Zarządzanie ryzykiem Ryzyko płynności finansowej Ryzyko kredytowe. dr inż. Karolina Mazur, prof. UZ

Transkrypt

1 Zarządzanie ryzykiem Ryzyko płynności finansowej Ryzyko kredytowe dr inż. Karolina Mazur, prof. UZ

2 Ryzyko płynności Ryzyko, że pojawi się niespodziewany spadek płynności podmiotu gospodarczego Rodzaje ryzyka płynności: związane ze zdolnością do zamiany aktywów na gotówkę w określonym czasie i po określonej cenie, związane z wypłacalnością, czyli zdolnością do regulowania zobowiązań bieżących Źródło: Jajuga K. (2007), Zarządzanie ryzykiem...

3 Ryzyko kredytowe (credit risk) Zagrożenie niedotrzymania przez drugą stronę warunków kontraktu, Rodzaje ryzyka kredytowego: ryzyko niedotrzymania warunków (default risk) możliwość niedokonania płatności wynikających z warunków kontraktu (koncepcja negatywna), ryzyko wiarygodności kredytowej (creditworthiness risk) możliwość zmiany wiarygodności kredytowej drugiej strony (koncepcja neutralna) Rodzaje ryzyka kredytowego wg charakteru drugiej strony kontraktu: ryzyko kredytobiorcy/emitenta (borrower/issuer risk) w przypadku kredytu lub obligacji, ryzyko kontrpartnera (counterparty risk) w przypadku gdy kontrakt nie jest instrumentem dłużnym (np. przy opcji) Źródło: Jajuga K. (2007), Zarządzanie ryzykiem...

4 RYZYKO PŁYNNOŚCI

5 Podstawa ryzyka płynności Relacje pomiędzy zobowiązaniami krótkoterminowymi a aktywami płynnymi Kapitał obrotowy netto

6 Czym jest płynność finansowa? Wskaźniki płynności dostarczają informacji o zdolności przedsiębiorstwa do wywiązywania się z bieżących (krótkoterminowych) zobowiązań, tzn. zobowiązań płatnych w ciągu 1 roku. Regulowanie zobowiązań bieżących zależy od stanu środków pieniężnych oraz możliwości zamiany innych składników majątku obrotowego na gotówkę w krótkim okresie.

7 Czym jest kapitał obrotowy netto? Aktywa trwałe Aktywa obrotowe Kap. obr. Kapitały własne Zobowiązania długoterminowe Zobowiązania krótkoterminowe Kapitał stały K. Mazur 7

8 Kapitał stały = kapitały własne + zobowiązania długoterminowe Kapitał obrotowy (pracujący) = kapitał stały aktywa trwałe Kapitał obrotowy netto= majątek obrotowy kapitały obce krótkoterminowe Kapitał obrotowy = kapitał pracujący Kapitał obrotowy brutto to aktywa bieżące (aktywa krótkoterminowe), czyli środki spółki służące do finansowania bieżącej działalności. Po odjęciu od kapitału obrotowego brutto krótkoterminowych zobowiązań otrzymujemy kapitał obrotowy netto

9 Istota kapitału obrotowego netto Pojęcie kapitał obrotowy netto wiąże się najczęściej z podejmowaniem krótkoterminowych decyzji finansowych. Kluczowe decyzje: określenie wielkości niezbędnych aktywów obrotowych określenie sposobów ich finansowania.

10 Istota kapitału obrotowego netto W początkowych fazach rozwoju przedsiębiorstwa zwykle brakuje kapitału finansującego aktywa obrotowe Dlatego aktywa obrotowe finansowane są początkowo kapitałem obrotowym w formie zobowiązań nie kapitałowych: zobowiązań wobec pracowników (gdy wynagrodzenia są płacone z dołu lub gdy są opóźniane o dłuższy okres), zobowiązań wobec dostawców, zobowiązań wynikających z operacyjnego (manipulacyjnego) odroczenia płatności np. odroczonej płatności faktury Dlatego jest tworzona rezerwa na kapitał obrotowy

11 Cykl operacyjny kapitału obrotowego netto Polityka kredytowa Okres utrzymania zapasów Okres spływu należności Cykl operacyjny kapitału obrotowego netto Okres regulowania zobowiązań Okres konwersji gotówki

12 Jakie czynniki kształtują płynność finansową? Czynniki kształtujące płynność finansową Czynniki zależne od przedsiębiorstwa Czynniki niezależne od przedsiębiorstwa Wpływające na wszystkie składniki kapitału obrotowego Wpływające na niektóre składniki kapitału obrotowego Wpływające na wszystkie składniki kapitału obrotowego Wpływające na niektóre składniki kapitału obrotowego Np. Strategia finansowa Np. rentowność sprzedaży Np. koniunktura gospodarcza Np. koszt kapitału obcego

13 Rodzaje wskaźników płynności Wskaźniki statyczne Wskaźniki dynamiczne Wskaźniki dotyczące strategii zarządzania kapitałem obrotowym netto

14 Statyczne metody analizy płynności finansowej Wskaźnik bieżącej płynności finansowej Wskaźnik szybkiej płynności finansowej Wskaźnik środków pieniężnych Wskaźnik zobowiązań natychmiast wymagalnych

15 Wskaźnik: bieżącej płynności finansowej i wskaźnik szybki Przedział optymalny: (1,5 2,0) Powyżej 3: należy zbadać zapasy i należności Wzrost może oznaczać mniejsze ryzyko i odsetki (obsługa zadłużenia) Przedział optymalny: (1,0-1,2) (dobrze jest widziane, jeśli jest zbliżony do WBP) *O ile są częścią majątku obrotowego

16 Wskaźniki płynności Zalecana wartość kilka do kilkunastu % Przedział optymalny: (1,0-1,2) (dobrze jest widziane, jeśli jest zbliżony do WBP

17 Korekta wskaźników WPPFS skorygowany wskaźnik bieżącej płynności Min 1 C=1 doskonała zgodność pomiędzy wartością rynkową a księgową C>1 przedsiębiorstwo dysponuje większym rozmiarem majątku płynnego niż wynika to z ksiąg C<1 - przedsiębiorstwo dysponuje mniejszym rozmiarem majątku płynnego niż wynika to z ksiąg M. Sierpińska, D. Wędzki, Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, r. 2

18 Zakres korekt - zobowiązania bieżące : Stale wymagalne (kapitał spontaniczny) Wymagalne okresowo

19 Zakres korekt aktywa bieżące: Zapasy surowców korekta o część niepłynną (zaliczki na poczet dostaw, produkcja w toku bez półfabrykatów, surowce i materiały zbędne, wyroby gotowe oraz towary nie znajdujące nabywców) Należności korekta o należności nieściągalne, sporne, wekslowe (związane z przedterminowymi) Gotówka w kasie np. przeznaczona na nadchodzącą płatność Papiery wartościowe korekta o wysokość cichej rezerwy Rozliczenia międzyokresowe czynne nieiwlka kwota moża być pominięta

20 Dynamiczne wskaźniki płynności wskaźnik wydajności gotówkowej sprzedaży, wskaźnik wystarczalności gotówki operacyjnej na spłatę zobowiązań bieżących

21 Dynamiczne wskaźniki płynności Wskaźnik wydajności gotówkowej sprzedaży Wskaźnik ten pokazuje ile gotówki wpływa do przedsiębiorstwa w danym czasie ze zrealizowanej sprzedaży Wskaźnik wystarczalności gotówki operacyjnej na spłatę zobowiązań ogółem W jakim stopniu przedsiębiorstwo może pokryć wszystkie zobowiązania pomocą gotówki Wykorzystywana jest kategoria gotówka netto z działalności operacyjnej

22 Wskaźniki dotyczące strategii zarządzania kapitałem obrotowym netto Wskaźnik mierzący płynność aktywów bieżących: Wskaźnik mierzący zdolność do płacenia bieżących zobowiązań: M. Sierpińska, D. Wędzki, Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, r. 4

23 RYZYKO PŁYNNOŚCI I ZARZĄDZANIE GOTÓWKĄ

24 Zarządzanie gotówką model Millera-Orra Założenia: Prawdopodobieństwo spadku i wzrostu gotówki jest takie samo i równe 0,5 (gotówka wpływa i wypływa z taką samą częstotliwością) Należy określić taki zakres gotówki, w którym jest płynność, ale także nie ma wysokich kosztów alternatywnych

25 Model Millera-Orra-podstawowe limity Limit dolny LL (lower limit) przekroczenie może zagrażać płynności, Limit górny UL (upper limit) przekroczenie nie ma uzasadnienia ekonomicznego, Punkt odnowienia RP (reodrer point)- wartość, wokół której powinny być utrzymywane stany gotówkowe

26

27 Model Millera-Orra obliczanie RP Natomiast Gdzie: F- koszt transferu środków pieniężnych, i-dzienna stopa procentowa S E2 - wariancja dziennego stanu środków pieniężnych LL- limit dolny

28 Model Millera-Orra obliczanie parametrów Korzystamy z funkcji: f(t)=a+bt Parametry wyliczane są z układu równań: Następnie obliczana jest wariancja gotówki: = Gdzie: -wariancja środków pieniężnych, k-liczba parametrów funkcji trendu, y t - wartości obserwowane, y t - wartości szacowane na postawie funkcji trendu

29

30

31 RYZYKO KREDYTOWE

32 Podstawa: Credit Rating Zależność od polityki kredytowej - Credit Scoring

33 Credit Rating Ocena przez agencje ratingową (ang. credit rating agency) firmę zajmująca się oceną wiarygodności kredytowej podmiotów pożyczających pieniądze a także oceną samych instrumentów dłużnych Do podmiotów podlegających ocenie należą: spółki, fundusze, banki, organizacje, rządy państw.

34 Najważniejsze agencje ratingowe Fitch Ratings, Moody's, Standard & Poor's, A. M. Best Dominion Bond Rating Service

35 Najważniejsze agencje ratingowe Fitch Ratings, Moody's, Standard & Poor's, A. M. Best Dominion Bond Rating Service

36 Skala ratingu według Standard &Poor's długookresowe poziomy ratingowe: poziom inwestycyjny (AAA, AA, A, BBB) poziom spekulacyjny (BB, B, CCC, CC, C, D). może także zawierać znaki + i -, które określają różnice w ramach jednej kategorii. P. Milewski (1999) Ratingi w gospodarce rynkowej z uwzględnieniem ratingu ubezpieczeniowego Gazeta Ubezpieczeniowa, nr 9-10, s. 21

37 Strategie polityki kredytowej Strategia agresywna: Nastawiona na maksymalizację wielkości sprzedaży, Stosowane są stosunkowo długie terminy płatności, Stosowana jest łagodna polityka ściągania należności. Strategia konserwatywna Nastawiona na minimalizację należności przeterminowanych i nieściągalnych, Charakteryzuje się krótkimi terminami płatności, Wymagania stawiane klientom oparte są na stosowaniu prawnych zabezpieczeń należności. Strategia elastyczna Ma charakter pośredni, Zależy od warunków otoczenia.

38 Ryzyko kredytowe Składają się na nie trzy elementy elementy: Prawdopodobieństwo niedotrzymania Straty w wypadku niedotrzymania Korelacja niedotrzymania (ważne przy modelowaniu ryzyka)

39 Rodzaje instrumentów polityki kredytowej Instrumenty polityki kredytowej Warunki płatności Opusty cenowe Limity kredytu Zabezpieczenia

40 Instrumenty polityki kredytowej -warunki płatności Zaliczka Stosowana jedynie w stosunku do klientów dużego ryzyka Płatność kasowa Klient płaci pełną cenę w momencie zakupu, stosowana przy dużym ryzyku Krótki termin płatności Związany z tzw. skontem kasowym i limitem kredytu dla niewielkich transakcji Standardowy termin płatności Dla klientów o umiarkowanym i małym ryzyku Jeśli klient składa zamówienie optymalne Jeśli taka jest polityka stosowana w branży Długi termin płatności Dla klientów o umiarkowanym lub małym ryzyku Stanowi formę wynagrodzenia klienta Termin ściągania należności Termin płatności powiększony o tolerowany termin przekroczenia Karne odsetki

41 Instrumenty polityki kredytowej -opusty cenowe Opust hurtowy Za ilość, Odpowiedni dla każdej klasy ryzyka Skonto kasowe Za przyspieszenie płatności Opust sezonowy Stosowany poza szczytem sprzedaży Dla klientów o niskim i umiarkowanym ryzyku Opust funkcjonalny udzielany w zamian za pełnienie określonych funkcji np. dystrybucyjnych czy promocyjnych związanych z ofertą sprzedaży.

42 Instrumenty polityki kredytowej - limity kredytu Kredyt rewolwingowy (odnawialny) jest wielokrotnie zaciągany i spłacany w trakcie trwania umowy kredytowej Kredyt w rachunku otwartym jest uprawnieniem posiadacza rachunku i jednocześnie kredytobiorcy do zadłużenia się w tym rachunku na warunkach określonych w umowie kredytowej, limit kredytu zależy od wolumenu danej transakcji, Kredyt ratalny Kontrahent spłaca swoje zobowiązania względem firmy w kilku ratach Stosowane jest przy dużych zamówieniach Kredyt dokumentowy Dotyczy transakcji zagranicznych gdzie np. bank jest gwarantem

43 Instrumenty polityki kredytowej - zabezpieczenia Zabezpieczenia wierzytelności Osobiste Rzeczowe

44 Zabezpieczenia osobiste poręczenie, weksel in blanco, poręczenie wekslowe, gwarancja bankowa, przelew wierzytelności (na osobę trzecią), przystąpienie do długu (przez osobę trzecią).

45 Zabezpieczenia rzeczowe zastaw (pozwala dysponować), zastaw rejestrowy (korzysta zastawca), hipoteka, przewłaszczenie na zabezpieczenie (przenosi prawo własności), Kaucja (np. środki pieniężne).

46 Metody analizy ryzyka kredytowego Metody analizy ryzyka kredytowego Metody ilościowe Metody jakościowe Metody mieszane

47 Analiza ryzyka kredytowego metody ilościowe Selekcja zbioru zmiennych do modelu Obliczenie prawdopodobieństwa należności nieściągalnych Określenie parametrów modelu Ustalenie klas ryzyka kredytowego

48 Analiza ryzyka kredytowego metody Zalety: ilościowe (tzw. credit scoring) obiektywizm uzyskanych wyników (dzięki sformalizowanym procedurom), możliwość ustalania prawdopodobnych należności nieściągalnych Wady: brak informacji jakościowych dokładność w odniesieniu do krótkiego okresu

49 Analiza ryzyka kredytowego metody jakościowe Bazują na obserwacji zjawisk i związków przyczynowo-skutkowych, których nie można skwantyfikować Wady: brak procedury selekcji danych, subiektywność wyników

50 Analiza ryzyka kredytowego metody mieszane Wykorzystują dane mierzalne i niemierzalne Są najczęściej stosowane w praktyce

51 Metoda punktowa Jest metodą mieszaną, Oparta jest na bilansie i rachunku zysków i strat, Wykorzystuje wskaźniki analizy finansowej, Stosowany także przez BIK, Wartości graniczne są wyznaczane na podstawie: Średnich branżowych, Danych historycznych, Wartości normatywnych.

52 Metoda punktowa - procedura Ustalenie wartości wskaźników Przyporządkowanie wartościom punktów Sumowanie celem ustalenia całkowitego ryzyka kredytowego Odszukanie przedziału ryzyka w tabeli Określenie prawdopodobieństwa powstania należności nieściągalnych

53 Metoda punktowa

54 Metoda punktowa Obliczany jest wskaźnik poziomu należności nieściągalnych: Nazwa klasy ryzyka kredytowego Przedziały klas ryzyka (w punktach) Wskaźnik ryzyka kredytowego Klasa małego ryzyka P1 Klasa umiarkowanego P2 ryzyka Klasa miarkowanego P3 ryzyka wymagającego kontroli Klasa dużego ryzyka P4 Klasa bardzo dużego ryzyka P5

55 Metoda standardu kredytowego Obejmuje pięć standardów kredytowych: ogólną charakterystykę klienta - dobra reputację, odpowiedzialność, przewidywalność zachowań zdolność finansową klienta (płynność, rentowność, zadłużenie i aktywność) pokrycie kapitałowe (wysokość nadwyżki kapitałów nad zobowiązaniami) jakość aktywów (trwałość, czyli nowoczesność mt, postać rzeczowa, łatwość upłynnienia majątku obrotowego), ogólne warunki otoczenia (fazę cyklu koniunkturalnego, zdolności rozwojowe branży, politykę rządu),

56 Metoda standardu kredytowego Źródło: Sierpińska M., Wędzki D., s. 158

57 Metoda standardu kredytowego Zalety: podejście kompleksowe, dokładność, lepsze wyodrębnienie klas ryzyka Wady: złożoność

58 Metoda scoringowa MDA (ang. multiple-discriminant analysis), wykorzystywane są do przewidywania problemów finansowych, w tym ryzyka utraty zdolności kredytowej Y=A 1 X 1 +A 2 X 2 + +AnXn Y punktowa ocena jakości kredytu A1, A2,..., AN - współczynnik korelacji odpowiednich czynników (zmiennych niezależnych) z rzetelnością zapłaty, X1, X2,..., XN - zmienne niezależne (np. wskaźniki płynności, zadłużenia, długość okresu współpracy Liczba punktów Y Zalecenie Poniżej 5 Nie udzielać kredytu 6-10 Udzielić kredytu na 7 dni.

59 KAPITAŁ PODWYŻSZONEGO RYZYKA

60 Podejście do ryzyka Koncepcja neutralna

61 Zewnętrzne własne źródła finansowania nowych przedsiebiorstw Love Money Kapitał podwyższonego ryzyka Aniołowie Biznesu Private Equity Venture capital (formalne)

62 Kapitał podwyższonego ryzyka W przypadku nowych przedsięwzięć wyższe ryzyko Wprowadzanie na rynek nowego produktu wyższe ryzyko Inwestycjom o zwrocie odwleczonym w czasie i niepewnym towarzyszy wysoki zwrot

63 Faza zasiewu Aniołowie biznesu Faza startu Venture capital Faza ekspansji Wykupy Refinansowanie Ratowanie i restrukturyzacja Fundusze private equity Potrzeba finansowania pomostowego Kreczmańska-Gigol K. (2010) Aktywne zarządzanie płynnością finansową przedsiębiorstwa, s. 171

64 Fundusze private equity Rozwinęły się w USA od lat 70. (W Polsce od 90) Zajmują się długoterminowymi inwestycjami w spółki: Niepubliczne (nie są notowane na giełdzie), O ugruntowanej pozycji rynkowej, O dużym potencjale rozwojowym (możliwość eksportu, możliwość konsolidacji branży)

65 Fundusze private equity Są zaangażowane w zarządzanie firmą Członkami rad nadzorczych są kluczowi menedżerowie funduszu, Korzyść dodatkowa: kontakty międzynarodowe funduszu Motywacją funduszu jest wysoka stopa zwrotu (w Polsce wymagane jest 300% w ciągu kilku lat)

66 Aniołowie biznesu Zwane też. nieformalnym venture capital (bez pośrednictwa formalnej instytucji) Inwestorzy prywatni lokujący nadwyżki w firmy dobrze zapowiadające się o podwyższonym ryzyku, Preferowane są branże zaawansowanych technologii, Aniołowie zrzeszeni są w Polsce w dwa konsorcja: PolBAN i Leviatan Business Angels) Aniołowie zwykle pozostają anonimowi Oczekiwana stopa zwrotu: min. 30% Nie więcej niż 10% zgłaszanych projektów kończy się inwestycją

67 Kryteria zgłaszania projektu do PolBAN Poszukiwany kapitał w przedziale do zł, Innowacyjne przedsięwzięcia, Projekt na etapie start-up (dotyczy nowych przedsiębiorstw lub przedsięwzięć) Zespół zdeterminowany do osiągnięcia sukcesu, Gotowość do utworzenia spółki kapitałowej (lub istnienie takiej) Gotowość do partycypacji w ponoszeniu ryzyka z Aniołem Biznesu, Dobrze widziane projekty międzynarodowe

68 Wybrane punkty umowy z Aniołami Biznesu Anioł staje się współudziałowcem Anioł może wyjść z inwestycji w dowolnym momencie, Zabezpieczenie interesów funduszu, Opcje pierwokupu dla dotychczasowych właścicieli

69 Venture Capital Jest to kapitał inwestowany we wczesne fazy rozwoju spółki (także we wczesne fazy rozwoju produktu) Wymagane są następujące stopy zwrotu: W fazie zasiewów 100% W fazie start-up 50% W fazie ekspansji 40% Preferowane branże high-tech Często następuje nabycie 30-50% udziałów Na świecie finansowane są trzy wstępne fazy W Polsce wczesne fazy są rzadko finansowane (mniej niż 0,5% wszystkich inwestycji) Minimalna wartość inwestycji wynosi 3,5 mln euro

70 Venture Capital definicja według Polskiego Stowarzyszenia Inwestorów Kapitałowych inwestycje na niepublicznym rynku kapitałowym, w celu osiągnięcia średnio- i długoterminowych zysków z przyrostu wartości kapitału. ( ) venture capital może być wykorzystane na rozwój nowych produktów i technologii, zwiększenie kapitału obrotowego, przejmowanie spółek lub też na poprawę i wzmocnienie bilansu spółki. Venture capital (VC) jest jedną z odmian private equity. Są to inwestycje dokonywane we wczesnych stadiach rozwoju przedsiębiorstw, służące uruchomieniu danej spółki lub jej ekspansji.

71 Screening venture capital Rynek Technologia Adopcja klientów Konkurencja Zarządzanie (strategia, zespół, system)