WYROK Z DNIA 18 MAJA 2011 R., III AUa 196/11

Transkrypt

1 WYROK Z DNIA 18 MAJA 2011 R., III AUa 196/11 Pracę w warunkach szczególnych należy wiązać z zatrudnieniem na określonych stanowiskach zgodnie z wykazem do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) oraz zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, że praca w warunkach szczególnych winna być faktycznie wykonywana i to stale oraz w pełnym wymiarze to okres przebywania na zwolnieniu lekarskim po powrocie z eksportu, w czasie korzystania z urlopu bezpłatnego w macierzystym zakładzie pracy, nie jest okresem składkowym, a co za tym idzie nie można go doliczyć do okresów pracy w warunkach szczególnych. Również jako zasiłek chorobowy (w obecnej nomenklaturze okres nieskładkowy) nie powiązany z żadnym faktycznym zatrudnieniem nie może być zaliczony do pracy w warunkach szczególnych. art. 32 ust. 2, art. 6 i art. 7 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz ze zm.). Sędzia SA Bogumiła Burda (przewodniczący) Sędzia SA Roman Skrzypek (sprawozdawca) Sędzia SA Urszula Kocyłowska Sąd Apelacyjny w Rzeszowie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie z wniosku Ryszarda B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w Jaśle o emeryturę po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 maja 2011r. apelacji wniesionej przez stronę pozwaną od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 27 stycznia 2011 r. z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił odwołanie. U z a s a d n i e n i e Decyzją z r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w J., na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) oraz przepisów ustawy z r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz ze zm.) odmówił Ryszardowi B. prawa do emerytury w obniżonym wieku. ZUS uznał wnioskodawcy 27 lat, 4 miesiące i 19 dni zatrudnienia, w tym jedynie 14 lat, 9 miesięcy i 24 dni w warunkach szczególnych. Tak więc w ocenie organu rentowego wnioskodawca nie udowodnił 15 letniego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych. 1

2 W odwołaniu od powyższej decyzji Ryszard B. podkreślił, że pracując w Naftobudowie dwukrotnie przebywał na kontraktach zagranicznych, podczas których także wykonywał pracę w warunkach szczególnych, a po powrocie z kontraktów musiał obowiązkowo wykorzystać przysługujący mu z tego tytułu urlop wypoczynkowy w wymiarze 83 dni oraz przebywał na zwolnieniach lekarskich. Urlop ten, zgodnie z wystawionym świadectwem pracy, powinien zostać doliczony mu do stażu pracy. Ma on zatem wymagany do uzyskania świadczeń emerytalnych 15-letni okres pracy w warunkach szczególnych. W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko i wniósł o oddalenie odwołania. Zakład podniósł, że z dokumentacji osobowej wnioskodawcy wynika, że w okresie od r. do r. oraz od r. do r. przebywał na urlopie bezpłatnym oraz na zwolnieniu lekarskim, a zatem nie można uznać, że w tym czasie wykonywał prace w warunkach szczególnych. Wyrokiem z r. Sąd Okręgowy w K. zmienił zaskarżoną decyzję ZUS w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy Ryszardowi B. prawo do emerytury od r. i stwierdził brak odpowiedzialności organu rentowego. Sąd ustalił na podstawie akt osobowych, że wnioskodawca w okresie od r. do r. zatrudniony był w zakładzie Naftobudowa" S.A. Zakład Produkcji Metalowej Oddział w J. Wnioskodawca otrzymał za powyższy okres świadectwo pracy w warunkach szczególnych z dnia r., w którym wskazano, że zajmował on stanowisko ślusarza, montera konstrukcji wymienione w Wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze ( Dz.U. z 1983 r. Nr 8 poz. 43 ze zm.) w dziale XIV poz. 12. W powyższym okresie wnioskodawca dwukrotnie oddelegowany był do pracy za granicą. Najpierw w okresie od r. do r. przebywał w Iraku. Po powrocie od dnia r. do r. przebywał na zwolnieniu lekarskim, a po tym czasie w dniu r. wnioskodawca podjął zatrudnienie w macierzystym zakładzie pracy. Z rozliczenia okresu pracy na budowie eksportowej wynika, że wnioskodawca miał do wykorzystania 54 dni robocze urlopu, a wykorzystanego 26 dni, nie licząc okresu pozostawania na zwolnieniu lekarskim. Drugi raz wnioskodawca przebywał za granicą w okresie od r. do r. w RFN, a następnie od r. do r. był na zwolnieniu lekarskim i ponownie w dniu r. podjął zatrudnienie w macierzystym zakładzie pracy. Z rozliczenia okresu pracy na budowie eksportowej wynika, że wnioskodawca miał do wykorzystania 53 dni robocze urlopu, a wykorzystanego 41 dni, nie licząc okresu pozostawania na zwolnieniu lekarskim. W ocenie Sądu Okręgowego brak było podstaw do kwestionowania okresów po powrocie z budów eksportowych w Iraku czy RFN, bowiem jak wynika z zaświadczeń o rozliczeniu okresów pracy na tych budowach Ryszard B. po powrocie do kraju wykorzystywał zaległy urlop wypoczynkowy dewizowo złotowy, a ponadto dni robocze z tytułu skrócenia tygodnia nominalnego czasu pracy, urlop rozłąkowy, wolne soboty oraz dni robocze z tytułu prowadzenia 2

3 badań lekarskich. Funkcja wyżej wymienionych okresów wskazuje na ich charakter równoznaczny z zastępczymi dniami wolnymi, jakie pracodawca udziela pracownikowi w zamian za pracę np. w dni wolne od pracy bądź w godzinach nadliczbowych, a które wliczane są do czasu pracy w tym zakładzie. Potwierdzeniem takiej ich funkcji są przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 roku w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (Dz. U. nr 51, poz. 330 ze zm.), które w 3 ust. 4 stanowią, że okres zatrudnienia za granicą, a także przypadający bezpośrednio po nim okres zwolnień od pracy podlega wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, jeżeli pracownik podejmie zatrudnienie w macierzystym zakładzie pracy w terminie 14 dni od zakończenia pracy za granicą lub bezzwłocznie po ustaniu przyczyn niemożności podjęcia pracy, takich jak choroba lub inne przyczyny niezależne od pracownika. W przedmiotowej sprawie wnioskodawca Ryszard B. bezpośrednio po zakończeniu okresu przebywania na zwolnieniu lekarskim podejmował bezzwłocznie pracę w zakładzie macierzystym. Zatem Sąd uznał, że sporny, stanowiący łącznie 174 dni okres, jest okresem składkowym oraz okresem zatrudnienia wnioskodawcy w warunkach szczególnych, a zatem podlega wliczeniu do stażu pracy wnioskodawcy oraz do stażu pracy w warunkach szczególnych, od którego zależą uprawnienia emerytalne. Ustalenia powyższe wskazują, że wnioskodawca po zsumowaniu powyższego okresu pracy w warunkach szczególnych z okresem uznanym przez organ rentowy posiada wymagany 15 letni okres pracy w warunkach szczególnych, a zatem Sąd Okręgowy na podstawie art k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy Ryszardowi B. prawo do emerytury począwszy od dnia r., tj. od osiągnięcia wieku 60 lat. W apelacji od powyższego wyroku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w J. zarzucił naruszenie art. 184 w zw. z art. 32 ustawy z r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) i wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania. Zdaniem organu rentowego brak jest podstaw prawnych aby okresy urlopu wypoczynkowego, dni wolnych z tytułu różnicy czasu pracy oraz dni przeznaczonych na badania lekarskie oraz okresy zasiłku chorobowego traktować jako okresy pracy w warunkach szczególnych. Zgodnie z powołanym także przez Sąd I instancji rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (Dz. U. z 1990 r. Nr 44, poz. 259) czas wolny z tytułu tak zwanych różnic w czasie pracy przedłuża okres urlopu bezpłatnego i przysługuje za niego walutowy ekwiwalent pieniężny a okres takiego urlopu jest wliczany do czasu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Mając na uwadze treść w/w rozporządzenia, zdaniem organu rentowego sporne okresy mają wpływ na zakres uprawnień pracownika przysługujących względem pracodawcy, tj. mają wpływ na okres zatrudnienia, od którego zależy długość okresu wypowiedzenia; staż pracy, od którego liczony jest dodatek za staż pracy (wysługa); okres zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia do nagrody jubileuszowej; okres zatrudnienia, od 3

4 którego zależy wysokość odprawy pieniężnej w związku z rozwiązaniem stosunku pracy. Natomiast pozostają bez wpływu na uprawnienia emerytalne pracownika, tzn. nie mogą być brane pod uwagę przy ustalaniu łącznego wymiaru okresów składkowych i nieskładkowych, który jest badany przy ocenianiu prawa do emerytury a tym bardziej nie mogą zostać uwzględnione jako okresy pracy w warunkach szczególnych. W ocenie ZUS brak było również podstaw do uwzględnienia okresów zasiłku chorobowego do stażu pracy w warunkach szczególnych. Zgodnie z art. 32 ust.1 a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się: okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Przepis ten został dodany przez art. 1 pkt 16 ustawy z dnia r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1264). Wszedł w życie z dniem r. Z treści powołanego przepisu nie wynika jednak by okresy niewykonywania pracy z powodu korzystania z zasiłku chorobowego przed datą r. traktować jako okresy zatrudnienia w warunkach szczególnych. Zdaniem Oddziału przesądzająca w tej kwestii jest treść 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43), zgodnie z którym okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Wnioskodawca wniósł o oddalenie apelacji. Sąd Apelacyjny zważył, co następuje: Apelacja organu rentowego okazała się uzasadniona, a jej uwzględnienie wywołało skutek w postaci zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania. Na wstępie należy zauważyć, że uprawnienie do dochodzonej przez Ryszarda B. emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy w szczególnych warunkach, mogło być oceniane wyłącznie w oparciu o przepis art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. w Dz. U. Nr 153 z 2009 r., poz ze zm. ), z uwagi na datę jego urodzenia 14 września 1950 r. Oznacza to, iż do dnia 1 stycznia 1999 r. musiał on spełnić między innymi warunek łącznego okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej 25 lat, a ponadto wykazać, do tej daty 15 letni okres pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Poza sporem jest, że na wyżej oznaczoną datę, odwołujący legitymuje się okresem składkowym i nieskładkowym wynoszącym 27 lat, 4 miesiące i 19 dni oraz 14 lat, 9 miesięcy i 24 dni pracy w warunkach szczególnych. 4

5 Ostatecznie spór dotyczył dwu okresów, po zakończeniu przez wnioskodawcę pracy na kontraktach za granicą, a mianowicie: od do r., od do r. W okresach tych wnioskodawca przebywał na urlopie bezpłatnym w macierzystym zakładzie pracy, a wykorzystywał dni wolne z tytułu niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego z tytułu pracy eksportowej, dni wolne z tytułu różnic w normach czasu pracy, oraz dni wolne przeznaczone na badania lekarskie profilaktyczne. Ponadto w tych okresach wnioskodawca przebywał na zasiłkach chorobowych, ale co do kwestii zasiłkowej Sąd wróci na końcu uzasadnienia. Przypomnieć wypadnie, że definicję ustawową pracy w szczególnych warunkach zawiera art. 32 ust. 2 powołanej na wstępie ustawy emerytalno rentowej z dnia 17 grudnia 1998 r. Zgodnie z tym przepisem za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych na stanowiskach o znacznej szkodliwości dla zdrowia i o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Pracę taką pracownik musi wykonywać stale i w pełnym wymiarze czasu pracy co wynika z zapisu zawartego w 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), nadal obowiązującego, z mocy zapisu zawartego w ust 4 wyżej omawianego art. 32. Sąd I instancji ostatecznie doliczył wnioskodawcy do pracy w warunkach szczególnych praktycznie wszystkie dni po powrocie do kraju z eksportu z tytułu zaległego urlopu wypoczynkowego, z tytułu skrócenia tygodnia nominalnego czasu pracy, urlopu rozłąkowego, wolnych sobót oraz dni roboczych z tytułu prowadzenia badań lekarskich. To stanowisko obecnie nie znajduje akceptacji Sądu Apelacyjnego. Wspomniane okresy nie zostały wymienione przez ustawodawcę jako składkowe w art. 6, czy też jako nieskładkowe w art. 7 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 209 r. Nr 153, poz. 1227). I tak nie są to okresy ubezpieczenia (art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy), gdyż tymi z mocy art. 4 pkt 5 ustawy mogą być jedynie okresy występujące od dnia 1 stycznia 1999 roku. Nie są to także okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości określonej w przepisach ustawy z r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (tj. Dz. U. z 1989 r. Nr 25 poz. 137 ze zm.) art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy, gdyż z mocy obowiązujących w czasie istnienia tych okresów przepisów wypłacone ekwiwalenty nie stanowiły podstawy wymiaru składki (odpowiednio 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 13 grudnia 1976 roku w sprawie dostosowania niektórych przepisów o ubezpieczeniu społecznym i o ubezpieczeniu rodzinnym do zasad określających składniki funduszu płac (Dz. U. z 1976 r. Nr 40, poz. 239) oraz 7 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 roku w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia 5

6 społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (Dz. U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330). Należy w tym miejscu zauważyć, iż przedstawiona przez wnioskodawcę dokumentacja załączona do akt rentowych nie wskazuje aby wypłata ekwiwalentów dokonana była w polskiej walucie, co dodatkowo uzasadnia słuszność wyrażonego wyżej poglądu. Jedyną podstawą prawną umożliwiającą zaliczenie okresu zatrudnienia obywateli polskich za granicą jako okresu składkowego jest przepis art. 6 ust. 2 pkt 1b ustawy emerytalno rentowej. Dotyczy on także pracowników wykonujących zatrudnienie na budowach eksportowych. Jest on jednak ograniczony do okresu świadczenia pracy poza granicami kraju w ramach umów okresowych o pracę. Z dokumentacji znajdującej się w aktach organu rentowego wynika iż zatrudnienia wnioskodawcy za granicą miały charakter terminowy. Tym samym tylko okresy zatrudnienia na budowie eksportowej mogły być uznane jako składkowe. Okresów tych nie można wydłużyć o okresy niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego, do którego pracownik nabył prawo z tytułu pracy eksportowej, jak i z tytułu różnic w czasie pracy. Z mocy 10 ust. 4 i 25 ust. 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 roku w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (Dz. U. z 1990 r. Nr 44, poz. 259 ze zm.) pracownikom przysługiwały z tych tytułów jedynie ekwiwalenty pieniężne, które jednak ze swej prawnej natury nie stanowiły o przedłużeniu terminowej umowy o pracę. Stanowiły jedynie podstawę do wydłużenia urlopu bezpłatnego udzielanego przez macierzystego pracodawcę. Tego typu urlop nie został przez ustawodawcę wskazany jako okres nieskładkowy w art. 7 ustawy. Powyższe zdaniem Sądu II instancji uniemożliwia zaliczenie wnioskodawcy podanych spornych okresów do stażu ubezpieczeniowego. Reasumując Sąd Apelacyjny uznał za nietrafne orzeczenie Sądu I instancji, rodzące konieczność wydania w tym zakresie rozstrzygnięcia reformatoryjnego uwzględniającego wyrażone uprzednio poglądy. Sąd pragnie zauważyć, iż prezentowane przez niego stanowisko nie jest odosobnione (podobnie orzekł Sąd Apelacyjny w Katowicach w sprawie sygn. akt III AUa 2537/05, jak i tutejszy Sąd w sprawach III AUa 53/09 i III AUa 680/10). Znane są jednocześnie Sądowi rozstrzygnięcia odmienne (w tym wyrok Sądu Najwyższego w sprawie sygn. akt II UKN 505/98), których argumentacji prawnej jednak nie podziela. Końcowo wracając do zasiłków chorobowych, to z rozliczeń okresów pracy na budowie eksportowej z r. i r. wynika, że wnioskodawca przebywał na zasiłkach chorobowych w okresach od r. do r. (po powrocie z Iraku) oraz od r. do r. (po powrocie z RFN). Okresów tych wnioskodawca nie domagał się do zaliczenia do pracy w warunkach szczególnych, jednakże organ rentowy w apelacji przedstawił wywód, że okresy te nie podlegają wliczeniu do pracy w warunkach szczególnych mimo, że przypadają przed r. Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko ZUS, że okresów tych nie można zaliczyć do pracy w warunkach szczególnych, jednakże z nieco innych powodów. Otóż w okresach tych wnioskodawca przebywał na urlopie bezpłatnym w macierzystym zakładzie pracy, a w związku 6

7 z powyższym nie mógł przebywać na zasiłku chorobowym. Jak wynika z Rozliczeń okresów pracy na budowie eksportowej koszty z tytułu ewentualnych zwolnień lekarskich ponosiło Biuro Eksportu, jednakże zatrudnienie w firmie wysyłającej do pracy za granicą zakończyło się z dniem r. i odpowiednio z dniem r. Nota bene ZUS uwzględnia powyższe okresy pobierania zasiłku chorobowego jako okresy nieskładkowe. Znane są Sądowi Apelacyjnemu poglądy wyrażone chociażby w orzeczeniach Sądu Najwyższego z r. III UZP 10/03 (OSNP 2004/5/87), z r. I UK 400/07 (Lex nr ), czy z r. II UK 388/08 (Lex nr ), że do okresu pracy w szczególnych warunkach wlicza się okresy zasiłku chorobowego w czasie trwania tego stosunku przypadające po dniu wejścia w życie ustawy z r. o rewaloryzacji emerytur i rent oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.). Jednakże w niniejszej sprawie zasiłki chorobowe pozostają niejako w zawieszeniu, nie można ich powiązać z zatrudnieniem w Naftobudowie w J., gdzie wnioskodawca korzystał z urlopu bezpłatnego ani z zatrudnieniem w firmie wysyłającej do pracy za granicą, gdzie umowy terminowe skończyły się wcześniej. W związku z powyższym skoro pracę w warunkach szczególnych należy wiązać z zatrudnieniem na określonych stanowiskach zgodnie z wykazem do rozporządzenia Rady Ministrów z r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) oraz zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, że praca w warunkach szczególnych winna być faktycznie wykonywana i to stale oraz w pełnym wymiarze to okres przebywania na zwolnieniu lekarskim po powrocie z eksportu, w czasie korzystania z urlopu bezpłatnego w macierzystym zakładzie pracy, nie jest okresem składkowym, a co za tym idzie nie można go doliczyć do okresów pracy w warunkach szczególnych. Również jako zasiłek chorobowy (w obecnej nomenklaturze okres nieskładkowy) nie powiązany z żadnym faktycznym zatrudnieniem nie może być zaliczony do pracy w warunkach szczególnych. Orzeczenie Sądu Apelacyjnego znajduje podstawę prawną w treści powołanych przepisów prawa oraz w art k.p.c. 7