TROCHĘ TEORII DLA GIMNAZJUM

Transkrypt

1 TROCHĘ TEORII DLA GIMNAZJUM

2 Technika dla gimnazjum Podręcznik szkolny dla ucznia Do użytku Gimnazjum Nr 2 w Namysłowie Trochę teorii dla gimnazjum. Produkty włókiennicze. Autor opracowania Piotr Leszczyński Przygotowany podręcznik ma charakter skryptu z zakresu podstaw o materiałach włókienniczych i szyciu dla uczniów gimnazjum. Prezentowane treści obejmują podstawowe zagadnienia z produkcji włókien oraz ich pochodzenia. Ponadto są uzupełnieniem wiadomości o szyciu i konserwacji wyrobów włókienniczych. Copyright by Gimnazjum Nr 2 z Oddziałami Dwujęzycznymi Namysłów

3 1. Podstawowe wiadomości o materiałach włókienniczych Surowce włókiennicze pochodzić mogą z zasobów przyrody żywej i martwej oraz z osiągnięć współczesnej chemii. Surowce naturalne dzielimy na roślinne, zwierzęce i mineralne. Do surowców chemicznych zaliczymy: surowce sztuczne, syntetyczne i modyfikowane. Obie grupy mogą stanowić samodzielne źródło włókien, ale mogą również być wzajemnie stosowane w produkcji materiałów włókienniczych, przez co zwiększa się ich gama właściwości. Pojęcie materiału włókienniczego kojarzy się najczęściej z naszymi ubiorami i jest to bardzo słuszne. Odzież nasza wykonana jest z tkanin lub dzianin, które składają się właśnie z włókien. Włókna te drobne części, których długość znacznie przewyższa wymiary przekrojów ich samych, tzn. są po prostu długie. Mają one długość od kilku do kilkunastu mikrometrów. rys. 1. Składniki materiału krawieckiego Odpowiednią metodą produkcji uzyskiwane są one w procesach włókienniczych, a następnie stają się składnikiem przędzy, z której zwinięta zostaje cieńsza lub grubsza nić do produkcji materiałów włókienniczych. Przędza zaś jest to skrętka z włókien naturalnych lub chemicznych, otrzymana metodą przędzenia. Procesowi przędzenia poddaje się przede wszystkim wełnę, jedwab, bawełnę i włókna łykowate (len). Przędzenie może być prowadzone ręcznie, jak za dawnych lat, przy użyciu wrzeciona lub mechanicznie (dawniej przy użyciu kołowrotka, obecnie - zespołu maszyn przędzalniczych). Przędzenie mechaniczne obejmuje: obróbkę wstępną surowca (oczyszczanie, rozluźnienie i mieszanie), zgrzeblenie (inaczej gręplowanie, czyli rozplątywanie i prostowanie włókien), czesanie, wytwarzanie niedoprzędu i przędzenie właściwe na przędzarce. Otrzymana przędza może być pojedyncza lub nitkowata (wielonitkowa). W przypadku przędzy wełnianej możemy otrzymać przędzę zgrzebną lub czesankową. Bardzo delikatną przędzę otrzymujemy zawsze z włókien jedwabnych, np. organzyna, muślin, ondula, gernardyna, krepa. W procesie przędzenia ważną cechą surowca jest przędność. To ona wpływa na jakość otrzymanej przędzy, czyli wytrzymałość, równomierność grubości i gładkość. Szczególny rodzaj przędzy powstaje w wyniku odpowiedniego przygotowania włókien przed ich skręceniem, o czym już wspomniano. Stosuje się więc włókna w naturalnej postaci, specjalnie czesane lub nawet specjalnie skręcane i pentelkowane. Rozwój przędzalnictwa datuje się od wynalezienia wrzeciona ręcznego, a później kołowrotka ręcznego używanego w Egipcie od p.n.e. Dopiero w 1829 J. Thorp wynalazł szybkobieżną (wysokowydajną) przędzarkę obrączkową do przędzenia ciągłego, a w 1830r. Roberts skonstruował automatyczną przędzarkę wózkową, która całkowicie unowocześniła proces produkcji. Przędzenie bezwrzecionowe na skalę przemysłową zastosowano po raz pierwszy w 1967 w Czechosłowacji. I tak włókiennictwo stanowi jedną z największych gałęzi przemysłu. 3

4 1.1. Podział włókien naturalnych Do produkcji włókien naturalnych pochodzenia roślinnego wykorzystuje się wszystkie części roślin, tj. łodygi, liście, nasiona i owoce. Oczywiście przemysł włókienniczy danego kraju wykorzystuje przede wszystkim dostępne na swoim rynku surowce. W Polsce oczywiście będzie to len a nie kokos. Wśród roślin łodygowych służących do produkcji włókien wymienić należy len, konopie, juta, pokrzywa, ramia. Liściowe to: manila, sizal, rafia. Do nasiennych bawełna, a do owocowych kokos i kapok. Włókna roślinne Łodygowe Liściowe Nasienne Owocowe Len Konopie Juta Pokrzywa Ramia Manila Sizal Rafia Bawełna Kokos Kapok rys. 2. Podział włókien roślinnych. Len jest rośliną, która była uprawiana już w starożytnym Egipcie. W Polsce len znalazł przemysłowe zastosowanie i spowodował szybki rozwój włókiennictwa już w XVI w. Centrum przemysłu lniarskiego był Śląsk. Obecnie najważniejsze ośrodki przemysłu lniarskiego w Polsce to Żyrardów, Częstochowa i Krosno. Len jest rośliną zieloną jednoroczną. Wysokość łodyg dochodzi do 1m, a łodyga pokryta jest drobnymi listkami. Z lnu produkuje się różnego rodzaju tkaniny ubraniowe, pościelowe, dekoracyjne i techniczne. Z łodyg otrzymuje się trzy frakcje włókien. Pierwsza najdelikatniejsza przeznaczona jest na przędę, druga - włókna zgrubiałe, do produkcji lin i worków, a najtwardsze części lnu przeznacza się do produkcji płyt pilśniowych. Bawełna jest jednym z najcenniejszych włókien pochodzenia roślinnego. Pochodzi z Indii, skąd uprawę przeniesiono do Chin, a następnie przez arabskich kupców trafiła do Europy ok.viii w.n.e. Bawełna jest krzewem gorącego klimatu. Jest rośliną włóknodajną. Włókna są włoskowatą otoczką nasion. Zebrane włókniste pączki oddzielane są od nasion, włókna przetwarzane na przędzę a nasiona na olej. Włókna bawełniane mają wszechstronne zastosowanie. Są bardzo wodochłonne, lekkie, miękkie, ale jednocześnie niestety małowytrzymałe mechanicznie. Włókna zwierzęce dzielimy na pochodzące z uwłosienia i z oprzędu. Zwierzęce części uwłosienia to wełna, sierść i włosie. Oprzęd zaś, jest to cienkie długie włókno używane przez larwę jedwabnika do produkcji kokonu. Najbardziej rozpowszechniona w naszym kraju jest wełna owcza ze względu na łatwość dostępu i szeroką produkcję.

5 Włókna zwierzęce Wełna Sierść Włosie Oprzęd Owce Kozy Wielbłądy Lamy Króliki Zające Bydło Konie Larwy Jedwabnika rys. 3. Podział włókien pochodzenia zwierzęcego 1.2. Podział włókien chemicznych: Włókna chemiczne dzielą się na trzy grupy: włókna sztuczne, syntetyczne i mineralne. Włókna sztuczne wytwarzane są przez modyfikację surowców przyrodniczych takich jak: celuloza, białko, lateks oraz kauczuk. Włókna syntetyczne otrzymuje się przez syntezę chemiczną związków ropopochodnych. Metodami do otrzymywania tych włókien są polikondensacja, polimeryzacja i poliaddycja. Syntetyczne włókna można podzielić na podgrupy, do których zaliczamy konkretne włókna: - włókna poliamidowe ( stylon, polana, nylon, dederon, perlon, kapron); - włókna poliestrowe ( elana, tergal, terylen, dacron, torlen); - włókna poliakrylonitrylowe ( anilana, orlon, akrilan, nitrylon, dralon); - włókna polichlorowinylowe ( movyl, vinylon, PCW). Włókna mineralne uzyskuje się z odpowiedniego łączenia metali, węgla i różnych minerałów, takich jak krzemień (szkło), azbest. Włókna chemiczne Sztuczne Mineralne Syntetyczne Celuloza Białko Lateks kauczuk Azbest Szkło Metal Węgiel Poliamidowe Poliestrowe Poliakrylonitrylowe Polichlorowinylowe rys. 4. Podział włókien pochodzenia chemicznego 5

6 2. Właściwości wyrobów włókienniczych. Jak wiadomo właściwości to specyficzne cechy danego tworzywa, które decydują o późniejszych wyrobach lub też cechy specjalnie dobierane dla konkretnego wyrobu. Właściwości można podzielić ze względu na: właściwości konfekcjonowania, właściwości użytkowe. Konfekcjonowanie polega na przetwarzaniu materiałów i konkretny wyrób odzieżowy metodami przemysłowymi. Do właściwości konfekcjonowania zalicza się: ciężar tkaniny, grubość tkaniny, miękkość, sprężystość, lekkość, układność, wygląd powierzchni-faktura, wytrzymałość na szwach, strzępienie się, kurczenie, opór przy kłuciu igłą i krojeniu. Użytkowość tkanin zależy od rodzaju przędzy, jej wykonania oraz układu nitek (splotów), sposobu tkania i wykończenia. Wszystkie te elementy wpływają na szczegółowe właściwości użytkowe tkanin, takie jak trwałość kształtu, ogólny wygląd, odporność na zabrudzenia, wytrzymałość na rozciąganie, na rozdzieranie, na ścieranie, ciepłochronność, przewiewność, higroskopijność oraz elektryzowanie się. Ogólnie użytkowość można podzielić na właściwości estetyczne (wygląd), mechaniczne (trwałość) i higieniczne. Duża różnorodność tkanin i tworzyw używanych do ich produkcji pozwala na uzyskanie szerokiej gamy wyrobów włókienniczych. Jednak bardzo często mamy kłopoty z rozpoznawaniem niektórych gatunków tkanin. Pomocne w tych przypadkach są wszelakie metki wyrobu lub technologicznie wykonana krawędź tkaniny z oznaczeniem składu włókien. Krawędź ta nazywa się krajką, a kolorowe nitki w nią wplecione określają skład tkaniny. Liczba kolorowych nitek oznacza ilość danego składnika w tkaninie, zaś bliskość nitki do krawędzi oznacza podstawowy składnik tkaniny. rys. 5 Widok krajki materiałowej tab. 1. Kody barwne krajek materiałowych Barwne oznaczenia składu tkanin niebieski czerwony zielony żółty jasnoszary Włókna, z jakich została wykonana tkanina wełna elana, torlen (włókna poliestrowe) anilana (włókna poliakrylonitylowe) argona (włókna celulozowe) stylon (włókna poliamidowe) W przypadku niepewności co do rodzaju tkaniny można przeprowadzić jej badanie. Skład jej włókien można określić przez: - badanie organoleptyczne, za pomocą wzroku i dotyku; - próbę spalania w płomieniu, obserwując zachowanie się włókien podczas spalania ich w płomieniu (wygląd płomienia i dymu, zapach, pozostałość po spaleniu); - badanie chemiczne, przez reakcje włókien na działanie różnych odczynników chemicznych; - badanie mikroskopowe, przez obserwację budowy poszczególnych włókien. 6

7 Najprostszym i bardzo skutecznym sposobem badań jest próba spalania w płomieniu. Wynik obserwacji można porównać z tabelą badawczą. Tab.2. Rozpoznawanie i badanie składu tkanin przez spalenie RODZAJ WŁÓKNA WYGLĄD PŁOMIENIA ŁATWOŚĆ PALENIA WYGLĄD PO SPALENIU ZAPACH Bawełna Len pomarańczowo-żółty duża szary popiół palony papier Wełna Jedwab naturalny krótki, żółty czarna krucha bryłka palony włos Wiskoza pomarańczowo-żółtv szary popiół palony papier Octanowe żółto-zielony bardzo duża czarna zwęglona kulka ocet Poliakrylonitrynowe żółtopomarańczowoczarny czarna twarda kulka owocowo Poliamidowe świecący niebieskawy z żółtym brzegiem palą się i topią w płomieniu wolno stygnąca masa plastyczna palony róg Poliestrowe żółtopomarańczowy palony papier 3. Wyroby włókiennicze. Przędza jest produktem uzyskiwanym przez skręcenie ze sobą włókien. W zależności od zastosowanego surowca klasyfikujemy przędze przede wszystkim na bawełnianą, wełnianą i stylonową. Ilość i kierunek skrętu decyduje o wytrzymałości i jakości splotu. I tak wyróżnić możemy przędzę pojedynczą i nitkowatą, mającą kilka nici w swoim skręcie. Te zaś dzieli się na normalne, ozdobne, szwalne i techniczne. W zależności od zastosowania przędze dzieli się na tkacką (osnowową, wątkową), dziewiarską (luźno skręconą) i krepową o silnym skręcie. Tkanina powstaje z dwóch układów nitek, wzdłużny i poprzeczny. Wzdłużny układ nitek nazywamy osnową, zaś poprzeczny wątkiem. Układ nitek może być bardzo różny i decyduje o strukturze tkaniny oraz jej wzorze powierzchniowym - fakturze. Efekt tkania powoduje, że po stronie lewej otrzymujemy negatywowe odbicie strony prawej. Przemysł włókienniczy produkuje wiele rodzajów tkanin. rys. 6 Maszyna tkacka krosno. 7

8 Właściwości tkanin zależą od rodzaju: stosowanych włókien, użytej przędzy na osnowę i wątek, splotu tkackiego, wykończenia. wątek rys.6. Tkanina osnowa splot płócienny splot skośny splot atłasowy rys. 7. Rodzaje przeplotów wątku tworzące fakturę tkaniny Dzianina powstaje z przędzy w procesie dziania. Dzianie jest to przeciąganie przędzy przez poprzednio utworzone oczka. Sposób przeciągania przędzy przez oczka oraz rodzaj włókien decyduje o właściwościach tej dzianiny. Przędzina jest wyrobem wykonanym przez zszycie ze sobą luźnej, płasko rozłożonej przędzy lub naszycie jej na tkaniną nośną. Gatunkowe przędze stosuje się do produkcji ozdobnych nakryć i pledów. Odpady przędzy służą do produkcji ociepleń, podpinek i szmat. Włóknina to materiał wykonany przez sprasowanie luźnych włókien. Stosowana jako sztywniki, wypełniacze, ocieplenia. Materiał ten ma małą wytrzymałość mechaniczną, ale jest bardzo lekki i tani. Stosuje się go również do okryć jednorazowych. Koronka lekka ażurowa tkanina z różnych splotów, powstała przez wiązanie ze sobą nitek. Stosowana do produkcji firan, serwet oraz jako elementy pasmanteryjne do wykańczania wyrobów. Filc to gęsty zbity materiał włókienniczy otrzymywany przez spilśnianie wełny lub sierści. Przeznaczony do produkcji materiałów ocieplających, kapeluszy, obuwia. Spilśnianiu można poddawać luźne włókna sierści lub tkaniny wełniane Zastosowanie materiałów włókienniczych. Tkanina zdjęta z krosna nazywa się surówką i nie nadaje się do bezpośredniego użytku, ponieważ jest zanieczyszczona i posiada naturalną barwę włókien, z jakich powstała. W celu polepszenia jakości tkaniny uszlachetnia się ją w różnych procesach wykończeniowych. Do procesów tych zalicza się wykończanie wstępne, barwienie i drukowanie, wykończanie właściwe, przygotowanie tkaniny do sprzedaży. Poszczególne procesy wykończeniowe składają się z wielu dodatkowych czynności. I tak, wykończenie wstępne obejmuje przeglądanie tkaniny, opalanie wystających końców i powierzchni, pranie i bielenie tkaniny. Kolejny etap doskonalenia tkaniny to jej barwienie i drukowanie. Barwienie tkaniny lub samej przędzy polega na nadaniu określonej barwy za pomocą barwników naturalnych bądź chemicznych. Drukowanie zaś polega na nakładaniu na tkaninę wzorów o określonych kształtach i kolorach. Do nadruków stosuje się trzy rodzaje druków: filmowy-płaski, rotacyjny-wypukły, transferowy-prasowany. Po tych zabiegach następuje wykończenie właściwe przez usztywnienie (apreturowanie) tkaniny, gładzenie 8 rządek kolumienk a rys. 8. Dzianina

9 (kalandrowanie) w celu nadania gładkości i połysku, impregnowanie oraz strzyżenie. Dodatkowo tkanina może być szczotkowana lub prasowana. Impregnowanie polega na nasyceniu tkaniny środkami chemicznymi, przez co stają się one niemnące (nie gniotą się), niekurczliwe, odporne na ogień lub wodę. Dekatyzowanie polega na kolejnym przemiennym działaniu gorącej i zimnej wody na tkaninę lub dzianinę w celu zapobieżenia późniejszemu kurczeniu się wyrobu podczas prania. Odpowiednio wykończoną tkaninę przygotowuje się do sprzedaży znakując ją i pakując. Tkaniny wełniane są składane prawą stroną do środka, natomiast bawełniane, lniane i jedwabne - prawą stroną na zewnątrz. Każda tkanina posiada krajkę z oznaczeniem barwnym (tab. l.) oraz etykietę wyrobu ze szczegółowymi danymi. Tak przygotowane wyroby trafiają do hurtowni, sklepów i zakładów krawieckich Zastosowanie wyrobów włókienniczych w krawiectwie. Każdy użytkownik wyrobów włókienniczych rozpoznaje w nich różne stosowane dodatki krawieckie: materiały pomocnicze, wykończeniowe oraz ozdoby. Dodatki te podzielić można na materiały krojone i nie krojone. Materiały krojone to: podszewka (kieszeniówka, rękawówka, kolanówka), materiał usztywniający (płótno, włosianka, flazelina), materiał ocieplający (watolina, włóknina, pianka poliuretanowa). Do materiałów niekrojonych zaliczamy taśmy, guziki, haftki, zatrzaski, zamki błyskawiczne, nici. Nici są wyrobem włókienniczym, powstającym poprzez skręcenie włókien przędzy. Różny skręt nici decyduje o jej przeznaczeniu. Ze względu na przeznaczenie możemy nici podzielić na: maszynowe, do szycia ręcznego, do fastrygowania, do cerowania, do haftowania. 4. Czynności krawieckie. Przed zakupieniem wyrobu lub jego szyciem należy zmierzyć swoje wymiary. Właściwe zdjęcie wymiaru zaoszczędzi czas w przymiarkach i niepotrzebne koszty przy zakupie ubrania. Pamiętać jednak należy, by samemu nie zdejmować miary. Skorzystać tu należy z pomocy drugiej osoby, np. koleżanki. Do zdejmowania wymiarów potrzebna jest taśma centymetrowa. Uważać należy, aby miara nie była zbyt mocno napięta, a pomiarów dokonywać na bieliźnie lub cienkim ubraniu. Przygotowując wykroje na podstawie pobranych wymiarów należy zawsze pamiętać o dodatku na zszycie materiału (ok. 1,5 cm). Kupując gotowe wyroby; sukienki, bluzki, płaszcze i kostiumy; wybieramy odpowiedni rozmiar kierując się obwodem gorsu, dla spódnic i spodni najważniejszy jest obwód pasa i bioder. Przy odzieży dziecięcej nie należy kierować się wiekiem dziecka, ale jego wzrostem. W przypadku koszul najważniejszy zaś jest obwód szyi Krojenie Przed szyciem należy wykroić odpowiednie kawałki materiału. Wykrój wykonujemy zawsze z długości materiału, gdyż zapobiega to nadmiernemu rozciąganiu wyrobu oraz zapewnia zachowanie określonego wzoru. Wykrojów dokonuje się na podstawie przygotowanego szablonu papierowego, którego określony wzór znajdziemy w wielu kobiecych czasopismach lub przygotujemy samodzielnie. Doświadczony krawiec potrafi odręcznie nanosić rysunek na krojony materiał, a podczas pierwszej przymiarki wprowadzać ewentualne konieczne poprawki. Osoby niedoświadczone powinny jednak unikać szycia na oko. 9

10 1 obwód gorsu 11 obwód nadgarstka 2 obwód talii 12 obwód szyi 3 obwód bioder 13 długość spódnicy 4 wysokość gorsu 14 wzrost 5 długość przodu 15 obwód pasa 6 długość stanu 16 obwód bioder 7 szerokość pleców 17 długość spodni 8 szerokość ramienia 18 wysokość kroku 9 długość rękawa 19 obwód uda 10 obwód ramienia 20 głębokość podkroju rys. 9. Zdejmowanie miary z ciała Szycie Rodzaje ściegów krawieckich Do łączenia wykrojonych elementów tkanin lub wykonania ozdoby stosuje się odpowiednie szwy i ściegi krawieckie. Szwy służą do łączenia ze sobą tkanin za pomocą ściegów. Ściegiem krawieckim zaś, nazywamy układ nici wprowadzonej do tkaniny za pomocą igły w sposób ręczny lub maszynowy. Chcąc wykonać określony szew należy odpowiednio poprowadzić igłę z nitką, czyli ścieg, by uzyskać żądany efekt Wyróżniamy dwa podziały ściegów krawieckich: ściegi podstawowe: a) przed igłą (fastryga), b) za igłą (stebnówka), c) obrębowy; ściegi ozdobne: a) sznureczkowy, b) łańcuszkowy, c) dziergany, d) krzyżykowy, rys. 10. Ściegi krawieckie podstawowe 10

11 e) krzyżykowy Janina, f) krzyżykowy zakopiański, g) gałązkowy, h) mereżkowy i) mereżka dwustronna. a) b ) c) d ) e) f) g) h ) rys. 11. Ozdobne ściegi krawieckie i) Rodzaje szwów krawieckich W zależności od rodzaju tkaniny, jej grubości, a także przeznaczenia, stosuje się odpowiednie szwy krawieckie: zwykły, obrócony, płaski. Szew zwykły (pojedynczy płaski) to najprostszy ze szwów. Powstaje przez złożenie tkanin prawą stroną do siebie i przeszyciu dowolnym ściegiem podstawowym. rys. 13. Szew odwrócony rys. 12. Szew płaski Szew odwrócony zwany jest również szwem pościelowym. Ma on ukryte brzegi tkaniny. Krawędzie tkaniny składa się równo lewą stroną do siebie i zszywa. Następnie obraca się na stronę przeciwną i zszywa ponownie ukrywając wcześniejszy szew w powstałym tunelu. Całość ponownie obracamy. Szew płaski (podwójny płaski) to najczęściej szew ubraniowy o dużej wytrzymałości. Stosowany do szycia spodni i płaszczy. Brzegi tkaniny składa się prawą stroną do siebie, wysuwając jeden brzeg poza drugi o 5 mm i zszywa szwem zwykłym. Wysunięty brzeg załamuje się i przykrywa lewą płaszczyzną tkaniny, następnie przeszywa się powstałą zakładkę. rys. 14. Szew podwójny płaski 11

12 4.3. Ozdoby i wykończenia włókiennicze Ozdoby i wszelkie wykończenia wyrobów włókienniczych mają nie tylko charakter użytkowy, ale często dekoracyjny. Stosowane w ubraniach kolorowe guziki o różnych kształtach i kolorach, różnego rodzaju wstążki i tasiemki, naklejki, agrafy upiększają prosty wyrób zmieniając go nie do poznania. Nie bez znaczenia w praktyce są również gumki stosowane w ściągaczach i zwężeniach. rys. 15. różne sposoby przyszywania guzików 5. Konserwacja wyrobów włókienniczych. Pranie jest zabiegiem usuwającym brud i zanieczyszczenia z wyrobu włókienniczego. Sposób prania i użyte środki zależą od rodzaju włókien, koloru, rodzaju wyrobu oraz oczywiście od stopnia zabrudzenia. Każdy wyrób włókienniczy jest odpowiednio oznakowany na metce, co do metody czyszczenia, temperatury i ewentualnych środków czyszczących. Proces czyszczenia odbywać się może ręcznie lub mechanicznie. W drugim przypadku z użyciem pralek wirnikowych lub bębnowych. Do prania stosuje się przede wszystkim wodę i środki piorące. Środkami piorącymi mogą być: mydło, płatki mydlane, pasty, proszki i płyny. Wszystkie one mają swoje odpowiednie przeznaczenie do tkanin kolorowych lub białych, do niskich lub wysokich temperatur, do lekko lub silnie zabrudzonych wyrobów oraz do tkanin delikatnych lub ciężkich. Używając odpowiednich środków należy stosować się do instrukcji podanej na opakowaniu. Dostosowane one są do rodzaju tkaniny, jej zabrudzenia oraz temperatury i twardości wody. Ponadto środki te przeznaczone są do prania ręcznego lub mechanicznego i nie powinny wzajemnie być wymieniane. Inną metodą czyszczenia wyrobów włókienniczych jest czyszczenie chemiczne, tzw. suche pranie. Odbywa się ono bez wody, ale z użyciem odpowiednich rozpuszczalników chemicznych. Metoda ta stosowana jednak może być tylko w odpowiednich urządzeniach piorących. Suszenie jest procesem nieodłącznie następującym po praniu. Odbywa się zazwyczaj na przydomowych lub łazienkowych sznurkach w pozycji wiszącej. Najnowszymi zdobyczami techniki domowej są suszarki bębnowe, stosowane w dużych pralniach od dawna, a dziś coraz częściej spotykanymi w domach. Suszarki te występują jako samodzielne urządzenia lub zespolone z pralką bębnową, w której po zakończeniu prania odbywa się proces suszenia. Są jednak wyroby, które nie mogą być suszone w suszarkach ani też na sznurach w pozycji wiszącej. Wszelkie informacje na ten temat znajdują się jak w przypadku prania na metce wyrobu. Prasowanie odbywa się najczęściej na desce do prasowania pokrytej kocem i płótnem. Przydatny w prasowaniu jest również rękawnik na wąskie części wyrobów. Wyroby prasuje się w całości na prawej stronie, a jedynie dokładniej i delikatniej wszelkie elementy ozdobne. Niektóre wyroby, np. hafty, aksamit czy plusz prasuje się na lewej stronie by nie zaprasowywać wzoru. Prasuje się wyroby suche, jednak niekiedy należy zwilżyć wyrób kroplami wody lub parą wodną w celu ich lepszego rozprasowania i wygładzenia. Większość wyrobów prasuje się w sposób bezpośredni. Ochrony wymagają tylko tkaniny delikatne lub niektóre wyroby. Prasujemy je przez dodatkową tkaninę ochronną, która izoluje bezpośredni dotyk żelazka do wyrobu oraz utrzymuje zwiększoną ilość pary. Maglowanie jest szczególną odmianą prasowania. Odbywa się przez nawijanie materiału na wał prasujący. Wał ten może być również podgrzewany w celu zwiększenia efektywności oraz dociskany drugim wałem wspomagającym. 12

13 tab. 2. Symbole procesu konserwacji włókien Warunki prania Nie prać Proces normalny Proces ochronny Proces normalny Proces ochronny Proces normalny Proces ochronny Proces normalny Proces ochronny Prać ręcznie w 95 o w 95 o w 60 0 w 60 o w 40 o w 40 o w 30 o w 30 o Liczby podane w balii odpowiadają maksymalnej temperaturze, w której pranie może być prane i której nie wolno przekraczać. Kreska pod balią oznacza, że pranie wymaga łagodniejszego (mechanicznego) traktowania, np. wirowania. Jednocześnie oznacza ona sposób prania, któremu poddawane są rzeczy łatwe do prania i wrażliwe w praniu Sposób bielenia związkami chloru Można stosować do bielenia związki wyzwalające wolny chlor Nie stosować do wybielania związków uwalniających wolny chlor Warunki czyszczenia chemicznego Warunki suszenia Czyścić we wszystkich rozpuszczalnikach organicznych Czyścić przy użyciu benzyny lub czterochloroetanu Czyścić tylko w benzynie Można czyścić przy maksymalnie wypełnionym bębnie Nie można czyścić przy maksymalnie wypełnionym bębnie Nie można czyścić chemicznie Litery oznaczają sposób chemicznego czyszczenia i określają rodzaj środka chemicznego, który należy zastosować. Kreska pod literą oznacza, że podczas czyszczenia należy ograniczyć mechaniczne traktowanie tkaniny i środka czyszczącego oraz temperaturę. Suszyć w warunkach naturalnych przy obniżonej temperaturze w pozycji leżącej Suszyć w warunkach naturalnych przy normalnej temperaturze w pozycji wiszącej Suszyć w suszarce bębnowej przy normalnej temperaturze Suszyć w suszarce bębnowej przy obniżonej temperaturze Nie suszyć w suszarkach bębnowych i nie wirować Warunki prasowania Prasowa gorącym żelazkiem do 200 o Prasować w średniej temperaturze do 150 o Prasować żelazkiem o niskiej temperaturze do100 o Prasować żelazkiem o niskiej temperaturze i przez warstwę ochronną Nie prasować Czyszczenie chemiczne odbywa się zazwyczaj w warunkach przemysłowych w specjalnych pralkach z użyciem odpowiednich rozpuszczalników chemicznych. Rozpuszczalniki te to benzyna czysta (ekstrakcyjna) oraz tri. Większość wyrobów możemy czyścić chemicznie jednak wyroby z tworzyw sztucznych mogą ulegać uszkodzeniom, należy więc zwracać uwagę na oznaczenie wyrobu. Wybielanie stosujemy do wyrobów białych w celu utrzymania pięknej jaskrawej bieli, np. obrusów. Obecnie dostępne są różne środki wybielające, które nie zawierają chloru najpopularniejszego wybielacza. Pamiętać należy, że wybielacze to nie to samo, co odplamiacze. Farbowanie jest czynnością coraz rzadziej stosowana w gospodarstwach domowych. Zazwyczaj stosuje się je w przemyśle włókienniczym nadając włóknom, tkaninom lub gotowym wyrobom żądany wygląd barwny. 13

14 6. Maszyna do szycia igielni ca stop ka transpo rter wał korbowy koło pasowe pasek klinowy bęben ek silni k rys. 16. Schemat mechanizmów maszyny do szycia rys. 17. Maszyna do szycia Układ napędowy a) silnik b) koła pasowe c) pasek klinowy d) wał korbowy Układ roboczy a) igielnica b) bębenek Układ podający a) transporter b) stopka Dzisiejsze krawiectwo trudno wyobrazić sobie bez specjalistycznych urządzeń, choćby takich jak maszyna do szycia. W prawdzie jest to urządzenie skonstruowane w pierwszej wersji już w 1810 roku przez niemieckiego konstruktora Balthasara Kremsa, oraz nowocześniejsza wersja maszyny z bębenkiem wiążącym opracowana przez Austriaka Josepha Mederspergera w 1836 roku. Do dziś jest to nieodzowne narzędzie pracy każdego krawca. W maszynie bębenkowej najważniejsza rolę odgrywają dwa elementy. Pierwszy to igielnica, a drugi to bębenek. Oba napędzane odpowiednim mechanizmem wałów i cięgien. Do igielnicy przymocowana jest igła szyjąca, która porusza się z góry na dół i z powrotem. Igła przewleka nitkę przez materiał. Nie następuje jednak jeszcze jej przeplatanie. W tym celu niezbędny jest mechanizm przeplatający i dwie nici. Jedna nić znajduje się na szpulce umieszczonej na głowicy maszyny, a druga na szpulce w bębenku. W okuł bębenka pracuje chwytacz. Zadaniem jego jest zabranie nici górnej wprowadzonej przez igłę pod materiał i przerzucenie jej pod nić dolną. Dzięki niemu następuje wiązanie obu nitek. Odpowiednie napinacze dociągają nici do materiału i następuje szycie. Oczywiście podczas szycia materiał musi się przesuwać ze stałą prędkością i tu pomocny staje się transporter i stopka dociskowa. Stosując odpowiednie przekładnie i mechanizmy uzyskano różnorodne sposoby pracy igielnicy i transportera, co pozwoliło na uzyskanie różnych ściegów prostych i zygzakowych. Wszelkie zmiany długości i kształtu ściegu można regulować odpowiednimi regulatorami i dźwigniami. a) prawidłowy b) zbyt napięta nić górna c) zbyt luźna nić górna rys.17. Prowadzenie nici w szwie maszynowym 14

15 7. Tabele pomiarów i numeracji gotowych wyrobów odzieżowych Kupując gotowe wyroby musimy pamiętać, że szyte są one w pewnych standardach, a nie dokładnie na naszą miarę. W tym celu nasze rozmiary podstawiamy do najbardziej pasujących i wybieramy odpowiedni rozmiar wyrobu. Pod uwagę w doborze rozmiaru bierzemy wzrost, obwód klatki piersiowej, obwód pasa i obwód bioder. Oczywiście inne będą rozmiary porównawcze dla osób bardzo szczupłych, a inne dla bardzo otyłych. Inne dla osób dorosłych, a inne dla młodzieży. Dla dzieci kierujemy się zazwyczaj wzrostem, a dla dorosłych obwodem pasa i klatki piersiowej. Większość tych rozmiarów podają poniższe tabele. Kobiety Rozmiar Obwód klatki piersiowej Obwód bioder Wzrost S M L XL XXL Mężczyźni Rozmiar Obwód klatki piersiowej Obwód pasa Wzrost S M L XL XXL Moda dla dziewcząt i chłopców wzrost obwód obwód obwód rozmiar klatki piersiowej pasa bioder Kobiety Obwód klatki piersiowej Obwód pasa Obwód bioder Rozmiar Mężczyźni Wzrost Obwód klatki piersiowej Obwód pasa Długość boczna Rozmiar

16 Spis treści 1. Podstawowe wiadomości o materiałach włókienniczych Podział włókien naturalnych Podział włókien chemicznych: Właściwości wyrobów włókienniczych Wyroby włókiennicze Zastosowanie materiałów włókienniczych Zastosowanie wyrobów włókienniczych w krawiectwie Czynności krawieckie Krojenie Szycie Ozdoby i wykończenia włókiennicze Konserwacja wyrobów włókienniczych Maszyna do szycia Tabela pomiarów i numeracji gotowych wyrobów odzieżowych