Profilaktyka raka szyjki macicy. edukacja, szczepienia

Transkrypt

1 Profilaktyka raka szyjki macicy edukacja, szczepienia dla Miasta Duszniki Zdrój na lata Opracowała: Anna Podhalicz 1

2 Duszniki Zdrój 2008 SPIS TREŚCI: 1. Wstęp Zgodność z dokumentami strategicznymi dotyczącymi zdrowia publicznego Informacje o raku szyjki macicy Czym jest rak szyjki macicy? Co go powoduje? Jak przenosi się wirus HPV? Jak dochodzi do rozwoju raka szyjki macicy? Założenia programowe Cel Uzasadnienie Działania Edukacja Szczepienia Koszty finansowe

3 1. Wstęp Dane epidemiologiczne dotyczące zachorowań i zgonów z powodu nowotworów złośliwych pokazują, że są one jednym z najpoważniejszych problemów zdrowia publicznego na świecie, w Europie i w Polsce. W naszym kraju co roku na nowotwory złośliwe umiera ponad 90 tys. osób, a zarejestrowanych jest ok. 130 tys. nowych zachorowań. Nowotwory złośliwe są przyczyną ponad 20% zgonów. Pod względem zapadalności kobiet na nowotwory złośliwe na pierwszym miejscu znajduje się rak piersi, który stanowi ok. 22% zachorowań na nowotwory. Rak szyjki macicy zajmuje miejsce siódme i stanowi 5,3% zachorowań Polek na nowotwory złośliwe. W ostatnich latach wśród przyczyn zgonów Polek z powodu nowotworów złośliwych pierwsze miejsce zajmuje rak piersi, na drugim jest rak płuc, a następnie rak jelita grubego (odcinek okrężnicy), zaś rak szyjki macicy, podobnie jak w przypadku zachorowań, zajmuje siódme miejsce. Biorąc pod uwagę strukturę zgonów kobiet z powodu nowotworów złośliwych, rak szyjki macicy stanowi 5% tych zgonów. Dane światowe wskazują, że rak szyjki macicy jest drugim co do częstotliwości występowania nowotworem złośliwym, który dotyka kobiety i co do częstości przyczyną zgonów wśród kobiet z powodu tej choroby. Szacuje się, że na świecie liczba kobiet chorych na raka szyjki macicy sięga 1,4 mln. W 3

4 Europie jest on drugim najczęściej występującym nowotworem złośliwym u młodych kobiet (w wieku lata). W skali Europy, Polska należy do krajów o największej liczbie zarówno zachorowań, jak i zgonów spowodowanych rakiem szyjki macicy. Pod względem 5-cio letnich przeżyć chorych na te chorobę, zajmujemy ostatnie miejsce. Z danych epidemiologicznych wynika, że w Polsce rocznie na ten typ raka zapada ponad kobiet, a niemal umiera. Jest to jeden z najwyższych wskaźników w Europie. Statystyki dotyczące zachorowań i zgonów Polek na raka szyjki macicy w latach świadczą, że mimo upływu 40 lat niewiele się zmieniło w epidemiologii tego nowotworu pod względem zachorowań, zaś liczba zgonów wzrosła prawie dwukrotnie z (w roku 1993) do (w roku 2000) i nadal się utrzymuje na zbliżonym poziomie, podczas gdy w wielu krajach europejskich umieralność z tego powodu bardzo znacząco się zmniejszyła. Wydawałoby się, że przy znajomości etiologii i czynników ryzyka tego nowotworu wykrywalność i leczenie nie powinny być problemem zdrowotnym XXI wieku. Niestety zaskakująco złe są statystyki dotyczące wykrywania choroby we wczesnym stadium zaawansowania, a jest to wynikiem zbyt późnego zgłaszania się kobiet na badania cytologiczne. Wychodząc naprzeciw problemowi Gmina Duszniki Zdrój postanowiła wprowadzić program profilaktyki raka szyjki macicy do Programu Promocji Zdrowia dla miasta Duszniki Zdrój na lata

5 2. Zgodność z dokumentami strategicznymi zdrowia publicznego. Zapobieganie i leczenie nowotworów złośliwych stało się największym wyzwaniem dla systemu ochrony zdrowia w Europie, w tym również w Polsce na wiele najbliższych lat. Aby podkreślić rangę tego zagadnienia i uporządkować działania na różnych poziomach, opracowano szereg dokumentów strategicznych. Są to: I. Zdrowie dla Wszystkich w XXI wieku strategia została przyjęta w maju 1998r.; określa światowe priorytety umożliwiające osiągnięcie i utrzymanie możliwie najlepszego poziomu zdrowia w ciągu całego życia; oparta jest na 3 podstawowych wartościach: zdrowie jako podstawowe prawo człowieka, równość w zdrowiu i solidarność w działaniu pomiędzy krajami oraz społecznościami lokalnymi z uwzględnieniem różnicowania płci, współdziałanie jednostek, grup, instytucji lokalnych w działaniach na rzecz zdrowia. II. Europejski Kodeks Walki z Rakiem (wersja 3 rok 2003) został przygotowany i zatwierdzony przez Komitet Ekspertów Onkologii Komisji Europejskiej w 1987r, a jego nowa wersja w 1994r. oraz wersja najnowsza z 2003r.; stanowi oficjalnie przyjęty i funkcjonujący 5

6 program ochrony zdrowia publicznego krajów UE, koncepcję zwalczania chorób nowotworowych poprzez działania na różnych poziomach prewencji, aktualny stan wiedzy dotyczący zwalczania nowotworów złośliwych czynników ryzyka, profilaktyki nowotworów i ich leczenia, uwzględnia specyfikę narodowych programów nowotworowych, wykazuje sposoby zapobiegania zgonom z powodu nowotworów złośliwych. III. Narodowy Program Zdrowia na lata dokument strategiczny określający priorytety działań w obszarze zdrowia w Polsce w latach ; główny cel to poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności oraz zmniejszenie nierówności w zdrowiu; ma to nastąpić poprzez: kształtowanie prozdrowotnego stylu życia sprzyjającego zdrowiu, tworzenie środowiska życia, pracy i nauki sprzyjającego zdrowiu, aktywizowanie jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych do działań na rzecz zdrowia. IV. Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych ma za zadanie upowszechnienie zaleceń Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem; jego założenia są zgodne z priorytetami polityki zdrowotnej państwa; jego realizacja obejmuje lata ; cele: zahamowanie wzrostu zachorowań na nowotwory, osiągnięcie średnich europejskich wskaźników w zakresie wczesnego wykrywania nowotworów, osiągnięcie średnich europejskich wskaźników skuteczności leczenia, stworzenie warunków do wykorzystania w praktyce onkologicznego postępu wiedzy i przyczynach mechanizmów rozwoju nowotworów złośliwych, utworzenia systemu ciągłego monitorowania skuteczności zwalczania nowotworów w skali kraju i poszczególnych regionach. V. Zalecenia Polskiej Unii Onkologii. 6

7 3. Informacje o raku szyjki macicy. Rak szyjki macicy należy do nowotworów złośliwych o znanej etiologii i czynnikach ryzyka, co umożliwia prewencję oraz wykrywanie choroby we wczesnym stadium jej rozwoju. Podstawowym problemem zdrowia publicznego w naszym kraju jest zapobieganie zachorowaniu na raka (tzw. prewencja pierwotna) oraz wczesna diagnostyka (tzw. prewencja wtórna), a także skuteczne leczenie nowotworów. Czym jest rak szyjki macicy? Szyjka macicy Szyjka macicy stanowi zakończenie wąskiego kanału macicy. Znajduje się w niej małe ujście otwierające się do pochwy, które pozwala na wydostawanie się 7

8 krwi menstruacyjnej. Poza umożliwianiem odpływu krwi menstruacyjnej, szyjka macicy pełni także rolę bariery- zapobiega przechodzeniu infekcji z pochwy do wnętrza macicy. Odgrywa ona również istotną rolę w trakcie porodu, kiedy to otwiera się, pozwalając na poród dziecka. Choroba Rak szyjki macicy wywoływany jest przez pewne typy powszechnie występującego wirusa zwanego HPV lub wirusem brodawczaka ludzkiego. Choroba polega na nieprawidłowym i niekontrolowanym rozroście komórek nabłonka szyjki macicy. Istnieje ponad 100 typów wirusa HPV. Większość z nich to typy niskiego ryzyka, które nie wywołują raka szyjki macicy. Typy wysokiego ryzyka jednakże mogą powodować rozwój nieprawidłowych komórek, prowadzący do powstania raka szyjki macicy. Pomimo faktu, że typy te są mniej powszechne, w przypadku kontaktu z nimi poprzez stosunek seksualny łatwo przenoszą się one z osoby na osobę. Wyniki badania cytologicznego Jeśli badanie cytologiczne wykaże obecność nieprawidłowych komórek, naturalne jest, że będziesz się niepokoić. Dobra wiadomość jest taka, że przy wczesnym wykryciu, większość z wczesnych zmian komórkowych nabłonka szyjki macicy albo ustępuje samoistnie, albo dobrze odpowiada na leczenie, jeśli takowe jest wymagane, dzięki czemu można zapobiec postępowi raka. Istotne jest, byś wykonywała kolejne badania cytologiczne lub przychodziła na wizyty lekarskie, zgodnie z zaleceniem lekarza. Co go powoduje? 8

9 Główną przyczyną raka szyjki macicy jest zakażenie wirusem HPV. Wbrew rozpowszechnionej opinii, rak szyjki macicy nie jest chorobą dziedziczną, ani uwarunkowaną genetycznie. Naukowcy udowodnili, że wywoływany jest on przez pewne typy wirusa nazywanego wirusem brodawczaka ludzkiego lub w skrócie HPV. Istnieje ponad 100 typów wirusa HPV. Większość z nich to typy niskiego ryzyka, jednak typy wysokiego ryzyka, takie jak typ 16 i 18 mogą powodować rozwój nieprawidłowych komórek, prowadzący do raka szyjki macicy. Wirus ten łatwo się przenosi i jest szeroko rozpowszechniony. Szacuje się, że do 75% aktywnych seksualnie kobiet w ciągu swojego życia ulegnie zakażeniu wirusem HPV. Jak przenosi się wirus HPV? Wirus przekazywany jest w czasie stosunku seksualnego, a czasami nawet w wyniku intymnego kontaktu skóry narządów płciowych partnerów. Zatem ryzyko zakażenia wirusem HPV dotyczy każdej aktywnej seksualnie kobiety. Prezerwatywa nie daje ochrony przed zakażeniem wirusem, ponieważ skóra bezpośrednio wokół narządów płciowych również może go przenosić. Jeżeli utrzymujesz kontakty seksualne możesz być zagrożona niezależnie od wieku. 9

10 Jeżeli jesteś zakażona wirusem HPV wysokiego ryzyka, we wczesnych etapach (nawet przez wiele lat) możesz nie mieć żadnych objawów. Badanie cytologiczne umożliwia wczesne wykrycie zmian komórkowych dlatego regularne badania są tak ważne. 7 Zmiany chorobowe w komórkach występują początkowo w obrębie szyjki macicy. Jeżeli nie są leczone mogą się rozprzestrzeniać. Jak dochodzi do rozwoju raka szyjki macicy? Zakażenie onkogennymi typami wirusa HPV o wysokim ryzyku może się utrzymywać i z czasem doprowadzić do rozwoju raka szyjki macicy. Nawet jeżeli do tego dochodzi, na wczesnych etapach przebieg choroby jest bezobjawowy. Zakażone komórki mogą powoli przekształcać się w komórki nieprawidłowe, a następnie w komórki nowotworowe raka szyjki macicy. Proces ten może trwać latami, jeżeli zmian nie wykryje się we wczesnych 10

11 etapach. Właśnie tutaj badanie cytologiczne okazało się tak ważne w wykrywaniu zmian wynikających z zakażenia, dając możliwość ich wykrycia zarówno we wczesnych etapach, jak i w wiele lat po kontakcie z wirusem 4. Założenia Programowe Cele Programu jest wprowadzenie kompleksowego programu profilaktyki raka szyjki macicy obejmującego profilaktykę pierwotną w postaci szczepień, a tym samym doprowadzenie do wyeliminowania problemu zdrowotnego jakim jest rak szyjki macicy na terenie gminy Duszniki Zdrój. 11

12 Cel. Wprowadzenie kompleksowego programu profilaktyki raka szyjki macicy obejmującego profilaktykę pierwotną w postaci szczepień skierowanych do populacji dziewcząt z przedziału wiekowego lat i profilaktykę wtórną w postaci zapewnienia nieodpłatnych regularnych badań cytologicznych dla wszystkich kobiet w wieku lat, wspartych odpowiednią akcją uświadamiającą, informacyjną i edukacyjną skierowaną do pacjentów, lekarzy i pracowników służby zdrowia. Celem wprowadzenia takiego programu jest doprowadzenie do stopniowego ograniczenia, a z czasem wyeliminowania problemu zdrowotnego jakim jest rak szyjki macicy na terenie gminy Duszniki Zdrój. Uzasadnienie. Polska jest krajem o najgorszych statystykach dotyczących raka szyjki macicy w Unii Europejskiej. Według ostatnich dostępnych danych Krajowego Rejestru Nowotworów tylko w 2004r. na raka szyjki macicy zachorowało Polek, a zmarło Sytuacja ta nie zmienia się od lat. Ochrona zdrowia mieszkańców zgodnie z Ustawą o Samorządzie Terytorialnym jest jednym z zadań każdej gminy. Również Światowa Organizacja Zdrowia w dokumencie Przygotowania do wprowadzenia szczepionek przeciw HPV, zwraca uwagę, że należy włączyć informacje na temat szczepień przeciwko HPV i skierowań na nie do programów samorządowych w zakresie zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego nastolatków. Prowadzone obecnie działania mające na celu zmniejszenie zapadalności i umieralności na raka szyjki macicy oparte wyłącznie na bezpłatnych badaniach cytologicznych wśród kobiet lat nie rokują sukcesu. Doświadczenia międzynarodowe pokazują, ze takie działania mogą być 12

13 skuteczne jedynie w przypadku dotarcia z badaniami cytologicznymi do bardzo szerokiej populacji kobiet i utrzymania takiego stanu przez wiele lat. Obserwując postępy w realizacji Narodowego Programu Profilaktyki Raka Szyjki Macicy w Polsce, perspektywy zaistnienia tych dwóch warunków wydając się bardzo odległe. Należy pamiętać, że z miesiąca na miesiąc rośnie liczba krajów, w których szczepienia przeciw HPV są zalecane, a nawet refundowane w przypadku niektórych roczników dziewcząt. Szczepionka skierowana przeciwko czterem typom wirusa HPV 6, 11, 16 i 18 jest przeznaczona dla dzieci w wieku 9 17 lat oraz dziewcząt i kobiet od 16 do 26 lat. Polskie i międzynarodowe towarzystwa medyczne szczególnie zalecają szczepienie nastolatek, w celu zapewnienia im jak najlepszej ochrony przed wirusem HPV. Działania. 13

14 Gmina Duszniki Zdrój w ramach prowadzonej polityki zdrowotnej planuje wprowadzić program szczepień przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV), uznawanego za najważniejszy z czynników ryzyka rozwoju raka szyjki macicy. Edukacja. Programy edukacyjne dostosowane wiekowo do odbiorców, dzięki którym możliwe będzie przekazanie jak najpełniejszej wiedzy na temat wirusa HPV oraz raka szyjki macicy. Zdobyta wiedza zaowocuje w przyszłości większą świadomością całych rodzin i z pewnością zwiększy także stopień wykorzystania darmowych badań cytologicznych. Szczepienia. Zakup szczepionki przeciw wirusowi HPV typu 6, 11, 16, 18 oraz jej podanie. Merytoryczne przygotowanie kadry medycznej i pracowników służby zdrowia. Kampania uświadamiająca i informacyjna skierowana do dziewcząt, rodziców, instytucji edukacyjnych dotycząca znaczenia szczepień przeciw HPV. Harmonogram szczepień na rok 2009: połowa stycznia 2009 spotkanie informacyjne z rodzicami dziewczynek urodzonych w latach , a zamieszkującymi na terenie gminy, styczeń 2009 podjęcie stosownej uchwały, początek lutego 2009 nagłośnienie problemu, informacje do prasy, mediów lokalnych, początek lutego 2009 ogłoszenie konkursu na realizację świadczeń zdrowotnych z zakresu profilaktyki prozdrowotnej realizowanej 14

15 poprzez szczepienia profilaktyczne przeciw wirusowi HPV typu 6, 11, 16, 18, połowa lutego 2009 wybór najkorzystniejszej oferty, zakup szczepionek, koniec lutego 2009 podanie pierwszej dawki szczepionki, koniec marca 2009 podanie drugiej dawki szczepionki, koniec czerwca 2009 podanie trzeciej dawki szczepionki. Harmonogram szczepień na lata kolejne będzie wyglądał jak w roku 2009 z tą tylko różnicą, że będą szczepione coraz to młodsze roczniki. Rok 2009 dziewczynki urodzone w latach Rok dziewczynki urodzone w latach

16 5. Koszty finansowe. Koszt zakupu jednej szczepionki to ok zł. Biorąc pod uwagę wszystkie dziewczynki urodzone w latach czyli 64 osoby to roczny koszt całkowity wynosi zł. Gmina Duszniki Zdrój chcąc wesprzeć swoje mieszkanki opracowała program dofinansowania do zakupu szczepionki, tym samym rodzice nie będą ponosili kosztów zakupu szczepionki w całości, a jedynie będą pokrywać koszt I szczepienia czyli 400zł, koszt szczepienia II i III pokryje gmina, czyli 800zł. 16