S³owa kluczowe: osteoporoza, jakoœæ ycia, kalcytonina. (Przegl¹d Menopauzalny 2002; 1: 53 59)
|
|
- Daria Kowalik
- 9 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Znaczenie postêpowania leczniczego w leczeniu osteoporozy dla jakoœci ycia kobiet w wieku menopauzalnym Antiresorptive treatment and quality of life in postmenopausal women Jan Gmiñski Osteoporoza jest czêsto wystêpuj¹c¹ chorob¹ metaboliczn¹ koœci, charakteryzuj¹c¹ siê zmniejszon¹ gêstoœci¹ mineraln¹ koœci, co prowadzi do zwiêkszonego ryzyka z³amañ. Celem leczenia osteoporozy jest nie tylko zapobieganie z³amaniom koœci, lecz tak e poprawa jakoœci ycia pacjentów. Wœród leków, które w wyniku badañ klinicznych, spe³niaj¹cych kryteria evidence-based EBM, zosta³y zaakceptowane w leczeniu osteoporozy, na uwagê zas³uguj¹ estrogeny, bisfosfoniany, kalcytonina i raloksifen. W badaniu PROOF oraz analizie post-hoc uzyskane wyniki wykaza³y skutecznoœæ i bezpieczeñstwo stosowania donosowej kalcytoniny ³ososiowej w zapobieganiu z³amaniom krêgos³upa i szyjki koœci udowej u kobiet z osteoporoz¹ menopauzaln¹. Pozakostne dzia³ania kalcytoniny to przede wszystkim jej efekt przeciwbólowy i przeciwzapalny, przerywaj¹ b³êdne ko³o, obejmuj¹ce ból osteoporotyczny, upoœledzenie ruchliwoœci, zwiêkszon¹ resorpcjê koœci, co bezpoœrednio prowadzi do kolejnych z³amañ. S³owa kluczowe: osteoporoza, jakoœæ ycia, kalcytonina (Przegl¹d Menopauzalny 2002; 1: 53 59) Osteoporoza jest przewlek³¹ chorob¹ metaboliczn¹ koœci, prowadz¹c¹ wskutek zmniejszenia gêstoœci mineralnej i zaburzeñ w mikroarchitekturze koœci do zwiêkszonej czêstoœci z³amañ. Postêp cywilizacyjny, rezultatem którego jest wzrost d³ugoœci ycia, a równoczeœnie niekorzystne zmiany w stylu ycia dieta uboga w wapñ, liczne u ywki oraz zmniejszona aktywnoœæ fizyczna sprzyjaj¹ zwiêkszonej zachorowalnoœci na osteoporozê. Wed³ug danych International Osteoporosis Foundation (IOF) problem dotyczy ponad 200 mln kobiet na ca³ym œwiecie, spoœród których proc. dozna z³amania krêgu po 50. roku ycia. Prognozy na najbli sze lata s¹ wyj¹tkowo niekorzystne wzroœnie liczba chorych na osteoporozê, zwiêkszy siê liczba z³amañ, co poci¹gnie za sob¹ wzrost kosztów medycznych i spo- ³ecznych. Sytuacja ta wymaga zdecydowanych i skutecznych dzia³añ. W ostatnich kilkunastu miesi¹cach jesteœmy œwiadkami prawdziwej rewolucji w podejœciu diagnostycznym i terapeutycznym u chorych z osteoporoz¹ [1, 2]. Chocia nadal kluczow¹ rolê odgrywa ocena gêstoœci mineralnej koœci (BMD) w obrêbie szyjki koœci udowej, to k³adzie siê coraz wiêkszy nacisk na kliniczne czynniki ryzyka, których wspó³wystêpowanie u osoby badanej decyduje o wzroœcie ryzyka wzglêdnego (RW) z³amania. Do naj- Zak³ad Biochemii Doœwiadczalnej i Klinicznej, Wydzia³ Lekarski w Katowicach, Œl¹ska Akademia Medyczna Poradnia Osteoporozy i Chorób Metabolicznych, Diagnostyczne Centrum Zdrowia Kobiety 52
2 istotniejszych zalicza siê: wyst¹pienie z³amania szyjki koœci udowej u matki, zaburzenia widzenia, palenie tytoniu, nisk¹ masê cia³a oraz nieprawid³owo podwy szone stê enia markerów obrotu kostnego. Na podstawie d³ugoletnich badañ epidemiologicznych, prowadzonych w wybranych populacjach europejskich, m.in. Szwecji, opracowano tabele przyporz¹dkowuj¹ce poszczególnym czynnikom klinicznym rangi, co pozwala na liczbowe okreœlenie wartoœci RW [1]. Uzyskany iloczyn RW densytometrycznego i klinicznego jest podstaw¹ wyliczenia ryzyka bezwzglêdnego z³amania w ci¹gu 10 lat (RB), na podstawie rejestru czêstoœci z³amañ koœci w populacji zró nicowanej pod wzglêdem wieku i p³ci. Bior¹c pod uwagê fakt, e w Polsce brak jest danych epidemiologicznych odnoœnie ryzyka wyst¹pienia z³amania w zale noœci od wystêpuj¹cych czynników klinicznych oraz du ego zró nicowania czêstoœci z³amañ pomiêdzy populacjami europejskimi, pos³ugiwanie siê danymi z cytowanych publikacji z jednej strony obarczone jest pewnym b³êdem, z drugiej jednak uœwiadamia lekarzowi praktykowi szczególne znaczenie czynników klinicznych obok magii wartoœci BMD. Kolejnym istotnym etapem jest okreœlenie tzw. progu interwencji terapeutycznej, tzn. wartoœci bezwzglêdnego ryzyka z³amania w perspektywie 10 lat, uzasadniaj¹cego ze wzglêdów ekonomicznych i spo- ³ecznych podjêcie leczenia. Racjonalne podejœcie szacuje stosowanie leczenia przeciwosteoporotycznego przez 3-5 lat, z utrzymywaniem siê przez dalsze lata korzyœci kostnych z jego wczeœniejszego stosowania, uzale nionych od wybranego leku. Próg interwencji zosta³ ustalony arbitralnie na poziomie 10 proc.; przyjmuje on ni sze wartoœci dla populacji m³odszej (5-10 proc.), a wy sze dla starszej (10-15 proc.). Powy szy sposób podejœcia klinicznego wyraÿnie przypomina znan¹ od kilku lat taktykê postêpowania w prewencji pierwotnej i wtórnej choroby niedokrwiennej serca. Nie jest on nastawiony na redukcjê natê enia jednego z czynników ryzyka, lecz nakazuje postêpowaæ kompleksowo i w sposób zindywidualizowany, ukierunkowany na redukcjê globalnego ryzyka z³amañ wynikaj¹cego z badania densytometrycznego, wspó³wystêpowania czynników klinicznych z uwzglêdnieniem cech demograficznych danej populacji. Schemat postêpowania diagnostycznego przedstawiono na ryc. 1. Zmiana w sposobie podejœcia do rozpoznania osteoporozy i podjêcia decyzji o leczeniu wywar³a piêtno na dalszym ci¹gu decyzyjnym, dotycz¹cym wyboru optymalnej terapii. Detronizacja BMD jako jedynego parametru uzasadniaj¹cego w³¹czenie leczenia, a równoczeœnie ukierunkowanie na pacjenta i jego problemy zdrowotne pozwala sformu³owaæ szereg celów terapeutycznych, czêsto znacznie wykraczaj¹cych poza problem osteoporozy (tab. I.) CZY JEST OSTEOROPOZA? JAKIE JEST RYZYKO BEZWZGLÊDNE Z AMANIA (AR) JAKI TO TYP OSTEOROPOZY? CZY INTERWENIOWAÆ? JAKIE JEST RYZYKO WZGLÊDNE Z AMAÑ (RR)? CZYM LECZYÆ? Ryc. 1. Algorytm postêpowania diagnostycznego w osteoporozie 54
3 Tab. I. Cel leczenia osteoporozy Zzapobieganie z³amaniom, Zpoprawa jakoœci ycia, Zuzyskanie d³ugotrwa³ego efektu, Zkorzystny wp³yw na choroby towarzysz¹ce, Zhamowanie utraty koœci. Mniejsze zainteresowanie BMD jako markerem skutecznoœci stosowanej terapii antyresorpcyjnej wynika z faktu, e analiza post-hoc badañ prospektywnych wskazuje, e wzrost tego parametru odpowiada zaledwie za 4 16-procentow¹ redukcjê z³amañ krêgów. Leki antyresorpcyjne wywieraj¹ wiêc inne, nie do koñca poznane dzia³ania, których efektem jest poprawa jakoœci koœci (ang. bone quality), prowadz¹ca do istotnej z punktu widzenia klinicznego redukcji z³amañ. Z³amania s¹ najlepiej zdefiniowanym skutkiem klinicznym osteoporozy. Ich wystêpowanie w obrêbie szyjki koœci udowej oraz krêgos³upa wi¹ e siê z bardzo istotnym wzrostem ryzyka zgonu, inwalidyzacji oraz kosztów medycznych i spo³ecznych. Ukierunkowanie terapii przeciwosteoporotycznej na pacjenta zwraca uwagê na niedoceniany do niedawna aspekt wp³ywu na jakoœæ ycia. Osteoporoza jest Ÿród³em dolegliwoœci fizycznych, psychicznych i spo³ecznych wp³ywaj¹cych niekorzystnie na jakoœæ ycia. Schorzenie to dotyka w g³ównej mierze osoby w wieku podesz³ym, nak³adaj¹c siê na dotychczas wystêpuj¹ce patologie, wymagaj¹ce stosowania ró nych sposobów leczenia. Najwa niejszym czynnikiem ograniczaj¹cym codzienne czynnoœci pacjenta i eliminuj¹cym go z aktywnego ycia spo³ecznego jest ból. Z³amania krêgów, z których 2/3 jest klinicznie niema i wystêpuje bez towarzysz¹cego urazu, s¹ przyczyn¹ ostrego i przewlek³ego bólu. Prowadzi to do koniecznoœci przyjmowania leków przeciwbólowych, obarczonych czêsto licznymi dzia³aniami ubocznymi, ograniczenia aktywnoœci ruchowej do unieruchomienia w³¹cznie, a czasem konieczna mo e okazaæ siê hospitalizacja, bêd¹ca Ÿród³em uci¹ liwoœci dla pacjenta i jego rodziny, a generuj¹c koszty medyczne, tak e dla spo³eczeñstwa. Deformacje koœæca w obrêbie klatki piersiowej niezale nie od powodowania zaburzeñ w funkcji wa nych dla zdrowia i ycia uk³adów i narz¹dów s¹ przyczyn¹ pogorszenia samooceny pacjenta i odczucia w sposób namacalny procesu pog³êbiaj¹cego siê starzenia (tab. II.). U wiêkszoœci pacjentów osteoporoza nie jest izolowanym problemem medycznym. Nak³ada siê ona na dotychczas wystêpuj¹ce przewlek³e patologie, dotycz¹ce g³ównie uk³adu kr¹ enia (nadciœnienie têtnicze, choroba niedokrwienna serca, niewydolnoœæ kr¹ enia), uk³adu oddechowego (przewlek³a obtura- WZROST BMD (BISFOSFONIANY, KALCYTONINA DONOSOWA, RALOKSIFEN) REDUKCJA OBROTU KOSTNEGO (BISFOSFONIANY, KALCYTONINA DONOSOWA, RALOKSIFEN) INNE MECHANIZMY (KALCYTONINA DONOSOWA) REDUKCJA PERFORACJI BELECZEK KOSTNYCH REDUKCJA RYZYKA Z AMAÑ Ryc. 2. Mechanizmy dzia³ania leków antyresorpcyjnych 55
4 Tab. II. Czynniki wp³ywaj¹ce na obni enie jakoœci ycia u chorych na osteoporozê Zból, Zutrudnione poruszanie siê, Zzmniejszenie wzrostu, Zzaburzenie funkcji uk³adu kr¹ enia, Zzaburzenie funkcji uk³adu oddechowego, Zzaburzenie funkcji uk³adu pokarmowego, Zuzale nienie od osób trzecich, Zutrata poczucia w³asnej wartoœci, Zdepresja, sk³onnoœci samobójcze, Zkoniecznoœæ polifarmakoterapii, Zinterakcje leków, Zniewygodny sposób terapii, Zkoszty. cyjna choroba p³uc) oraz choroby metaboliczne (cukrzyca, hiperlipoproteinemie). Skutecznoœæ ich leczenia, podobnie jak osteoporozy wymaga utrzymania ci¹g³oœci postêpowania terapeutycznego (ang. compliance). Wœród czynników decyduj¹cych o zaniechaniu rozpoczêtego leczenia na szczególn¹ uwagê zas³uguje stosowanie: a) leków o licznych dzia³aniach ubocznych, b) leków o niewygodnym, uci¹ liwym dla pacjenta sposobie podawania, którego zrozumienie przekracza ograniczone mo liwoœci poznawcze pacjenta w wieku podesz³ym, c) leków kosztownych [3]. Leczenie przeciwosteoporotyczne u pacjenta w wieku podesz³ym indukuje koniecznoœæ stosowania polifarmakoterapii w zwi¹zku z wspó³wystêpowaniem innych patologii. Zwiêksza to ryzyko wyst¹pienia trudnych do przewidzenia interakcji leków, nasilaj¹cych z jednej strony ryzyko dzia³añ niepo ¹danych, a z drugiej mog¹cych wp³yn¹æ na skutecznoœæ terapii. Chocia wartoœæ liczbowa bezwzglêdnego ryzyka wyst¹pienia z³amania jest istotnym wskaÿnikiem decyduj¹cym o podjêciu terapii antyresorpcyjnej, to dla pacjenta jest pojêciem abstrakcyjnym. Motywacja do wieloletniego, czêsto kosztownego leczenia mo e ulec wzmocnieniu, jeœli uwzglêdnia ono jakoœæ ycia pacjenta, niweluj¹c lub ograniczaj¹c uci¹ liwe dolegliwoœci, zw³aszcza ból, zmuszaj¹ce go do wycofania siê z aktywnego ycia i skazuj¹ce na bardzo ograniczone wiêzi spo- ³eczne, osamotnienie i izolacjê. Dlatego te wp³yw na jakoœæ ycia mo na uznaæ za najbardziej ukierunkowany na pacjenta cel leczenia osteoporozy [4, 5, 6]. W œwietle powy szych rozwa añ idealny lek przeciwosteoporotyczny powinien charakteryzowaæ siê nastêpuj¹cymi cechami koresponduj¹cymi z celami leczenia osteoporozy przedstawionymi w tab. III. Tab. III. Idealny lek przeciwosteoporotyczny Zskutecznoœæ w hamowaniu nowych z³amañ, Zpoprawa jakoœci ycia, Zuzyskanie d³ugotrwa³ego efektu, Zkorzystny wp³yw na schorzenia towarzysz¹ce, Zhamowanie utraty koœci, Zbezpieczeñstwo stosowania, Zbrak objawów ubocznych, Z³atwoœæ i wygoda stosowania, Zakceptowalna cena. Tab. IV. Kryteria wiarygodnoœci badania zgodnie z EBM Zsi³a statystyczna uzyskanych wyników, Zpunkty koñcowe, Zryzyko wzglêdne, Zwzglêdna redukcja ryzyka, Zbezwzglêdna redukcja ryzyka, Znnt, Zznamiennoœæ statystyczna ró nic. Optymalny wybór leczenia wymaga znajomoœci wyników badañ klinicznych wykonanych zgodnie ze standardami EBM (ang. evidence-based medicine) (tab. IV.). Wiarygodnym Ÿród³em informacji s¹ badania randomizowane, z zastosowaniem podwójnie œlepej próby lub metaanalizy. Wa nym aspektem oceny wartoœci badania jest wybór tzw. punktów koñcowych (ang. end points), czyli kryteriów skutecznoœci. Wartoœciowymi twardymi punktami koñcowymi jest redukcja czêstoœci z³amania szyjki koœci udowej oraz krêgos³upa. Wybór ten nie jest przypadkowy, bowiem z³amanie szyjki koœci udowej wi¹ e siê z ponadszeœciokrotnym, a krêgos³upa z blisko dziewiêciokrotnym ryzykiem zgonu, w przeciwieñstwie do innych typów z³amañ [7]. Miêkkimi punktami koñcowymi jest wp³yw na BMD oraz stê enie markerów biochemicznych obrotu kostnego. Ich ocena bez uwzglêdnienia twardych punktów koñcowych ma bardzo ograniczone znaczenie. Sztandarowym przyk³adem jest tu analiza zastosowania fluorków w leczeniu osteoporozy, których wyraÿny korzystny wp³yw na BMD nie ma prze³o enia na istotne aspekty kliniczne [8]. Z drugiej strony leki o udowodnionej skutecznoœci klinicznej w redukcji z³amañ szyjki koœci udowej (30-72 proc.) (ryc. 3.) i krêgos³upa (30 47 proc.) (ryc. 4.) wywo³uj¹ wzrost BMD zaledwie o 1 8 proc., co wskazuje na inne korzystne dzia- ³ania obejmuj¹ce wp³yw na jakoœæ koœci. Lekami o skutecznoœci wykazanej w badaniach klinicznych spe³niaj¹cych kryteria EBM s¹: alendronian [9], risedronian [10], raloksifen [11] oraz postaæ dono- 56
5 sowa kalcytoniny ³ososiowej [12, 13]. Metaanaliza badañ z zastosowaniem hormonalnej terapii zastêpczej wykaza³a jej skutecznoœæ w redukcji czêstoœci z³amañ pozakrêgowych [14]. Wybór terapii wy³¹cznie w oparciu o dane liczbowe p³yn¹ce ze wspomnianych badañ nie jest ³atwy, gdy s¹ one trudne do porównania. Trudnoœæ ta wynika m.in.: a) z ró nic w wieku badanych, b) odmiennych pod wzglêdem genetycznym badanych populacji, c) z ró nego wyjœciowego ryzyka z³amañ, d) przyjêcia ró nych kryteriów rozpoznawczych, e) z analizy dawek skumulowanych oraz f) analizy w podgrupach wiekowych. Konieczne jest wiêc uwzglêdnienie sytuacji medycznej pacjenta, objawów klinicznych osteoporozy, przebytych wczeœniej z³amañ oraz wystêpowania chorób towarzysz¹cych. Optymalna terapia powinna uwzglêdniæ stan sprawnoœci fizycznej i psychicznej pacjenta, czego pochodn¹ jest zrozumienie zaleceñ dotycz¹cych terapii. Nie bez znaczenia jest równie zaakceptowanie przez pacjenta sposobu podawania i dawkowania leku, potencjalnych dzia³añ ubocznych. W warunkach polskich niezwykle istotna jest cena leku. 0 proc. -20 proc. -40 proc. -60 proc. -80 proc. Ryc. 3. Redukcja ryzyka z³amania szyjki koœci udowej w przebiegu leczenia antyresorpcyjnego 0 proc. 10 proc. 20 proc. 30 proc. 40 proc. 50 proc kalcytonina: 37 proc. kalcytonina: 72 proc. alendronian: 47 proc. alendronian: 51 proc. risedronian: 41 proc. risedronian: 30 proc. raloxifen: 30 proc. Ryc. 4. Redukcja ryzyka z³amania krêgów w przebiegu leczenia antyresorpcyjnego Maj¹c na uwadze, e leczenie pacjenta z osteoporoz¹ ma charakter przewlek³y, w wyborze leku nale y uwzglêdniæ d³ugotrwa³¹ jego skutecznoœæ (ryc. 5). Spoœród leków o udowodnionej skutecznoœci w redukcji czêstoœci z³amañ osteoporotycznych d³ugotrwa³¹ skutecznoœæ wykazano w przypadku kalcytoniny ³osiowej w formie donosowej (5-letnia ocena PROOF) oraz raloksifenu (4-letnia ocena MORE). Analiza danych dotycz¹cych alendronianu sugeruje, e w kolejnych latach jego stosowania, mimo utrzymuj¹cego siê wzrostu gêstoœci mineralnej koœci (BMD) dochodzi do 3-krotnego wzrostu czêstoœci z³amañ krêgów w 6. i 7. roku jego stosowania w stosunku do pierwszego 3-letniego okresu [15]. Uwzglêdnienie powy szych kryteriów mo e przyczyniæ siê nie tylko do osi¹gniêcia wymiernych klinicznie korzyœci ze stosowanej terapii, ale równie do poprawy jakoœci ycia, która powinna byæ celem nadrzêdnym. Na tym tle szczególne miejsce w leczeniu osteoporozy przypada kalcytoninie donosowej (tab. V.). Kalcytonina peptyd wydzielany przez komórki C uk³adu APUD jest obok parathormonu i 1,25-di- (OH) 2 wit. D3 g³ównym fizjologicznym regulatorem gospodarki wapniowo-fosforanowej. Do terapii wprowadzono j¹ w 1974 r., pocz¹tkowo w formie iniekcyjnej, która znalaz³a zastosowanie w leczeniu schorzeñ metabolicznych koœci oraz hiperkalcemii. Prze³omem w zastosowaniu terapeutycznym kalcytoniny w osteoporozie by³o wprowadzenie w roku 1987 sprayu donosowego. Pozwoli³o to na zredukowanie do minimum objawów ubocznych; w badaniu PROOF [12] czêstoœæ zaniechania terapii z tego powodu nie wykazywa³a ró nic w stosunku do placebo. Równoczeœnie ³atwa aplikacja leku sprawia, e bez adnych trudnoœci mog¹ go stosowaæ pacjenci o bardzo upoœledzonej sprawnoœci ogólnej, tak e z zaburzeniami widzenia. Brak interakcji z innymi lekami czyni go bezpiecznym u osób stosuj¹cych inne leki doustne z powodu chorób towarzysz¹cych. Zmniejszenie wydzielania kwasu solnego czyni kalcytoninê donosow¹ lekiem przydatnym u du ej grupy pacjentów, stosuj¹cych niesterydowe leki przeciwzapalne. Warto zwróciæ uwagê na naczyniowe dzia³anie kalcytoniny, co sprawia, e mo e byæ u yteczna w korygowaniu tzw. paradoksu wapniowego, le ¹cego u pod³o a progresji zmian mia d ycowych i nadciœnienia têtniczego. Spoœród wszystkich objawów towarzysz¹cych osteoporozie ból w wyniku z³amania krêgu jest czynnikiem obni aj¹cym w najwy szym stopniu jakoœæ ycia. Przeciwbólowe dzia³anie kalcytoniny (tab. VI.) prowadzi do wyrwania pacjenta z b³êdnego ko³a zdarzeñ prowadz¹cych poprzez unieruchomienie do dal- 57
6 Tab. V. Kostne i pozakostne dzia³anie kalcytoniny Zantyresorpcyjne, Zzmniejszenie liczby osteoklastów, Zzmniejszenie aktywnoœci osteoklastów, Zochronny wp³yw na osteoblasty w sterydoterapii, Zprzeciwzapalne, Zprzeciwbólowe, Zprzyspieszenie gojenia z³amañ w fazie chrzêstnej, Zochronny wp³yw na mikroelementy w macierzy kostnej, Zaktywacja 1-alfa-hydroksylazy w nerce, Zprzeciwmia d ycowe, Zhipotensyjne, Zhamowanie czynnoœci wydzielniczej gruczo³ów przewodu pokarmowego. Tab. VI. Mechanizmy przeciwbólowego dzia³ania kalcytoniny Zwzrost stê enia kr¹ ¹cej ß-endorfiny, Zmodulowanie nap³ywu dokomórkowego jonów wapnia, Zmodulowanie aktywnoœci uk³adu serotoninergicznego, Zbezpoœrednie dzia³anie na receptory oœrodkowego uk³adu nerwowego, Zdzia³anie przeciwdepresyjne, Zwp³yw na neuromodulatory, Zhamowanie syntezy prostaglandyn. skutecznoœæ lek A czas lek B Ryc. 5. Skutecznoœæ leków w leczeniu osteoporozy szego nasilenia resorpcji kostnej i wzrostu ryzyka kolejnych z³amañ (ryc. 6.). Skutecznoœæ kalcytoniny donosowej w dawce dobowej 200 UI w hamowaniu z³amañ krêgos³upa zosta- ³a dowiedziona w 5-letnim badaniu PROOF [12]. Analiza post-hoc uzyskanych wyników ³¹cznie w grupach stosuj¹cych 100 UI oraz 200 UI na dobê wykaza³a znamienn¹ redukcji z³amañ szyjki koœci udowej [13]. Stosowanie dawki dobowej 100 UI kalcytoniny donosowej wi¹za³o siê z 89-procentow¹ redukcj¹ z³amania szyjki koœci udowej [12]. BÓL Z AMANIE OSTEOPOROTYCZNE UPOŒLEDZENIE RUCHLIWOŒCI WZROST RESORPCJI Ryc. 6. B³êdne ko³o: ból-wzrost resorpcji-z³amanie-ból 58
7 Summary Osteoporosis is a common chronic metabolic disease characterized by decreased bone mass density, impaired bone quality and increased susceptibility to fractures. The aim of the treatment of osteoporosis is not only to prevent hip and vertebral fractures, but also to improve quality of life. Quality of life is a multifactorial variable, reflecting physical, social and psychological wellbeing. According to studies, which met evidence-based medicine criteria estrogens, bisphospohonates, raloxifene and calcitonin were accepted for the treatment of osteoporosis. In the PROOF study and further post-hoc analysis salmon nasal calcitonin was showed to be effective and safe in the prevention of vertebral and hip fractures in postmenopausal women with osteoporosis. Due to other pharmacological properties of calcitonin, especially analgesic and antiphlogistic effects it breaks the vicious circle in osteoporotic patients including bone pain associated with vertebral fractures, reduced mobility, increased bone resorption and further fractures. Key words: osteoporosis, quality of life, calcitonin Piœmiennictwo 1. Kanis JA, Gluer C-C, et al. An update on the diagnosis and assessment of osteoporosis with densitometry. Osteoporosis Int 2000, 11, NIH Consensus Development Panel on Osteoporosis Prevention, Diagnosis, and Therapy Osteoporosis Prevention, Diagnosis, and Therapy. JAMA 2001, 285, Miller NH. Compliance with treatment regimens in chronic asymptomatic diseases. Am J Med 1997, 102, Randell AG, Nguyen TV, et al. Deterioration in quality of life following hip fracture: a prospective study. Osteoporosis Int 2000, 11, Osteoporosis Quality of Life Study Group Measuring quality of life in women with osteoporosis. Osteoporosis Int 1997, 7, Tosteson ANA, Gabriel SE, et al. Impact of hip and vertebral fractures on quality-adjusted life years. Osteoporosis Int 2001, 12, Cauley JA, Thompson DE, et al. Risk of mortality following clinical fractures. Osteoporosis Int 2000, 11, Haguenauer D, Welch V, et al. Fluoride for the treatment of postmenopausal osteoporotic fractures: a meta-analysis. Osteoporosis Int 2000, 11, Black DM, Cummings SR, et al. Randomised trial of effect of alendronate on risk of fracture in women with existing vertebral fractures. Lancet 1996, 348, Harris ST, et al. Effects of risedronate treatment on vertebral and nonvertebral fractures in women with postmenopausal osteoporosis. JAMA 1999, 282, Ettinger B, Black D, et al. Reduction of Vertebral Fracture Risk in Postmenopausal Women With Osteoporosis Treated With Raloxifene: Results From a 3-Year Randomized Clinical Trial. JAMA 1999, 282, Chestnut CH, Silverman S, et al. A randomized trial of nasal spray salmon calcitonin in postmenopausal women with established osteoporosis: the prevent recurrence of osteoporotic fractures study. Am J Med 2000, 109, Silverman S, Chestnut C, et al. Salmon calcitonin nasal spray is effective in reducing fractures in postmenopausal women poster. 14. Torgerson D, Bell-Syer S. Hormone Replacement Therapy and Prevention of Nonvertebral Fractures: A Meta-analysis of Randomized Trials. JAMA 2001, 285, Tonino RP, Meunier PJ, et al. Skeletal benefits of alendronate: 7-year Treatment of Postmenopausal Osteoporotic Women. J Clin Endocrinol Metab 2000, 85, Adres do korespondencji Zak³ad Biochemii Doœwiadczalnej i Klinicznej Wydzia³ Lekarski Œl¹ska Akademia Medyczna ul. Medyków Katowice 59
ZASADY PROFILAKTYKI, ROZPOZNAWANIA I LECZENIA OSTEOPOROTYCZNYCH Z AMAÑ KOŒCI
STRONY KRAJOWEGO KONSULTANTA W DZIEDZINIE ORTOPEDII I TRAUMATOLOGII NARZ DU RUCHU I PREZESA POLSKIEGO TOWARZYSTWA ORTOPEDYCZNEGO I TRAUMATOLOGICZNEGO Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja MEDSPORTPRESS,
Spodziewany efekt kliniczny wpływu wit. K na kość
Rola witaminy K2 w prewencji utraty masy kostnej i ryzyka złamań i w zaburzeniach mikroarchitektury Ewa Sewerynek, Michał Stuss Zakład Zaburzeń Endokrynnych i Metabolizmu Kostnego Uniwersytetu Medycznego
Zasady wdroŝenia absolutnego ryzyka złamaz. amań w algorytmach diagnostyczno-leczniczych
Zasady wdroŝenia absolutnego ryzyka złamaz amań w algorytmach diagnostyczno-leczniczych Dr hab. med. Jerzy Przedlacki XVII Wielodyscyplinarne Forum Osteoporotyczne Warszawa-Mi Międzylesie, 20.05.2006 Algorytm
Nowe terapie w cukrzycy typu 2. Janusz Gumprecht
Nowe terapie w cukrzycy typu 2 Janusz Gumprecht Dziś już nic nie jest takie jak było kiedyś 425 000 000 Ilość chorych na cukrzycę w roku 2017 629 000 000 Ilość chorych na cukrzycę w roku 2045 International
S³owa kluczowe: osteoporoza, leczenie. (Przegl¹d Menopauzalny 2003; 5:64 70)
Wyniki leczenia osteoporozy u m³odych kobiet The results of treatment of osteoporosis in young women Ireneusz Urbaniak, Grzegorz Golañski Osteoporoza jest chorob¹ metaboliczn¹ koœci o du ym znaczeniu spo³ecznym.
Osteoporoza u osób w wieku podeszłym patogeneza, ocena ryzyka złamań i skuteczność przeciwzłamaniowa leków
PRACA POGLĄDOWA Osteoporoza u osób w wieku podeszłym patogeneza, ocena ryzyka złamań i skuteczność przeciwzłamaniowa leków Zofia Guła, Mariusz Korkosz Katedra Chorób Wewnętrznych i Gerontologii Collegium
SZCZEGÓŁOWY PLAN ĆWICZEŃ DLA SŁUCHACZY 5 lub 6 RS Wydziału Wojskowo lekarskiego UM w Łodzi
SZCZEGÓŁOWY PLAN ĆWICZEŃ DLA SŁUCHACZY 5 lub 6 RS Wydziału Wojskowo lekarskiego UM w Łodzi I. Przedmiot fakultatywny ZABURZENIA GOSPODARKI WAPNIOWO FOSFORANOWEJ I OSTEOPOROZA Zakład Zaburzeń Endokrynnych
Problem: Problem: U kogo i kiedy prowadzić badania przesiewowe w kierunku osteoporozy?
List został zamieszczony na stronach internetowych: - Polskiej Fundacji Osteoporozy - Wielodyscyplinarnego Forum Osteoporozy - Polskiego Towarzystwa Osteoartrologicznego Zwracamy się do wszystkich środowisk
LECZENIE OSTEOPOROZY POMENOPAUZALNEJ Treatment of postmenopausal osteoporosis
LECZENIE OSTEOPOROZY POMENOPAUZALNEJ Treatment of postmenopausal osteoporosis Przedruk i tłumaczenie za zgodą: The Lancet Publishing Group. www.thelancet.com Wyłącznie do prywatnego użytku dla członków
Wskazania do leczenia osób z wysokim ryzykiem złamania kości logika stanowiska Światowej Organizacji Zdrowia wobec osteoporozy Anno 2007
Wskazania do leczenia osób z wysokim ryzykiem złamania kości logika stanowiska Światowej Organizacji Zdrowia wobec osteoporozy Anno 2007 Who to treat due to high risk of bone fracture the logic of the
SPIS TREŒCI. Przedmowa przewodnicz¹cego Rady Naukowej Czasopisma Aptekarskiego... 13. Rozdzia³ 1
SPIS TREŒCI Przedmowa przewodnicz¹cego Rady Naukowej Czasopisma Aptekarskiego........................... 13 Rozdzia³ 1 NADCIŒNIENIE TÊTNICZE JAKO PROBLEM ZDROWOTNY prof. dr hab. n. farm. S³awomir Lipski,
Osteoporoza w wieku podeszłym patogeneza, ocena ryzyka złamań i skuteczność przeciwzłamaniowa leków
Gerontologia Polska PRACA POGLĄDOWA tom 18, nr 3, 107 113 ISSN 1425 4956 Zofia Guła, Mariusz Korkosz Katedra Chorób Wewnętrznych i Gerontologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?
Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność
Effect of drugs applied in osteoporosis treatment on bone mineral density
ARTYKUŁ POGLĄDOWY/REVIEW PAPER Wpłynęło: 24.09.2007 Poprawiono: 04.10.2007 Zaakceptowano: 22.10.2007 Wpływ leków stosowanych w leczeniu osteoporozy na gęstość mineralną tkanki kostnej Effect of drugs applied
Osteoporoza w granicznej niewydolności nerek - problem niedoboru witaminy D
Atlanta Osteoporoza w granicznej niewydolności nerek - problem niedoboru witaminy D Jerzy Przedlacki Katedra i Klinika Nefrologii Dializoterapii i Chorób Wewnętrznych, WUM Echa ASBMR 2016 Łódź, 14.01.2017
Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT
Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT Katarzyna Rutkowska Szpital Kliniczny Nr 1 w Zabrzu Wyniki leczenia (clinical outcome) śmiertelność (survival) sprawność funkcjonowania (functional outcome) jakość
Osteoporoza zapobieganie i leczenie
Osteoporoza zapobieganie i leczenie Osteoporosis: prevention and treatment Joanna Tkaczuk-Włach 1, Małgorzata Sobstyl 1, Grzegorz Jakiel 2 1 Katedra i Klinika Ginekologii i Endokrynologii Ginekologicznaj,
Nadciœnienie têtnicze4
Nadciœnienie têtnicze4 Komórkowe sk³adniki od ywcze w zapobieganiu i terapii wspomagaj¹cej Fakty na temat nadciœnienia têtniczego Dlaczego Programy Zdrowia Komórkowego pomagaj¹ pacjentom z nadciœnieniem
15. KWALIFIKACJA DO LECZENIA FARMAKOLOGICZNEGO OSTEOPOROZY NA PODSTAWIE METODY FRAX I METODY JAKOŚCIOWEJ. BADANIE POMOST
15. KWALIFIKACJA DO LECZENIA FARMAKOLOGICZNEGO OSTEOPOROZY NA PODSTAWIE METODY FRAX I METODY JAKOŚCIOWEJ. BADANIE POMOST J. Przedlacki, K. Księżopolska-Orłowska, A. Grodzki, T. Bartuszek, D. Bartuszek,
LECZENIE BÓLU OPARZENIOWEGO U DZIECI
LECZENIE BÓLU OPARZENIOWEGO U DZIECI Krzysztof Kobylarz, Iwona Szlachta-Jezioro, Ma³gorzata Maciejowska-Sata³a 15 Ból jest sta³ym objawem choroby oparzeniowej. Leczenie go u dzieci jest zadaniem niezwykle
30. DWULETNIA OBSERWACJI WYNIKÓW PROFILAKTYKI I LECZENIA OSTEOPOROZY. PROGRAM POMOST
30. DWULETNIA OBSERWACJI WYNIKÓW PROFILAKTYKI I LECZENIA OSTEOPOROZY. PROGRAM POMOST Przedlacki J, Księżopolska-Orłowska K, Grodzki A, Sikorska-Siudek K, Bartuszek T, Bartuszek D, Świrski A, Musiał J,
Analysis of infectious complications inf children with acute lymphoblastic leukemia treated in Voivodship Children's Hospital in Olsztyn
Analiza powikłań infekcyjnych u dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną leczonych w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym w Olsztynie Analysis of infectious complications inf children with
Wydanie specjalne. P ostgraduate Medicine Poland
L UTY 2006/SUPL. NR 4/06 P ostgraduate Medicine Poland ISSN 1231-1812 Wydanie specjalne Stanowisko Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Wielodyscyplinarnego Forum Osteoporotycznego w sprawie standardów
Zasady postępowania w osteoporozie. skrócona wersja
Zasady postępowania w osteoporozie skrócona wersja Zasady postępowania w osteoporozie skrócona wersja 1 U kogo wykonywać badania w kierunku osteoporozy? Badania w kierunku osteoporozy należy wykonać u
Koszty obciążenia społeczeństwa. Ewa Oćwieja Marta Ryczko Koło Naukowe Ekonomiki Zdrowia IZP UJ CM 2012
Koszty obciążenia społeczeństwa chorobami układu krążenia. Ewa Oćwieja Marta Ryczko Koło Naukowe Ekonomiki Zdrowia IZP UJ CM 2012 Badania kosztów chorób (COI Costof illnessstudies) Ekonomiczny ciężar choroby;
Azilect fakty Czym jest Azilect? Jak działa Azilect? Kto może skorzystać na leczeniu Azilectem?
Azilect fakty Czym jest Azilect? Azilect (rasagilina 1mg) jest pierwszym, prawdziwie innowacyjnym lekiem stosowanym w chorobie Parkinsona (PD Parkinson s Disease) wprowadzonym w ostatnich latach. Jest
Tabela 6. Przyk³ady dawek wybranych substancji leczniczych wg FP VI
Dawki Farmakopea Polska okreœla dla œrodków farmaceutycznych dawki zwykle stosowane i dawki maksymalne. Dla ka dej z nich wyró nia dodatkowo dawki jednorazowe (pro dosi) oraz dobowe (pro die). Okreœlono
LECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N
Załącznik nr 42 do zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 roku Nazwa programu: LECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N 25.8 Inne zaburzenia
LECZENIE OSTEOPOROZY
Czerwiński E., Sawiec A., Działak P., Kołacz M.: Leczenie osteoporozy. Ortopedia, Traumatologia, Rehabilitacja. 2002, 4, 2; 191-199 Edward Czerwiński 1, Anna Sawiec 2, Piotr Działak 2, Magdalena Kołacz
Osteoporoza, 1 czerwca 2005 roku List otwarty
Osteoporoza, 1 czerwca 2005 roku List otwarty Zwracamy się do wszystkich środowisk zainteresowanych problemem osteoporozy o podjęcie publicznej dyskusji na temat wypracowania jednolitych zasad postępowania
Szanse i zagrożenia przygotowania RSS na podstawie raportu HTA
Szanse i zagrożenia przygotowania RSS na podstawie raportu HTA Co może być istotne w procesie tworzenia RSS? Magdalena Władysiuk Ustawa refundacyjna W krajach o średnim dochodzie RSSs są szansą na finansowanie
Materiały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego
Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )
Metoda FRAX jako metoda diagnostyczna w osteoporozie
Metoda FRAX jako metoda diagnostyczna w osteoporozie W opracowaniu dotyczącym metody FRAX przedstawiono odpowiedzi na następujące pytania: - Jakie jest zastosowanie metody FRAX? - Dlaczego wprowadzono
Dr hab. med. Marek Tałałaj. Klinika Chorób Wewnętrznych CMKP w Warszawie Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Ewa Marcinowska-Suchowierska
Dr hab. med. Marek Tałałaj. Klinika Chorób Wewnętrznych CMKP w Warszawie Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Ewa Marcinowska-Suchowierska W myśl definicji obowiązującej od 1993r. osteoporoza jest uogólnioną
EBM w farmakoterapii
EBM w farmakoterapii Dr Przemysław Niewiński Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM we Wrocławiu Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM Wrocław EBM Evidence Based Medicine (EBM) "praktyka medyczna
Osteoporosis, Osteomalacia, Primary Hyperparathyroidism? Differential diagnosis of low bone mass
ARTYKUŁ POGLĄDOWY/REVIEW PAPER Wpłynęło: 25.03.2008 Poprawiono: 27.03.2008 Zaakceptowano: 28.03.2008 Osteoporoza, osteomalacja, pierwotna nadczynność przytarczyc? Różnicowanie niskiej masy kostnej Osteoporosis,
INFORMACJA DLA PACJENTA oraz ŒWIADOMA ZGODA NA BADANIE Gastroskopia
ISO 9001-2008 ul. Storczykowa 8/10, 87-100 Toruñ REJESTRACJA TELEFONICZNA: 56 659 48 00, 56 659 48 01 TELEFON DO PRACOWNI ENDOSKOPOWEJ: 56 659 48 32 REJESTRACJA e-mail: rejestracja.matopat@tzmo.com.pl
Współczesne standardy diagnostyczno-terapeutyczne osteoporozy rola lekarza stomatologa w diagnozowaniu schorzenia
PROTET. STOMATOL., 2008, LVIII, 6, 403-407 Współczesne standardy diagnostyczno-terapeutyczne osteoporozy rola lekarza stomatologa w diagnozowaniu schorzenia Standards of contemporary diagnosis and treatment
Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa Niedoceniany problem?
Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa Niedoceniany problem? Żylna Choroba Zakrzepowo-Zatorowa (ŻChZZ) stanowi ważny ny, interdyscyplinarny problem współczesnej medycyny Zakrzepica żył głębokich (ZŻG) (Deep
ZESZYTY NAUKOWE WSSP TOM 17 2013. Zakład Rehabilitacji i Fizjoterapii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
ZESZYTY NAUKOWE WSSP TOM 17 2013 Małgorzata Podbielska 1, Krzysztof Sokołowski 2, Maria Sokołowska 3 1 Wydział Fizjoterapii. Wyższa Szkoła Społeczno-Przyrodnicza im. Wincentego Pola w Lublinie 2 Zakład
Analiza wystêpowania z³amañ u osób w wieku powy ej 65 roku ycia
PRACE ORYGINALNE ORIGINAL PAPERS Andrzej Miturski Sabina Zybiñska Katarzyna Wardach Andrzej Ochal Agnieszka Karska Adam Nogalski Analiza wystêpowania z³amañ u osób w wieku powy ej 65 roku ycia Analysis
Migotanie przedsionków czynniki ograniczające dostępności do współczesnej terapii
Migotanie przedsionków czynniki ograniczające dostępności do współczesnej terapii Piotr Pruszczyk, Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii Warszawski Uniwersytet Medyczny Centrum Diagnostyki i Leczenia
POLSKI PORTAL OSTEOPOROZY
y POLSKI PORTAL OSTEOPOROZY www.osteoporoza.pl kontakt@osteoporoza.pl ZAWARTOŚĆ PORTALU Stan w dniu: 25.01.2016 DANE OGÓLNE (2015) Liczba stałych użytkowników 6 045 Liczba odsłon strony miesięcznie 238.000
OSTEOPOROZA. bez tajemnic. Ulotka informacyjna.
OSTEOPOROZA bez tajemnic Ulotka informacyjna www.wygrajmyzdrowie.pl Osteoporoza uznana została przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) za jedną z głównych chorób cywilizacyjnych. Narażona jest na nią
Przełom w diagnostyce i współczesne leczenie osteoporozy
Przełom w diagnostyce i współczesne leczenie osteoporozy Edward Czerwiński Zakład Chorób Kości i Stawów Coll. Med. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Krakowskie Centrum Medyczne, Kraków, ul Kopernika 32, www.kcm.pl
Cezary Strugała. Dr n.med. Cezary Strugała. Po prostu potknęłam się i złamałam nadgarstek Opis przypadku klinicznego
Poradnia Leczenia Osteoporozy N.Z.O.Z. Nowy Szpital Świecie n/wisłą Poradnia Leczenia Osteoporozy N.Z.O.Z. Euromedica Grudziądz Dr n.med. Cezary Strugała Po prostu potknęłam się i złamałam nadgarstek Opis
12 SQ-HDM Grupa farmakoterapeutyczna: Wyciągi alergenowe, kurz domowy; Kod ATC: V01AA03
SUBSTANCJA CZYNNA (INN) GRUPA FARMAKOTERAPEUTYCZNA (KOD ATC) PODMIOT ODPOWIEDZIALNY NAZWA HANDLOWA PRODUKTU LECZNICZEGO, KTÓREGO DOTYCZY PLAN ZARZĄDZANIA RYZYKIEM 12 SQ-HDM Grupa farmakoterapeutyczna:
Ostsopor za PZWL PROBLEM INTERDYSCYPLINARNY. Edward Czerwiński. Redakcja naukowa. Prof. dr hab. med.
Ostsopor za PROBLEM INTERDYSCYPLINARNY Redakcja naukowa Prof. dr hab. med. Edward Czerwiński PZWL Spis treści Słowo wstępne... 11 1. Osteoporoza pierwotna - J.E. Badurski, N.A. N ow ak... 13 1.1. Istota,
Doustne środki antykoncepcyjne a ryzyko wystąpienia zakrzepicy. Dr hab. Jacek Golański Zakład Zaburzeń Krzepnięcia Krwi Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Doustne środki antykoncepcyjne a ryzyko wystąpienia zakrzepicy Dr hab. Jacek Golański Zakład Zaburzeń Krzepnięcia Krwi Uniwersytet Medyczny w Łodzi Żylna choroba zakrzepowozatorowa (ŻChZZ) stanowi ważny
Nowe mo liwoœci leczenia farmakologicznego osteoporozy
ARTYKU PRZEGL DOWY / REVIEW ARTICLE Zaanga owanie Autorów A Przygotowanie projektu badawczego B Zbieranie danych C Analiza statystyczna D Interpretacja danych E Przygotowanie manuskryptu F Opracowanie
Poniżej prezentuję treść własnego wystąpienia w ramach spotkania okrągłego stołu. Główne punkty wystąpienia:
Kwalifikacja do leczenia osteoporozy i kosztoefektywność leczenia osteoporozy w Polsce, polska wersja FRAX konferencja okrągłego stołu podczas IV Środkowo Europejskiego Kongresu Osteoporozy i Osteoartrozy
Katarzyna Pawlak-Buś
Katarzyna Pawlak-Buś Klinika Rumatologii i Rehabilitacji Uniwersytetu Medycznego Oddział Reumatologii i Osteoporozy Szpitala im. Józefa Strusia w Poznaniu Canalis at al., N. Engl. J. Med. 2007 Równowaga
Łódź, 2016 Wojciech Pluskiewicz
Łódź, 2016 Wojciech Pluskiewicz Abstrakty przedstawiane w czasie dorocznego kongresu American Society of Bone and Mineral Research 2015 (Seattle, USA) Znaczenie upadków 2 prace Wpływ leków 2 prace Ocena
(Przegl¹d Menopauzalny 2002; 4: 40 46)
Leczenie osteoporozy pomenopauzalnej Postmenopausal osteoporosis treatment Waldemar Misiorowski, Stefan Zgliczyñski (Przegl¹d Menopauzalny 2002; 4: 40 46) Wstêp W roku 1997 minê³o 50 lat od ukazania siê
Osteoporoza. Opracowała: Gargula Angelika Klasa 1g
Osteoporoza Opracowała: Gargula Angelika Klasa 1g 1 Spis treści 1. Charakterystyka 2. Objawy 3. Przyczyny osteoporozy wtórnej 4. Leczenie 5. Profilaktyka 6. Podsumowanie 7. Źródła 2 1. Charakterystyka
NOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA. Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r.
NOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r. Najczęstsza postać raka trzustki Gruczolakorak przewodowy trzustki to najczęstsza
"Postępowanie lecznicze w osteoporozie" Cz. II. Maria Rell-Bakalarska Interdyscyplinarna Akademia Medycyny Praktycznej
"Postępowanie lecznicze w osteoporozie" Cz. II Maria Rell-Bakalarska Interdyscyplinarna Akademia Medycyny Praktycznej 15 Nasze najlepsze bo Mówi się często, że największym przekleństwem Polaków jest nadmiar
Śmiertelność przypisana w tys; całość Ezzatti M. Lancet 2002; 360: 1347
Nadciśnienie tętnicze Prewencja i leczenie Prof. dr hab. med. Danuta Czarnecka I Klinika Kardiologii i Elektrokardiologii Interwencyjnej oraz Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Jagielloński, Kraków Warszawa.07.04.2013
Edyta Szałek Katedra i Zakład Farmacji Klinicznej i Biofarmacji Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Streszczenie.
51 FA R M AC J A W S P Ó Ł C Z E S N A 2013; 6: 51-56 Akademia Medycyny ARTYKUŁ ORYGINALNY/ORIGINAL PAPER Otrzymano/Submitted: 15.05.2013 Zaakceptowano/Accepted: 28.05.2013 Edukacja pacjentek w okresie
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
Kwart. Ortop. 20, 4, str. 34, ISSN 2083-8697 - - - - - REHABILITACJA STAWU BIODROWEGO I KOLANOWEGO, FINANSOWANA PRZEZ NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA W LATACH 2009 200 REHABILITATION OF THE HIP AND KNEE JOINTS
WSPÓŁCZESNE MOŻLIWOŚCI LECZENIA ZŁAMAŃ OSTEOPOROTYCZNYCH
XXXII KONFERENCJA NAUKOWO -SZKOLENIOWA ORTOPEDÓW WOJSKA POLSKIEGO BYDGOSZCZ 14-16 maja 2015 WSPÓŁCZESNE MOŻLIWOŚCI LECZENIA ZŁAMAŃ OSTEOPOROTYCZNYCH Sławomir Dudko, Damian Kusz, Konrad Kopeć, Sławomir
POSTÊPY W CHIRURGII G OWY I SZYI 1/2008 19
Zalecenia diagnostyczno-terapeutyczne w zakresie rynologii Klasyfikacja zapaleñ zatok przynosowych i zalecenia Europejskiego Towarzystwa Rynologicznego Na stronie internetowej Polskiego Towarzystwa Otorynolaryngologów
typu 2 Kamil Dirani Praca dyplomowa Opiekun: mgr Ilias Dumas Fizjoterapia Fizjoterapii
Fizjoterapia Kamil Dirani typu 2 Praca dyplomowa Opiekun: mgr Ilias Dumas Fizjoterapii Zatwierdzono w dniu... Podpis... ...3 Cel pracy...4 I. Charakterystyka jednostki chorobowej...5 1.1 Definicja i typy
Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją
234 Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją The effectiveness of local anesthetics in the reduction of needle
S³owa kluczowe: osteoporoza, menopauza, diagnostyka, terapia. (Przegl¹d Menopauzalny 2004; 2: 73 81)
Osteoporoza diagnostyka i terapia Osteoporosis diagnostics and treatment Tomasz Stetkiewicz 1, Ireneusz Po³aæ 1, S³awomir Jêdrzejczyk 1, Grzegorz Stachowiak 1, Grzegorz Surkont 2, Tomasz Pertyñski 1 Osteoporoza
Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Osteoporoza. Postępowanie profilaktyczne, diagnostyczne i lecznicze. Wytyczne dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej
Osteoporoza. Postępowanie profilaktyczne, diagnostyczne i lecznicze. Wytyczne dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej Osteoporosis. Prophylactic, diagnostic and therapeutic. Guidelines for primary care
Spis treści. Wlosy04.qxd 4/7/07 1:33 PM Page 5
Wlosy04.qxd 4/7/07 1:33 PM Page 5 Spis treści Włosy nie muszą wypadać.............................. 7 Biologia włosów...................................... 10 Skóra i w³osy.....................................
ECHA ASBMR Krytyczne spojrzenie na aktualizację zaleceń American College of Physician dotyczących leczenia osteoporozy
ECHA ASBMR 2017 Krytyczne spojrzenie na aktualizację zaleceń American College of Physician dotyczących leczenia osteoporozy EWA MARCINOWSKA - SUCHOWIERSKA KLINIKA GERIATRII CENTRUM MEDYCZNEGO KSZTAŁCENIA
OSTEOPOROZA choroba milionów złamań FAKTY
OSTEOPOROZA choroba milionów złamań FAKTY Czerwiński E. 1,2, Osieleniec J 2, Borowy P 2 1 Zakład Chorób Kości i Stawów, WOZ, Coll. Med. Uniwersytetu Jagiellońskiego 2 Krakowskie Centrum Medyczne, ul. Kopernika
Recommendations for rehabilitation of patients with osteoporosis
Recommendations for rehabilitation of patients with osteoporosis Zalecenia rehabilitacyjne dla pacjentów z osteoporozą Wojciech Roczniak, Magdalena Babuśka-Roczniak, Anna Roczniak, Łukasz Rodak, Piotr
Dr Jarosław Woroń. BEZPIECZEŃSTWO STOSOWANIA LEKÓW PRZECIWBÓLOWYCH Krynica 11.XII.2009
Dr Jarosław Woroń BEZPIECZEŃSTWO STOSOWANIA LEKÓW PRZECIWBÓLOWYCH Krynica 11.XII.2009 Zakład Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii CM UJ Kraków Uniwersytecki Ośrodek Monitorowania i Badania Niepożądanych
Losy pacjentów po wypisie z OIT Piotr Knapik
Losy pacjentów po wypisie z OIT Piotr Knapik Oddział Kliniczny Kardioanestezji i Intensywnej Terapii Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu Jaki sens ma to co robimy? Warto wiedzieć co się dzieje z naszymi
R.S.LORENC. DIAGNOSTYKA I LECZENIE OSTEOPOROZY W ŚWIETLE ROZSZERZONYCH ZALECEŃ(KANIS vs SIRIS)
R.S.LORENC DIAGNOSTYKA I LECZENIE OSTEOPOROZY W ŚWIETLE ROZSZERZONYCH ZALECEŃ(KANIS vs SIRIS) ŁÓDŻ,16 STYCZNIA, 2016 ZAGADNIENIA KLUCZOWE: -DEFINICJA, (KANIS VS.SIRIS) - FLS ( TARGET TO TREAT) -ALGORYTMY
Polskie Forum Psychologiczne, 2013, tom 18, numer 4, s. 441-456
Polskie Forum Psychologiczne, 2013, tom 18, numer 4, s. 441-456 Anna Ratajska 1 2 1 1 Instytut Psychologii, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego Institute of Psychology, Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz
Etyka finansowania leczenia chorób rzadkich onkologicznych
Etyka finansowania leczenia chorób rzadkich onkologicznych Piotr Fiedor VI Letnia Akademia Onkologiczna dla Dziennikarzy Opracowano na podstawie źródeł udostępnionych w systemie informacji publicznej 11.08.2016
SZCZEGÓŁOWY PLAN ĆWICZEŃ DLA SŁUCHACZY 5 lub 6 RS Wydziału Wojskowo lekarskiego UM w Łodzi
SZCZEGÓŁOWY PLAN ĆWICZEŃ DLA SŁUCHACZY 5 lub 6 RS Wydziału Wojskowo lekarskiego UM w Łodzi I. Przedmiot fakultatywny Choroby metaboliczne kości problem współczesnej cywilizacji. Mity i fakty (zajęcia oparte
Aneks II. Wnioski naukowe i podstawy. zmiany warunków pozwoleń na dopuszczenie do obrotu preparatów kalcytoniny do wstrzykiwań
Aneks II Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwoleń na dopuszczenie do obrotu preparatów kalcytoniny do wstrzykiwań i zawieszenia pozwoleń na dopuszczenie do obrotu preparatów kalcytoniny do podawania
Cukrzyca a ryzyko złamań
Cukrzyca a ryzyko złamań Edward Franek Dept of Internal Diseases, Endocrinology and Diabetology, Central Clinical Hospital MSW, Warsaw, Medical Research Center, Polish Academy of Sciences, Warsaw Epidemia
SPIS TREŒCI. (Niniejszy MSRF stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej.
MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 800 BADANIE SPRAWOZDAÑ FINANSOWYCH SPORZ DZONYCH ZGODNIE Z RAMOWYMI ZA O ENIAMI SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA UWAGI SZCZEGÓLNE (Niniejszy MSRF stosuje siê przy badaniu
VADEMECUM. Rehabilitacja. Rehabilitacja w warunkach ambulatoryjnych. Rehabilitacja w warunkach domowych
Rehabilitacja Rehabilitacja to kompleksowe post powanie, które ma na celu przywrócenie pe nej lub mo liwej do osi gni cia sprawno ci zycznej i psychicznej, zdolno ci do pracy i zarobkowania oraz zdolno
Leczenie przeciwpłytkowe w niewydolności nerek (PCHN) Dr hab. Dorota Zyśko, prof. nadzw Łódź 2014
Leczenie przeciwpłytkowe w niewydolności nerek (PCHN) Dr hab. Dorota Zyśko, prof. nadzw Łódź 2014 Leki przeciwpłytkowe (ASA, clopidogrel) Leki przeciwzakrzepowe (heparyna, warfin, acenocumarol) Leki trombolityczne
WYTYCZNE W SPRAWIE DIAGNOSTYKI OSTEOPOROZY OCENY RYZYKA ZŁAMANIA W POLSCE III
Medycyna po Dyplomie. Zeszyt edukacyjny; luty / 1(30) / 2010, str. 1-2 WYTYCZNE W SPRAWIE DIAGNOSTYKI OSTEOPOROZY OCENY RYZYKA ZŁAMANIA W POLSCE III Środkowo Europejskiego Kongresu Osteoporozy i Osteoartrozy,
Systemowe aspekty leczenia WZW typu C
Systemowe aspekty leczenia WZW typu C Dr n. med. Jakub Gierczyński, MBA Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-PZH Instytut Zarządzania w Ochronie Zdrowia, Uczelnia Łazarskiego Warszawa, 06.06.2017 r. Systemowe
Witamina D w chorobach przewlekłych wieku rozwojowego
Witamina D w chorobach przewlekłych wieku rozwojowego Agnieszka Szlagatys-Sidorkiewicz Klinika Pediatrii, Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci Gdański Uniwersytet Medyczny Witamina D w chorobach
Czy jest możliwe skuteczne leczenie cukrzycy w grupie chorych otyłych ze znaczną insulinoopornością?
Jerzy Maksymilian Loba Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Uniwersytet Medyczny w Łodzi Czy jest możliwe skuteczne leczenie cukrzycy w grupie chorych otyłych ze znaczną insulinoopornością? Definicja
Aspekty ekonomiczne dostępności do nowoczesnego leczenia przeciwkrzepliwego w profilaktyce udaru mózgu. Maciej Niewada
Aspekty ekonomiczne dostępności do nowoczesnego leczenia przeciwkrzepliwego w profilaktyce udaru mózgu Maciej Niewada PLAN Udar epidemia? Jak migotanie przedsionków wpływa na udar? Nowe leki przeciwkrzepliwe:
STWARDNIENIE ROZSIANE - ZARZĄDZANIE CHOROBĄ
STWARDNIENIE ROZSIANE - ZARZĄDZANIE CHOROBĄ PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ PROBLEMÓW Warszawa, 26 kwietnia 2016 r. Projekt badawczy STWARDNIENIE ROZSIANE - ZARZĄDZANIE CHOROBĄ Projekt jest kontynuacją prac badawczych
Tomasz Szafrański UNIWERSYTET MEDYCZNY IM. KAROLA MARCINKOWSKIEGO W POZNANIU ODDZIAŁ REUMATOLOGII I OSTEOPOROZY SZPITAL IM. J. STRUSIA W POZNANIU
5 Tomasz Szafrański UNIWERSYTET MEDYCZNY IM. KAROLA MARCINKOWSKIEGO W POZNANIU ODDZIAŁ REUMATOLOGII I OSTEOPOROZY SZPITAL IM. J. STRUSIA W POZNANIU Historia choroby pacjenta Pacjentka lat 67 Wzrost 156
Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego
Lek. Łukasz Głogowski Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Opiekun naukowy: Dr hab. n. med. Ewa Nowakowska-Zajdel Zakład Profilaktyki Chorób
Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, najnowsze wyniki badań
Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, najnowsze wyniki badań Łukasz Adamkiewicz Health and Environment Alliance (HEAL) 10 Marca 2014, Kraków HEAL reprezentuje interesy Ponad 65 organizacji członkowskich
Badania obserwacyjne w ocenie bezpieczeństwa leków This gentle murmur it could be stings of remorse
Badania obserwacyjne w ocenie bezpieczeństwa leków This gentle murmur it could be stings of remorse Magdalena Władysiuk 1. Pharmacovigilance: Co to jest pharmacovigilance? Podstawowe założenia systemu
VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości
VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości VI.2.1 Omówienie rozpowszechnienia choroby Szacuje się, że wysokie ciśnienie krwi jest przyczyną
Osteoporosis definition, epidemiology, diagnosing, treatment and prophylaxis
ARTYKUŁ POGLĄDOWY/REVIEW PAPER Wpłynęło: 14.02.2008 Poprawiono: 21.02.2008 Zaakceptowano: 21.02.2008 Osteoporoza definicja, epidemiologia, rozpoznawanie, leczenie i profilaktyka Osteoporosis definition,
Aspekty systemowe samoistnego włóknienia płuc w Polsce na tle Europy
Aspekty systemowe samoistnego włóknienia płuc w Polsce na tle Europy Dr n. med., MBA IZWOZ Uczelnia Łazarskiego, DEJG, Koalicja i Fundacja na Rzecz Zdrowego Starzenia się, Konferencja WHC, Warszawa, 22.03.2016
Złamania osteoporotyczne
/POSTGRADUATE EDUCATION Endokrynologia Polska/Polish Journal of Endocrinology Tom/Volume 60; Numer/Number 6/2009 ISSN 0423 104X Złamania osteoporotyczne Osteoporotic fractures Katedra i Zakład Patomorfologii
MDT MEDICAL. www.mdtmedical.eu
MDT MEDICAL Misja Misją MDT Medical jest wdrożenie i zastosowanie systemów i rozwiązań opartych nanowoczesnych technologiach, mających zastosowani w procesach diagnozy, leczenia i opieki nad osobami chorymi
STANDARDÓW DIAGNOSTYKI I LECZENIA OSTEOPOROZY W POLSCE
Stanowisko Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Wielodyscyplinarnego Forum Osteoporotycznego w sprawie STANDARDÓW DIAGNOSTYKI I LECZENIA OSTEOPOROZY W POLSCE wersja z dn. 14.09.05 www.osteoporoza.org
Podsumowanie danych o bezpieczeństwie stosowania produktu leczniczego Demezon
VI.2 VI.2.1 Podsumowanie danych o bezpieczeństwie stosowania produktu leczniczego Demezon Omówienie rozpowszechnienia choroby Deksametazonu sodu fosforan w postaci roztworu do wstrzykiwań stosowany jest