DZIAŁALNOŚĆ EUROPEJSKIEJ AGENCJI OBRONY W OBSZARZE BADAŃ I TECHNOLOGII OBRONNYCH INFORMACJE OGÓLNE

Transkrypt

1 DZIAŁALNOŚĆ EUROPEJSKIEJ AGENCJI OBRONY W OBSZARZE BADAŃ I TECHNOLOGII OBRONNYCH INFORMACJE OGÓLNE 1. Istota Europejskiej Agencji Obrony Europejska Agencja Obrony (EDA) została powołana decyzją Rady Unii Europejskiej (tzw. Wspólne Działanie - Joint Action) w dn. 12 lipca 2004 r. w celu wspierania wysiłków państw członkowskich w zakresie poprawy ich zdolności obronnych. Swoje zadania EDA realizuje w takich obszarach jak: - rozwój zdolności obronnych w zakresie zarządzania w sytuacjach kryzysowych, szczególnie poprzez określanie w porozumieniu z odpowiednimi organami i instytucjami Unii Europejskiej wymagań dotyczących przyszłych zdolności obronnych; - promocja i rozwijanie europejskiej współpracy w zakresie uzbrojenia 1 ; - wzmacnianie Europejskiej Technologicznej i Przemysłowej Bazy Obronnej (European Defence Technological and Industrial Base EDTIB) oraz stworzenie Europejskiego Rynku Sprzętu Obronnego 2 ; - zwiększenie efektywności w zakresie badań i technologii obronnych (European Defence Research and Technology - EDRT) 3. Europejska Agencja Obrony, w skład której wchodzą obecnie wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej, z wyjątkiem Danii 4, została podporządkowana Radzie Unii Europejskiej, która sprawuje nad nią polityczną kontrolę. Na czele Agencji stoi Wysoka Przedstawiciel Unii Europejskiej do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa (Catherine ASHTON) będąca równocześnie przewodniczącą zbierającej się w formule ministrów obrony Rady Sterującej (tzw. Steering Board), która jest najwyższym organem decyzyjnym EDA. Rada Sterująca zbiera się również w formule Krajowych Dyrektorów ds. Badań i Technologii (National Research and Technology Directors Steering Board), Krajowych Dyrektorów ds. Uzbrojenia (National Armaments Directors Steering Board) oraz Krajowych Dyrektorów ds. Rozwoju Zdolności (National Capabilities Directors Steering Board). 1 Proponowanie nowych wielonarodowych projektów współpracy w zakresie obecnych i przyszłych zdolności obronnych. 2 Zgodnie z przyjętą w dniu 14 maja 2007 r. strategią EDTiB, celem państw UE powinno być stworzenie niezależnej od zewnętrznych dostawców technologii i uzbrojenia, konkurencyjnej oraz ukierunkowanej na rozwój zdolności europejskiej bazy podmiotów świadczących usługi na rzecz obronności. 3 Promowanie działań badawczych, wzmacnianie przemysłowego i technologicznego potencjału Europy, koordynowanie i planowanie wspólnych prac badawczych oraz zarządzanie kontraktami w zakresie badań i technologii. 4 Królestwo Danii na podstawie art. 6 do Traktatu o Unii Europejskiej, nie uczestniczy w opracowywaniu i wprowadzaniu w życie decyzji i działań Unii Europejskiej w zakresie obronności (tak zwana klauzula opt-out). 1

2 Struktura Agencji stanowi odzwierciedlenie realizowanych przez nią zadań i obejmuje 4 dyrektoriaty zajmujące się odpowiednio sprawami z zakresu zdolności obronnych, uzbrojenia, badań i technologii obronnych oraz przemysłu i rynku obronnego. Za bieżące kierowanie pracami Agencji odpowiada Dyrektor Wykonawczy (Claude-France ARNOULD), która sprawuje nadzór nad działającymi w jej strukturach komórkami oraz zatrudnionym personelem Dyrektoriat ds. Badań i Technologii Dyrektoriat ds. Badań i Technologii jest głównym miejscem w strukturze EDA, pozwalającym na nawiązywanie współpracy państw członkowskich w zakresie realizacji wspólnych projektów i programów naukowo-badawczych, których celem jest rozwój technologii obronnych. Podstawowym instrumentem współpracy państw są Panele Technologiczne (CAPTECH), w pracach których biorą udział eksperci poszczególnych państw członkowskich. W pracach Paneli Technologicznych, oprócz ekspertów reprezentujących interesy sił zbrojnych państw członkowskich, zaangażowani są również przedstawiciele podmiotów naukowo-badawczych i europejskiego przemysłu. W strukturach Dyrektoriatu do spraw Badań i Technologii funkcjonuje obecnie dwanaście takich paneli. Zostały one zgrupowane w ramach trzech obszarów tematycznych: pozyskiwanie i obróbka informacji (Information Acquisition and Processing - IAP); kierowanie, energia i materiały (Guidance, Energy and Materials - GEM); środowisko, systemy i modelowanie (Environment, Systems and Modelling - ESM) Programy i projekty naukowo-badawcze Podstawowym narzędziem współpracy państw członkowskich EDA w dziedzinie badań i technologii obronnych są programy i projekty naukowo-badawcze. Zgodnie z zapisami Wspólnego Działania, powołującego do życia Agencję, wyróżnia się dwa zasadnicze ich rodzaje: programy kategorii A oraz projekty kategorii B. Głównym celem większości z nich jest zademonstrowanie działania określonych rozwiązań technologicznych 7. Wynik projektu jest najczęściej opracowywany w formie demonstratora/demonstratorów technologii, który nie jest gotowym UiSW, a jedynie środkiem pozwalającym na zademonstrowanie, czy dana technologia lub koncepcja jest możliwa do osiągnięcia od strony 5 Agencja zatrudnia obecnie ponad 100 osób. Są wśród nich pracownicy zatrudniani bezpośrednio przez Agencję (tzw. Temporary Agents) oraz osoby delegowane przez państwa ją tworzące (tzw. Seconded National Experts). 6 Działalność paneli jest koordynowana przez wskazanych ekspertów EDA. Narzędziem uzupełniającym działalność panelu jest dedykowane forum w internetowym portalu Europejskiej Agencji Obrony, tzw. EKSTRANECIE. 7 Zdarzają się również takie projekty kategorii B, których celem jest przygotowanie analiz, czy też wypracowanie wspólnych standardów. 2

3 technologicznej, finansowej lub czasowej. Demonstrator technologii, który jest rozwijany we współpracy w ramach EDA, składa się z komponentów dostarczonych przez podmioty przemysłowe lub naukowe tworzące międzynarodowe konsorcjum. Dopóki konsorcjum funkcjonuje jako wykonawca projektu, dopóty istnieje demonstrator. Po zakończeniu realizacji projektu, demonstrator przestaje istnieć 8. Programy kategorii A są flagowym instrumentem wykorzystywanym przez Agencję w dziedzinie badań nad nowymi technologiami obronnymi. W programach tych, co do zasady, powinny uczestniczyć wszystkie państwa członkowskie. Środki finansowe przeznaczone na ich realizację stanowią sumę wkładów zainteresowanych krajów. Projekty realizowane w trakcie trwania programu są wybierane w drodze postępowań konkursowych 9. Od czasu powołania EDA ustanowiono trzy programy tego typu. Obecnie w ich ramach realizowanych jest ponad 30 projektów 10. Drugim najbardziej popularnym narzędziem międzynarodowej współpracy w dziedzinie badań i technologii obronnych są projekty kategorii B, które są ustanawiane z inicjatywy państw w nich uczestniczących. W projektach tych nie stosuje się zasad konkursowych w rozumieniu Ustawy o zamówieniach publicznych. Środki, które państwa przeznaczają na ich realizację, pokrywają wyłącznie koszty zadań wykonywanych przez podmiot krajowy w ramach międzynarodowego konsorcjum realizującego dany projekt. W Europejskiej Agencji Obrony realizowane są również projekty finansowane bezpośrednio z jej budżetu operacyjnego. Umożliwiają one opracowywanie różnego rodzaju prac studyjnych, analiz oraz studiów wykonalności, których głównym celem jest zarekomendowanie określonych rozwiązań. Ten rodzaj projektów wykorzystywany jest przez większość dyrektoriatów funkcjonujących w Agencji. 4. Etapy przygotowania projektu naukowo-badawczego kategorii B Programy i projekty naukowo-badawcze realizowane są przez państwa członkowskie Agencji w oparciu zatwierdzone przez Radę Sterującą EDA zasady i procedury 11. Przygotowanie propozycji projektu naukowo-badawczego kat. B 8 Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy demonstrator został w całości opracowany przez jednego wykonawcę. 9 W praktyce nie dopuszcza się do sytuacji, w której państwo, pomimo wkładu do budżetu programu, nie uczestniczy w realizacji zadań projektowych. Zdarzają się natomiast sytuacje, w których koszt realizowanych przez dany kraj projektów jest mniejszy niż finansowy wkład do programu. 10 Jest to uruchomiony pod koniec 2006 r. Program Ochrona Wojsk (Force Protection), zatwierdzony w maju 2008 r., program Innowacyjne Koncepcje i Nowopowstające Technologie (Innovative Concept and Emerging Technologies - ICET) oraz uruchomiony w grudniu 2010 r. program Bezzałogowe Morskie Systemy do Przeciwdziałania Zagrożeniom Minowym (Unmanned Maritime Systems - UMS). 11 Zasady i procedury realizacji projektów naukowo-badawczych EDA określa dokument pod nazwą: General Rules and Procedures and the General Provisions applicable to Ad Hoc research and technology projects and programmes of the European Defence Agency, przyjęty decyzją Rady Sterującej EDA nr 2010/19 z dn. 10 czerwca

4 rozpoczyna się w ramach jednego z dwunastu Paneli Technologicznych. Panele te pracują w cyklu rocznym co oznacza, że na początku każdego roku przedstawiciele państw biorących udział w ich pracach wskazują konkretne obszary technologiczne, w których dopuszczają możliwość nawiązania współpracy międzynarodowej. W odpowiedzi na te oczekiwania podmioty naukowo-badawcze i przemysłowe przedstawiają szczegółowe propozycje realizacji określonych projektów. Po ich przeanalizowaniu przez stronę rządową formuje się grupa państw zainteresowana określonym rozwiązaniem. W jej skład wchodzą przedstawiciele ministerstw obrony oraz zainteresowanych współpracą podmiotów naukowo-badawczych i przemysłowych. Grupa ta skupia się na szczegółowych uzgodnieniach dotyczących technicznego zakresu prac, a także na przygotowaniu porozumienia, którego podpisanie przez przedstawicieli ministerstw obrony umożliwia rozpoczęcie realizacji danego projektu. Decyzja państw członkowskich dot. udziału w określonym projekcie podejmowana jest zgodna z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 2009/81/WE, która wyłącza badania naukowe i prace rozwojowe z przyjętych na poziomie Unii Europejskiej zasad dot. udzielania zamówień w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa. Po zainicjowaniu prac w ramach projektu, przedstawiciele ministerstw obrony nadzorują realizację zadań projektowych, a rola Dyrektoriatu do spraw Badań i Technologii sprowadza się do koordynowania współpracy państw oraz do nadzorowania płatności wykonywanych w trakcie projektu zadań. 5. Udział Polski w Programach i Projektach naukowo-badawczych W ramach Europejskiej Agencji Obrony państwa członkowskie realizują 3 programy kat. A oraz ponad 30 projektów kat. B. W przygotowaniu jest kilkadziesiąt nowych inicjatyw. Obecnie Polska uczestniczy w trzech programach kat. A 12 (w ich ramach polskie podmioty współrealizują 27 projektów) oraz w 4 projektach kat. B 13. Łączny wkład finansowy Polski w realizowane aktualnie programy i projekty EDA wynosi ok. 25,6 mln euro a ich całkowity budżet to ok. 215 mln euro. Za współpracę z Dyrektoriatem Badań i Technologii EDA odpowiada w Ministerstwie Obrony Narodowej Departament Nauki i Szkolnictwa Wojskowego, w którym funkcję Krajowego Dyrektora ds. Badań i Technologii pełni Zastępca Dyrektora. 12 Polska uczestniczy w programie Ochrona Wojsk (Force Protection), programie Innowacyjne Koncepcje i Nowopowstające Technologie (Innovative Concepts and Emerging Technologies - ICET), Bezzałogowe Morskie Systemy do Przeciwdziałania Zagrożeniom Minowym (Unmanned Maritime Systems - UMS). 13 Polska uczestniczy w następujących projektach kat. B: Ustanowienie i zarządzanie wspólną bazą danych środków biologicznych (The Establishment and Management of a Common Database of B- agents), Europejskie Zabezpieczone (Kodowane) Programowalne Radio (European Secure Software Defined Radio - ESSOR), Inteligentne Radio do Dynamicznego Zarządzania Widmem (Cognitive Radio for Dynamic Spectrum Management - CORASMA) oraz nadzorowany przez Departament Polityki Zbrojeniowej System Aktywnej Ochrony (Active Protection System Study APSS). 4

5 6. Wykorzystanie wyników projektów EDA w procesie pozyskiwania UiSW Projekty naukowo-badawcze realizowane w ramach EDA traktowane są jako element składowy w procesie pozyskania nowych wzorów uzbrojenia i sprzętu wojskowego. Po zakończeniu projektu, istnieje możliwość rozwijania opracowanej w nim technologii na gruncie krajowym, w ramach realizowanej w Narodowym Centrum Badań i Rozwoju pracy rozwojowej. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, praca taka realizowana jest na wniosek Ministra Obrony Narodowej a nadzór nad nią sprawowany jest przez specjalnie do tego celu powołane zespoły, w skład których wchodzić powinni przedstawiciele gestorów przyszli użytkownicy rozwijanego UiSW. Wiedza uzyskana w projektach EDA pozwala zatem na dostosowanie rozwijanych w kraju technologii do europejskich standardów, zapewniając tym samym niezbędny poziom interoperacyjności z rozwiązaniami wykorzystywanymi w innych państwach. Opracował: dr Michał WIERCIŃSKI główny specjalista, Departament Nauki i Szkolnictwa Wojskowego tel (6) mwiercinski@mon.gov.pl 5