System taki ma pozwolić klientowi wybrać

Transkrypt

1

2 Opracowywanie i wdrażanie systemu kolorowania, czyli zmora producentów farb i tynków Producenci farb i tynków dyspersyjnych, podążając za wymaganiami rynku, muszą posiadać system kolorowania, który pozwoli w pełni powtarzalnie i sprawnie uzyskiwać setki, a nawet tysiące kolorów. ARTUR PAŁASZ System taki ma pozwolić klientowi wybrać dowolny kolor z wzornika, po czym przy użyciu past pigmentowych uzyskać go na farbie lub tynku elewacyjnym. Brzmi to bardzo oczywiście i pozornie bezproblemowo. Zanim jednak taki system umożliwi przygotowywanie dowolnych kolorów w punktach sprzedaży producent musi się borykać z wieloma problemami. Przedstawiamy rozwiązania firmy Spektrochem, pozwalające usprawnić opracowywanie i wdrażanie systemów kolorowania w produkcji farb i tynków dyspersyjnych. Rzeczywistość rynkowa Żaden producent farb czy tynków dyspersyjnych nie wyobraża sobie chyba asortymentu wyłącznie w kolorze białym. Chcąc zaspokoić potrzeby swoich klientów i nie pozwolić wyprzedzić się konkurencji, koniecznością jest posiadanie systemu kolorowania, który umożliwia otrzymanie kilkudziesięciu, kilkuset lub kilku tysięcy kolorów na poczekaniu w sklepie lub hurtowni z farbami. System kolorowania może być również wdrożony do kolorowania wyrobów na produkcji wielkotonażowej. Producenci i dostawcy past pigmentowych muszą walczyć o klienta, a jest o co walczyć, bowiem wprowadzenie systemu kolorowania to długofalowa współpraca, wymagająca jedynie utrzymania stabilności i terminowości dostaw past pigmentowych. Walka o klienta polega na zaoferowaniu serwisu w postaci opracowania serii kolorów NCS, RAL oraz innych wzorników w zamian za stosowanie past pigmentowych. Wzorniki te można zakupić i graficznie opracować pod logo producenta farby czy tynku. Do tej oferty dochodzą jeszcze maszyny do kolorowania oraz ich serwis, jak również oprogramowanie do obsługi bazy receptur kolorów (do maszyn ręcznych) oraz do obsługi dozowania (do maszyn automatycznych). Dodatkowo wielu dostawców past przedstawia jeszcze wyniki badań odporności kolorów przygotowanych na bazach klienta. Wobec tych wszystkich gratisów producent farb wybiera dostawcę, który najbardziej o niego zabiega, oferuje najlepszą cenę, buduje najlepsze relacje i stara się zaoferować to wszystko w zamian za stosowanie kolorantów. Gdy już producent farb jest przekonany o podjęciu współpracy z dostawcą past pigmentowych, wysyła swoje bazy (farby, tynki, itp.) do zagranicznego laboratorium producenta kolorantów, gdzie obiecano mu opracowanie kompletnego systemu kolorowania z wzorników standardowych jak NCS czy RAL oraz konkurencji. W oczekiwaniu na receptury kolorów producent farb napotyka pierwszy problem związany z niedochowaniem terminu obiecanego przy rozpoczynaniu współpracy. Z deklarowanych kilku tygodni robi się kilkanaście lub więcej. Problem ten wynika z tego, że do laboratorium producenta kolorantów napływa miesięcznie kilka takich zadań i nie ma możliwości dochowania terminu obiecanego przez handlowca. Gdy już wytwórca farb dostanie obiecane receptury w postaci oprogramowania z bazą danych na poszczególne kolory i wyroby napotyka na kolejny, poważniejszy problem. Po sprawdzeniu zgodności kolorów z wzornikiem z przygotowanych receptur okazuje się, że większość z nich znacząco odbiega od kolorów we wzorniku. Oczywiście mowa tu o bardzo dużych rozbieżnościach (E* ab > 3) lub całkowicie innych kolorach niż we wzorniku. Często zdarza się również, Fot. 1. Intensywność barwy powłok pigmentowanych pastami PY184 od czterech dostawców. 14 l Chemical Review WRZESIEŃ-PAŹDZIERNIK

3 Fot. 2. W wypełniaczach wzbudzane mogą być zanieczyszczenia organiczne lub nieorganiczne, które już na etapie produkcji farby są przyczyną rozpoczęcia reakcji z dyspersją polimerową i utworzenia związków podatnych na dalsze reakcje z pigmentami. Fot. 3. Krycie powłoki farby żółtej uzyskanej z bazy TR tradycyjnie wytwarzanej (po prawej) oraz po modyfikacji Spektrochemu (po lewej). że nie ma możliwości otrzymania niektórych kolorów na sporządzonych bazach. Producent farb wówczas musi ręcznie poprawiać receptury kolorów metodą na oko. Załóżmy, że z 1950 kolorów NCS niezgodnych z wzornikiem w znaczącym stopniu jest połowa, a więc 975 kolorów. Chcąc poprawiać je ręcznie, musimy przygotować bazy farb (np. 3 szt. farb wewnętrzna, elewacyjna akrylowa, elewacyjna silikonowa) i bazy tynków (np. dwa tynki akrylowy i silikonowy) i na nich modyfikować receptury. Zakładając, że do każdego wyrobu musimy zastosować co najmniej 5 kombinacji kolorantów łatwo wyliczyć, że musimy przygotować, nałożyć i ocenić co najmniej próbek. Dla uzyskania odpowiedniej dokładności odważania past, farb i tynków próbka do jednej oceny powinna mieć około 300 g, a więc na wszystkie próby zużyjemy kg farb i tynków! Liczby te i czas pracy potrzebny na wykonanie tych prób przerażają do tego stopnia, że producent farb rezygnuje, szukając innych rozwiązań, np. znacznego ograniczenia palety kolorów lub nawet zmiany dostawcy systemu kolorowania. Jeżeli uda się przejść tę drogę i uzyskać zgodne kolory, to i tak nie oznacza to końca problemów. Dostawca kolorantów przesyła wspomniane wyżej opracowanie z wynikami badań odporności wymalowań na zakolorowanych pastami bazach. Wyniki przedstawiają znakomitą odporność, co powoduje, że producent farb udziela na swoje kolory odpowiednich gwarancji. Oczywiście zamieszczone są informacje o kolorach mniej odpornych lub rekomendowanych do wnętrz z racji swojej miernej odporności. Tu należy zadać pytanie: o jakiej odporności mówimy? Na jakie czynniki powłoka/wyprawa ma być odporna i na jakie była badana? Odpowiedź brzmi: na UV. Bardzo dużym problemem w zrozumieniu czynników starzeniowych i niszczących powłoki, szczególnie w kontekście ich płowienia (dla powłok kolorowych) i żółknięcia (dla powłok białych) jest utożsamianie światła słonecznego z promieniowaniem ultrafioletowym. Na V Seminarium Spektrochemu zostały przedstawione wyniki badań obalające mit o ultrafiolecie jako czynniku niszczącym [1] [2]. Promieniowanie UV dociera do powierzchni Ziemi w ilości około 4% całego promieniowania, a i tak w większości jest absorbowane przez chmury, dwutlenek węgla, parę wodną oraz ozon. Badania Spektrochemu w aparatach typu Xenotest pokazały, że powłoki nie wykazują płowienia lub żółknięcia mimo wielu tysięcy godzin naświetlania, a nawet, jeżeli wykazują, to w rzeczywistej eksploatacji zachowują się zupełnie inaczej. Stąd do oceny odporności na światło (promieniowanie widzialne i podczerwone), bo o takiej odporności musimy mówić, w Spektrochemie wykorzystuje się cykle składające się z naświetlania wysokoprężną lampą kwarcową i działania podwyższonej temperatury celem zainicjowania zmian pod wpływem światła i ich przyspieszania przez temperaturę. Błędna interpretacja czynników starzeniowych oraz błędne prowadzenie badań doprowadza do błędnych wyników, które skutkują reklamacjami na kolor. Intensywność kolorów Dostawcy past pigmentowych pokazują bardzo okrojone dane techniczne swoich kolorantów. Sprowadzają się one zwykle do gęstości, suchej pozostałości plus odporności na światło w skali 8-stopniowej. Producenci past nie podają danych dotyczących zdolności do kolorowania oraz intensywności uzyskiwanej barwy. W Spektrochemie prowadzone są badania nad tymi właściwościami kolorantów. Polegają na określeniu intensywności barwy po zakolorowaniu bazowej farby białej kolorantem w ilości 2% wag. WRZESIEŃ-PAŹDZIERNIK 2014 Chemical Review l 15

4 Dla przykładu podajemy wyniki badań kolorantów bazujących na pigmencie nieorganicznym BiVa (bizmutowo-wanadowym) o indeksie kolorystycznym PY184 od czterech dostawców (fot 1). Najsłabszym odcieniem cechuje się próbka po prawej stronie na dole. Różnica odcienia tej powłoki w stosunku do próbki o najintensywniejszej barwie (po lewej na dole) wynosi E* ab = 9,6. Aby zbliżyć się intensywnością do koloru najintensywniejszego, dozowanie musi być na poziomie 3,5 % wag. (ΔE* ab = 1,0), co wiąże się z kosztem zakolorowania do wiaderka 10 litrów w wysokości 35 zł. Powłokę o najwyższej intensywności zakolorowano pastą droższą w zakupie, w ilości 2 % wag., a koszt zakolorowania wyniósł 22 zł. Mimo wyższej ceny pasty pigmentowej, koszt zakolorowania jest o 13 zł niższy. Pozostałe zakolorowane powłoki (po prawej i lewej stronie na górze) mają odpowiednio ΔE* ab = 0,4 i 0,6 (do próbki o najwyższej intensywności). Koszt zakolorowania tych próbek wynosi odpowiednio 25 zł i 26 zł. Jak widać, mimo praktycznie braku różnicy w odcieniu, koszt zakolorowania jest zdecydowanie wyższy. Takie badania wykonuje się w Spektrochemie rutynowo przy ocenie jakości kolororantów oraz systemów kolorowania. Pokazują one precyzyjnie różnice w intensywności odcienia, wymaganego poziomu dozowania pasty oraz kosztu zakolorowania farby czy tynku. Do tego dochodzą jeszcze badania odporności na działanie światła oraz stabilności zakolorowanej farby w czasie składowania. Brak odporności na światło Reklamacje na płowiejące kolory dręczą producentów od wielu lat. Zrzucając odpowiedzialność na pasty pigmentowe, że to one są słabej jakości, wytworzono swoisty mit o doskonałej odporności pigmentów nieorganicznych i miernej odporności pigmentów organicznych. Odporność powłok kolorowych na płowienie wcale nie zależy od pigmentu, lecz od tego, na jakich surowcach została przygotowana farba bazowa do zakolorowania. W Tabeli przedstawiono porównania odporności na światło farb przygotowanych na dwóch różnych napełniaczach i dyspersjach polimerowych zakolorowanych pastami pigmentowymi różnych dostawców. Po przeanalizowaniu przykładów w tabeli widać, że odporność na działanie światła nie zależy wyłącznie od pasty pigmentowej i pigmentu w niej zawartego. Badania te pokazują, że na trwałość barwy nie ma wpływu to, czy pigment jest organiczny czy Fot. 4. Nanoszenie farby do badania tzw. rozwoju koloru. nieorganiczny. Weźmy kolory pomarańczowe, gdzie najwyższą odporność uzyskała powłoka pigmentowana kolorantem dostawcy nr 2 (PO5) w farbie z dyspersją nr 1 i napełniaczem nr 2 E* ab = 0,8. Ta sama pasta pigmentowa zastosowana w farbie z dyspersją nr 1 i napełniaczem 1 posiada wynik E* ab = 2,2. Kolorant dostawcy nr 2 (PO74) w farbie na dyspersji nr 1 i napełniaczach 1 oraz 2 posiada wynik E* ab na poziomie 5,4-5,7. Ten sam kolorant zastosowany w farbie z inną dyspersją (nr 2) i napełniaczem 1 i 2 posiada wynik E* ab = na poziomie 1. Analizując wyniki badań dla kolorantów żółtych organicznych (ten sam P.I. dla wszystkich dostawców, PY74) widać, że sytuacja wygląda podobnie. W zależno- Zestawienie porównawcze odporności na światło powłok pigmentowanych różnymi pastami pigmentowymi. Farby dyspersyjne SOP 65% oparte o różne dyspersje polimerowe i napełniacze węglanowe. E* ab po 5 cyklach naświetlania lampą kwarcową i działaniu podwyższonej temperatury [3]. Kolorant Dyspersja polimerowa 1 Dyspersja polimerowa 2 Kolor P.I. Dostawca Napełniacz 1 Napełniacz 2 Napełniacz 1 Napełniacz 2 Pomarańczowy Magenta Żółte organiczne Czerwone tlenkowe PO74 2 5,7 5,4 1,1 1,0 PO5 3 2,2 0,8 1,3 1,5 PO34 4 4,0 3,6 2,1 1,0 PR122 PY74 PR ,3 1,6 0, ,6 3,4 4 2,4 1 1,7 0,9 2,3 1,0 2 1,4 0,8 1,6 1,0 3 1,9 0,8 0,3 1,3 4 3,0 2,5 3,0 1,9 1 2,5 1,3 1,4 0,9 2 3,1 2,2 2,5 1,6 3 1,9 3,9 0,8 0,6 4 1,8 1,0 1,5 0,9 16 l Chemical Review WRZESIEŃ-PAŹDZIERNIK

5 Fot. 5. Badania tendencji do obsychania past pigmentowych na powietrzu. ści od rodzaju dyspersji polimerowej oraz napełniacza, powłoki wykazują zróżnicowaną odporność na światło. Tym samym widać, że obalony został mit o braku odporności pigmentów organicznych, m.in. żółtego PY74 na działanie światła. Spoglądając na wyniki tych oraz pozostałych kolorów wyciągnąć można wniosek, iż nie ma wpływu na trwałość barwy zastosowana pasta pigmentowa, lecz użyta dyspersja polimerowa oraz napełniacze. Jak pokazuje doświadczenie badawcze Spektrochemu wpływ tu ma również proces przygotowywania farby (m.in. prawidłowe dyspergowanie zgodne z prawami fizyki). W obszarze dyspersji polimerowych wpływ mają pozostałości po polimeryzacji, m.in. inicjatory nadtlenkowe, które mogą być wzbudzane przez światło do reagowania ze środkami powierzchniowo czynnymi (dyspergatorami) oraz pigmentami. W wypełniaczach z kolei do takich reakcji wzbudzane mogą być zanieczyszczenia (fot 2) organiczne lub nieorganiczne, np. żelazo, mangan, które już na etapie produkcji farby są przyczyną rozpoczęcia reakcji z dyspersją polimerową i utworzenia związków podatnych na dalsze reakcje z pigmentami. Powstające w ten sposób problemy są wynikiem nieświadomego doboru surowców do produkcji farb i tynków. Stosowanie surowców dobrej jakości nie oznacza wcale drogiej produkcji, a wręcz przeciwnie. Tylko używając świadomie czystych napełniaczy oraz oczyszczonych dyspersji polimerowych niepodatnych na powodowanie dalszych reakcji można wytwarzać dobre jakościowo i trwałe powłoki, na które udziela się wieloletnich gwarancji, nawet na pastach organicznych! Fot. 6. Koloranty Jak usprawnić proces wdrażania systemu kolorowania? Biorąc pod uwagę powyższe problemy okazuje się, że wdrożenie systemu kolorowania to rzeczywiście zmora dla producentów farb i tynków. Oczywiście te problemy wynikają z podejścia które zdaniem Spektrochemu nie jest poprawne oraz z pewnych mitów, które krążą po rynku od wielu lat. Współpraca z partnerem o bogatym doświadczeniu zarówno w produkcji surowców (syntezie dyspersji polimerowych, wydobyciu napełniaczy, otrzymywaniu dodatków celowych, procesie produkcji past pigmentowych, itp.), jak również w produkcji wyrobów gotowych (np. farb i tynków dyspersyjnych) pozwala przejść przez te problemy w sposób pozwalający na ich świadome rozwiązanie. Takim partnerem jest Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Farb, Klejów i Polimerów Spektrochem specjalistyczne laboratorium surowców i technologii produkcji wyrobów malarskich oferujące autorskie rozwiązania w zakresie usprawniania wdrażania systemu kolorowania w produkcji farb i tynków dyspersyjnych: badania prowadzone celem wyboru kolorantów najbardziej optymalnych pod kątem jakości (intensywności barwy, zdolności do kolorowania, stabilności w czasie) oraz ceny (koszt zakolorowania przy określonej intensywności barwy), dostosowanie baz do potrzeb wdrożenia systemu kolorowania (modyfikacje surowcowe, recepturowe mające na celu dobór surowców do uzyskania najlepszych odporności na światło i trwałości powłok) dostosowanie baz do istniejących receptur dostawcy past pigmentowych najbardziej innowacyjna metoda opracowywania systemu kolorowania!! dostosowanie baz transparentnych do otrzymywania kolorów o każdej intensywności (nawet najciemniejszych) i doskonale kryjących przy kolorach żółtych, czerwonych i pomarańczowych WRZESIEŃ-PAŹDZIERNIK 2014 Chemical Review l 17

6 Fot. 7. Maszyna ręczna do kolorowania farb i tynków. Fot. 8. Przestrzeń barw Badania prowadzone celem wyboru kolorantów wykonywane są metodyką Spektrochemu i polegają na określeniu zdolności pasty pigmentowej do kolorowania białej bazy farby lub tynku dyspersyjnego i oznaczeniu intensywności tej barwy. Porównania kosztu zakolorowania do uzyskania określonego stopnia intensywności oraz różnic w odcieniu pomiędzy różnymi kolorantami pozwalają wybrać pasty o najbardziej ekonomicznym dozowaniu zarówno pod względem ilości kolorantu, jak i ceny jaką należy doliczyć aby uzyskać dany odcień. Dostosowanie baz celem wykazania wpływu surowców na trwałość np. dyspersji polimerowej, napełniacza, dodatków celowych, itp., na stabilność zakolorowanej farby lub tynku, trwałość powłoki malarskiej lub wyprawy tynkarskiej. Prace badawcze nad surowcami obejmują modyfikacje recepturowe pod względem zastosowania surowców czystych, bez zanieczyszczeń mogących reagować pod wpływem światła z pigmentami. Prace nad dostosowywaniem baz obejmują również zagadnienia prawidłowego zdyspergowania napełniaczy celem jeszcze większego podniesienia jakości farb i tynków. Fot. 9. Karty kolorów. Dostosowywanie baz do istniejących receptur na kolory. Każdy producent i dostawca past pigmentowych i systemów kolorowania posiada bazę receptur wzorcowych, na których opracowany został dany system kolorowania. Baza receptur zawiera dla każdego koloru np. notacji NCS receptury, które po zastosowaniu w bazie modelowej, jaką użył producent pasty pigmentowej, będą zgodne z wzornikiem. Jeżeli przygotujemy bazę o takich parametrach optycznych (białość, krycie, współrzędne barwy, zdolność do rozjaśniania, itp.) możemy z powodzeniem korzystać z receptur modelowych. Ten sposób jest autorskim rozwiązaniem Spektrochemu w usprawnianiu wdrażania systemów kolorowania. Zamiast wykonywać setki lub tysiące próbek z ustalaniem receptury na kolory ustala się receptury na bazę, na której sprawdza się kilka kolorów pod względem zgodności z wzornikiem. Prace badawcze i już istniejące opracowane w ten sposób systemy kolorowania pokazują, że sposób pozwala na uzyskanie niezwykłej powtarzalności i zgodności kolorów z wzornikiem. Warunkiem jest poprawność ustalenia receptur przez dostawcę past pigmentowych na bazach modelowych. Dzięki tej technologii można opracować cały NCS po wykonaniu około 10 próbek bazy o zróżnicowanej charakterystyce optycznej. Dostosowywanie baz transparentnych to kolejny zabieg mający na celu podniesienie jakości produkowanych farb i tynków. Spektrochem posiada opracowane, sprawdzone i funkcjonujące na rynku rozwiązania pozwalające na otrzymanie każdego koloru na bazie transparentnej. W przypadku farb dyspersyjnych opracowane rozwiązania pozwalają uzyskać doskonałe krycie przy kolorach, które powszechnie uważa się za niekryjące, np. żółte, czerwone i pomarańczowe. Na fot. 3 pokazano krycie powłoki farby żółtej uzyskanej z bazy TR tradycyjnie wytwarzanej (po prawej) oraz po modyfikacji Spektrochemu (po lewej). Uzyskany kolor posiada różnicę w stosunku do pierwotnej wersji E* ab = 0,2. Podsumowanie Wybierając system kolorowania, koloranty oraz ich dostawcę należy kierować się świadomym wyborem, który z kolei trzeba budować na podstawie badań, obserwacji i praktyki produkcyjnej. Mam nadzieję, że niniejszy artykuł przybliżył Państwu przyczyny powstawania problemów, z jakimi borykacie się przy wdrażaniu systemu kolorowania. Pomoc technologiczno-badawcza świadczona przez Spektrochem pozwala ominąć te problemy dzięki autorskim rozwiązaniom w zakresie doboru samych kolorantów, modyfikacji receptur, dostosowywania baz oraz właściwej oceny odporności i trwałości powłok. Literatura: [1] Starzenie wyrobów malarskich i powłok. Metody badawcze, znacznie praktyczne, określanie trwałości powłok oraz terminu przydatności wyrobów malarskich. Artur Pałasz. Materiały V Seminarium Spektrochemu, Czeladź [2] Odporność powłok malarskich i past pigmentowych na działanie światła i alkaliów. Artur Pałasz. Materiały V Seminarium Spektrochemu, Czeladź [3] Materiały VI Seminarium Spektrochemu (w przygotowaniu). Wyniki badan porównawcze past pigmentowych w różnych układach receptur farb dyspersyjnych. 18 l Chemical Review WRZESIEŃ-PAŹDZIERNIK

7 Dystrybuujesz surowce do produkcji farb, lakierów, tynków, szpachlówek? Współpraca z nami zapewni Ci profesjonalne narzędzia dla handlowców: charakterystyki surowców przeprowadzone w laboratorium Spektrochemu wykonującym najdokładniejsze i najobszerniejsze badania w Europie receptury ramowe opracowane na rynek polski i zgodne z jego realiami prezentacje i artykuły na podstawie wyników badań dyspersji polimerowych, napełniaczy, pigmentów i kolorantów, środków pomocniczych, itp. SPEKTROCHEM Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Farb, Klejów i Polimerów Spektrochem wykonuje badania jakości i powtarzalności dostaw surowców do produkcji farb, lakierów i chemii budowlanej. Badamy surowce do wyrobów wodorozcieńczalnych i rozpuszczalnikowych. Prowadzimy na zamówienie badania dyspersji polimerowych pod kątem charakterystyki SOP (stężenia objętościowego pigmentów i napełniaczy) i wykazania zależności rodzaju dyspersji i jej ilości w powłoce od: odporności na szorowanie białości, zażółcenia, odporności na światło krycia jakościowego i ilościowego przepuszczalności pary wodnej i wody plamoodporności wielu innych parametrów Posiadamy autorskie metody prowadzenia badań dyspersji polimerowych pozwalających ocenić czy dyspersja droga, jest rzeczywiście droga? (czy jej wpływ na właściwości powłoki pozwala zastosować jej dużo mniej w recepturze i tym samym obniżyć koszt wsadu?). Metody te obejmują również inne surowce. Wykonujemy badania napełniaczy naturalnych (dolomit, kalcyt, krystobalit, kaolin, kwarc mielony, mika, wollastonit, talk i inne) oraz syntetycznych (np. strącany węglan wapnia), jak również pigmentów (organicznych, nieorganicznych, w tym bieli tytanowej) oraz pigmentów specjalnych (podstawników bieli tytanowej, antykorozyjnych) pod kątem ich czystości, możliwości zastosowania w różnych układach, optymalnego poziomu dozowania, itp. Specjalizujemy się w badaniu efektywności środków pomocniczych (dyspergatorów, odpieniaczy, regulatorów powierzchni powłok, itp.). Szkolimy handlowców i doradców technicznych w zakresie surowców, ich jakości i zastosowania. Prezentujemy wyniki badań surowców i ich efektywności na spotkaniach szkoleniowych dostawców surowców z producentami farb i tynków. Organizujemy cyklicznie Seminaria Spektrochemu, na których prezentujemy wyniki badań surowców, autorskie rozwiązania technologiczne, rozwiązujemy problemy produkcyjne. Posiadasz karty techniczne, rekomendacje i prezentację od producentów surowców? Wszyscy je posiadają. Sprawdź, co możesz pokazać klientom po naszych badaniach! Specjalistyczne laboratorium surowców i technologii produkcji wyrobów malarskich Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Farb, Klejów i Polimerów SPEKTROCHEM ul. Dąbrowskiej 15, Tarnobrzeg tel./faks , spektrochem@poczta.onet.pl, kontakt: Artur Pałasz, tel. kom specjalista technologii wytwarzania i badania wyrobów malarskich oraz syntezy dyspersji polimerowych