LITORALOWYCH JEZIORA TAJTY ORAZ INNYCH JEZIOR MAZURSKICH 1

Transkrypt

1 EkOLOGIA PÓLSKA SERIA A Nr 5 ELIGIUSZ PIECZYŃSKI WODOPÓJ~KI (HYDRACARIN A) NIEKTÓRYCH ŚRODOWISK LITORALOWYCH JEZIORA TAJTY ORAZ INNYCH JEZIOR MAZURSKICH 1 Zakład Ekoogii PAN w Warszawie I. Teren i metodyka pracy II. Przegąd g,atunków III. Anaiza ekoogiczna. Hydr,tca.ri.r.a na te środowiska 2. Fenoogia występowania Hydracarina 3. Rozwój z,gru<powań Hydracarina 4. Dominac~a w zgrupowaniach Hydracarina Literatura Streszczenie I. TEREN I METODYKA PRACY Ma;te<',iały do niniejszej pracy zbierano na jeziorze Tajty, jako pierwszopanowym obiekcie badań, ora porówna1wczo na kiihmnast.u jeziorach mazurskich okoic Gfżycka. Jezioro Tajty było obiektem szczegółowych badań imnoogicznych, w wyniku których powstało obszerne opracowanie monogr aficzne (praca zbiorowa.r.s. 1953), datego też poprzestanę jedynie na pobieżnej charakterystyce tego zbiornika. Powierzchnia je- 1 Pmcę wykona!io :pod kicirunkiem prof.,cjx K. Ta"wida i pr,of. d~ K. Betrusewicza. Pornoc w zakresie systematyki i sprawdzenie wieu oznaczeń zawdzięczam mgr T. Neumanowi. Wymienionym osobom składam serdeczne podziękowanie. [)

2 146 ziora wynosi 24 ha. Składa się ono z dwóch części: większej zachodniej, tzw. Tajt Wrońskich, o powierzchni 149 ha i mmejszej wschodniej, Tajt Długich, o powierzchni 92 ha. :re dwie części, połączone niezbyt szerokim i płytkim (do 5 m) przesmykiem, przyjęto traktować jako dwa od,rębne tbiorni.jki wodne (Kond,raciki, Os z e w ski, S ak o w i c z 1953). Pracę wykonano na Tajtach Wroński.Jch (fig. 1), które posiadają ep'iej wksztakoną i ba,rdzjiej zróżnicowaną strefę itoraną. Poowów wodopójek dokonywano na 10 atoka CJ tabędzia Fig.. Jezioro Tajty Wrońskie, rozmieszczenie stanowisk Lake Tajty Wrońskie, distribution of posts stanowiskach, przy czym dążono do wytypowania środowisk możiwie jak najbardziej różnorodnych, stwarzających potencjanie odmienne możiwości da rozwoju i bytowania zamieszkującej je fauny. Przedstawiają się one następująco: Stanowisko 1: Skupienie :tata rajku (Acorus caamus L.) Zatoka Ła1będzia. Brzeg jeziora w 1t)"m rmiejs cu ndskri., zarbagniony i t-orfiasty. Tatarak tworząicy to skupienie jest zwar,ty i ładnie wyrośnięty. Dno stanowi demnoszary muł, po~ryw;aj ący warstwą. Zwraca uwa,gę du 1ża iość gnijącyjch sziczą,tków rośinnjich.

3 [3] Wodopójki.jezioc a Toajty 147 Skupienie to 7arasta płytki, wygrzany pas wody, położony między brzegiem jeziora a pasem ~rzcin, które stanowią dań osłonę przed działaniem fa. V{ ciągu sezonu wegetacyjnego, w związku ze znacznym obniżeniem poziomu wody, tatarak znaazł się na ądzie (od września). Konsekwentnie połowy, robione początkowo w śrcdku skupienia, z upływem ata trzeba było przesunąć na kraj skupienia tataraku, który pozostawał jeszcze zanurzony w wodzie. S t a n o w isk o 2: Skupienie sitowia błotnego (Scirpus palu stris L.) - Zatoka 1 Łabędzia. Pewien pmcent stanowią :1Ju takoże skrzypy. Warunki środowiskowe zbiżone do tych, jakie panują w wyżej omówionym skupieniu tataraku. 1S t a n o w isk o 3: Skupienie.t"zciny (Phragmites communis T.) - Zatoka Łabęd21ia. Mimo położtmia w tej samej części.jezjiora panują tu odmienne wamnki niż na dwóch wyżej opisany.ch stano.wtska ch. Rosnąc daej od brzegu, skupienie, tt ZJC'iny znajduje się na większej głębokości. Podłoże stanowi piasek z niewiekim naotem mułu jasnoszarego. Skupienie to, granicząc bezpośrednio z posem jeziornym, w znacznym stopniu narażone jest na działanie fa. S t a no w isk o 4: Górny Htora - Zatoka Kain!Owo. W sąsiedztwie tej części jeziora eżą po.a uprawie 'i pastwiska. Znajdując się W zadszu wiatrów zachodnich, oddnek brzegu ma mało zmodyfiokowany.profi pierwotnej misy; :strefa przybrzeżna j es:t ibardzo wąska. Dno mułowu-piaszozy:ste. R ośinność hard m nieikzna i.rzadko pora staj~ca o niskim procencie r ośin wynurzonych ( trzdna i sitowie). Rośinność ZJanurrona porasta d.uiżymi skupieniami (głównie rdestnica). Ten odcinek itorau wykazuje w stosunku do innych opóźniony w cza8ie rozwój rośinności, co nie mogło nie odbić się na rozwoju fauny. S t a n o w isk o 5: Górny itora. S t a n o w isk o 6: Srodkowy itora - za,toka Odcięta.!Stanowiska 'Powyższe roajdują się w 'i torau odociętej przez nasyp Itoru tkoejoweg.o n'i ewiekiej (4 ha) części Zatok,i Kainowo ~głębokość :maksymana 6,5 m). Cha,ra,k!teryzuje ją si'ny Tozwój roś1irrmośc'i, głównie trzciny, grąż a i wywłóczjnika oraz obecność największych da Tajt iości pópłynnych mułów. Ze wzgędu na ma łą powierzchnię faow.an~e jest tu bardz;o słabe. S t a n o w isk o 7: Kanaik. Łączy on jezioro z odciętą nasypem... ' koejowym ko~i.cową częścią Zatoki Piaszczystej. Dziś jest to już zanikająca młaka, całkowicie porośnięta szuwarami i ochami. VT bezpośrednim ~ąsiedztwie położone są kwaśne łąki na grubym podłożu torfów. Kanaik ten jest całkowicie zamuony, w ciągu ata znacz-

4 48 E}i,giusz Ptieczyński [4] nie się wypłyca i zarasta strzałką wodną (Sagittaria sagittifoi, L.). powierzchnię pokrywają grube kożuchy utworzone z gonów i mchu wodnego (Fontincis antipyretica L.). Charakterem środowiska zbiżony jest do okresowo wysychają cy'ch dt<jbny;ch z'biorniików. S t a n o w isk o 8: Skupienie pałiki wąskoistnej {Typha angustifoia L.) - Zatoika Pi:aszozysta. za,równo brzeg, jak i dno w tym miejscu jemor.a.piaszczyste o łagodnie opada jącym profhu. Skupienie to charakteryzuje dość duża zwartość i występowanie znacznej iości rośin zanurzonych {przeważa rdestnica). Skupienie to w znacznym stopniu narażone jest na działanie fa. S t a n o w isk o 9: Przybój itorau przy wschodnim brzegu. S t a n o w isk o 10: Środkowy itora przy wschodnim brzegu. Brzeg tworzy tu strome zbocze zbudowane z piasków i żwirów. Dno jest piaszczysto-kamieniste. Trwiny porasrt;ają niezbyt szerokim pa:sem. RośHn zanurzony ch praktycznie brak. L~tor.a II1ieas łonięty naora,żony na działanie fa o największym rozbiegu. W ciągu sezonu wegetacyjnego wyraźnie zmienia się charakter itorau, a mianowicie zanika strefa wonej wody miętzy brzegiem a trzcinami. I n n e z b i o r n i ki. Materiały Hydracarina zbierano również w itoraach kikunastu jezior mazurskich oraz na stawie w Żabieńcu. Ogółem przebadano jednorazowo 21 środowisk w 17 zbiornikach. Przedstawiają się one następująco: A. Srodowiska itoraowe o rośinności wy.nutzonej: Jezioro: Niegocin, powi-emchnia 2498,83 ha. Stanowis.k o: w pobiżu sta,cji koejowej Giżycko. górny itora porośnięty trzciną, osłonięty od faowan~a, podłoż~ mułowe..viii.1955 r. Materiał: 137 okazów. Jezioro: Mamry-Kisajno, powierzchnia ha. Stanowisko: Zimny Kąt, górny itora poro.śnięty tatarakiem, izoowany od faowania, p0dłoże muiłowe o.dużej i1ości,grują.cych s:z.cząt!ków ;wśinnyah. Pły-tm., wy;g,i<zana woda. 2.VIII.1955 r. Materiał: 143 okazy. Jezioro: Go!dopiwo, powierzchnia 860,4 ha. Stanowisko: od strony wsi Przerwanki, górny itora, piaszczysta paża porośnięta r:adką trzcin<!, wystawiona na działanie Ia. 2.IX.1954 r. Materiał: 20 okazów. Jezioro: Oświn, powierzchnia 637,9 ha. Stanowisko: środkowy itoda porośnięty trzciną, podłoże mułowe, izoacja od faowania. 12.IX.1955 r. Mat e ri a ł : 43 okazy. Jezioro: Stręgie, powierzchnia 411,6 ha. Stanowisko: środkowy itora porośnięty trzciną, podłoże mułowo-piaszczyste, brak izoacji od działania fa. 8'.VII.19!J5 r.!materiał: 59 okazów. Jezioro: Zywy, powierzchnia 118,69 ha. Stanowisko: w części zbiornika noszącej nazwę Mae Zywy, górny itora porośnięty trzciną, podłoże mułowe, faowanie niewiekie. 15.IX.1954 r. Materiał: 19 okazów.

5 [5] Wodopójki jeziora Tajty 149 Jezioro: Przyeśne, powierzchnia 25,9 ha. Stanowisko: środkowy itora porośnięty pałką, podłoże mułowe, bra;k faowania. 25.VIII.955 r. Materiał : 44 okazy. Jezioro: ł~ękuk Wieki, powierzchnia 23,9 ha. Stanowisko: środkowy itona! porośnięty tatarakiem, podłoże mułowe, brak faowania. 16.IX.954 r. Materiał: 14 okazów. Jezioro: Siewki, powierzchnia 22,17 ha. Stanowisko: środkowy itora porośni ę ty tatarakiem, podłoże mułowe, brak faowania. 3. IX.954 r. Materiał : 29 okazów. Jezioro: Głęboka Kuta, powierzchnia 17,9 ha. Stanowisko: środkowy itora porośnięty trzciną, podłoże mułowe, niewiekie faowanie. H.IX.954 r. Mrateriał: 22 okazy. Jezioro: Upinek, powierzchnia 10 ha. Stanowisko: górny itora porośnięty trzciną, podłoże mułowo-piaszczyste, niewiekie faowanie. 3.VIII.954 r. Materiał: 23 okazy. Jezioro: Popówka Wieka, powierzchnia 6,9 ha. Stanowisko: środkowy itora porośnięty tatarakiem, podłoże mułowe, brak faowania. 9.IX.955 r. Materiał: 61 okazów. Jezioro: Bimbinek, powierzchnia 6,6 ha. Stanowisko: płytki itora porośnięty trzciną, podłoże mułowe o dużej iości gnijących szczątków rośinnych, brak faowania. 3.IX.954 r. Materiał: 51 okazów. Jrezioro: Przerwarki, powier2jchnia,6,5 rha. Stanowism:.środkowy łi:toraj porośnięty trzciną, podłoże mułowe, brak faowania. 24.VIII.955 r. Materiał: 21 okazów. Jezioro: Jess, poviierzchnia 4,2 ha. Stanowisko: środkowy itora porośnięty trzciną, podłoże mułowe, brak faowania. 20.VIII.955 r. Materiał: 16 okazów. B. Środowiska itoraowe o rośinno ś ci za nurzonej (łąki podwodne) : Jezioro: Mamry-Kisajn.o. Łąiki podwodine oik:qic wysp przed Zimnym Kątem. Stanow.is:ko: rłąka podwodna I-u-destnke Wotamogeton sp.). m.v.ui r. Materiał: 63 okazy. Stanowisko: łąka podwodna II-ramienice (Characeae). 2.VIII.955 r. Materiał: 54 okazy. Jezioro: Babka, powierzchnia 33, ha. Stanowisko: łąka podwodna -rogatka (Ceratophy!um sp.). 22.VIII.1955 r. Materiał: 27 okazów. Jezioro: Siewki. Starnowis.k!o: łą~a.podwodna J:' Oiga tk.a (Ceratophyum sp.). 3.IX.954 r. Materiał: 26 okazów. Jezioro: Popówka Wieka. Stanowisko: ł ąka podwodna-rdestnica (Potamogeton sp.). 9.IX.985 r. Matetriał : 97 okazów. Staw w Żabiet'icu koło Warszawy. Stanowisko: staw odrostowy spuszczany, powierzchnia około 5 ha, głębokość 2 m, podłoże mułowe bez rośinno ś ci. 6.VI.956 r. Materiał: 134 okazy2. Materiały zbierano przy użyciu czerpaka o średnicy 15 cm. Na każd ym stanowisku jeziora Tajty pobierano serię 3 prób, po 20 mach- 2.Za.zebranie mat <riałów 12e stawu w Żaibieńcu dzi ekuję mgr I. Rybakowi.

6 150 EHgius,z P ieczyński [6} męc czerpakiem. Zawartość czerpaków przegądano na mejscu w kuwetach fotograficznych, wybierając możiwie wszystkie złapane wodopójki. Konserwowano w pracowni w płynie Koenike'a o właściwościach macerujących, po ezym wszystkie okazy preparowano i oznaczano. Systematyczne połowy na Tajtach w 1955 r. rozpoczęto od czerwca i dokonano ich,pięciokrotnie w odstępach miesięcznych w następujących terminach: 15.VI., 14.VII., 12.VIII., 13.IX. i 12.X. (na stanowisku 8 poowy rozpoczęto od ipca). Poza tym w maju dokonano orientacyjnych połowów. Ogółem na jeziorze Tajty zebrano 2933 okazów wodopójek: w maju 15, w czerwcu 253, w ipcu 602, w sierpniu 1452, we wrześniu 351 i w październiku 265. Połowy na innych zbiornikach nie miały charakteru iościowego (nie iczono iości machnięć). Na zbiornikach tych zebrano łącznie materiał 1103 okazów w sezonach wegetacyjnych 1954 i 1955 r. na jeziorach oraz w 1956 r. na stawie. II. PRZEGLĄD GATUNKOW W zebranych materiałach faunistycznych wyróżniono 52 gatunki Hydracarina, które zostaną omówione w koejności systematycznej. Tam, gdzie to było możiwe, wydzieono imagines: samice i samce oraz formy juvenine: nimfy (stosowany skrót: ny). Nie oznaczono do gatunku i nie podano w wykazie 146 egzemparzy, głównie spośród samic rodzaju Arrenurus oraz form młodocianych (nimf), co stanowi 3,6% całości materiałów. Wykaz znaezionych gatunków przedstawia się następująco: Hydrachrw uniscutata T h o r, Tajty - 10 imag. i 6 ny; stanowisika, 2, 5, 7, VI-VIII.1955 r. W moich połowach gatunek ten wystąpił w środowiskach izoowanych od faowania i zamuonych (Zatoka Łabędzia, Zatoka Odcięta, kanaik). T u t aj (1936) notuje H. uniscutata da stawów. LimnochaTes aquatica (L.), Tajty - 3 imag., stanowiska 2 i 6, IX-X.955 r. Inne zbiomhd: 4 'hnag., IX i IX r.; Żywy - imag.; Popówka W.- imag.; Bimbinek- imag.; Siewki-łąka - imag. W moich materiałach gatunek ten wystąpił w ś;odowiskach o dnie muistym, co pokrywa się z danymi S o k o ł o w a (1940) i T u t aj a (1936). Eyais rimosa P i er s., 1899 (?). Taj ty - 26.imag., stanowiska.1, 5, 7 i 9, VII-VHI.1955 r. Inne.Zibiorniki: 3 d,mag., VIII.1955 i VI.1956 r.; Niegocin - 1 iffiag.; Ża~bieniec-staw - 2 tijmag. Ozna-

7 [7] Wodopójki je:ziona Ta,jty 151 czenie ma charakter prowizoryczny. Sposób wyróżniania gatunków rodziny Ey~aidae poddavvany jest poważnej rewizji, by wymienić tu chociaż:by próby ZJastosowania metod biometr)'icm-y'ch (V i e 't s K. O ). Na Tajtach gatunek ten występuje w zasadzie w środowiskach izoowanych od faowania i muistych. Thyas pachystoma K o e n., Taj ty - 13 tirrna>g., stat.owiiska 5 i 7, VI-VIII.1955 r. Najiczniej występuje w kanaiku (w kożuchach gonów), a tyko jeden okaz pochodzi z górnego itorau Zatoki Odciętej. Parathyas thoracata W i er s.), 'Tajty - 2 imag., stanowisko 7, VII.1955 r. Według V i e t s a (1936) 'i S ok o ł o w a 1(1940) forma charakterystyczna da okresowo wysychających, drobnych zbiorników. Okazy złowione na Tajtach pochodzą ze środowiska o takim właśnie charakterze (kanaik). Hydryphantes ruber ruber (D e G e e r), Tajrty - 7 imag., stanowisko 7, VI-VIII r. Występowanie H. ruber ruber w kanaiku potwierdza dane Sok o ł o w a, iż jest to gatunek charakterystyczny da okresowo wysychających, drobnych zbiorników. Hydryphantes bayeri Pd!sa fovic, Tajty- imag., stanowisko 7, VIII.1955 r. Według Sok o ł o w a charakterystyczny da okresowo wysychających, drobnych zbiorników. Znajduje to swoje potwierdzenie w występowaniu tego gatunku w kanaiku. Hydrod1 oma despiciens (M ti 11.), 1776, synonim Dipodontus despiciens. Tajty imag. i 91 ny. Imagines łowiono w okresie VI-X.1955 r., zaś nimfy: VII-X.1955 r. Gatunek ten wystąpił na wszystkich stanowiskach. Inne zbiorniki: 154 imag. i 27 ny, VIII IX.1954 r. VIII-IX.1955 r.; Gołdopiwo- 4 imag., ny; Oświn - 2 imag.; Żywy - 15 imag.; Przyeśne - 6 imag.; Łękuk W. - 8 imag., ny; Siewki - 16 imag., ny; G. Kuta - 6 imag.; U pinek- 16 imag.; Popówka W imag.; Bimbinek- 13 imag.; Jess- 8 imag.; Mamry-Kisajno~łąka I-11 imag., 20 ny, łąka II-7 i.mag., 2 ny; Babka-łąka - 10 imag., 2 ny; Siewki-łąka - 16 imag.; Popówka W-łąka - 6 imag. Jest to gatunek 'bardzo pospoity, ~we dług S o koł o w a ogromnie 1 rozpowswchniony W wodach stojący,ch różnego ~typu, nie wyłączając wód bogatych w 'Związiki humusowe. Forma unikająca raczej wód o zanieczyswwnej powierzchni i burziw)'ich, ze wzgjędu na właściwości.rozwoju (przyczepianie się arw do składających jaja na pow:i.erzchrri wody komarów Corethra pumicornis, Wesenberg-Lund 1918). W moich połowach gatunek ten wystąpił zarówno w środowismch iroowa-

8 152 EHgiusz Bie-czyński [8] nych, zacisznyjch, jak i otwartych na działanie fa. Pod wzgędem iości tego gatunku wy.różniają tsię wysokimi maksimami dwa stanowiska: stanowisko 5 (szczyt sierpniowy) o~az stanowisko 7 (szczyt wrześnjiowy). Maksima da innych s1jamowisk są znacznie niższe i przypadają na okres sierpień-wrzesień (stanowiska 2, 4, 6, 8 i 9); na niektórych stanowiskach występują jedynie pojedyncze okazy (stanowitska, 3 i 10). Lebertia sp. N e.u m.a n, Ta }ty-26 imag. i ny, st.anowiska 4, 7, 8, 9 i 10, VI-X.955 r. Inne zbiorniki: 3 imag., IX.954 r. i VIII.1955 r.; Niegocin - imag.; Mamry-Kisajno - imag.; Gołdopiwo - imag. Z powodu trudności systematycznych nie wyróżniano gatunków. Na Taj tach Lebertia sp. naj:hczniej wystąpiła w środowiskach otwartych tna faowanie, o piaszczystym dnie, zwł-aszcza na stanowiska ch 4 i 8. Frontipoda musculus (0. F. M u 11.), Tajty - 11 imag., stanowiiska 2, 3, 5, 6, i 8, VI-IX.955 r. Inne zbiorniki: 18 imag., VIII.955 r.; Mamry-KiJsajno - 9 imag.; Mamry-Kisajno-łąka II- 9 imag. Oxus ovais (0. F. M u J.), 776. Taj ty - 5 imag., sta!!owiska 2, 4 i 5, IX-X.955 r. Jess - \imag., VIII.955 r. Limnesia macula'ca (0. F. M u.), Taj ty , 125 d ó' d. 85 ny. Gatunek ten W)stąpił na wszystkkh stanowiska.ch. I magines no1towano widkresie maj -wrzesień, a nimfy od ipca do wrześni a 1955 tr. ne zbiorn;i.ki: , 98 d d i 46 ny, IX.954 r. VIII-IX r. OII'az VI.1956 r.; Niegocin , 12 d ó', 4 ny; Mamry-Kisajno - 9, 11 d ó', 6 ny; Gołdapiwo ; Zywy ; Przyeśne , 5 ó' ó'; Łękuk W ; Siewki G. Kut.a ; PopóWika W , 8 ó' ó', ny; P:merwantkii , 8 Q' d ; Zabieniec-staw ; Mamry-Kisajno-łąka I 1 9, 60' ó', 16 ny; łąka II , 3d ó', 4 ny; BaiłYka-łąka , 2dd,5 ny; Siewki-łąka ; Popówka W.-łąka , 43 d d, O ny. Jest to gatunek kosmopoitycziiy, ibardzo pospoity i iczny w różnego rodzaju zbiornikach. Na Tajtach maksima iościowe tego gatunku da poszczególny ch stanow~sk przypadają na ipiec, sierpień bądź wrzesień. W ipcu niezbyt wysokie sz.czyty no.tujemy da stanowisk i 7. W sie.rp~niu występują maksima da przeważającej ]ości stanowisk, a mianowicie: najwyższe maksimum da stanowiska 8 oraz koejno coraz niższe maksima da stanowisk 2, 5, 3 i 6, wreszcie 9. We.wrześni>u notujemy opóź-

9 [9] Wodopójiki j 1Zio:na Tajty 153 nione maksimum da stanowisma 4. Na stanowisku 10 wystąjpiły minjimane iości L. macuata. Gatunek ten nie wykazuje wyraźnej predestynacji do żadnego z wyróżnionych środowisk. Limnesia fugida Koc h, Taj ty i 2 o o, st anowiska 5 i 7, VI-X.955 r. Jess - 19, VIII.1955 r.; Żabieniec -IStaw - 2o o, VI.1956 r. Limnesia unduata '(O.F. rmu.), Tajrty ,32 oo, 7 ny, stanowiska, 2, 3, 4, 5, 8, 9 i 10. Imagines łowiono w Ok.resie maj-wrzesień, zaś nimfy w ipcu i sierpniu 1955 r. Inne zbiorniki: 2 9 9, 17 o o, 2 ny, IX.954 r. i VII-VIII.1955 r.; Niegotein ,4 o o ; Mamry-Kis a,jno - 9 ; Str ęg i ( , 7 o o,, ny; Przyeśne - 1 9, o ; Siewki - ' 9 ; Marrnry-Ki.sa.jno-łąka I - 1 9, łąka II >5 o o, ny. G.atuneik ten uwazany jest za najiczniejszy i najpospoitszy składnik fauny Hydracarina. W moich materiałach ZJnacznie ustępuje pod wz!ędem kzebnośd zarówno Ucrassipes, jak,i L. macuata. J sh chod zj. O cha>raik!ter występowania L. unduata w środowiskach itomowy;ch Tajt, to ponad poziom wybijają się dwa stanowiska, piaszczyste i otwa\'te na dzia-łanie fa: stanow:isko, 3 ze szczytem i!pcowym i stanowisko 4 ze szczytem we wrześniu. Inne stanowijsim wykazują niezbyt wiekie iiośoi tego gatunku, nie przekraczające 10 okazów w serii. Widoczne na Tajtach predyspozycje L. unduata do środowisk czystych i otwartych na działanie fa znajdują swoje potwierdzenie w icznym występowaniu tego gatunku w itonau jeziora Stręgie, o tak:im wła:śnie typie środowijska. Limnesia poonica S c h e c h t e, Tajty - 33? 9 i 76 o o, w.szystkie stanow.iska, VI-X.1955 r. Inne zbiorniki: i 32 o o, VIII-IX.955 r.; Mamry-K,tsajno-10 9 S? 30oo ; Popówka W. o ; Mamry-Kisajno-łąka I ; Baibka~łąka , o. Gatunek uważany zgodnie za bardzo.rzadki. Łazowska (1953) pojedyncze omazy znaa2'a w dość sinie zanieczyszjczonych środowismach Tajt Długich. W mokh materiałach z Tajt najiczniej wystąpił w izoowany.ch od faowania, o muistym dnie środowiska.ch Zatoki Łabędziej (stanowdiska i 2), gdzie swoje wysokie maksima osiągną ł w ISier.pniu. Z innych stanowisk, gdzie występują tyko pojedyncze okazy, wybija s:ię stanowisko 3 z maksimum w sierpniu o11az stanowijsko 8 z maksimum we wrześniu. Jeśi chodzi o materiały z innych zbiorników, zwraca uwagę iczne występow,anie

10 154 EHgiusz BieczyńsJti [10] L. poonica w 'i1tomu jeziora Mamry-Kisajno, który pod wzgędem środowiskowym zbiża się do stanow,isk i 2 w Zatoce Łabędziej. Limnesia connata K o e n., Tajty - 13?? i 9ó d', stanowiska 2, 5 i 7, VI-X.955 r. Inne.zbiorniki:? i 2ó' d', VIII.954 i 1955 r.; Mamry-Kiisajno -? ; Przyeśne - d' ; U pinek- d'. W moich materia~ach gatunek ten występuje w środowiskach izoowanjich od faowania oraz drobno.zbiornikowym. Hygrobates nigro-macuatus (L e b e rt), Tajty - 9?? i 7 d' ó', stanowiska 4, 5, 8, 9 i 10, V-IX.955 r. Niegoc.in - o VIII.1955 r. Na Tajtach H. nigro-macuatus w zasadzie wystąpił w Ś!I"odowJsk.ach o dnie piaszczystym, otwartych na dzi ała nie ta', przy,czym naj'iczniej na stanowisku 8 (!ipiec) i 4 {wrzesień). Hygrobates trigonicus K o e n., Tajty - 3?? i 2ó d', stanowisko 4, X.955 r. Wystąpił w sraidowisku typu otwapie!go na faowanie, o piasziczystym dnie. Hygrobates prosiiens K o e n., Taj ty - 26?? i 39 d' d', stanowiska, 3, 4, 6, 7, 8, 9 i 10, VI-X.1955 T. Inne zbiornik.i: 6?? i 14ó ó', IX.954 r., XIII-IX.955 r.; Nd.egodn 4??, 2ó d' i G. Kuta- 1 <;_), 12óó; Popówka W.- 1 <;_). Według Tutaja gatunek rzadki, występujący w jeziorze zarówno w środowiskach czystych, jaik i zanieczyszcrony.ch. Na Tajtach H. prosiiens wystą pił najkzniej w środowiskach otwartych na faowanie i czystych, przy czym zdecydowanie wybij 1 ają, się dwa stanow,iska: 4 z wysokim szczytem wrześniowym oraz 8, również ze szczytem we w.rześniu. Atractides ovais K 01 e n., 1883, synonim Megapus ovais (K o e n.), Tajty - 20?? i ó d', stanowiska, 2, 3, 5, 6, 8, 9 i 10, V-X.955 r.; Mamry-KJsajno -? ; Mamry-Ktsajna-łą'ka I - 2??, VIII r. Występuje spmady czni.e w różnych s,tanowisikach, stosunkowo naj}i,czniej w październiku. Unionicoa figurais (Koc h), Taj,ty - 5??, stanowiiska 7, VIII.1955 :r. Występawanie U. figurais w środo.wisku drobnozbiornikowym (kanaik) potwierdza charakterystykę tego gatunku podaną przez V i e t s a. Unionicoa crassipes (M ii :.), Taj ty - 878??, 120 ó d', 58 ny, wszystkie stanowiska, V-X.955 'r. Inne :zjbi.mnici; 3??, 11 d' ó', 23 ny, IX.954 r., VII-IX.955 r.; Niegocin - 4?? ; Mamry-Kisadno- 6??, 2 ó' ej, 5 ny; GOiłdapiwo- ny; Stręgie- 4 ny; Przyeśne- 3??, 5 ó d', 12 ny; 6ieWikd.- 4?? ; Popówka W.- 3?? i Bimbiinek- 4??, ó ; Przerwanki-? J o, ny; +'

11 [11] Wodopój!ki jeziora Th:jty 155 Mamry-Kisajno... łąka II , 2d' d'. Gatunek kosmopoityczny, opisany przez W e s e n b e :r g- L u n d a (1918) jako jedyny pośród wodopojek ga1tunek panktonowy, łowiony na różnych głębokościach. W materiałach z Tajt jest gatunkiem najuczniej reprezentowanym, głównie dzięki wiekim jego iościom uzyskanym z połowów w Zatoce Odciętej, gdzie na stanowisku 5 w punkoie szezytowym (sierpień) złowiono 510 okazów w serii prób, zaś na stanowisku 6 w anaogicznym okresie 86 okazów. Na pozostałych stanowiskach iości U. crassipes są znacznie niższe, w momentach szczytowych nie przekraczające 20 okazów w serii. Najuboższe jest stanowijska 4, gdzie U. crassipes występuje jedynie w maju. Charakterystyczny da U. crassipes jest ponowny wzrost iości w październiku po okresie spadtk:u we wrześniu, co jest pr:zeciwstawne do obra21u, jaki daje Większość pozostałych <gatunków Hydracarina (stopniowa redukcja.po okiresie maksymanego rozwoju). Zdaje się to świadczyć o tym, że zasiedenie itarau przez ten gatunek nie ognankza się tyko do sezonu wegeta cyjnego. Neumania vernais (M ii.), Tajty i 8o d', stanowiska 2, 5, 7, VH-X.955 r. Inne zbiorniki: i 7 d' d', IX.954 [". i VIII-IX.955 r.; Niegocin , 2c) c); Mamry-Kisaj.no- 1 9 ; G. Kuta - 9 ; Popówka W , 4 c) d' ; Mamry-Kisajno-łąka II - 9, d'. Według V i e t s a forma drobnozbiornikowa. Ł a z o w s k,a notuje ją da subitonau. W moich materiałach N. vernalis najiczniej występuje w środowisku drobnozbiornikowym oraz w środowiskach itoraowych, izoowanych od faqowan!ia. Neumania sinuata K o e n., T'aj.ty , stanowiska 2 i 7, VII. i X.955 II'. Inne zbiorniki: , VIII.1954 r., VIIJ IX.955 II'. Mamry-Kisajno ; U pinek ; Popówka W Gatunek rzadko notowany. W moich materiałach występuje sporadycznie w środowisku drobnozbiornikowym oraz w środowiskach,izoowanj11ch od f.aow,ania. Neumania spinipes (M ii.), Taj ty i 4 c) d', stanowiska i 7, VIII-X.955 r. Najiczniej gatunek ten wystąpił w ś :rodowiisku o charakterze dtobnozbiornikowym (kanaik). Hydrochoreutes unguatus (Koc h), Taj ty i 23 ny, stanowiska 2, 3, 4, 5, 6, 8 i 10, VI-X.1955 r. imagmes i VII X.955 r. nimfy. Babka-łąka - 1 9, VIII.1955 r. Występuje sporadycznie w różnych środowiskach.

12 156 Eigiusz Bieczyńs'kd [12] Pionops1is Lutescens (H er m.), T.ajty , stanowiska 4, 5, 7 i 9. VII-IX.955 r. Niegodn - 9, Vii.1955 r. Pionacercus uncinatus (K o e n.), Mamry-Kisajno~łąka , VIII.1955 r. Piona conglobata (Koc h), Tajty i 15 o d', wszy1stkie stanowiska, VI-IX.955 r. Inne zbiorniki: i 2d' d', IX.954 r. i VII-VIII.955 r.; Niegocin ; Mamry-Kisajno ; Gołdopiwo - 9, c); Stręgie , d'. Jest to gatunek bardzo pospoity dla jezior; w materiałach Ł a z o w ski e j drugi dominant obok L. macula ta. N a Taj.ta ch największe iości tego gatunku zanotowano na stanowisku 5, które wyraźnie odbija od innych wysokim, sierpniowym szczytem. Średnie iości reprezentują trzy stanow.ijskja, których maksima również przypadają na sierpień,.a mianowicie:, 8 i 9. Na pozostałych stanowiskach iości P. congobata są niewiekie, w momentach szczytowych nie przekra czają iczby 10 okazów w serii. Zwr.aca uwagę ostra redukcja tego gatunku z sierpn:ta na wrzesień, w którym p11akityczntie już nie występuje. Piona rotunda (Kra m er), Taj ty i 3d' d', stanowiska, 2, 3, 4, 6, 7, 8 i 10, VI-VIIL1955 r. Inne zbiomiki: i 2o d', IX.954 r. i VII-VIII.1955 r.; Niegocin - 4? 9 ; Ma mry-kisajno , Gołdapiwo - ] 9 ; Stręgie - 2 d' ó. Według V i e t s a gatunek głębinowy, choć trafia się także w itorau. W moich materiałach występuje w środowiskach itoraowych różnego typu, stosunkowo najiczniej w izoowanych od faowania, o muistym dnie. Piona ongipapis tk re n d.), Tajty ,7 ó ó, ny, stanowiska, 4, 6, 7 i 8, VII-IX.955 r. nne zbiorniki: 2??, 3ód', 10 ny, IX.1954 r. i IX.955 r.; Żywy- d' ; Popówka W. c:), 2 ny; Bimbinek- d'; Popówka vv. -łąka , 8 ny. W ystępuje sporadycznie w różnych środowiskach. Piona ccccinea (Koc h), Tajty , 16 ó d', O ny, stanowisika, 2, 3, 4, 5, 6, 7 i 8, VI-IX.955 r. imrugines i VII IX.955 r. nimfy. Inne ~biomiki: , 20 d' ó, 18 ny, IX.1954 r., VII-IX.955 r. oraz VI r.; Nie:go cin - O 9 9, 4 c:) d' ; Gołdo piwo- d'; Stręgie- 2 9? 2ód' ; Popówka W.- 3 ny; Żabieniec-staw , 12 c:) ó, 8 ny; Mamry-Kisajno-łąka I - 9, d', łąka II - 9, ~ ny; Babka-łąka - 2 n y. Bardzo pospoita forma w wodach stojących, charakterystyczna zwłaszcza da stawów. Potwierdzają to moje materiały, gdzie gatunek ten wystąpił n ajicz-

13 [13] Wodopójki jeziona Tajty 157 niej właśnie w środowisku stawo1wym ( Ż aibierriec). Pojawy P. coccinea na Tajtach na poszczegónych stanowiskach maj ą charakter dość ~vałtowny i krótkotrwały (często jednomiesięczny), przy czym stosunkowo iczniej zasiedone są środowiska izoowane od faowania. Piona variabiis (Koc h), Tajty i 15 o" o", sta~ nowiska, 2, 3, 5, 6, 7, 9 i 10, VI-VIII.1955 r. Inne zbiorniki: i 4o"o", VII-VIII.955 r.; Niegocin C(, o ; Stręgie- 1 9, 2 o"o" ; Jess - o". P. variabiis opisana jest jako dość pospoity gatunek. N a Taj ta ch największe iości tego gatunku obserwowano na stanowisku, gdzie wystąpiły dwa maksima: czerwcowe i sierpniowe, przedzieone okresem prawie całkowitego zaniku (ipiec). Być może chodzi tu o wymieranie form wiosennych i wyęganie się nowej generacji. Z innych stanowisk, gdzie iości P. variabiis w momentach szczytowych nie przekraczają 10 okazów w serii, wyróżniaj ą się nieco iczniejszym zasiedeniem stanowiska: 5 (maksimum sierpniowe) oraz 2 (maksimum czerwcowe). Można więc stwierdzić, że P. variabiis wykazuje pewne inkinacje do środowisk izoowanych od faowania, o muistym dnie. Piona paucipara (T h o r), Tajty - 9, stanowisko 6. VII.955 r. Niegocin - 9, VIII.1955 r.; Stręgie , VII.1955 r. Piona itarais V i e t s, Niegocin , VIII.955 r.; Żabieniec-staw , VI.956 r. Foreia iiacea (M u.), Taj ty o" d', stanowiska, 2, 3, 4, 8, 9 i 10, VII-X.955 r.; Przerwanki - 1 9, VIII r. Występuje sporadycznie, bez wyraźnej predestynacji do któregoś z wyróżnionych środowisk. Brachypoda versicoor (M u.), Taj ty i 6 o" o" ' stanowiska 2, 4, 5, 6, 8, 9 i 10, VI-X.955 r. Inne zbiorniki: i o", IX.954r. i VII-VIII.955r.; Mamry-Kisajno- 4 C( C? o" ; Stręgie - 9 ; Przyeśne ; Siewki - 9 ; Mamry-Kisajno -łąka I - 9. Występuje sporadycznie w różnych środowiskach przez cały sezon wegetacyjny. M idea arbieuata (M u.), Tajty i o", stanowiska, 2 i 8, VII. i X.955 r. Inne zbiorniki: 3 C(C( i o", IX.954 r., VIII.1955 r.; Niegocin ; Mamry-Kisajno - o" ; Gołdopiwo - C(. Mideopsis orbicuaris (M u.), Taj ty - 3 iunag.,.stanowisko 7, VIII-IX.955 r. Arrenurus abator (M u 11.), Tajty - o", stanowisko 4, IX.955 r.

14 158 EH,gius,z Pdeezyńskd [14] Arrenurus bruzeii K o e n., Tajty -? i 5o" d', stanowisko 7, VIII-IX.955 r. Arrenurus batiuifer K o e n., Tajty - 2 o o, stanowiska 5 i 7, IX-X.955 r. Arrenurus vi1 ens N e u m a n, 'I'ajty - 3o o, stanowisko 7, VU-VIII.955 r. Arrenurus caviger K o e n., Tajty - 15?? i 67 d' o, stanowiska, 2 i 3, VI-X.955 r. Inne zbiorniki: 16?? i 19 o" o IX.954 r. i VIII.955 r.; Mamry-Xisajno - 3??, o ; Łękuk W. - o ; Bimbinek- 13??,16o"d' ; Jess- o". Tutaj łowił okazy tego gatunku w stawach, zawierających dużo gnijących rośin. Okazy p-rzeze mnie złowione pochodzą ze środowisk o takim właśnie typie podłoża. Na Tajtach A. caviger wystąpił w Zatoce Łabędziej, dając w sierpniu wysokie maksima da stanowisk i 2. W pozostałych miesiącach iości tego gatunku są niewiekie. Minimane iości A. caviger zanotowano również na pobiskim stanowisku w trzcinie (stanowisko 3), prawdopodobnie na skutek dyspersji form z miejsc rozrodu i bytowania, którymi wydają się być dwa poprzednio omówione stanowiska. Z innych jezior wysokie iości A. caviger zanotowano w itorau Bimbinka, również środowiska izoowanego od faowania, o dużej iości gnijących szczątków rośinnych. Ar1'enurus bicuspidator B er e s e, Tajty -?, stanowisko 5, IX.955 r. Inne zbiorniki: 3?? i 2 o" o, IX.1954 r. i VIII-IX.1955 r.; Siewki - o" ; Mamry-Kisajno-łąka II -? ; Siewki-łąka -?, o ; Popówka W.-łąka -?. Arrenurus tricuspidato?" (M ii.), Oświn-?, IX.955 r.; Siewki-łąka - 2??, 4o" d', IX.954 r. irrenutvs cra.ssicaudatus Kra m er, Tajty - o", stanowisko 6, VIII.1955 r. Arrenurus atus B ar roi s & M o n i e z, Mamry--Kisajno - 2 d' o, VIII r.; Popówka W. o", IX.955 r. A1-renurus buccinator (M U 11.), Taj ty - d', stanowisko 7, IX.955 r.; Siewki - ej', IX.954 r. Arrenurus gobator (M u 11.), 1776 {?). Taj'ty- 36?? i 15 cf' o, stanowiska, 2, 3, 5, 6, 7, 8, 9 i 10, VI-X.955 r. Inne zbiorniki: 43?? i 18 o o, VIII-IX.1954 r., VII-IX 955 r. i VI r.; Niegocin - 2??, o ; Mamry-Kisajno - 4??, 5o o ; Oświn - 31?? ' 9oó' ; Stręgie- 1 9 ; Siewki- 2oo" ; Upinek-? ; Bimbinek - 2?? ; J ess - 1 d' ; Żabien~ec-staw - 2??. Mogły tu również zosta( zakwaifikowane formy biskiego i niezbyt wy-

15 [15] Wodopójki jezi011a Th:jty 159 raźnie systematycznie odgraniczonego gatunku A tubuator. Na Tajtach, na poszczegónych stanowiskach, A gobator (?) występuje w postaci pojedynczych okazów, nie wykazując tendencji do iczniejszego zasiedania żadnego z wyróżnionych środowisk. W materiałach z innych jezior zwraca uwagę masowe występowanie A. gobato1 w itorau jeziora Oświn oraz nieobecność tego gatunku na łąkach podwodnych. Arrenuru.s sinuatot (M u.), Niegocin - 2ó d, VIII r.; Mamry-Kisajno- 4ó d, VIII.1955 r.; Popówka W.- 3d' d, IX.955 r.; Przerwanki - d, VIII.955 r. Arrenurus truncateus (M u.), Tajty- d', stanowisko 7, IX.955 r. Wystąpił w kanaiku, co potwierdza opinię V i e t s a, iż jest to forma drobnozbiornikowa. III. ANALIZA EKOLOGICZNA 1. Hydmcarina na te środowiska Jak wynika z przegądu gatunków, istnieją znaczne rozmce w zasiedeniu środowisk przez faunę Hydracarina. Poszczegóne gatunki bądź to występują w bardzo różnych środowiskach, często przeciwstawnych sobie, bądź też ograniczone są do jednego typu środowisk. Charakter występowania gatunków Hydracarina łatwiej będzie prześedzić po pewnym uporządkowaniu środowisk. Dadzą się wyróżnić następujące grupy środowisk o odmiennej specyfice: ) Środowisko o charakterze drobnozbiornikowym - rów śródłąkowy: Tajty, stanowisko 7, kanaik. 2) Środowiska itoraowe muiste, izoowane od faowania: Tajty, stanowiska i 2 w Zatoce Łabędziej, 5 i 6 w Zatoce Odciętej, Niegocin, Mamry-Kisajno, Oświn, Żywy, Przyeśne, Łękuk W., Siewki, G. Kuta, Upinek, Popówka W., Bimbinek, Przerwanki, Jess. 3) Środowiska itoraowe piaszczyste, otwarte na faowanie: Tajty, stanowisko 3 w Zatoce Łabędziej, stanowisko 4 w Zatoce Kainowo, stanowisko 8 w Zatoce Piaszczystej, stanowiska 9 i 10 przy wschodnim brzegu, Gołdopiwo, Stręgie. 4) Środowiska łąk podwodnych: Mamry-Kisajno, Babka, Siewki, Popówka W. 5) środowisko stawowe: staw w Żabieńcu. Da otrzymania wyraźnego obrazu zaeżności między fauną Hydracarina a wyżej omówionymi typami środowisk posłużono się

16 160 Eigiusz Fieczyński [16] skaą wiernosc1 P e u s a (według P e t rus e w i c z a 1938). Przez wierność (F) rozumie się stopień ~wią!zania oik,reśo!1j igo gatunku z jakimkowiek zespołem, zgrupowaniem ub też biotopem. Odpowiednio skaa wierności przedstawia się następująco: F 5 - gatunki wyłączne. Reguarnie występują tyko w danym biotopie; w innych mogą się znajdować przypadkowo. F 4 - gatunki wybierające. N aj iczniej występują w danym biotopie, aczkowiek występować mogą nawet reguarnie w innych biotopach. F 3 - gatunki obojętne. Bez wyraźnej predestynacji do jakiegokohviek biotopu. F2 - gatunki bywające. W danym biotopie mogą występować reguarnie ub nawet dominować, jednaik kzniej wys tępują w innych biotopach. F1 - gatunki obce. W danym biotopie znajdują się jedynie przypadkowo. Przy okreśaniu wierności pominięto grupę gatunków o niskiej iczebnośd i nie usta<!1y:rn charaikterze.występowania. Bazowano głównie na materiae z Tajt, któr~r uzyskano przez kikakrotne powtórzenie połowów w sezonie wegetacyjnym. Materiał z innych zbiorników służył do sprawdzenia wyciąganych wniosków odnośnie dharakteru występowania H ydracanina. Nie dotyczy 100, rzecz j1asna dwu ostatnich typów środowisk - łąk podwodnych i stawów; b y ły one jednorazowo eksporowane. Wyniki iustruje tab. I. Poszczegóne środowiska posiadają różne iości gatunków kas (wyłączne) i F4 (wybierające), które, jak się wydaje, świadcz ą o większej ub mniejszej specyfice środowisk. Omówimy je koejno: Środowisko drobnozbiornikowe. 8 gatunków wyłącznych (F5): T. pachystoma, P. thoracata, H. 1 uber ruber, H. bayeri, U. figuralis, A. bruzeii, A. vireus, A. truncateus. 5 gatunków wybierający ch (F 4 ): H. uniscutata, E. rimosa (?),H. despiciens, N. vernais, N. spinipes. środowiska itoraowe muiste, izoowane od faowania. gatunek wyłączny: (F 5 ): A. caviger. 9 gatunków wybierających (F4): H. despiciens, L poonica, L. connata, U. cr-assipes, N. ve1 nais, N. sinuata, P. congobata, P. rotunda, P. variabiis. środowiska itoraowe piaszczyste, otwarte na faowanie. 3 gatunki wyłączne (F 5 ): Lebertia sp., H. nigro-macuatus, H. t1 igonicus. 2 gatunki wybierające (F 4 ): L. unduata, H. prosiiens. F 5

17 Prze('ąd gatunków Hydmcarina z zastosowaniem skai wierności Peusa, do typów śro dowisk Survey of the,.pecies of Hydrac-arina whith the ajppica'ł!on CYf the scaj.e of Peu.s foi' the types of env.ironments F 5 - Gatunki wyłączne - Excusive species F 4 - Gatunki wybierające- Seecting species F,- Gatunki obojętne - Indifferent species F,- Gatunki bywające - Appearing species F, - Gatunki obce - Foreign species Środowiska. Environments Litoraowe Litoraowe Drobno- muiste, izo- piaszczyste, Gatunki Łąki podzbiornikowe. owane od fa otwarte na Species Smai owania.lit- faowanie. wodne. Sub- stretches of tora simys Littora san- merged w a ter isoated dy open to meadows from waves waves, Tab. I Staaowe. Ponds H. uniscutata F, F, E. rimosa (?) F, F, F, - F, T. pachystoma F, F, P. thoracata H. ruber ruber F s F s - H. ba.yeri F H. despiciens F., F, F, - Lebertia sp. F, F, F s F, - L. mactdatu F s F s Fa F a F, L. unduata - F, F, F, - L. poonica F, F, F, F, - L. eonnota F s F, H. nigro-macuatus - F, F s - - H. trigonicus - - F s - - H. prosiiens F, F, F, - - At. cvais F, F w - F, F, - - U. figurais F s u. crassipes F, F, F, F, - N. vernais F, F, - F, - F, - N. sinuata F, - - N. spinipcs F, F, H. unguatus - F s F, F, - P. eongobatu F, F F s - - P. rotunda F, F, F, - - P. ongipc:pis F, Fa F, F, - P. coccinea F, F a F, F, F, P. variabiis F, F, F, - - F. iiacea - Fa - - B. v.ersicoor - Fa F, F, - A. bruzeii F s A. virens - - Fa F - A. cavi gcr - F F, - - A. bicnspidator - F, - F, - A. tricuspidator - F, - F, - A. gobutor (?) F, F s F s - F, A. truncatehus F

18 Fenoogia Hydracarin<t w sezonie wegetacyjnym Phenoogy of Hydracarina in vegetation season T a b. II o V VI V/ VII/ IX X 3 J 7 8 o 2. V. crassipes 2. L. macuata, L. unduata, H. nigro-macuatus 3. H. descipiens,.lebertia sp, L. fugida, L. poonica, L. connata, H. prosiliens, H. unguatus, B. versicoor, A. c<wiger, A. gobutor (?) 1. F. muscuus. P. congoba.ta, P. rotunda, P. coccinea 5. H. uniscutaia, E. rimosa (?), T. pachystoma, H. ruber n1ber, P. variabiis, P. i.toratis 6. M. orbicuaris 7. At. ovais, N. vernais, N. sinuata, F. iiacea, M. arbieuata 8. P. t:.escens, P. ongipa.pis 9. P. paucipora, A. virens 10. O. ovais, N. spinipes 11. A. bruzeii, A. bicuspidat01, A. atus, A. sinuator 12. L. aquatica, A.. batiifer

19 [17] Wodopójki jez.ioi'ia 'I1ajty 161 środowisko łąk podwodnych. 3 gatunki wybierające (F4); H. despiciens, A. bicw:pidator, A. tricuspidator. środowisko stawowe. gatunek wybierający (F 4): P. coccinea. środowiiska powyższe,.w koe.jjości, w której zostały omów.ione, wykazują wyraźną gradację specjaizacji, przy czym najbardziej wyspecjaizowanym wydaje się być środowisko drobnozbiornikowe. Na niską pozycję środowiska stawowego w tym układzi e mógł w znacznej mierze wpłynąć fakt tyko jednorazowej eksporacji. Jak wynika z tab. I, istnieje gru,pa gatunków nie wykazujących wyraźnych predestynacji do żadnego z wyróżnionych typów środowisk (gatunki nie przekraczające kasy F a). Przedstawia się ona na.stępują,co: L. macuta, At. ovais, H. unguatus, P. ongipapis, F. Wiacea, B. versicoor, A. gobator (?). 2. Fenoogia występowania Hydracarina Hydracarina mają specyficzny sposób zasiedania itorau w cyku rocznym (V i e t s 1936). Najiczniej występują atem, jesienią natomiast, częśdowo w postad form juw '11iiny1Ch,.przenoszą się do profundau, gdzie występują w dużym rozrzedzeniu. Ich występawanie w itorau związane jest więc z sezonem wegetacyjnym. Poszczegóne gatunki mają różny okres pojawów i zasięg czasowy występowania, które nie są dokładnie poznane. W oparciu o materiały ze wszystkich badanych zbiorników, zestawiono razem gatunki o tym samym okresie występowania w sezonie wegetacyjnym (tab. II). W ten sposób uzyskano 12 grup fenoogicznych. Przy ich ustaaniu, da eiminacji wyników przypadkowych, pominięto gatunki rzadkie, występujące tyko w połowach z jednego miesiąca. Jak wynika z tab. II, gatunkiem o najdłuższym, sześciomiesięcznym okresie występowania w sezonie wegetacyjnym jest U. crassipes (grupa ). Pięciomiesięczny okres występowania charakteryzuje gatunki dwu grup, 2 i 3, o miesięcznym w stosunku do siebie przesunięciu. Naeżą tu między innymi wszystkie gatunki rodzaju Limnesia, H. despiciens, a z przedstawiciei rodzaju Arrenu?"us - A. caviger i A. gobator (?). Pozostałe gatunki rodzaju Arrenurus występują raczej w drugiej połowie ata i jesienią. Natomiast gatunki rodzaju Piona występują w okresie czerwiec - wrzesień, przy czym niektóre zanikają już w sierpniu. Ogónie można stwierdzić, że największ a iość gatunków występuje w okresie ipiec - wrzesień, z maksimum w sierpniu.

20 162 EH.giusz Pieczyńskii [18] 3. Rozwój zgrupowań Hydracarina Rozwój zgrupowań Hydracarina środowisk itoraowych Tajt anaizowano, śedząc przebieg krzywych iczebności Hydracarina oraz iość zasiedających dany biotop gatunków. Przy anaizie tej pominięto U. crassipes, gatunek panktonowy, który, jak się wydaje, / " \ \ / \2 1\4 \! \ \ : \ ł! / : : : : / Czas parowów- Tme of coection - Fig. 2. Tajty, rozwój zgrupowań Hydra.carina Stanowisko 4: 1 - iość okazów; stanowisko 5: 2 - iość okazów; stanowisko 6: 3 - io~ć okazów; stanowisko 8: 4 - iość okazów; a, b, c, d - iość gatunków Tajty ake, the deveopment of Hydracarina communities Post 4: - number of specimens; post 5: 2 - number of specimens; post 6: 3 - number of specmens; post B: 4 - number of specimens; a, b, c, d - number of species nie stanowi równocennego komponenta zgrupowań. Oka zało się, iż w rozwoju zgrupowai Hydracarina można dostrzec następującą prawidłowość: iość osobników, poczynając od momentu wy j ściowego, wzrasta, dochodzi do punktu szczytowego, po czym następuje mniej ub więcej gwałtowna redukcja iości. Podobnie ma się rzecz z iością gatunków, przy czym istnieje zsynchronizowanri.e przebiegu tych

21 [19] Wodopój!ki j.ziom Tajty 163.s VJJ[ Czas po[owów-i"me 11( coection- Fig. 3. Tajty, rozwój zgrupowań Hydracarina Stanowisko 1: - iość okazów; stanowisko 2: 2 - Iość okazów; stanowisko 9: 3 - iość okazów; a, b, c - iość gatunków Ta.jty Jake, the deveopment of Hydracarina communiti,es Post :. number of specimens; post 2: 2 - number of specimens; post 9: 3- number of specmens; a, b, c - number of species VII VIJJ IX Czas poowów - Time of co/ections - Fig. 4. Tajty, rozwój zgrupowań Hydracarina Stanowisko 7: - iość okazów; a - iość gatunków Tajty Jake, the deveopment of Hydracarina communities Post 7: - number of specimens; a - number of spec!es X

22 164 E igiusz P!ieczyńs,k,i [20] zjawisk. Jeśi jest ono pełne, to punkty szczytowe iości osobników i gatunków pokrywają się. W przeciwnym wypadku punkty te mijają się i występują niezaeżnie. Na tym te obserwuje się różnice na poszczegónych stanowiskach. Wyróżnić można następujące typy omówdonej tu prawidłowości rozw.ojowej (fig. 2-4): ) Maksimum iości osobników pokrywa się z maksimum iości gatunków i przypada na sierpień da stanowisk 5, 6 i 8 oraz na wrzesień da stanowiska 4 (na miesięczne opóźnienie stanowiska 4 wpł y nęło omówione przy opisie stanowisk ogóne opóźnienie rozwoju rośinności w tej partii jeziora). 2) Maksimum iości osobników (sierpień) jest poprzedzone przez maksimum iości gatunków (ipiec). Naeżą tu stanowiska:, 2 i g. :~) Maksimum iości osobników (ipiec) poprzedza maksimum iości gatunków (sierpień). Naeży tu stanowisko 7. Na pozostałych stanowiskach (3 i 10) ubóstwo fauny Hydracarina sprawia, iż momenty szczytowe są mało widoczne; datego też pominięto je przy powyższych rozważaniach. Rzecz charakterystyczna, że podział środowisk itoraowych według przebiegu procesu rozwojowego zgrupowań Hydracarina nie pokrywa się z podziałem środowisk na otwarte i izoowane od faowania. Proces ten mo 1że przebiegać icentycznie w śnodowiskach ijt.ora,owych róiżnego typu i vice versa. Nie stwietd'jono natomiast w środowiskach jeziornych takiego typu przebiegu procesu rozwojowego jak w środowisku drobnozbiornikowym, co jeszcze raz akcentuje dużą specyfikę tego biotopu. 4. Dominacja w zgrupowaniach Hydracarina Przy okreśaniu dominacji w zgrupowaniach Hydracarina wyłączono U. crassipes, przyjmując, o czym była już mowa poprzednio, iż jako gatunek panktonowy nie stanowi równocennego kompanenta zgrupowań. Za gatunek dominujący przyjmowano g!'tunek stanowiąc y główną częś ć zgrupowania, czyi gatunek o najwyższym procencie iczebności. Z powodu duż ych odstępów czasowych między koejnymi połowami na stanowiskach, jak też mało precyzyjnej metodyki, otrzymano na ogó obr az znacznych zmian dominacji w sezonri.e wegetacyjnyrrn. Na niektórych jednak s tanowiska1ch jeziora Tajty można obserwować zjawisko trwałej dominacji pewnych gatunków (tab. III). I tak na stanowisku 5 oraz 9 mamy obraz trwałej dominacji P. eongzobata w okresie czerwiec - sierpień, która

23 [21] Wodopójki j.ziorn T<3.jty 165 Tajty, ob'az dominacji w zgrupowa:niu Hydracarina Tajty, the ;pidmre of dcnntnation in Hydracarina com:munhie.s T ab. III Gatunki dominujące 1 Dominating species In o.!o: VI VII VIII IX X P. eongzobata 8 (42%) 1 38 (55%) 1 70 (43%) (6 % ) -.~~ s: ~ g p.. co -[/J O> L. macuata (16% ) 128 (17%) 6 (36 %) o.!o: P. eongzobata 5 (71 o/o) 112 (34%) 113 (28%) - - U ~~ 8it co L. macuata - 7 (20 % ) 11 (24% ) 4 (57 o/o) - [/J - ~ P. eongzobata - 5(71%) 3 (18%) - - o.!o: U ~~ L. unduzata (80 %) 120 (19 %) - g p.. [/J "' - t:- L. macuata (18 % ) 6 (10%) - - o - H. prosiiens - - ) 27 (26 %> )u (65 o/o.!o: U ~~ H. despiciens (16 %) 113 (22 %) 137 (62%) 6 (17%) g p..!! [/J N. vernais (O o/o) 118 (51 ~ ) Czas połowów. Time of coections Liczby w na,wia sa Ch oznacz ają U/o C<3.Io ści z.gr~powan i a, icz.by ipo za nawiasami - i'ość egzemp.curzy w serii porób; <błus tym druki em oznaczono dominanty. The numbers in brackets indirate Ofo of the whoe community, numbers outside brackets - number of specimens in a series of tests; thick Iigures indica:te do!iinants.

24 166 EHgiusz rue.czyńskd [22 wyrazme przewrża nad L. maeuata. We wrzesmu P. eongzobata ust~puje i gatunkiem dominującym staje się L. macuata, co jednak nie jest następstwem jej mab;ymanego rozwoju iczebnościowego, który osiąga w sierpniu. Zasługuje na podkreśenie fakt jednakowego przebiegu dominacji w tak różnych środowiskach. Różnice dotyczą jedynie strony iościowej (większe jest bogactwo Hydracarina na stanowisku 5, czyi w środowisku izoowanym od faowania). Na stanowisku 4 po okresie dominacji P. eongzobata (ipiec) i L. unduata (sierpień) usta1a się dominacja H. prosiiens, uttzymująca si~ przez wrzesień i październik, co zbiega się z okresem największej iczebności tego gatunku. Na stanowisku 7 obserwuje się następujący przebieg dominacji: w ipcu dominuje L. macuata, nieznacznie przeważając nad H. despiciens, która następnie wypiera L. macuata i dominuje przez sierpień i wrzesień, osiągając we wrześniu maksymaną iczebność. W październiku H. despiciens ustępuje z koei N. vernais. która pojawia się we wrześniu, a w październiku osiąga najwyższą iczebność. Na pozostałych stanowiskach jeziora Tajty nie obserwuje się zjawiska trwałej dominacji. Ogónie można stwierdzić, iż grupę gatunków dominujących w środowiskach itoraowych Tajt tworzą: L. macuata, P. congobata, i L. unduata jako najpospoitsze dominanty, a w daszej koejności H. despic:iens, L. poonica, H. prosiiens, N. vernais, P. variabiis i A. caviger. Jeśi chodzi o inne zbiorniki, to w środowiskach itoraowych dominują w zasadzie te same gatunki co i na Tajtach, przy czym do najpospoitszych naeżą: L. macuata i H. despiciens. Natomiast,.., środowiskach łąk podwodnych gatunkami dominującymi są: H. despiciens (najpospoitszy dominant) i L. macuata, zaś w środowisku stawowym P. coccinea. Zastrzec się tu naeży, że badania łąk podwodnych nie obejmują całego sezonu wegetacyjnego, a jedynie okres koi1ca sierpnia i wrzesień, kiedy zanika wiee gatunków; stąd też ista dominantów prawdopodobnie w rzeczywistości jest ob:;zerniejsza. Tym bardziej dotyczy to środowiska stawowego, które było jednorazowo eksporowane na początku czerwca. LITERATURA. Ł a z o w s k a, M Ze s poły wodopójek górnego itorau kiku jezior mazurskich - Eko. Po.. 2. P e t rus e w i c z, K Badania ekoogiczne nad krzyżakami (Agriopidae) na te fizjografii Wieńszczyzny - Univ. Vin. Bat. 14.

25 [231 16'7 3. Prac,a.~bi orow.a I.R.S Pos:zuki>V11nie podst a,w ryrba cki-ego zagospo.darowani.a jezio r - Roczn. tna:uk 1Ro1n. id S oko ił o w,.j. 19'40 -. Hydracarina-wodiannyje ki1es ZJc zi - Fauna S.S.S.R T u t aj, J Wodopójki (Hydracarina) najbiższych okoic Poznania - Po.zn. Tow. Przyj. :NaUtk B V i e t s, K Spinnentiere oder Arachnoidea. VII. Wassermiben ode<r Hydracarina - Die Tierw:et ideutsch1ajnds 311, V i e t s, K. O Beitrag zur Kenntnis von Ey!ais extendens (0. F. M ii 11 er 1776) - Veroff. Mus. Bremen A W e s e n b er g-l u n d, rc.,1'918 - rcont:ributions to <t he knowedg e of if!he pos,tembcr:y;onaj. deve1orpcrnent af the Hydffacarina Vi-densk. imed.d. Da,nsk. N.a:t.,F O'1en. 7<0. AQUA:T.I1C 1MI11BS <(HYDRACARINA) OF 1SOME LITTOIEM.L :IDNVLRJONMENTS OF LAKE TAJTY AND OTHER MAZURIAN LAKES Summary The work was carried out in the vegetation season of 1955 on ake Tajty - the main object of investigation - and comparativey on severa akes in the neighbourhood of Giżycko in vegetation seasons of 1954 and Severa positions which form the foowing environment groups were taken up:. Environment of smai stretch of water. 2. Simy ittora environments, isoated from waves. 3. Sandy ittora environments, open to waves. 4. Environments of submerged meadows. 5. Environment of ponds. A dipper - 15 cm in diameter was used for coecting Hydracarina. On each position on ake Tajty a series of 3 sampies- 20 dippings each - was coected: on other stretches of water quaitative materia was coected without counting the number of dippings. On ake Tajta 5 coections were made (at monthy intervas, beginning from.tune), and the remaining stretches of water were investigated once in the vegetation season. It was estabished that the deveopment of the majority of the species of Hydracarina is characterised by the appearance of one maximum numberr in the vegetatri.on se,ason. U. crassipes an:d to a certain extent P. variabiis form an exception. In order to define the degree of connection of the species of Hydracarina with the types of enviromnents distinguished, the scae of Peus was appied.

26 1M E1tgiusz Pi>OOZyTisic t24 The environment of sma stretches of water appeared to be the most speciaised environment (with the greatest number of excusive and seective species according to this scae). The data of the phenoogy o.f Hydracarina were obtained and compared. The greatest number of species was noted in August. In the dev opment of the Hydmcarina groups some reguarities were observed as to the eve of the quantitative appearance and differenciation of species. Namey, the peak numbers of individuas and species may occur simutaneousy or at different times. On this basis three types of the course of this process were distinguished. The probem of the domination in the Hydracarina groups was aso anayzed. In some environments it was possibe to observe the phenomenon of asting (two to three months) domination of one species.