roku jedynie (2 784 tys. sztuk) i (2 62 tys. sztuk). Produkcja wieprzowiny w roku 1999 wynosząca 2 87 tys. ton (wzrost o 3% w stosunku do roku poprzedniego), plasuje Polskę na czwartym miejscu wśród krajów Unii. Liderami w produkcji tego mięsa są (3 94 tys. ton), (2 9 tys. ton) i (2 386 tys. ton) - dane za 1999 r. W Polsce wieprzowina dominuje w strukturze spożycia mięsa z udziałem wynoszącym około 8%. Produkcja wieprzowiny w Polsce i UE w 1999 r. (tys. ton) Pogłowie trzody chlewnej w Polsce i UE w 1999 r. (mln szt.) Lux Luxemburg W ostatnich latach przyspieszona została wyraźnie rotacja pogłowia. Roczny ubój tuczników kształtuje się na coraz wyższym poziomie w stosunku do czerwcowego stanu pogłowia. W roku 1999 wskaźnik rotacji wyniósł 132% wobec 111% w 199 r. Oczekuje się, że dla roku 2 będzie on jeszcze wyższy. W 1999 r. produkcja żywca wieprzowego, wołowego i drobiowego w wadze bitej ciepłej wyniosła 33 tys. ton i była o 2% większa niż w roku Produkcja wieprzowiny wzrosła o 3%, drobiu o 1%, a wołowiny zmniejszyła się o 11%. SAEPR/FAPA 6

7 Począwszy od 1992 r. jest importerem netto towarów rolno-spożywczych, poziom deficytu jest jednak proporcjonalnie niższy niż dla towarów przemysłowych. W 1999 r. saldo wymiany handlowej nieznacznie się poprawiło, choć nadal pozostawało ujemne (-,7 mld USD). Na przestrzeni ostatnich lat wartość polskiego eksportu rolno-spożywczego stanowiła przeciętnie ok. 8% wartości importu. Rok 1999 przyniósł 1% zmniejszenie się wartości eksportu (do 2,7 mld USD). Było to z jednej strony wynikiem utrzymywania się negatywnych skutków kryzysu walutowego na wschodnich rynkach zbytu, a z drugiej - słabszej koniunktury na rynkach zachodnich. Na spadku eksportu zaważyło najbardziej obniżenie wartości sprzedaży przetworów mięsnych i słodyczy. Zmniejszeniu eksportu towarzyszyło zmniejszenie się wartości importu o ok. 13%, do 3,4 mld USD przede wszystkim ze względu na znaczny spadek importu produktów nie przetworzonych. Polski handel zagraniczny towarami rolno-spożywczymi (mln USD) Eksport Import Saldo UE-1 48% Struktura obrotów w polskim handelu zagranicznym towarami rolno-spożywczymi b. ZSRR 12% CEFTA 9% EFTA 3% Pozostałe 2% USA 3% Głównym partnerem w handlu rolno-spożywczym dla Polski pozostają kraje Unii Europejskiej. W 1999 r. przypadła na nie blisko połowa obrotów w handlu żywnością. Nadal zmniejsza się znaczenie polskiego handlu z krajami byłego ZSRR (12% udział), który po kryzysie finansowym w Rosji nie odzyskał jak dotąd dawnej dynamiki wzrostu. W ubiegłym roku sprzedaliśmy do krajów byłego Związku Radzieckiego towary rolno-spożywcze za kwotę 662 mln USD (stanowiło to jedną czwartą wartości całego eksportu rolnospożywczego). Oznacza to, że wartość eksportu do państw tego regionu spadła aż o 42% w porównaniu z SAEPR/FAPA 7

8 1998 r. W związku z tym, dodatnie saldo polskiego handlu żywnością z tymi krajami obniżyło się w 1999 roku do 44 mln USD. Handel z innymi ugrupowaniami krajów, takimi jak CEFTA, EFTA oraz z USA, nadal jest stosunkowo niewielki. Jednakże udział krajów CEFTA w polskim handlu produktami rolno-spożywczymi systematycznie rośnie. W 1999 r. ukształtował się on na poziomie 9% (po stronie eksportu udział ten był większy i wyniósł 11%). Obroty handlowe z pozostałymi krajami nie należącymi do żadnego z ww. ugrupowań, objęły w 1999 r. 2% całości handlu. W przypadku tych krajów w handlu dominuje nadal import. W 1999 r. najważniejszą grupą produktów rolno-spożywczych eksportowanych z Polski były nadal przetwory roślinne (3% eksportu). Były to głównie przetwory owocowo-warzywne oraz wyroby cukiernicze. Drugą co do wartości grupą towarów eksportowanych z Polski były podobnie jak w poprzednich latach, przetwory zwierzęce (2% eksportu). W grupie tej najważniejszymi pozycjami były: mięso czerwone i podroby, mleko i produkty mleczarskie oraz przetwory mięsne. Po stronie importu najważniejszymi grupami towarowymi były używki, surowce i przetwory roślinne. Udział tych pierwszych (przede wszystkim kawy, herbaty i kakao, tytoniu i wyrobów tytoniowych) wyniósł w 1999 r. ok. 2% importu rolno-spożywczego. Mimo zmniejszenia wartości importu surowców pochodzenia roślinnego (świeże owoce głównie cytrusy oraz zboże) ich udział w imporcie rolnospożywczym utrzymał się na poziomie ok. 2%. SAEPR/FAPA 8