CENTRA HANDLOWE JAKO FORMA KONCENTRACJI FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNEJ HANDLU

Transkrypt

1 Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu ZESZYTY NAUKOWE 2011 (184) Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu CENTRA HANDLOWE JAKO FORMA KONCENTRACJI FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNEJ HANDLU Streszczenie: Celem artykułu jest identyfikacja procesu rozwoju i narastającej koncentracji funkcjonalno-przestrzennej centrów handlowych w Polsce. Zdaniem autora, jest to obecnie główny obszar konkurowania przedsiębiorstw w sektorze handlu detalicznego w Polsce. W artykule wyjaśniono podstawowe pojęcia związane z koncentracją w handlu, w tym koncentracji funkcjonalno-przestrzennej, której przykładem są centra handlowe. Znaczna część artykułu przedstawia proces rozwoju centrów handlowych w Polsce, w tym ich rodzaje, oraz identyfikuje różne generacje centrów handlowych, a także pierwsze rankingi ich atrakcyjności. Słowa kluczowe: handel, centrum handlowe, klasyfikacja centrów handlowych, rozwój centrów handlowych, koncentracja handlu. Wprowadzenie Koncentracja przedsiębiorstw w sektorze handlu w Polsce jest zjawiskiem stosunkowo nowym. Proces ten rozpoczął się bezpośrednio po okresie dynamicznego rozwoju przedsiębiorstw handlowych, który został zapoczątkowany w 1989 roku. Sprowadzały się one głównie do zmian własnościowych, organizacyjnych, ilościowych i jakościowych [Sławińska i Mikołajczyk 2003, s. 147]. W pierwszej fazie transformacji handlu w Polsce znacznie zwiększyła się liczba przedsiębiorstw handlowych i sklepów, co było między innymi rezultatem wzrostu przedsiębiorczości społeczeństwa. Procesowi temu sprzyjał duży i szybko rosnący popyt wewnętrzny oraz relatywnie mała konkurencja na rynku, a właściciele i zarządzający przedsiębiorstwami wykorzystywali głównie rozwój organiczny przedsiębiorstw. Sytuacja nieco się zmieniła w połowie lat 90. XX wieku, kiedy to w Polsce zaczęły inwestować zagraniczne przedsiębiorstwa handlowe. W początkowym okresie nie stanowiły one istotnej konkurencji z uwagi na bardzo ograniczoną liczbę prowadzonych sklepów. Jednak wraz

2 126 z dynamicznym rozwojem sieci sklepów z kapitałem zagranicznym (tabela 1), które charakteryzowały się zdecydowanie większą powierzchnią sprzedażową (zwłaszcza w przypadku super- i hipermarketów), samoobsługową, czyli wygodniejszą dla klientów formą sprzedaży oraz w efekcie większą wartością sprzedaży z 1m 2 powierzchni, sklepy te szybko zdobyły znaczący udział w krajowym rynku handlu detalicznego (mierzony wartością realizowanych obrotów). Wraz z pojawieniem się pierwszych centrów handlowych w Polsce w drugiej połowie lat 90. XX wieku rozpoczął się nowy etap w rozwoju handlu detalicznego w naszym kraju. Centra handlowe, z uwagi na koncentrację dużej liczby różnorodnych sklepów w jednym miejscu, szeroki i głęboki asortyment towarów oraz szeroki zakres usług dodatkowych, zachęcają klientów do spędzania w nich coraz więcej czasu. Tabela 1. Sklepy z kapitałem zagranicznym w Polsce w latach Lata Liczba sklepów z kapitałem zagranicznym Udział w liczbie sklepów (w %) Powierzchnia sklepów z kapitałem zagranicznym (w tys. m 2 ) Udział w powierzchni ogółem (w %) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: [GUS 2010, s. 39]. 2009/2000 (w %) ,69 1,4 1,5 1,8 2,1 2, ,6 15,6 16,5 17,6 20,4 22,4 339 Celem artykułu jest identyfikacja procesu rozwoju i narastającej koncentracji funkcjonalno-przestrzennej centrów handlowych w Polsce. Jest to obecnie główny obszar konkurowania przedsiębiorstw w sektorze handlu detalicznego w naszym kraju. 1. Pojęcie i rodzaje koncentracji w handlu Dzięki współpracy przedsiębiorstwa osiągają zwykle większe korzyści, niż gdyby realizowały określone zadanie samodzielnie. Główną przesłanką współpracy (kooperacji) podmiotów są zatem odnoszone korzyści rynkowe (m.in. zysk). Podstawowymi rodzajami współpracy są integracja i koncentracja przedsiębiorstw.

3 Centra handlowe jako forma koncentracji funkcjonalno-przestrzennej handlu 127 Rysunek 1. Formy współpracy przedsiębiorstw Integracja oznacza dobrowolną współpracę przedsiębiorstw, opartą na powiązaniach umownych, podejmowaną w celu uzyskania określonych korzyści gospodarczych [Sławińska 2008, s. 46]. Należy podkreślić, że integracja jest procesem współpracy pomiędzy podmiotami, które nie utraciły swojej niezależności na rzecz partnera, z którym współpracują. Przesłankami integracji są całkowite korzyści, które dzięki dobrowolnej współpracy są większe, niż gdyby do takiej współpracy nie doszło 1. Rysunek 2. Koncentracja i integracja przedsiębiorstw handlowych Źródło: [Pokorska i Maleszyk, s. 15] 1 Szerzej o zjawisku koncentracji i integracji w handlu piszą: B. Kucharska, M. Twardzik [2007], Koncentracja i integracja w handlu. Aspekt teoretyczny, WSB, Dąbrowa Górnicza.

4 128 Koncentracja oznacza, w sensie ogólnym, proces narastania przewagi ilościowej danej grupy przedsiębiorstw w całej ich zbiorowości, w określonym sektorze gospodarki [Strużycki 2000, s ]. W literaturze ekonomicznej wyróżnia się pojęcie koncentracji rynkowej, która oznacza zdominowanie danego rynku przez największych sprzedawców [Pokorska i Maleszyk 2002, s. 13]. Koncentracja rynkowa w handlu jest zatem procesem narastania i tworzenia przewagi największych przedsiębiorstw handlowych (w skali sektora handlu), dzięki umiejętnej kumulacji zasobów rzeczowych, finansowych, kadrowych oraz niematerialnych i prawnych. Istotą koncentracji przedsiębiorstw jest utrata niezależności przejmowanych podmiotów na rzecz przedsiębiorstwa, które je nabyło. Warto podkreślić, że w praktyce nie trzeba kupować całego przedsiębiorstwa, by nim zarządzać wystarczy nabyć tzw. pakiet kontrolny. Centra handlowe są przykładem koncentracji funkcjonalno-przestrzennej w handlu. Koncentrację tę należy rozumieć jako nagromadzenie dużej liczby sklepów i punktów usługowych na relatywnie małej powierzchni, stanowiące pewną całość. Jest to zatem rodzaj koncentracji usługi handlowej w sensie geograficznym (ściśle określona lokalizacja). Tak rozumiana koncentracja nie oznacza utraty niezależności przez sklepy, które wchodzą w skład galerii handlowej. 2. Centrum handlowe pojęcie i historia rozwoju Pierwsze centra handlowe zaczęły powstawać na początku dwudziestego wieku w Stanach Zjednoczonych [Makowski 2003, s. 44]. Dzisiaj są ulubionym miejscem spędzania czasu wolnego nie tylko w USA, ale praktycznie na całym świecie. Centra handlowe, mimo że są prywatną własnością, tworzą przestrzeń o charakterze publicznym. W ciągu krótkiego okresu po drugiej wojnie światowej centra handlowe zmieniły zasadniczo wygląd i funkcje miast w Ameryce Północnej i w Europie Zachodniej, a co się z tym wiąże także życie ich mieszkańców. Rozwój centrów handlowych w Europie Środkowo-Wschodniej nastąpił dopiero po 1989 roku, tzn. po rozpoczęciu transformacji systemowej i wdrożeniu zasad gospodarki rynkowej. Centra handlowe stały się w krótkim okresie trwałym elementem krajobrazu dużych miast. Szybko zostały miejscami popularnymi, chętnie i licznie odwiedzanymi zarówno w celu dokonania zakupów, jak i spędzenia wolnego czasu. Można stwierdzić, że centra handlowe zmieniły w sposób istotny sektor handlu, stając się ważną formą handlu detalicznego, wzbogaconą o szereg usług. W Polsce centra handlowe przed 1990 rokiem, w zasadzie nie były znane. Domów Towarowych Centrum czy supersamów tworzonych przez Społem Spółdzielnię Spożywców nie można porównywać z wielkimi ośrodkami handlowymi, które powstawały w USA i w Europie Zachodniej. Podczas gdy w za-

5 Centra handlowe jako forma koncentracji funkcjonalno-przestrzennej handlu 129 granicznych obiektach handlowych zastanawiano się, jak zwiększyć sprzedaż towarów przy wykorzystaniu działań z zakresu marketingu, w Polsce zastanawiano się, jak pozyskać towar, który mógłby złagodzić, chociaż częściowo, problemy z zaopatrzeniem ludności nawet w podstawowe produkty. Powstawanie sieci super- i hipermarketów oraz centrów handlowych jest jednym z przejawów koncentracji handlu. Proces ten z kolei jest jednym z głównych trendów globalizacji, która powoduje upodobnianie się stylu życia ludzi w krajach o podobnym poziomie rozwoju gospodarczego [Strużycki 1996, s. 17]. Europa Środkowa, a Polska w szczególności z uwagi na duży potencjał ekonomiczno-społeczny stanowi podatny grunt dla rozwoju centrów handlowych. Być może wynika to z braku możliwości zaspokojenia popytu konsumpcyjnego w okresie gospodarki niedoboru, aż do początku lat dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku. To swoiste opóźnienie w rozwoju infrastruktury handlowej w Polsce jest wykorzystywane przez inwestorów (w zdecydowanej większości zagranicznych), jako szansa na szybki i pewny zwrot zainwestowanych funduszy w budowę nowoczesnych ośrodków handlowych. Mogą się one bowiem pojawić i funkcjonować jedynie w warunkach kultury i społeczeństwa konsumpcyjnego, a takim się stało społeczeństwo Polski i innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej po zmianie systemu gospodarczego. Na powstanie centrów handlowych miało wpływ wiele czynników, do których należy zaliczyć przede wszystkim [Mikołajczyk 2004, s. 62]: brak możliwości zaspokojenia rosnących potrzeb klientów przez dotychczasowe formaty handlu, zmianę postrzegania robienia zakupów przez nabywców z funkcji obowiązek, na przyjemny sposób spędzania czasu, możliwość robienia kompleksowych zakupów w jednym miejscu, swoistą wartość dodaną centrum handlowego, która nobilituje i zwiększa zadowolenie klientów, dodatkowy wzrost sprzedaży wynikający z faktu większego przyciągania klientów przez centra handlowe niż pojedyncze sklepy, zwiększanie obrotów, dzięki bliskości sklepów z ofertą komplementarną oraz konkurencyjną, możliwość wykorzystania wielu różnych technik sprzedaży w jednym kompleksie handlowym, prowadzenie wspólnych akcji (np. promocyjnych) przez wszystkie sklepy zlokalizowane w centrum, a tym samym skuteczniejsze oddziaływane na klientów, możliwość ponownego ożywienia (rewitalizacji) części miasta dzięki lokalizacji atrakcyjnych obiektów handlowych w zaniedbanej przestrzeni miejskiej (np. centrum). Z uwagi na różnorodność centrów handlowych nie ma jednej, powszechnie stosowanej definicji centrum handlowego. Według J. Dietla centrum handlowe

6 130 to świadoma forma koncentracji przestrzennej jednostek handlu detalicznego, ze wspólnym zarządem, który pełni funkcje usługowe względem centrum [Dietl 1992, s. 78]. T. Domański zwraca uwagę, że nowoczesne centrum handlowe jest produktem nowej generacji, a jego specyfika polega, z jeden strony, na nagromadzeniu w jednym miejscu dużej i zróżnicowanej oferty handlowo-usługowej, a z drugiej na stworzeniu dla tej oferty doskonalszej przestrzeni architektoniczno-urbanistycznej [Domański 2005, s. 170]. Można także zdefiniować centrum handlowe jako zgrupowanie różnorodnych detalicznych jednostek handlowych i usługowych, prowadzonych zazwyczaj przez różne przedsiębiorstwa stanowiące pewną całość (pod względem handlowym, asortymentowym, usługowym, budowlanym, architektonicznym, organizacyjnym i administracyjnym), przystosowane do kompleksowej obsługi klientów [Altkorn i Kramer 1998, s. 176]. Pod koniec 2005 roku Międzynarodowe Stowarzyszenie Centrów Handlowych (które powstało w 1957 roku w USA, zrzeszające ponad członków z 80 krajów) przedstawiło badania dotyczące definicji centrum handlowego w różnych krajach Europy (ICSC). Celem tych badań było opracowanie standardu definicji, który ułatwia funkcjonowanie podmiotów na rynku, jest także podstawą międzynarodowych porównań o znaczeniu finansowym i operacyjnym. W wyniku przeprowadzonych analiz przyjęto, że europejskie centrum handlowe to obiekt handlowy zaplanowany, wybudowany i zarządzany jako odrębna całość, łączący lokale handlowe, usługowe i część wspólną, o minimalnej powierzchni wynajmu brutto 5000 m 2 [PRCH]. W rozwoju centrów handlowych w Polsce, jak dotąd, można wyróżnić pięć ich generacji [Ciechomski 2010, s. 49]. Pierwsza generacja centrów handlowych powstawała w połowie lat 90. XX wieku i były to hipermarkety z niewielką, liczącą 5 8 tys. m 2 galerią sklepów (np. HIT, Géant, Tesco). Z reguły centra te lokalizowane były na odległych od śródmieścia terenach (z uwagi na relatywnie niski koszt zakupu działki). W miarę rozwoju tych centrów wyraźnie wzrastała liczba sklepów (do około 50 80) i powierzchnia galerii handlowej (do około tys. m 2 ). Druga generacja centrów handlowych zaczęła się pojawiać pod koniec lat 90. Były to obiekty skupiające pod jednym dachem na ogół jeden hipermarket i kilka sklepów wielkopowierzchniowych oraz kompleks restauracyjno-rozrywkowym (do centrów tego typu zaliczyć można np. M1, King Cross, Plaza). Inwestycje te nadal są realizowane z reguły w dużym oddaleniu od centrów dużych miast, a uciążliwości komunikacyjne często są rekompensowane dodatkowymi liniami autobusowymi, dowożącymi bezpłatnie klientów na zakupy. Trzecia generacja centrów handlowych zaczęła powstawać na początku XXI wieku. Cechą charakterystyczną tych obiektów jest poza hipermarketem duża

7 Centra handlowe jako forma koncentracji funkcjonalno-przestrzennej handlu 131 część sportowo-rekreacyjna, kompleks kinowy, duża galeria sklepów oraz kompleks restauracji. Ważną cechą jest również powrót tych obiektów do dzielnic centralnych miast oraz do samych śródmieść, co powoduje pozytywny proces rewitalizacji centrów miast po okresie ich zamierania w ostatnich latach XX wieku. Czwarta generacja to centra handlowe, w których rozbudowane są funkcje rozrywkowo-rekreacyjne, a także biurowe i hotelowe. Chodzi nie tylko o bary i restauracje, lecz także o muze, galerie sztuki czy wręcz amfiteatry, w których odbywają się koncerty, lub specjalne studia, w których jak w Złotych Tarasach nagrywane są programy telewizyjne. W niektórych centrach handlowych na przykład w Starym Browarze, który może być przykładem centrum czwartej generacji, już teraz można oglądać przedstawienia lub uczestniczyć w wydarzeniach kulturalnych. Deweloperzy i zarządcy prześcigają się w pomysłach na wyróżnienie swoich obiektów na tle innych i oferują najróżniejsze dodatkowe atrakcje, takie jak galerie sztuki, kluby SPA, hale sportowe, centra medyczne oraz usługi hotelowe. Piąta generacja to jeszcze bardziej rozbudowane funkcje centrów czwartej generacji, czyli, po pierwsze, handel i usługi, po drugie, rozrywka, sport, zdrowie, a nawet kultura i sztuka (kino, teatr, galeria), po trzecie, biura i hotele, i po czwarte, apartamenty, w których będą mieszkać ludzie. Ewolucja centrów handlowych zmierza w tę stronę, aby pod jednym dachem powstało miasteczko, które zaspokoi wszystkie potrzeby jego mieszkańców. W takich miasteczkach powstaną także przedszkola i szkoły. Miasteczko takie stanie się samowystarczalne, a jego mieszkańcy nie będą musieli opuszczać jego granic. Tam będą pracować (biura), robić zakupy (sklepy), jeść (restauracje i bary), bawić się (miejsca rozrywki), uprawiać sport i dbać o zdrowie (SPA, fitness, centra medyczne), a także pozostawiać dzieci pod dobrą opieką (żłobki, przedszkola, szkoły) oraz spać (mieszkania i apartamenty). Już teraz jesteśmy świadkami zjawiska polegającego na spędzaniu przez całe rodziny dużej ilości czasu w centrach handlowych. Za jakiś czas z takich miasteczek handlowych właściwie nie trzeba będzie wychodzić, bo będzie się mieszkać w ich obrębie. 3. Rodzaje centrów handlowych Można wyróżnić wiele różnych typów centrów handlowych, które mogą być podzielone na dwie kategorie główne centra tradycyjne i profilowane (tabela 2). Centra tradycyjne to takie, w których znajdują się najemcy oferujący zróżnicowany asortyment zarówno w zakresie branż i grup towarowych, jak i poziomu cen. Obok sklepów z bardzo wysokimi cenami (z reguły znanych światowych marek) znajdują się także sklepy oferujące produkty w przeciętnych cenach ryn-

8 132 kowych (często podstawową kotwicą centrum są hipermarkety oferujące szeroki asortyment produktów spożywczych i przemysłowych w atrakcyjnych cenach). Oznacza to, że klienci o różnym stopniu zamożności są w stanie znaleźć coś dla siebie, co może mieć duże znaczenie psychologiczne, gdyż robienie zakupów w centrum handlowym dowartościowuje część nabywców. Centra profilowane zawierają specyficzny zestaw najemców (tzw. tenant mix) z jednej lub kilku branż (np. meblowej, obuwniczej, odzieżowej) i specjalizuje się w głębokiej ofercie produktów z danej branży. Tabela 2. Klasyfikacja europejskich centrów handlowych Rodzaj Tradycyjne Profilowane park handlowy factory outlet Centrum tematyczne Rozmiar bardzo duże Powierzchnia wynajmu brutto m 2 i więcej duże m 2 średnie m 2 małe m 2 duży średni mały plus usługi rozrywkowe bez usług rozrywkowych m 2 i więcej m m m 2 i więcej m 2 i więcej m 2 i więcej Źródło: Zarówno tradycyjne, jak i profilowane centrum handlowe może znajdować się w jednym budynku (pod jednym dachem) lub w kilku budynkach połączonych specjalnymi alejkami. Klasyfikację i przykłady polskich centrów handlowych, biorąc pod uwagę ich wielkość oraz ofertę asortymentowo-usługową, przedstawiono w tabeli 3. małe centrum handlowe znajduje się w centrum miasta lub na jego obrzeżach; oprócz super- lub hipermarketu znajdują się w nich sklepy odzieżowe, obuwnicze, meblowe, AGD, z zabawkami i prezentami, apteka, kwiaciarnia, artykuły dla zwierząt itp., centrum handlowe średnie, duże i bardzo duże różnią się przede wszystkim powierzchnią oraz szerokością i głębokością oferowanego asortymentu, a także zakresem świadczonych usług; klasyczną kotwicę stanowią nadal hipermarkety przyciągające szerokie rzesze nabywców, którzy przy okazji robienia rutynowych zakupów mogą dodatkowo nabyć towary wcześniej nieplanowane, w galerii handlowej, uzupełniającej ofertę hipermarketów,

9 Centra handlowe jako forma koncentracji funkcjonalno-przestrzennej handlu 133 Tabela 3. Rodzaje i przykłady centrów handlowych w Polsce Rodzaj Rozmiar Nazwa centrum Tradycyjne Profilowane park handlowy bardzo duże duże średnie małe factory outlet centrum tematyczne Źródło: duże średnie małe plus rozrywka bez rozrywki CH Arkadia, Warszawa Galeria Krakowska, Kraków CH.Klif, Warszawa CH Rondo, Bydgoszcz CH Kometa, Toruń Targówek Retail Park, Warszawa Top Meble Komorniki Centrum Wyposażenia Wnętrz CWW Fashion House, Piaseczno Lubo C.H. Jupiter, Warszawa Domoteka, Warszawa park handlowy (retail park) jest połączeniem głównie średnio- i wielkopowierzchniowych sklepów specjalistycznych; najczęściej są to sklepy meblowe, odzieżowe lub z wyposażeniem wnętrz (np. IKEA), factory outlet zbiór sklepów znanych marek, oferujące odzież, akcesoria sportowe i obuwie, w których producenci i dystrybutorzy sprzedają po niższych cenach nadwyżki produkcyjne i końcówki serii swoich produktów, centrum tematyczne istotą jest koncentracja na oferowaniu wybranej kategorii dóbr. Oprócz specjalizacji produktowej centrum tematyczne może dodatkowo oferować szeroką gamę usług rozrywkowych. W takim połączonym z rozrywką centrum najczęściej pojawia się kino (z wieloma salami, w tym np. kino trójwymiarowe), restauracje, bary, kluby fitness itp.; centrum bez usług rozrywkowych koncentruje się na niszy rynkowej lub na konkretnej grupie docelowej. W ostatnich latach obserwuje się wyraźną tendencję wzrostu aktywnego kształtowania przestrzeni miejskiej poprzez kompleksowe projektowanie (w pełnym tego słowa znaczeniu) ośrodków handlowych, które coraz częściej stają się już nie tylko centrum handlu, ale także kultury i sztuki, a niedługo także zamieszkania i pracy. Rolę taką pełnią przede wszystkim największe centra handlowe (tabela 4), w których mocno rozwinięta jest oferta usług dodatkowych (przede wszystkim miłego spędzania czasu). Obecnie projektanci centrów handlowych dbają nie tylko o przygotowanie atrakcyjnych ośrodków handlowych, ale także projektują osiedla mieszkaniowe dla potencjalnych klientów, miejsca pracy i wypoczynku, kształtując kompleksowo całościową ofertę niezbędnych usług.

10 134 Tabela 4. Największe centra handlowe w Polsce (2010 rok) Nazwa Centrum Handlowego Arkadia Warszawa Manufaktura Łódź Bonarka City Centre Kraków Wola Park Warszawa Centrum Janki Warszawa Blue City Warszawa Silesia City Centre, Katowice Zakopianka Kraków Złote Tarasy Warszawa Galeria Krakowska Kraków Powierzchnia Rok całkowita otwarcia (w m 2 ) Powierzchnia sprzedaży GLA (w m 2 ) Liczba sklepów Liczba miejsc na parkingu Główni najemcy Carrefour, Leroy Merlin, Ciemna City, Saturn, C&A Real, Leroy Merlin, Cinema City, RTV Euro, Go Sport, H&M Auchan, Leroy Merlin, Mega Avans, C&A, Ciemna City 2002 bd Auchan, C&A, Real, lodowisko Real, Cinema City, Saturn, Go Sport Piotr i Paweł, C&A, Benetton, 3 Biura Podróży, Apart 2005 bd Tesco, Ciemna City, Saturn, Intersport, Zara Carrefour, Castorama, Cinema City, RTV Euro, Intersport Albert, Saturn, Van Graf, H&M, C&A, Zara, Smyk Saturn, Intersport, H&M, Zara, Smyk, Empik Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ze stron internetowych centrów handlowych. W czerwcu 2009 roku redakcja tygodnika Newsweek, we współpracy z Polską Radą Centrów Handlowych, opracowała pierwszy ranking największych centrów handlowych w Polsce (o powierzchni najmu przekraczającej 40 tys. m 2 ). Wyniki opracowania przedstawiono w tabeli 5.

11 Centra handlowe jako forma koncentracji funkcjonalno-przestrzennej handlu 135 Tabela 5. Ranking najlepszych centrów handlowych w Polsce według tygodnika Newsweek Miejsce w rankingu Nazwa Miasto Łączna liczba punktów 1 Manufaktura Łódź 49 2 Silesia City Center Katowice 47 3 Arkadia Warszawa 37 3 Galeria Mokotów Warszawa 37 3 Stary Browar Poznań 37 6 Galaxy Szczecin 36 7 Forum Gliwice Gliwice 34 7 Złote Tarasy Warszawa 34 9 Galeria Krakowska Kraków Galeria Bałtycka Gdańsk Blue City Warszawa Galeria Łódzka Łódź Pasaż Grunwaldzki Wrocław Targówek-Carrefour Warszawa M1 Czeladź Czeladź Galeria Pestka Poznań P.H. Bielany Wrocław Wrocław Reduta-Carrefour Warszawa Janki Warszawa M1 Zabrze Zabrze Korona Wrocław M1 Kraków Kraków M1 Marki Warszawa Warszawa Wileńska Warszawa M1 Poznań Poznań Auchan Bielany Wrocław Matarnia Gdańsk 16 Źródło: [Ranking 2009]. Kryterium wielkości spełniało 37 centrów, z których zgodę na badanie wyraziło 27 i to one zostały sklasyfikowane wg następujących dziewięciu kategorii: atrakcyjność oferty (0-10 punktów), użyteczność i atrakcyjność obiektu (0 10 punktów), liczba sklepów (0 10 punktów),

12 136 liczba osób odwiedzających centrum w 2008 roku (0 5 punktów), liczba lokali gastronomicznych (0 5 punktów), dzienna liczba odwiedzających w przeliczeniu na jedno miejsce parkingowe (0 5 punktów), liczba lokali rozrywkowych i rekreacyjnych w obiekcie (0 3 punkty), wysokość czynszów (0 5 punktów), łączne obroty najemców (0 5 punktów). Maksymalnie centrum handlowe mogło otrzymać 58 punktów. Najlepsze, zdaniem ekspertów Newsweeka, są te centra handlowe, które są swoistymi wizytówkami miast. Wizytówką Łodzi przestała być ulica Piotrkowska, rolę tę przejęła Manufaktura. Podobnie stało się w Poznaniu (Stary Browar) i Katowicach (Silesia). Okazuje się bowiem, że centra handlowe pełnią znacznie ważniejszą rolę, niż tylko umożliwienie zrobienia zakupów. Galerie bowiem edukują, kreują modę, dowartościowują klientów i ułatwiają im spędzanie czasu wolnego, który staje się czasem konsumpcji. Podsumowanie Centra handlowe stanowią dzisiaj najbardziej atrakcyjną część rynku handlu detalicznego w Polsce. Po względnym nasyceniu tą nowoczesną powierzchnią handlową największych miast inwestorzy zainteresowali się miastami mniejszymi. Obecnie to przede wszystkim w tych miastach obserwuje się dynamiczny proces rozwoju lokalnych centrów handlowych proces analogiczny do tego, jaki jeszcze niedawno dominował w największych miastach Polski. Różnica dotyczy głownie skali podejmowanych inwestycji. Warto podkreślić, że centrum handlowe w sposób bezpośredni i pośredni znacząco oddziałuje na gospodarkę regionu, w którym funkcjonuje. W samych tylko centrach handlowych w Polsce pracuje około 450 tys. osób. Centra handlowe stanowią istotne źródło dochodu firm budowlanych oraz obsługujących istniejące już obiekty, a także ze względu na skalę realizowanych obrotów i wielkość zatrudnienia dostarczają znaczących dochodów do budżetu gmin, w których są zlokalizowane oraz do budżetu państwa (podatki). Centra handlowe realizują także działania na rzecz lokalnej społeczności, poprawiają jakość życia mieszkańców oraz wizerunek polskich miast. Ich rozwój zatem należy ocenić bardzo pozytywnie. Centra handlowe, mino że są prywatną własnością, stanowią atrakcyjną przestrzeń publiczną znacznie ułatwiającą zaspokajanie potrzeb konsumpcyjnych i poprawiającą jakość życia mieszkańców.

13 Bibliografia Centra handlowe jako forma koncentracji funkcjonalno-przestrzennej handlu 137 Altkorn, J., Kramer, T. (red), 1998, Leksykon marketingu, PWE, Warszawa. Dietl, J., 1992, Handel we współczesnej gospodarce, PWE, Warszawa. Ciechomski, W., 2010, Koncentracja handlu w Polsce i jej implikacje dla strategii konkurowania przedsiębiorstw handlowych, UEP, Poznań. Domański, T., 2005, Strategie rozwoju handlu, PWE, Warszawa. Kucharska, B., Twardzik, M., 2007, Koncentracja i integracja w handlu. Aspekt teoretyczny, WSB, Dąbrowa Górnicza. Makowski, G., 2003, Świątynia konsumpcji, Trio, Warszawa. Mikołajczyk, J., 2004, Rewitalizacja handlu w centrach dużych ośrodków miejskich na przykładzie Poznania, w: Gregor, B. (red.), Marketing Handel Konsument w globalnym społeczeństwie, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Oeconomica 179, t. 2, Uniwersytet Łódzki, Łódź. Pokorska, B., Maleszyk, E., 2002, Koncentracja i integracja w handlu wewnętrznym, PWE, Warszawa. Ranking największych centrów handlowych, 2009, Newsweek. GUS 2010, Rynek wewnętrzny w 2009 r., Warszawa. Sławińska, M. (red.), 2008, Kompendium wiedzy o handlu, PWE, Warszawa. Sławińska, M., Mikołajczyk, J. (red.), 2003, Zarządzanie przedsiębiorstwem handlowym. Zadania i studia przypadków, AE, Poznań. Strużycki, M. (red.), 1996, Globalizacja handlu, IRWiK, Warszawa. Strużycki, M. (red.), 2000, Koncentracja w handlu a współpraca producentów i dystrybutorów, IRWiK, Warszawa. SHOPPING CENTERS AS A FORM OF FUNCTIONAL AND SPATIAL CONCENTRATION OF RETAILING Summary: The aim of this article is to identify the development process and increasing functional and spatial concentration of shopping centers in Poland. The author believes this is now the main area of business competition in the retail sector in Poland. The article explains the basic concepts related to the concentration of trade in the functional and spatial concentration on the example of shopping malls. Much of the article presents the process of development of shopping centers in Poland, including their types and identifies the different generations of shopping centers and initial rankings of their attractiveness.