ZMIANY STRUKTURY PRZESTRZENNEJ NIERUCHOMO CI JAKO PODSTAWA PROGNOZY PRZEKSZTA CE TERENÓW WIEJSKICH

Transkrypt

1 INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH INFRASTRUCTURE AND ECOLOGY OF RURAL AREAS Zmiany struktury przestrzennej... Nr 7/2011, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddzia w Krakowie, s Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi Adam Sanek ZMIANY STRUKTURY PRZESTRZENNEJ NIERUCHOMO CI JAKO PODSTAWA PROGNOZY PRZEKSZTA CE TERENÓW WIEJSKICH CHANGES OF REAL ESTATE SPATIAL STRUCTURE AS THE BASIS FOR PROGNOSIS OF TRENDS IN RURAL LANDS TRANSFORMATIONS Streszczenie Przedmiotem opracowania by y zagadnienia zwi zane ze zmianami w strukturze w adania i u ytkowania gruntów. Podejmowanie przez polski rz d jakichkolwiek dzia a w celu zmiany sytuacji polskiej wsi i kszta towania jej nowego obrazu wed ug wzorców zachodnich nie mo e si odbywa bez gruntownej analizy istniej cego stanu struktury przestrzennej gruntów. Analiza zmian zachodz cych w strukturze przestrzennej gruntów prowadzi do wyci gni cia ciekawych wniosków badawczych z historii obszaru, jego stanu zainwestowania i wnioskowanych przemian. S owa kluczowe: ewidencja gruntów i budynków, zmiany, struktury przestrzenne gruntów Summary The subject of this scientific description was problems relating to changes in structure of ground utility and landownership. Undertaking by polish government any works in order to change situation of polish country and to form its new look according to western models should by proceeded by complete analysis of present spatial structure of grounds. 209

2 Adam Sanek Analysis of changes in spatial structure of grounds leads to draw an interesting conclusion from history of area, state of investment and concepts of transformation. WST P Polska wie, pocz wszy od swej pierwotnej postaci niewielkiej osady, uleg a w ci gu wieków licznym przeobra eniom. Zmiany, jakie w niej zachodzi y, pocz tkowo samoistne, pó niej ju kontrolowane, ustali y jej dzisiejszy kszta t. Nie jest to niestety obraz pozytywny. Op acalno produkcji rolnej stale maleje, gospodarstwa s zbyt ma e i le wyposa one, przez co nie mog sprosta wymaganiom gospodarki rynkowej [Stelmach 1990]. W Polsce od wielu lat maleje te rola rolnictwa w gospodarce narodowej. W 1946 roku udzia rolnictwa w wytwarzaniu dochodu narodowego wynosi 60%, natomiast w 1990 roku ju tylko 14,5% [Ko odziejski 1997]. W obliczu radykalnych zmian w polityce rolnej pa stwa, wynikaj cych z uzyskania cz onkostwa w Unii Europejskiej, polska wie w tej formie nie ma szans przetrwania. Przedstawiciele Generalnego Dyrektoriatu (DG) do spraw rolnictwa w UE, stwierdzili, e polscy rolnicy musz zmodernizowa swoje sposoby gospodarowania, co bez w tpienia doprowadzi do tego, e wielu z nich b dzie zmuszonych do porzucenia rolnictwa, po to, aby pozosta e gospodarstwa mog y si powi ksza. Dlatego konieczne jest poznanie i dog bna analiza m.in. istniej cego stanu struktury przestrzennej gruntów, aby polski rz d móg podj jakiekolwiek dzia ania zmierzaj ce do przeobra e w istniej cej strukturze agrarnej, w celu przybli enia jej formy do standardów europejskich. Taka analiza pozwoli, bowiem na podj cie sensownych kroków w kierunku koniecznych przeobra e [Sanek 2001]. ZAKRES I METODY BADA Badaniami obj to obszar gminy Tokarnia, jednej ze 182 gmin, utworzonych w wyniku reformy administracyjnej województwa Ma opolskiego. Ten malowniczo ukszta towany obszar znajduje si w powiecie My lenice, na po udniowy zachód od tego miasta. Le y w odleg o ci ~50 km od Krakowa (rys. 1), na zachód od drogi Kraków Zakopane, przy jej odga zieniu w stron Jordanowa. Gmina Tokarnia zajmuje obszar oko o 6864 ha i nale y do rednich wielko ciowo gmin województwa ma opolskiego. W sk ad gminy wchodzi sze jednostek wiejskich: Bogdanówka o powierzchni 860,89 ha, Krzczonów 1560,55 ha, Skomielna Czarna 1317,91 ha, Tokarnia 1907,35 ha, Wi ciórka 729,24 ha i Zawadka 487,69 ha. 210

3 Zmiany struktury przestrzennej... Rysunek 1. Podzia administracyjny powiatu My lenice Figure 1. Administrative division of My lenice district Celem opracowania jest analiza struktury w adania i u ytkowania gruntów. Badania struktury przestrzennej przeprowadzono w 6 wsiach gminy. Dla ka dej z nich zgromadzono (na podstawie wykazów i rejestrów gruntów) niezb dne dane ewidencyjne. Analiz stanu istniej cego poprzedzono badaniem dynamiki zmian omawianych struktur w celu wskazanie skali i kierunku dokonuj cych si przeobra e. Ponadto w ramach koniecznego uzupe nienia analizy struktury w adania gruntami, zgromadzono i dokonano oceny danych dotycz cych istniej cej w gminie struktury obszarowej gospodarstw. W opracowaniu zastosowano metod komparatystyczn danych zawartych w podstawowych zbiorach ewidencji gruntów i budynków, takich jak: wykazy gruntów oraz rejestry gruntów. Powy sze informacje, jak równie dane dotycz ce struktury obszarowej gospodarstw, uzyskano w Urz dzie Gminy Tokarnia. Dodatkowe informacje pozyskano ze zbioru danych G ównego Urz du Statystycznego. 211

4 Adam Sanek 212 WYNIKI I DYSKUSJA Wzajemny uk ad linii granicznych, charakteryzuj cy ró ne sposoby u ytkowania gruntów oraz odmienne prawa w adania do poszczególnych ich cz ci kszta tuje tzw. struktur przestrzenn gruntów. Inaczej mówi c, struktura terenowa okre la uk ad obiektów powierzchniowych, których granicami s linie oddzielaj ce cz ci powierzchni ziemi o odmiennym sposobie u ytkowania gruntów i linie rozgraniczaj ce w terenie odr bne prawa w adania powierzchni ziemi [Frelek 1970]. Tabela 1. Struktura w adania gruntami w/g grup rejestrowych ewidencji gruntów i budynków w gminie Tokarnia Table 1. Structure of land possession according to cadastral groups register in Tokarnia commune Nr. grupy rejestrowej Number of register group Nazwa grupy rejestrowej Name of register group Gmina Commune ha [%] 1 Skarb Pa stwa 1.2 Pa stwowe Gospodarstwa Le ne Pa stw. jednostki organizacyjne Organy administracji publicznej gospod. zasobem nieruch. SP Grunty gmin i zwi zków gminnych. 4.1 Grunty gminnego zasobu nieruchomo ci Osoby fizyczne. W a ciciele i w adaj cy gruntami wchodz cymi w sk ad gosp. Rolnych W a ciciele i w adaj cy gruntami nie wchodz cymi w sk ad gosp. Rolnych Spó dzielnie 8.3 Inne spó dzielnie Grunty ko cio ów i zwi zków wyznaniowych Wspólnoty gruntowe Grunty powiatów Grunty powiatowego zasobu nieruchomo ci ród o : opracowanie w asne Source: own s elaboration Razem: Together: Struktura w adania zosta a przedstawiona w tabeli 1. Z danych zawartych w operacie ewidencji gruntów i budynków gminy wynika, e najwi ksz powierzchni w omawianej gminie zajmuj grunty b d ce we w adaniu indywidualnym. Grunty te zajmuj 5767 ha, co stanowi 84,03% powierzchni ca ej gminy, przy czym grunty gospodarstw indywidualnych zajmuj 4167 ha (60,72%). Grunty te wyst puj na terenie wszystkich wsi, co sugeruje, e gmina Tokarnia

5 Zmiany struktury przestrzennej... jest typowo rolnicza, a g ównym ród em utrzymania wi kszej cz ci mieszka ców jest praca na roli. Jednak z powodu z ej struktury agrarnej mi dzy innymi zbytniego wyd u enia dzia ek, powoduj cego wzrost kosztów produkcji rolniczej, a w perspektywie jej nieop acalno rolnictwo na tym terenie ma niewielk szans rozwoju. Du cz gruntów gminy w ka dej wsi zajmuj grunty indywidualne nie stanowi ce gospodarstw rolnych, o powierzchni do 1 ha (grupa rejestrowa 7.2). Grunty tej grupy zajmuj powierzchni 1600 ha, co stanowi 23,31% ogólnej powierzchni gminy. S to g ównie ma e dzia ki o powierzchni nie przekraczaj cej kilku, kilkunastu arów. Gmina Tokarnia le y w pobli u du- ej aglomeracji miejskiej (Kraków), a teren gminy jest atrakcyjny krajobrazowo i ekologicznie, dlatego te ludno miejska nabywa niewielkie dzia ki w celach rekreacyjnych. Powierzchni 812 ha, co stanowi 11,8% ogólnej powierzchni gminy, zajmuj lasy pozostaj ce w administracji Pa stwowego Gospodarstwa Le nego (grupa 1.2). Pozosta e grunty le ne znajduj si w r kach prywatnych i wchodz w sk ad gospodarstw indywidualnych. Stosunkowo du a powierzchnia terenów le nych wynika nie tylko z urozmaiconej rze by terenu, s to pozosta o ci wielkich puszcz. Wspólnoty gruntowe na omawianym terenie zajmuj powierzchni 8 ha, co stanowi 0,12% powierzchni ca ej gminy. W najbli szym czasie nale y oczekiwa podzia u wspólnot i przej cie jej gruntów przez w a cicieli. Pozosta e grupy zajmuj w kolejno ci: gminny zasób nieruchomo ci o powierzchni 82 ha, co stanowi 1,2%, organy administracji publicznej gospodaruj ce zasobem nieruchomo ci Skarbu Pa stwa 27 ha, co stanowi 0,4% ogólnej powierzchni gminy, ko cio y i zwi zki wyznaniowe 14 ha (0,2%), grunty powiatów i zwi zków powiatowych z wy czeniem gruntów przekazanych w u ytkowanie 3 ha (0,04%), grunty spó dzielni 1 ha (0,01%). Zarówno u ytkowanie gruntów, jak i struktura u ytków gruntowych zale od ró nych warunków naturalnych, jak glebowych, klimatycznych, rze by terenu i stosunków wodnych oraz uwarunkowa natury spo eczno ekonomicznej. Najwi ksze wymagania pod tym wzgl dem wykazuj grunty orne. U ytkowanie gruntów na badanym terenie mo na scharakteryzowa poprzez podanie procentu powierzchni, jak zajmuj poszczególne u ytki w stosunku do powierzchni ogólnej. Za racjonalne wykorzystanie rolniczej przestrzeni produkcyjnej z przyrodniczego, a tak e ekonomicznego punktu widzenia, uzna nale y takie, które w maksymalnym stopniu wykorzystuje naturalne predyspozycje terenu do okre lonych form u ytkowania, a jednocze nie zapobiega jego degradacji. Drugim elementem struktury przestrzennej gruntów jest struktura ich u ytkowania. Struktur u ytkowania gruntów w gminie Tokarnia przedstawiono w tabeli

6 Adam Sanek Tabela 2. Struktura u ytkowania gruntów w gminie Tokarnia Table 2. The structure of land use in Tokarnia commune U ytki Bogdanówka Krzczonów Skomielna Razem Tokarnia Wi ciórka Zawadka gruntowe Czarna gmina Arable land Ha % ha % ha % Ha % ha % ha % ha % U ytki rolne w tym: 373,23 43,35 709,88 45,49 697,97 52, ,52 53,56 278,87 38,24 177,68 36, ,15 47,55 Grunty orne 256,16 29,76 530,39 33,99 544,54 41,32 812,21 42,58 216,73 29,72 134,38 27, ,41 36,34 Sady 0,18 0,02 8,88 0,57 1,79 0,14 7,32 0,38 1,09 0,15 1,12 20,38 20,38 0,30 ki trwa e 6,14 0,71 45,35 2,91 8,20 0,62 27,67 1,45 3,68 0,50 2,66 0,55 93,70 1,37 Pastwiska trwa e 97,01 11,27 83,69 5,36 110,33 8,37 134,30 7,04 46,47 6,37 34,55 7,08 506,35 7,38 Grunty rolne zabudowane 13,74 1,60 37,27 2,39 33,00 2,50 39,42 2,07 10,90 1,49 4,96 1,02 139,30 2,03 Rowy - - 4,29 0,27 0,11 0,01 0,60 0, ,00 0,07 U ytki le ne w tym: 459,57 53,38 768,42 49,24 563,19 42,73 801,98 42,05 431,93 59,23 299,33 61, ,40 48,44 Lasy 453,6 52,69 728,04 46,65 552,66 41,93 781,05 40,95 424,54 58,22 295,77 60, ,67 47,14 Gr. zadrz. i zakrz. 5,91 0,69 40,37 2,59 10,50 0,80 20,93 1,10 7,39 1,01 3,56 0,73 88,73 1,29 Gr. Zabudowane 0,86 0,10 3,42 0,22 3,82 0,29 6,56 0,34 1,04 0,14 0,14 0,03 15,84 0,23 i zurbanizowane Tereny mieszkalne 0,51 0,06 2,93 0,19 1,58 0,12 1,39 0,07 0,13 0,02 0,04 0,01 6,58 0,10 Zurb. Tereny Niezab ,05 0,003 0,07 0, ,12 0,00 Inne tereny zabud. 0,21 0, ,71 0,13 4,78 0,25 0,63 0,09 0,10 0,02 7,43 0,11 Tereny rekr. Wypocz. 0,14 0,02 0,49 0,03 0,53 0,04 0,34 0,02 0,21 0, ,71 0,02 Drogi 20,14 2,34 37,03 2,37 31,33 2,38 44,84 2,35 14,88 2,04 8,61 1,77 156,84 2,29 Grunty pod wodami 4,96 0,57 37,21 2,38 19,49 1,48 14,90 0,78 1,82 0,25 0,17 0,03 78,52 1,14 w tym: Pow. P yn cymi 4,93 0,57 37,19 2,38 19,49 1,48 14,90 0,78 1,82 0,25 0,17 0,03 78,50 1,14 Pow. Stoj cymi - - 0,02 0,001-0,02 0,00 Nieu ytki 2,16 0,25 4,58 0,29 2,13 0,16 17,54 0,92 0,70 0,10 1,27 0,26 28,38 0,41 Tereny ró ne ,50 0,10 0,50 0,10 Ogó em gmina 860, , , , , , , ród o: Opracowanie w asne Source: own s elaboration Analizuj c zestawione w tej tabeli dane dotycz ce u ytkowania gruntów, mo na zauwa y, i najwi ksz powierzchni 3324,40 ha zajmuj u ytki le ne obejmuj ce 48,44% ogólnej powierzchni gminy. U ytki rolne zajmuj 3259,15 ha, co stanowi 47,55% ogó u. W ród u ytków rolnych dominuj grunty orne obejmuj ce 2494,41 ha (36,34% ogó u), pastwiska trwa e: 506,35 ha (7,38%), grunty rolne zabudowane: 139,30 (2,03%), ki trwa e: 93,70 (1,37%), 214

7 Zmiany struktury przestrzennej... sady: 20,38 (0,30%). Najmniejszy udzia w powierzchni u ytków rolnych stanowi rowy o powierzchni 5 ha, co stanowi 0,07% ca ej gminy. Grunty pod wodami obejmuj 78,52 ha, co stanowi 1,14% ogólnej powierzchni gminy, s to wody p yn ce (78,50 ha) i wody stoj ce (0,02 ha). Drogi zajmuj 156,84 ha (2,29%), za tereny zabudowane 15,84 ha (0,23%). Ponadto wyró nia si równie tereny ró ne, o powierzchni 0,50 ha i nieu ytki, które stanowi 28,38 ha (0,41%). S to obszary zaliczane do powierzchni nieprodukcyjnej wsi, czyli nie wykorzystanej w procesie produkcji rolniczej. Analizuj c struktur w adania gruntami nie mo na pomin oceny struktury powierzchniowej gospodarstw, gdy te dwa poj cia s z sob ci le zwi zane. Jednym z powa niejszych problemów gminy Tokarnia jest rozdrobnienie i rozproszenie gruntów w gospodarstwach indywidualnych. Jest to zjawisko wielce niekorzystne powoduj ce zahamowanie wzrostu produkcji rolnej. Zbyt ma e gospodarstwa, najcz ciej pozbawione kapita u stwarzaj cego szans na zwi kszenie skali produkcji i jej unowocze nienie, nie s w stanie zapewni ich w a cicielom dochodów gwarantuj cych utrzymanie. Gospodarstwa na tym terenie w wi kszo ci sk adaj si z wielu dzia ek rozrzuconych w ró nych miejscach wsi. rednia wielko gospodarstwa na tym terenie wynosi oko o 2,4 ha [Studium, 1998]. Tabela 3. Struktura obszarowa gospodarstw rolnych w gminie Tokarnia Table 3. Structure of farms area in Tokarnia commune Obszar gospodarstw Size of farms Bogdanówka Krzczonów Skomielna Czarna Tokarnia Wi ciórka Zawadka Razem gmina Commune together Ilo % Ilo % Ilo % Ilo % Ilo % Ilo % Ilo % do 1, , , , , , , ,0 2,00-4, , , , , , , ,5 5,00-6, ,3 8 2,9 6 2,4 6 1,5 4 4,6 3 4,7 40 3,4 7,00-9, , , ,99 pow.15,00 Razem together ród o: WUS i obliczenia w asne Source: WUS and own s calculations W gminie Tokarnia jest 1178 gospodarstw indywidualnych (tab. 3), najwi cej w Tokarni 391, Krzczonowie 273 i Skomielnej Czarnej 249. We wsi Tokarnia znajduje si równie najwi ksze i jedyne w ca ej gminie gospodarstwo z przedzia u od 7 do 9,99 ha. Natomiast najmniej gospodarstw 64 wyst puje we wsi Zawadka, co wi e si z tym, e jest ona najmniejsz wsi na tym 215

8 Adam Sanek terenie. Natomiast wie Bogdanówka posiada 115 gospodarstw, a wie Wi ciórka 86. Bior c pod uwag wielko gospodarstw, w gminie Tokarnia znajduje si najwi cej gospodarstw w dwóch przedzia ach powierzchniowych od 2 do 4,99 ha 583 gospodarstwa i do 2 ha 554. Taki stan rzeczy nie wyró nia gminy Tokarnia, gdy na terenie po udniowej Polski przewa aj gospodarstwa niewielkie. Przyk adowo na terenie województwa ma opolskiego jest gospodarstw w tym nale y do pierwszej grupy obszarowej i gospodarstw z grupy drugiej, natomiast do pozosta ych trzech grup zaliczono tylko Zauwa y nale y, i dwie pierwsze grupy obszarowe to 86,7% ogólnej liczby gospodarstw w województwie, a pozosta e grupy obszarowe to 13,3%. Taka struktura obszarowa gospodarstw porównywalna jest do stanu w gminie Tokarnia, gdzie gospodarstwa z pierwszej i drugiej grupy stanowi 96,5%, a pozosta e 3,5%. Analizuj c powy sze dane, stwierdzi nale y, e na terenie gminy dominuj gospodarstwa ma e, które z ekonomicznego punktu widzenia charakteryzuj si niewielk op acalno ci. Jako e Tokarnia jest gmin rolnicz, a na jej terenie przewa aj ma e gospodarstwa rodzinne przypuszcza mo na, e cz mieszka ców utrzymuje si nie tylko z pracy na roli, ale te dodatkowo pracuje w innych pozarolniczych dzia- ach gospodarki. Dlatego tak istotnym problemem staje si likwidacja wielu zak adów przemys owych, a co za tym idzie wzrost bezrobocia na wsi. Te wszystkie czynniki powoduj, e ma e gospodarstwa rodzinne coraz bardziej ubo ej i staj si mniej wydajne, a przez to nierentowne. Istnieje, wi c potrzeba zmiany polityki rolnej i stworzenie szans rozwoju gospodarstwom rolnym. Podejmowanie jakiekolwiek dzia a zwi zanych ze zmian, napraw istniej cej struktury agrarnej wymaga znajomo ci rodzaju zmian wprowadzanych do operatu ewidencji gruntów i budynków [Sanek, 1995]. Wszystkie zmiany, jakie zachodz w strukturze w adania i u ytkowania gruntów znajduj swoje odbicie w operacie ewidencji gruntów [Hopfer, 1994]. Prowadzenie operatu ewidencji gruntów zmierza do utrzymania jego danych w zgodno ci ze stanem faktycznym i prawnym na gruncie, poprzez dokonywanie zmian skre lenie danych nieaktualnych i wpisanie nowych. Zmiany wprowadzane do operatu ewidencyjnego mo na podzieli na podmiotowe i przedmiotowe. Rodzaj i struktur zmian wprowadzanych w ewidencji gruntów w ci gu pi ciu lat przedstawia tabela 4. Z danych przedstawionych w tej tabeli wynika, e dokonano 1170 zmian, z czego 84,6% (990) to zmiany podmiotowe, a 15,4% (180) przedmiotowe. Równocze nie ze zmianami w strukturze w adania gruntami zachodz równie zmiany w strukturze u ytkowania gruntów. Jak wida z danych zawartych w tabelach 4 i 5 zmian przedmiotowych w latach by o 180. W tym w 2005 roku by o 29, w nast pnym roku by o 32 zmiany, w roku 2007 by o ich najmniej, bo tylko 18, w 2008 roku 50 i w 2009 roku by o ich najwi - 216

9 Zmiany struktury przestrzennej... cej, bo a 51. Zmiany te dotyczy y granic i powierzchni dzia ek, klasyfikacji gleboznawczej oraz pomy ek i poprawiania b dów. Tabela 4. Ogólna liczba zmian w poszczególnych wsiach gminy Tokarnia Table 4. General number of changes in particular village in Tokarnia commune Wie Willage Bogdanówka Krzczonów Skomielna Czarna Tokarnia Wi ciorka Zawadka Lata Years Zmiany podmiotowe Personal changes Zmiany przedmiotowe Objective changes Razem Together Razem Razem Razem Razem Razem Razem RAZEM ród o: opracowanie w asne. Source: own s elaboration. 217

10 Adam Sanek Tabela 5. Struktura zmian dokonanych w ewidencji gruntów na przyk adzie gminytokarnia Table 5. Structure of changes were made in the land registration in Tokarnia commune Rok Year Rodzaj zmiany Type of change Bogdanówka Liczba zmian w poszczególnych wsiach Quantity of changes in particular villages Krzczonów Skomielna Czarna Tokarnia Wi ciórka Zawadka Razem gmina Commune together granic i pow dzia ki klasyfikacji glebozn. Pomy ek i b dów RAZEM granic i pow dzia ki klasyfikacji glebozn. Pomy ek i b dów RAZEM granic i pow dzia ki klasyfikacji glebozn. Pomy ek i b dów RAZEM granic i pow dzia ki Klasyfik. glebozn. Pomy ek i b dów RAZEM granic i pow dzia ki Klasyfik. glebozn Pomy ek i b dów RAZEM ród o: opracowanie w asne. Source: own s elaboratio. 218

11 Zmiany struktury przestrzennej... PODSUMOWANIE Z przeprowadzonej analizy struktury w adania i u ytkowania gruntów, struktury gospodarstw rolnych i dynamiki zmian w operacie ewidencyjnym mo na wyci gn nast puj ce wnioski: do najbardziej uci liwych problemów wyst puj cych w gminie Tokarnia nale : szachownica gruntów, rozdrobnienie gospodarstw, znaczny udzia gruntów nale cych do ró niczan, pe ne wykorzystanie zasobów przyrodniczych i glebowych sprzyjaj cych rolnictwu b dzie mo liwe dopiero wówczas, gdy ulegnie poprawie struktura obszarowa gospodarstw równie ze wzgl du na zainteresowanie tym terenem ludzi z zewn trz, du y nacisk powinno si k a na rozwój turystyki, w tym równie agroturystyki. W projekcie scale nale y uwzgl dni wydzielenie zwartych kompleksów terenów przeznaczonych pod budownictwo letniskowe czy rekreacj. koncepcja rozwoju turystyki, czy agroturystyki w omawianej gminie warta jest rozwa enia i wyci gni cia wniosków, zw aszcza w obliczu rosn cego zainteresowania tymi formami wypoczynku Interesuj ce pod wzgl dem walorów przyrodniczo krajobrazowych tereny gminy Tokarnia, wsparte dodatkowo w a ciwie zorganizowanym zapleczem oraz odpowiedni reklam, mog by atrakcyjne dla inwestorów i przysz ych turystów. Szans dla turystyki wiejskiej na tym terenie jest przeci enie modnych rejonów. Proponowane rozwi zania, cho konieczne, nie mog by zrealizowane bez w a ciwej polityki rolnej pa stwa stworzenia odpowiednich przepisów prawnych chroni cych rolników i mieszka ców wsi i zapewnienia nale ytego zaplecza finansowego warunkuj cego wprowadzenie jakichkolwiek zmian. BIBLIOGRAFIA Frelek M Geodezja rolna. PPWK, Warszawa. Hopfer A Geodezja Urz dze Terenów. PWN Warszawa. Ko odziejski M Wielofunkcyjny rozwój terenów wiejskich w Polsce i w krajach Unii Europejskiej, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa, Warszawa. Sanek A Dynamika zmian w strukturze w adania i u ytkowania gruntów na przyk adzie wsi Ko cielec, Sesja Naukowa AR w Krakowie, z. 44. Stelmach M. i in Obszary wiejskie i grunty rolnich.wyniki bada ankietowych, Wroc aw. Studium uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennegogminy Tokarnia, cz I. Diagnoza uwarunkowa i okre leniestrategii rozwoju Praca zbiorowa. Kraków, ASTA PLAN. 219

12 Adam Sanek Dr in. Adam Sanek Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Katedra Geodezji Rolnej, Katastru i Fotogrametrii Kraków, ul. Balicka 253A tel. (12) Recenzent: Prof. dr hab. in. Edward Preweda