WYROK Z DNIA 8 MARCA 2011R. II AKa 8/11

Transkrypt

1 WYROK Z DNIA 8 MARCA 2011R. II AKa 8/11 Uwadze Sądu Okręgowego zupełnie uszedł fakt, iż wnioskodawca nie jest oskarżonym (skazanym) w rozumieniu art. 552 k.p.k. i in., a w związku z tym przywołane przepisy nie mają zastosowania w przedmiotowej sprawie. R.S. został ukarany za wykroczenie z art k.w., a zatem jego wniosek o odszkodowanie z tytułu zatrzymania go w dniu 14 maja 2009 r. winien być rozpoznany w oparciu o stosowne przepisy Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (art ). Przepis 2 art. 114 jest odpowiednikiem art in fine k.p.k., można więc wzorem doktryny procesu karnego przyjąć, iż z niewątpliwie niesłusznym zatrzymaniem mamy do czynienia wówczas, jeżeli: doszło do niego mimo braku przesłanek wskazanych w art k.p.w., zatrzymanie trwało mimo, że ustały przyczyny zatrzymania, np. ustalono tożsamość zatrzymanego lub ustalono, iż nie ma podstaw do stosowania trybu przyspieszonego i utrzymywano stan zatrzymania aż do upływu okresów wskazanych w art k.p.w., wbrew nakazowi płynącemu z art k.p.w., zatrzymanie trwało ponad dopuszczalne okresy przewidziane w art k.p.w. Obecnie, po nowelizacji z dnia 22 maja 2003 r., odszkodowanie na podstawie art k.p.w. przysługuje także osobie osadzonej w zakładzie karnym na podstawie art pkt 2 lub 3 k.p.w., która następnie została prawomocnie uniewinniona albo wobec której prawomocnie umorzono postępowanie. art k.p.k. a art k.p.w. Sędzia SA Zbigniew Śnigórski (przewodniczący) Sędzia SA Stanisław Urban ( sprawozdawca) Sędzia SA Stanisław Sielski przy udziale Prokuratora Prokuratury Apelacyjnej w Rzeszowie Stanisława Rokity Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu w dniu 8 marca 2011 r. sprawy R.S. o odszkodowanie, na skutek apelacji wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 16 listopada 2010 r., sygn. akt II Ko (...), u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Rzeszowie do ponownego rozpoznania. 1

2 U z a s a d n i e n i e Wyrokiem z dnia 16 listopada 2010 r., sygn. akt II Ko (...), Sąd Okręgowy w Rz. oddalił wniosek obwinionego R.S. z dnia 21 stycznia 2010 r. o zasądzenie od Skarbu Państwa na jego rzecz odszkodowania w kwocie złotych z tytułu niewątpliwie niesłusznego zatrzymania w dniu 14 maja 2009 r. i osadzenia w Zakładzie Karnym w Rz. W ocenie Sądu Okręgowego zebrane w sprawie dowody wskazują, że obwiniony będąc ukarany wyrokiem Sądu Rejonowego w Rz. z dnia 27 kwietnia 2007 r., sygn. akt XIII W (...) za wykroczenie z art k.w. nie przystąpił do realizowania orzeczonej wobec niego kary jednego miesiąca ograniczenia wolności, polegającej na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 32 godzin w stosunku miesięcznym, w związku z czym Sąd Rejonowy w S. postanowieniem z dnia 22 grudnia 2008 r., sygn. akt II Ko (...), zamienił tę karę na zastępczą karę aresztu w wymiarze 15 dni i zarządził jej wykonanie. W ramach realizacji tego orzeczenia, w dniu 9 marca 2009 r. wydany został nakaz doprowadzenia ukaranego do zakładu karnego. Postawę ukaranego oceniono w kategoriach świadomego, bezprawnego utrudniania toczącego się postępowania wykonawczego. W tym stanie rzeczy fakt, iż wnioskodawca w tym czasie przebywał na warunkowym przedterminowym zwolnieniu, a jego stan zdrowia wymagał dalszego leczenia, nie może skutkować uznaniem dokonanego w dniu 14 maja 2009 r. zatrzymania za niewątpliwie niesłuszne. Brak jest przy tym podstaw do przyjęcia, że pozbawienie wolności ukaranego spowodowało dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo. W chwili zatrzymania, a przed przewiezieniem do Zakładu Karnego w Rz. R.S. był badany przez lekarza, który stwierdził, że ukarany może być transportowany (k. 4). Powyższy wyrok zaskarżył pełnomocnik wnioskodawcy, zarzucając obrazę przepisów postępowania mających wpływ na treść orzeczenia, w szczególności: art k.p.k. poprzez nie zawarcie w uzasadnieniu wyroku oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, w tym w szczególności zeznań wnioskodawcy oraz dokumentacji medycznej, art k.p.k. oraz art.170 k.p.k. poprzez oddalenie wniosków dowodowych pełnomocnika wnioskodawcy z dnia 16 lipca 2010 r. oraz z dnia 16 listopada 2010 r., pomimo, iż zachodziły przesłanki ku ich oddaleniu, co w konsekwencji doprowadziło do nie wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy. Wskazując na te zarzuty wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Sąd Apelacyjny zważył, co następuje: Niezależnie od oceny słuszności zarzutów podniesionych w apelacji pełnomocnika wnioskodawcy, zaskarżony wyrok nie może się ostać, albowiem wydany został z rażącą obrazą przepisów postępowania (art. 438 pkt 2 k.p.k.), dotyczących procedowania 2

3 w przedmiocie wniosku o odszkodowanie z tytułu niewątpliwie niesłusznego zatrzymania, złożonego przez osobę ukaraną za wykroczenie. Uwadze Sądu Okręgowego zupełnie uszedł fakt, iż wnioskodawca nie jest oskarżonym (skazanym) w rozumieniu art. 552 k.p.k. i in., a w związku z tym przywołane przepisy nie mają zastosowania w przedmiotowej sprawie. R.S. został ukarany za wykroczenie z art k.w., a zatem jego wniosek o odszkodowanie z tytułu zatrzymania go w dniu 14 maja 2009 r. winien być rozpoznany w oparciu o stosowne przepisy Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (art ). Podstawy zasądzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia wskazane w art. 114 k.p.w. różnią się od tych, które dotyczą oskarżonego występującego z podobnymi żądaniami w postępowaniu karnym (art. 552 k.p.k.). Po pierwsze, prawo dochodzenia odszkodowania w postępowaniu w sprawach o wykroczenia nie przysługuje wówczas, gdy w wyniku wznowienia postępowania lub kasacji skazano obwinionego na niższą karę lub karę łagodniejszego rodzaju, ewentualnie na podstawie łagodniejszego przepisu, a po drugie w sprawach o wykroczenia podstawą dochodzenia odszkodowania jest wykonanie (choćby częściowe) także środka karnego i wreszcie zawężony został krąg podmiotów, które mogą dochodzić odszkodowania po śmierci obwinionego. Podstawy odszkodowania zostały ograniczone do tych sytuacji, gdzie doszło do prawomocnego skazania na karę lub wymierzono środek karny osobie, która w ogóle nie powinna ponosić odpowiedzialności za wykroczenie. Akcentuje to treść art in fine k.p.w. Z kolei art in principio k.p.w. stanowi też, że uniewinnienie lub umorzenie postępowania, będące często podstawą dochodzenia roszczeń odszkodowawczych, ma być następstwem kasacji lub wznowienia postępowania, czego nie wymaga kodeks postępowania karnego (zob. Skowron Andrzej, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz, LEX, 2010, wyd. II). Przepis art k.p.w. przyznaje prawo do odszkodowania osobie niewątpliwie niesłusznie zatrzymanej. Chodzi tu o zatrzymanie procesowe przewidziane w k.p.w., a nie zatrzymanie typu porządkowego, tylko na podstawie pozakodeksowych uprawnień określonych organów. Przez zatrzymanie procesowe rozumieć należy zatrzymanie dokonane zarówno na podstawie przepisów rozdziału 8 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, jak i np. art. 52 k.p.w., czy recypowanego przez art. 81 k.p.w. przepisu art k.p.k. Przepis 2 art. 114 jest odpowiednikiem art in fine k.p.k., można więc wzorem doktryny procesu karnego przyjąć, iż z niewątpliwie niesłusznym zatrzymaniem mamy do czynienia wówczas, jeżeli: doszło do niego mimo braku przesłanek wskazanych w art k.p.w., zatrzymanie trwało, mimo że ustały przyczyny zatrzymania, np. ustalono tożsamość zatrzymanego lub ustalono, iż nie ma podstaw do stosowania trybu przyspieszonego, i utrzymywano stan zatrzymania aż do upływu okresów wskazanych w art k.p.w., wbrew nakazowi płynącemu z art k.p.w., zatrzymanie trwało ponad dopuszczalne okresy przewidziane w art k.p.w. 3

4 Obecnie, po nowelizacji z dnia 22 maja 2003 r., odszkodowanie na podstawie art k.p.w. przysługuje także osobie osadzonej w zakładzie karnym na podstawie art pkt 2 lub 3 k.p.w., która następnie została prawomocnie uniewinniona albo wobec której prawomocnie umorzono postępowanie (por. Grzegorczyk Tomasz, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz, Dom Wydawniczy ABC, 2005,wyd. III). Okoliczność, czy zatrzymany występował z zażaleniem na zatrzymanie i uzyskał stwierdzenie niezasadności lub nielegalności tej czynności nie ma znaczenia dla istnienia roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie. Brak jednak takiego postanowienia sądu powoduje, że wnioskodawca musi w postępowaniu odszkodowawczym wykazać innymi dowodami, że zatrzymanie było niewątpliwie niesłuszne (Kiełtyka Andrzej, Paskiewicz Joanna, Rogalski Maciej, Ważny Andrzej, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz, Warszawa 2009). Dłuższy czas kwestią wysoce kontrowersyjną był sposób oceny tymczasowego aresztowania lub zatrzymania z punktu widzenia jego słuszności. W szczególności stawiano pytanie, czy owa niesłuszność ma zachodzić w chwili aresztowania lub zatrzymania (ex tunc), czy też należy ją przyjmować według stanu sprawy w chwili wydania orzeczenia kończącego postępowanie (ex nunc). Kontrowersje te przecięła uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 września 1999 r., I KZP 27/99, OSNKW 1999, nr 11 12, poz. 72. W toku ponownego rozpoznania sprawy Sąd Okręgowy winien zwrócić uwagę między innymi na przepis art k.p.w., który stanowi, że roszczenia odszkodowawcze przedawniają się po upływie 6 miesięcy od: a) daty zwolnienia przy dochodzeniu ich za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie albo przez osobę osadzoną w zakładzie karnym (art k.p.w.), b) daty uprawomocnienia się wyroku uniewinniającego lub umarzającego postępowania, wydanego w wyniku uwzględnienia kasacji lub wniosku o wznowienie, czyli: od daty wyroku sądu kasacyjnego lub wznawiającego, gdy to one od razu uniewinniły obwinionego lub umorzyły postępowanie, a wyrok ten nie był lub nie mógł być skarżony (art k.p.k. w zw. z art. 112 k.p.w. i art i 4 k.p.k. w zw. z art k.p.w.), albo od daty wyroku zapadłego w wyniku apelacji od wyroku wydanego przez sąd wznawiający lub od daty uprawomocnienia się wyroku wydanego po ponownym rozpoznaniu sprawy na skutek uchylenia poprzedniego skazania (art k.p.w.). Kwestia ta nabiera istotnego znaczenia, gdy się zważy, że R.S. został zatrzymany 14 maja 2009 r., a jego wniosek o odszkodowanie wpłynął do Sądu Okręgowego w dniu 21 stycznia 2010 r. Gdyby przyjąć, że mamy do czynienia wyłącznie z kwestią zatrzymania, to należałoby uznać, że ukarany nie dochował terminu z art k.p.w., chyba że wnioskodawca domaga się odszkodowania za cały okres pobytu w Zakładzie Karnym, to jest za czas od 14 maja 2009 r. do 13 czerwca 2009 r. Tyle tylko, że chyba dla takiego żądania brak w ogóle tytułu prawnego. Cywilnoprawny charakter powyższego terminu, jako terminu przedawnienia roszczeń, powoduje, że zgłaszanie żądania po jego upływie prowadzi do oddalenia go, ale tylko wtedy, gdy prokurator podniesie zarzut przedawnienia, a podniesienie tego zarzutu nie zostanie 4

5 uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (zob. postanowienie SN z r., Wz 141/95, OSNKW 1996, Nr 5 6, poz. 30). Jeżeli prokurator podniesie taki zarzut, a sąd ustali, że niedotrzymania terminu przez wnioskodawcę nie usprawiedliwiają żadne wyjątkowe okoliczności, żądanie odszkodowania podlega oddaleniu (zob. wyrok SN z r., WA 7/00, OSNKW 2000, Nr 7 8, poz. 73). Wnioskodawca do 13 czerwca 2004 r. przebywał w Zakładzie Karnym w Rz., który to fakt z pewnością nie uniemożliwiał mu złożenia wniosku, ale z pewnością stanowił określone, ocenne utrudnienie. Sąd Okręgowy procedował w składzie trzech sędziów, a więc zgodnie z treścią art k.p.k. Przepis art k.p.w. stanowi, że w przedmiocie wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie sąd okręgowy rozstrzyga na rozprawie, jednoosobowo, wyrokiem. Skład poszerzony nie był więc składem właściwym, a stanowił jedynie prostą konsekwencję błędnego uznania, że wniosek ukaranego podlega rozpoznaniu w oparciu o stosowne przepisy Kodeksu postępowania karnego. W toku ponownego rozpoznania sprawy, o ile dojdzie do jej merytorycznego rozstrzygnięcia, niewątpliwie rozważyć należy wniosek dowodowy pełnomocnika wnioskodawcy zmierzający do ustalenia, czy stan zdrowia R.S. pozwalał na jego zatrzymanie w dniu 14 maja 2009 r., a w konsekwencji osadzenie i pobyt w zakładzie karnym. Mając powyższe na względzie, Sąd Apelacyjny na podstawie art k.p.k., art. 438 pkt 2 k.p.k. oraz art. 449 i 456 k.p.k uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Rz. do ponownego rozpoznania. 5