Analiza wybranych projektów europejskich dotyczących metodologii planowania zrównoważonej mobilności miejskiej (SUMP)

Transkrypt

1 MICHNEJ Maciej 1 Analiza wybranych projektów europejskich dotyczących metodologii planowania zrównoważonej mobilności miejskiej (SUMP) WSTĘP Współczesne tendencje w Europie dążą do zmiany tradycyjnego podejścia do planowania systemów transportowych w miastach, kładąc szczególny nacisk na angażowanie obywateli oraz współpracę instytucjonalną [1, 2, 3]. W ramach projektów badawczo-wdrożeniowych, realizowanych przez międzynarodowe konsorcja, opracowywana jest i doskonalona metodologia planowania zrównoważonej mobilności miejskiej, określana akronimem SUMP (Sustainable Urban Mobility Planning). Nowa koncepcja pozwala na realizację celów dotyczących ochrony klimatu i efektywności energetycznej nakreślonych przez Komisję Europejską m.in. w Planie Działań na Rzecz Mobilności Miejskiej [4] oraz Białej Księdze Transportu [5]. Przedstawione w niniejszym artykule wybrane projekty dotyczące metodologii planowania zrównoważonej mobilności miejskiej, nakreślają kierunek rozwoju w planowaniu systemów transportowych. 1. PRZYKŁAD SAMOOCENY WRAZ Z OCENĄ ŚRODOWISKA Projekt BUSTRIP, Baltic Urban Sustainable Transport Implementation and Planning (wdrażanie i planowanie zrównoważonego transportu miejskiego w rejonie bałtyckim) według [6] był jednym pierwszych projektów mających na celu udoskonalenie, przetestowanie oraz wdrożenie Planów Zrównoważonego Transportu Miejskiego (Sustainable Urban Transport Plans) (poprzedni termin stosowany na określenie obecnych planów SUMP gdzie transport zastąpiono przez mobility czyli mobilność). Celem projektu było m.in.: ustalenie skutecznej współpracy pomiędzy miastami w zakresie Planów Zrównoważonego Transportu Miejskiego (Sustainable Urban Transport Plans (SUTPs); wdrożenie planów SUTP poprzez działania pilotażowe. Projekt BUSTRIP wykorzystywał metodę oceny środowiska, aby pomóc miastom partnerskim w zrozumieniu znaczenia planowania oraz procesów w zakresie transportu miejskiego. Metodologia była zaprojektowana w taki sposób, żeby pomóc miastom partnerskim w przygotowaniu i wdrożeniu planów zrównoważonego transportu miejskiego. Ocena wykonywana w ramach projektu BUSTRIP polegała na ewaluacji efektów działania, uwzględniała ocenę równorzędnych partnerów (ekspertów z innych miast partnerskich) na temat efektów działań podejmowanych przez władze samorządowe miast, w kierunku uzgodnionego wzorca zrównoważonego transportu miejskiego. Wzorzec BUSTRIP SUTP ( BUSTRIP SUTP Benchmark ) opisywał cechy charakterystyczne, które powinny być widoczne w Planach Zrównoważonego Transportu Miejskiego, a zostały przyjęte w roku 2004 z ostatecznego raportu Eksperckiej Grupy Roboczej UE. Pierwszy etap procesu oceny środowiskowej wymagał od miast przygotowania raportów z samooceny, opisujących postęp dokonany w mieście w kierunku zrównoważonego transportu miejskiego. Raporty z samooceny zawierały profil miasta, czynniki sprawcze oraz oddziaływania związane z transportem miejskim oraz analizę rozbieżności opisującą procesy, które zastosowało miasto podczas przygotowywania aktualnych planów, strategii, działań i celów związanych z transportem. Opis ten został porównany z "idealnymi cechami charakterystycznymi wzorca do przygotowywania planów SUTP [6]. 1 Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki, Wydział Mechaniczny, Kraków; al. Jana Pawła II 37, tel: , maciej.michnej@mech.pk.edu.pl 3277

2 Samoocena służyła jako informacje wprowadzające dla zespołu oceny środowiskowej, który został wyznaczony specjalnie dla każdego miasta partnerskiego. Równorzędni partnerzy najpierw dokonali przeglądu i oceny raportu z samooceny, a następnie dokonali ustaleń co do wizyty mającej na celu przeprowadzenie oceny środowiskowej. W następnym etapie zespół ds. oceny środowiskowej, złożył w mieście wizytę trwającą 3-5 dni oraz przeprowadził przegląd i ocenę w oparciu o samoocenę oraz spotkania i rozmowy z interesariuszami, grupami interesów, politykami oraz urzędnikami służby cywilnej. Po wizycie zespół napisał raport z oceny środowiskowej dla ocenianego miasta, które następnie wykorzystało zarówno swój własny raport z samooceny, jak i raport zespołu w następnych etapach procesu planowania oraz przygotowywania Planu zrównoważonej mobilności miejskiej. Rezultaty samooceny projektu BUSTRIP dodatkowo ocenione przez równorzędnych partnerów były postrzegane jako sukces przez uczestniczących w procesie. Wniosły one konstruktywną krytykę w zakresie postępu miasta w kierunku systemów zrównoważonego transportu miejskiego oraz rozpoznały kluczowe zagadnienia, jak również zawierały zalecenia służące miastu pomocą w przyspieszaniu jego postępu w kierunku zrównoważonych systemów transportu miejskiego [6]. 2. OPRACOWANIE METODOLOGII PLANOWANIA ZRÓWNOWAŻONEJ MOBILNOŚCI W RAMACH PROJEKTU PILOT Proces przygotowania czterech planów zrównoważonego transportu miejskiego dla miast Evora, Lancaster, Tallinn, Brailla [7], został oparty m.in. na podstawie: rozwiązań stosowanych w Europie, ostatnich wyników projektów badawczo-rozwojowych, oraz fachowej wiedzy i doradztwa ekspertów. Procesy realizowane w projekcie są monitorowane i oceniane niezależnie w celu uzyskania informacji zwrotnych dotyczących użyteczności, efektywności i skuteczności stosowanych metod i narzędzi. Projekt PILOT składa się z czterech pakietów roboczych [7]: WP1: Stat-of-the-Art, SWOT, mapa drogowa: Pakiet ten zawiera prace przygotowawcze dla opracowania planów zrównoważonego transportu dla czterech miast uczestniczących w projekcie. Główne cele pakietu WP1 to: uwzględnienie w projekcie wyników pracy eksperckiej grupy roboczej dot. planów zrównoważonego transportu; przegląd praktyk tworzenia i realizacji planów zrównoważonego transportu miejskiego we wszystkich państwach członkowskich UE i krajach kandydujących; przegląd badań związanych z planowaniem zrównoważonego transportu miejskiego w państwach członkowskich UE; określenie mocnych i słabych stron, szans i zagrożeń (SWOT), dla każdego z miast projektu PILOT; przygotowanie tzw. indywidualnych map drogowych do przygotowania SUTP dla każdego z miast uczestniczących w projekcie PILOT. 3278

3 Rys. 1. Schemat projektu PILOT [7] WP2: Wytyczne, ocena i rekomendacje: Pakiet zakłada pracę z grupą doradców/ekspertów w celu opracowania wytycznych i zaleceń, dla czterech miast projektu PILOT, oraz doradztwo na późniejszym etapie przygotowywania planów zrównoważonego transportu miejskiego. Celem WP2 było opracowanie podręcznika dla przygotowania SUTP, który został wykorzystany w pierwszej kolejności w czterech miastach projektu PILOT, a następnie po zweryfikowaniu stał się ostateczną wersją materiałów zawierających wytyczne do szerokiego rozpowszechniania wśród interesariuszy w Europie. Prace w ramach przedmiotowego pakietu prowadziły do sformułowania zaleceń opracowanych w wyniku doświadczeń z procesu demonstracyjnego, jego oceny oraz konsultacji z ekspertami grupy doradczej. WP3: Przygotowanie i monitorowanie Zrównoważonego Planu Transportowego: W pakiecie roboczym WP3, cztery miasta projektu PILOT były wspierane w rozwoju zrównoważonego planu transportowego. Pakiet ten zawierał również zadania w zakresie monitorowania procesu wdrażania SUTP oraz niezależnej korekty procesu. Cele pakietu WP3 to: przygotowanie ostatecznej, gotowej do zatwierdzenia w każdym z czterech miast wersji SUTP; zaangażowanie obywateli i wszystkich interesariuszy lokalnych w procesie rozwoju SUTP; zabezpieczenie elastyczności w procesie przygotowania planu i zminimalizowanie odchyleń od uzgodnionych założeń; pomiar postępu i zbieranie informacji zwrotnej do oceny. WP4: Warsztaty i ocena: Pakiet koncentruje się na efektywnym wykorzystaniu wyników projektu w trakcie i po jego zakończeniu oraz na promowaniu planów zrównoważonego transportu miejskiego w Europie. Przyjęta strategia zapewni, że duża liczbie miast będzie regularnie informowana o postępach projektu za pomocą narzędzi internetowych oraz materiałów drukowanych. Wyniki oceny przeprowadzonej w projekcie stanowią podstawę zaleceń dla zainteresowanych stron przekazywanych z poziomu europejskiego do poziomu lokalnego. Dodatkowe wskazówki dla całego procesu demonstracji zostały przekazane poprzez zaangażowanie zewnętrznych ekspertów i praktyków w dziedzinie przygotowania SUTP [7]. 3279

4 3. USTANOWIENIE KRAJOWEJ I EUROPEJSKIEJ SIECI WSPARCIA DLA ZRÓWNOWAŻONEJ MOBILNOŚCI MIEJSKIEJ ENDURANCE Projekt ENDURANCE według [8] ma na celu pomóc miastom i regionom w rozwoju zrównoważonych planów mobilności w miastach (SUMP) poprzez ułatwianie tworzenia sieci, wzajemnego uczenia się i wymiany doświadczeń i najlepszych praktyk w różnych krajach. Główne cele projektu to: ustanowienie sieci współpracy w zakresie audytu, szkoleń i transferu polityk we wszystkich krajach UE i Norwegii dla potrzeb ustanowienia Planów Zrównoważonej Mobilności Miejskiej; zaangażowanie 250 miast w Europie do wdrożenia i realizacji zrównoważonych planów mobilności w miastach; podniesienie świadomości na temat zrównoważonego planowania mobilności w miastach i jego zalet na szczeblu krajowych i europejskich instytucji. Cele strategiczne w perspektywie długoterminowej (2020): Ustanowienia zrównoważonych planów mobilności w mieście (SUMP) jako głównej polityki miejskiej obsługiwanej na poziomie lokalnym, krajowym i europejskim. Zmniejszenie udziału środków transportu samochodu średnio o 5% w 400 z 483 miast powyżej 100 tysięcy mieszkańców w Europie. Publikacja raportu z realizacji projektu została przewidziana na kwiecień 2016 r. 4. PLANOWANIE ZRÓWNOWAŻONEJ REGIONALNEJ MOBILNOŚCI MIEJSKIEJ W REJONIE ALPEJSKIM - PUMAS Projekt PUMAS, "Planowanie Zrównoważonej Regionalnej Mobilności Miejskiej w rejonie Alpejskim" według [9] to projekt finansowany z Programu Przestrzeni Alpejskiej w okresie od lipca 2012 do czerwca 2015 roku. Alpejskie miasta stoją przed wspólnymi wyzwaniami mobilności miejskiej, które wymagają innowacyjnych i efektywnych kosztowo rozwiązań w zakresie mobilności. Wyzwania te zostały wymienione poniżej: ograniczony publiczny i prywatny budżet na infrastrukturę transportową; nadmierny ruch samochodowy w miastach; duże ilości rozdrobnionych systemów dostaw towarów przyczyniających się do kongestii; wzrost emisji CO 2 i hałasu, pogarszająca się jakość powietrza i negatywne oddziaływanie transportu na zdrowie; brak lub nieefektywna współpraca instytucjonalna dla rozwiązań długoterminowych; słabe postrzeganie współzależności pomiędzy miastami i regionami sąsiadującymi; brak zintegrowanego podejścia do planowania mobilności, planowania rozwoju i zagospodarowania miejskiego. Rejon Alp charakteryzuje się ciągłym wzrostem transportu pasażerskiego oraz towarowego w zakresie zarówno ruchu tranzytowego oraz sezonowego. Wzrasta również ruch regionalny pomiędzy miastami a rejonami wiejskimi. Projekt PUMAS oferuje rozwiązania powyższych wyzwań. Koordynuje rozwój koncepcji zrównoważonej regionalnej mobilności miejskiej, który mocno promuje postanowienia określone w Białej Księdze Transportu. Projekt PUMAS ma na celu: koncentrowanie się na uczestnictwie, integracji, ocenie i internalizacji kosztów jako nowy paradygmat w planowania mobilności; opracowanie, wdrożenie i ocenia 7 działań pilotażowych przy użyciu metod i narzędzi SUMP; generowanie najlepszych praktyk i doświadczeń dla innych; poprawę świadomości, wymianę, koordynację i rozwój regionalnych planów mobilności miejskiej (towarowych i pasażerskich) poprzez innowacyjną platformę komunikacyjną; 3280

5 stworzenie przestrzeni i społeczności tzw. Alpine National jako punktu odniesienia dla Słowenii, co gwarantuje trwałość efektów projektu po jego zakończeniu. Partnerstwo PUMAS stanowi komplementarne konsorcjum składające się z pięciu miast, jednego uniwersytetu, Izby Handlowej, agencji ochrony środowiska, operatora transportu, ośrodków badawczych z Włoch, Francji, Austrii, Niemiec i Słowenii. Program przestrzeni Alpejskiej jest programem współpracy transnarodowej UE dla Alp. Partnerzy z siedmiu krajów alpejskich współpracują ze sobą w celu wspierania rozwoju regionalnego w sposób zrównoważony [9]. WNIOSKI Przytoczone powyżej projekty pokazują, że transport miejski i mobilność nie powinny być celem samym w sobie, tylko powinny pozytywnie wpływać na wyższe cele, takie jak jakość życia i dobre samopoczucie obywateli. Stanowi to punkt wyjściowy dla opracowywanych w miastach Europy zachodniej koncepcji planowania zrównoważonej mobilności miejskiej (SUMP). Zależnie od krajowego kontekstu, może istnieć obowiązek prawny wymuszający rozwój zrównoważonych planów mobilności, jednak zawsze potrzebne jest prawdziwe zaangażowanie stron, aby tworzone plany były trwałe i skuteczne. Streszczenie W niniejszym artykule przedstawiono wybrane projekty europejskie dotyczące planowania zrównoważonej mobilności miejskiej (Sustainable Urban Mobility Plan - SUMP) mające wpływać na osiągnięcie europejskich celów związanych z ochroną klimatu i efektywnością energetyczną. Głównym celem zaprezentowanych projektów było wykorzystanie w procesach planowania, innowacyjnych, sprawdzonych w praktycznym działaniu i możliwych do implementacji rozwiązań m.in. w zakresie udziału społecznego, współpracy instytucjonalnej, doboru działań technicznych oraz monitorowaniu i ocenie. Poprzez tego typu działania jak opisane w niniejszym artykule projekty, miasta przyczyniają się do stworzenia lepszych i komfortowych warunków życia w mieszkańców w zakresie mobilności obejmującej wszystkie formy transportu w mieście. Słowa kluczowe: systemy transportowe, transport zrównoważony, mobilność, planowanie Analysis of the selected European projects concerning methodology of sustainable urban mobility planning (SUMP) Abstract This article presents selected projects concerning sustainable urban mobility planning SUMP which is aimed to the achievement of the objectives of the European climate protection and energy efficiency. The main objective of the presented projects was to use in planning process innovative solutions, for example in the field of public participation, institutional cooperation, selection of technical measures and monitoring and evaluation. Through such activities the cities contributes to a better and more comfortable living conditions of the residents in the area of mobility, involving all forms of transport in the city. Keywords: transport systems, sustainable transport, mobility, planning BIBLIOGRAFIA 1. Annex 1 Descritption of Work, Addressing Key Challenges of Sustainable Urban Mobility Planning, Acronym of the project: CH4LLENGE, kontrakt nr IEE/12/696/SI The state-of-the-art of sustainable urban mobility plans in Europe wrzesień 2012, Rupprecht Consult oraz Edinburgh Napier University, projekt EltisPlus 3. Michnej M., Zwoliński T. Planowanie zrównoważonej mobilności miejskiej - SUMP w ramach założeń projektu CHALLENGE. Transport Miejski i Regionalny 2/2014, s Biała Księga Transportu - Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu dążenie do osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu. Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Mobilności i Transportu GUIDELINES - Developing and Implementing a Sustainable Urban Mobility Plan - Rupprecht Consult Forschung und Beratung GmbH (Kolonia, Niemcy), opracowane w ramach projektu ELTISPLUS, nr kontraktu EACI/IEE/2009/05/S ,

6 6. Materiały informacyjne projektu BUSTRIP Sakari Saarinen, Finlandia (dawniej Związek Miast Bałtyckich, obecnie Miasto Helsinki). 7. Materiały informacyjne projektu PILOT. 8. Materiały informacyjne projektu ENDURANCE. 9. Materiały informacyjne projektu PILOT. 3282