Wstęp do publikacji 3 Przykłady dobrych praktyk: Toruń. Polityka kulturalna komu to potrzebne? 7

Transkrypt

1

2

3 Spis treści Wstęp do publikacji 3 Przykłady dobrych praktyk: Toruń. Polityka kulturalna komu to potrzebne? 7 Przykłady dobrych praktyk: Toruń. Stypendium Miasta Torunia w dziedzinie kultury 13 Przykłady dobrych praktyk: Szczecin 15 Przykłady dobrych praktyk: Hradec Králové. Gazetka międzyszkolna Break Times 19 Dyskusja o szansach i wizjach kultury w Hradcu Králové 21 Pilzno, miasto kultury a polityka kulturalna w odniesieniu do młodych twórców 23 Święto Tańca zwieńczeniem projektu Coolture Freshmaker 27 Obsah Úvod k publikaci 31 Příklady dobré praxe: Toruň. Kulturní politika proč ji potřebujeme? 35 Příklady dobré praxe: Toruň. Umělecká stipendia města Toruně 41 Příklady dobré praxe: Štětín 43 Příklady dobré praxe: Hradec Králové. Meziškolní časopis Break Times 47 Diskuze příležitosti a vize královéhradecké kultury 49 Plzeň, město kultury a kulturní politika se zřetelem na mladé tvůrce 51 Svátek tance vyvrcholením projektu COOLture Freshmaker 55

4 Spotkanie uczestników projektu w Hradcu Králové, marzec 2012 roku

5 Wstęp do publikacji COOLture Freshmaker to polsko-czeski projekt łączący młodzież z czterech miast, które ubiegały się o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury (Toruń 2016, Szczecin 2016, Pilzno 2015 i Hradec Králové 2015). Projekt realizowany był w ramach programu Młodzież w działaniu finansowanego przez Komisję Europejską. Rolę koordynatora pełniła w nim Toruńska Agenda Kulturalna. Partnerami w projekcie były dwa czeskie stowarzyszenia: Paproch o.s. z Pilzna, instytucja zajmująca się promocją kultury polskiej w Czechach, Poco a Poco Animato o.s. z Hradca Králové, zajmujące się w swym mieście promocją i animacją kultury oraz Fundacja Kultury i Sportu Prawobrzeże ze Szczecina. Cykl międzynarodowych spotkań rozpoczął się w listopadzie 2011 roku, a działania zakończyły się w maju 2012 roku. Młodzi uczestnicy spotkań skupiali się na kwestii budowania młodzieżowej polityki kulturalnej, przejawiającej się w aktywizacji lokalnej społeczności, środowisk artystycznych i osób w wieku od 16 do 30 lat, a także na promocji kultury młodych. Działania projektowe, które rozpoczęły się w listopadzie 2011 roku objęły spotkania, dyskusje i sesje kreatywne w międzynarodowym gronie. W każdym z miast partnerskich zorganizowane zostały spotkania, podczas których młodzież miała okazję poznać kulturalne realia [3]

6 i sposób funkcjonowania jednostek odpowiedzialnych za kreowanie kultury i polityki młodzieżowej. Uczestnicy spotykali się także z przedstawicielami instytucji realizujących projekty kulturalne we współpracy z młodzieżą oraz wzięli udział w panelach dyskusyjnych z udziałem przedstawicieli samorządów i organizacji pozarządowych działających w sektorze kultury. Spotkaniom w każdym z czterech miast towarzyszyły warsztaty Demokracja przez sztukę, przygotowywane przez gospodarza wspólnie z lokalnymi artystami. Ich celem było zaprezentowanie sztuki tworzonej przez miejscowych twórców i różnych form artystycznego wyrazu jako przestrzeni kreatywnej, prowokującej do rozmów, będącej impulsem do zmian. Ideą projektu było wskazanie, że młodzi ludzie to wartościowi partnerzy w procesie kształtowania obywatelstwa europejskiego i tworzenia polityki kulturalnej na poziomie miasta, kraju i Europy. Pierwsze z zaplanowanych spotkań odbyło się w Toruniu, w dniach listopada 2011 roku. Podczas międzynarodowej debaty, która odbyła się w sali konferencyjnej Hotelu Filmar, młodzi Polacy i Czesi rozmawiali o roli młodzieży w kreowaniu polityki kulturalnej, specyfice kulturalnej swoich miast i sposobach promowania młodych twórców. W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele władz miasta, instytucji kultury, organizacji pozarządowych i artyści. O roli młodzieży w kształtowaniu strategii kulturalnej miasta mówił Jacek Kwiatkowski z Małopolskiego Instytutu Samorządu Terytorialnego i Administracji, który przygotowuje strategię kultury dla Torunia. Uczestnicy spotkania mogli zapoznać się z systemem stypendiów artystycznych Prezydenta Miasta Torunia i poznać jednego ze stypendystów, fotografika Patryka Lewandowskiego. Podczas wizyty w Toruniu uczestnicy projektu wzięli również udział w niezwykłych warsztatach ze świadomości używania własnego głosu, które w centrum niezależnej toruńskiej kultury NRD poprowadził Tomasz Cebo. Podczas warsztatów Tomasz Cebo udowodnił Polakom i Czechom, że rytm i muzyka otaczają nas na co dzień, tkwią w miejskim szumie, w naszych oddechach, krokach i biciu serca. Sobotnie warsztaty potwierdziły, że na płaszczyźnie muzycznej można tworzyć i porozumiewać się ponad podziałami językowymi i kulturowymi. [4]

7 Drugie z zaplanowanych spotkań odbyło się w dniach 6 8 stycznia 2012 roku w Pilźnie. W programie było miejsce na dyskusję i warsztaty otwarte dla wszystkich oraz zajęcia taneczne. Dyskusję na temat Szanse pilźnieńskiej młodej kultury poprowadził Michal Slivka ze stowarzyszenia Paproch. Podczas spotkania rozmawiano o możliwościach aktywnego uczestnictwa młodzieży w wydarzeniach kulturalnych, o tym jak można pozyskiwać środki na rozwój aktywności kulturalnej oraz jak zachęcić młodych ludzi do świadomego i czynnego udziału w kulturze. Swoje prezentacje przedstawiły Květuše Sokolová z Wydziału Kultury i Sarka Havlíčková ze stowarzyszenia Plzeň Dzień później odbyły się warsztaty Jak uczynić Pilzno bardziej atrakcyjnym dla młodych twórców, których celami były omówienie najlepszych pomysłów na rozwój kreatywności wśród młodych, sprecyzowanie istniejących problemów i potrzeb oraz zaproponowanie inspirujących rozwiązań. W dniach lutego 2012 roku miało miejsce w Szczecinie trzecie spotkanie w ramach projektu. W sobotę 17 lutego rozpoczęto debatę na temat udziału młodzieży w polityce kulturalnej. Uczestnicy wraz z zaproszonymi gośćmi mogli dyskutować o szeroko rozumianej kulturze. Wszystkie grupy miały możliwość rozmawiać o edukacji kulturalnej, problemach i marzeniach związanych z polityką kulturalną oraz o narzędziach, dzięki którym można realizować działania kulturalne. Czwarte z zaplanowanych spotkań odbyło się 9 11 marca 2012 roku w Hradcu Králové. Podczas dyskusji poruszono kwestie rozwoju i obsługi kultury w mieście, szanse i wizje młodych ludzi na zwiększenie ich uczestnictwa w sektorze kulturalnym, porównano sytuacje w miastach czeskich i polskich oraz zaprezentowano poglądy niezależnych ekspertów w dziedzinie polityki kulturalnej w Czechach w europejskim kontekście. Na koniec padło wiele propozycji, w jaki sposób kultura może zmienić i promować Hradec Králové jako miasto tętniące życiem i pełne kulturalnych atrakcji. W ostatnich dniach kwietnia w Toruniu młodzież spotkała się po raz ostatni wraz z koordynatorami COOLture Freshmaker, by podsumować minione spotkania i ostatecznie zakończyć projekt. Podsumowaniem projektu stało się Święto Tańca wydarzenie, którego idea narodziła się podczas wcześniejszych spotkań młodzieży i które jest przykładem inicjatywy kulturalnej kierowanej i współtworzonej przez młodych ludzi. [5]

8 Uczestnicy projektu COOLture Freshmaker brali udział w licznych akcjach artystycznych odbywających się w ramach wydarzenia oraz we wspólnej debacie, która odbyła się 29 kwietnia w Dworze Mieszczańskim. Podczas debaty omówiono dostrzeżone problemy, które powracały na poprzednich spotkaniach: w strefie ekonomicznej zbyt niskie dofinansowanie kultury w budżecie publicznym, brak przejrzystych zasad przyznawania dotacji miejskich, trudności w przedostawaniu się do decydentów z nowymi projektami; w strefie społecznej ciągłe zmiany w reprezentacji politycznej skutkujące zmianami strategii kulturalnej i utratą ciągłości, brak otwartej przestrzeni platformy do dzielenia się pomysłami i uwagami na temat polityki kulturalnej, brak zaangażowania obywateli, brak pomysłu na promowanie miasta przez kulturę; w strefie kulturalnej brak porozumienia pomiędzy poszczególnymi podmiotami działającymi w obszarze kultury, brak alternatywnej oferty kulturalnej, brak kultury na peryferiach miast, brak edukacji w zakresie zarządzania kulturą; w przestrzeni miasta dostęp do przestrzeni publicznej utrudniony przez zbędną biurokrację, brak naturalnych miejsc spotkań i preferencyjnych warunków na wynajmowanie przestrzeni na potrzeby kulturalne, brak miejsc na spontaniczne akcje i happeningi artystyczne. Najbardziej kontrowersyjnymi tematami, poza polityką kulturalną, okazały się kwestie unifikacji kultury oraz zagrożeń i możliwości, jakie daje globalizacja w kontekście lokalnej tożsamości. Zaproponowano kilka rozwiązań powyższych problemów, między innymi: stworzenie jednej wspólnej platformy internetowej poświęconej kulturze, zapewnienie większego wsparcia dla młodych ludzi, by zatrzymać ich w mieście (możliwość odbywania staży w instytucjach kultury, dotacje na inicjatywy kulturalne młodych ludzi), stworzenie systemu mikrodotacji oraz zapewnienie co najmniej jednego miejsca do wspólnych spotkań i prezentowania własnych pomysłów na projekty kulturalne. Mimo tak wielu barier młodzi uczestnicy optymistycznie patrzą w przyszłość i wierzą, że uda im się wspólnymi siłami wpłynąć na sytuację kultury w ich miastach. [6]

9 Jacek Kwiatkowski Przykłady dobrych praktyk: Toruń. Polityka kulturalna komu to potrzebne? Zmiana, każda zmiana podnieca mnie [ ]. Rozmach daje szansę, a wiedza strach ten cytat z jednej z piosenek znanego polskiego niezależnego muzyka Lecha Janerki może być świetnym pretekstem do próby rozważania o tym, jak we współczesnym świecie kształtować podejście do kultury. Mówiąc wprost chodzi o to, jak kształtować politykę kulturalną we wspólnotach lokalnych oraz na poziomach ogólnokrajowym i ogólnoeuropejskim. Kultura nie jest już wyłączną sferą dokonywania dynamicznej zmiany. Bo taka cechowała przez wieki tę sferę życia i aktywności człowieka. To właśnie w kulturze odnaleźć można było zalążki nowych trendów, prądów, kierunków, które na lata i często całe pokolenia zmieniały obraz świata i życie ludzkości. Zmiana była zawsze motorem rozwoju w kulturze; zmiana rozumiana jako poszukiwanie nowych form wyrazu, podejmowanie nowych treści, spoglądanie na świat z innej niż dotychczasowa perspektywy, wreszcie zmiana jako niezgoda na świat zastany, źródło buntu i poszukiwanie innych środków ekspresji. W dużym uproszczeniu, ale nie tak znowu daleko od prawdy, można stwierdzić, że sztuka i kultura (w szerszym ujęciu) związane są ze spontanicznością, rozmachem, brakiem kompromisu, wolnością tworzenia, choć nie wszystko, co jest wytworem człowieka, uznać można za dzieło sztuki. [7]

10 Warsztaty ze świadomości używania własnego głosu, klub NRD w Toruniu, listopad 2011 roku Współczesność charakteryzuje się hiperzmianą, dokonywaną nieomalże we wszystkich dziedzinach naszego życia jednocześnie. Zmiana nie jest już wyłączną domeną kultury, choć dość często z nią jest nadal kojarzona. Trzeba jednak przyznać, że zmiana jaka dokonuje się w nauce i technice jest bardziej spektakularna i znacząca niż ta, jaką dokonuje się w sferze kultury. Choć współistnienie techniki i kultury ma na siebie wzajemny wpływ, czego jesteśmy nie do końca świadomymi świadkami. Zachodzące zmiany w technice i nauce mają wpływ na to, jak rozwija się kultura. Dzisiaj wielu ludzi nie wyobraża sobie uczestnictwa w kulturze bez udziału nowoczesnych technologii. Bo jak dzisiaj można skomponować utwór bez udziału komputera? Jak poznać jakieś ważne pozycje w literaturze bez audiobooka? Jak uczestniczyć w jakimkolwiek przedstawieniu operowym w Metropolitan Opera w Nowym Jorku, będąc jednocześnie w Toruniu, Bratysławie czy innym miejscu, bez szybkich i wysokowydajnych łączy internetowych? [8]

11 Wydaje się to dziś już absolutnie niemożliwie. A przecież naukowcy nie powiedzieli jeszcze ostatniego słowa w temacie technicznej i technologicznej rewolucji. Swoista konwergencja kultury i techniki prowadzi do zacierania granic, różnic pomiędzy nimi, ale w ramach samej kultury również zacierają się te znane od lat różnice i podziały na sztukę elitarną i popularną, wysoką i niską oraz na natchnionych twórców i bezwolnych, biernych odbiorców. Żyjemy w czasach płynnej nowoczesności (Zygmunt Bauman) i też mamy do czynienia z taką formą kultury, która składa się dziś z ofert, nie nakazów; z propozycji, a nie norm 1. Tak dynamicznie zmieniająca się rzeczywistość rodzi jednak wiele problemów. Charakteryzuje je poniższa lista dylematów, które nie tyle trzeba rozstrzygać, ile trzeba być ich świadomym kreując i uczestnicząc w kulturze oraz mówiąc o polityce kulturalnej. Kilka wybranych dylematów omówionych jest poniżej. Zaznaczyć tylko trzeba, że ich postawienie nie kwestionuje i nie poddaje w wątpliwość dokonującej się na naszych oczach zmiany; zwraca tylko uwagę na to, że w pogoni za nią nie można stracić niczego, co stanowi o tym, kim i gdzie dzisiaj jesteśmy i jakim potencjałem dysponujemy do tego, by wpływać na otaczającą rzeczywistość. Pierwszy dylemat: Globalizacja a jednostka globalizacja daje ogromne i nieznane dotąd ludzkości szanse tworzenia i uczestniczenia w kulturze. Jednakże prowadzić może to do utraty tożsamości i podmiotowości na rzecz uniwersalizmu grup, środowisk, społeczności. A przecież zaczynem fermentu w sztuce jest jednostka lub grupa poszukujących, niezgadzających się na obecną rzeczywistość kulturalną jednostek. Kolejny dylemat: Globalizacja a lokalność siłą naszej zdolności tworzenia jest zarówno przywilej jednoczenia się z innymi podobnymi w jakimiś stopniu do nas, jak i różnorodność wynikająca z naszych odmiennych lokalności, czyli swoistych i charakterystycznych dla danego miejsca i wspólnoty cech, tradycji, znaków, symboli, sposobów postępowania, norm, przekazów itp. Dictum współczesności polegające na konieczności racjonalizacji wszystkiego prowadzi do ujednolicania, czyli bardzo często odrzucania tego, co inne, niestandardowe, lokalne 1. Zygmunt Bauman, Kultura w płynnej nowoczesności, Narodowy Instytyt Audiowizualny i Agora S.A., Warszawa, 2011 [9]

12 właśnie. A siła w kulturze w wymiarze globalnym tkwi jednak w różnorodności i poszukiwaniu w niej elementów wspólnych. Chaos a refleksja współczesność charakteryzuje się nadmiarem źródeł informacji, ilości i wagi przekazywanych treści. To rodzi poczucie zamieszania, chaosu. A ten nigdy nie służył kulturze w jej rozwoju. Ta bowiem swój rozwój zawsze rozpoczynała od refleksji nad tym, co jest i co wymaga zmiany, poprawy, nowych treści i form wyrazu. Chaos zabija kulturę, zamienia ją w śmietnik. Świat realny a wirtualny dla wielu ludzi, szczególnie młodych, nie ma tu żadnej granicy. Kultura świetnie odnajduje się w obu tych światach, co zmusza obecnie wielu kreatorów i obserwatorów życia publicznego do redefiniowania pojęć i sposobów opisu otaczającej nas rzeczywistości. Telewizja i internet dokonały ogromnej rewolucji technologicznej, która wbrew pozorom nie zabiła kultury, lecz dała jej zupełnie nowe, dotąd nieznane formy i możliwości istnienia i dynamicznego rozwoju. Jednakże proces redefiniowania następuje zdecydowanie wolniej niż rozwój nowoczesnych technologii, co ma wpływ na próby stawiania barier temu, co uznaje się za godne opisu jako formy twórczości i uczestnictwa w kulturze (np. grafika komputerowa, muzyka elektroniczna, oglądanie spektakli teatralnych za pośrednictwem Internetu, czytanie książek udostępnianych przez e-biblioteki itp.). To są wybrane dylematy, które warto mieć na uwadze przy tworzeniu współczesnych form polityki kulturalnej. Bo, jak pisze w cytowanej książce Zygmunt Bauman, kultura przeobraża się dzisiaj w jeden z departamentów gigantycznego domu towarowego, jakim stał się świat przeżywany przez ludzi przeobrażonych [ ] w konsumentów. Ale nie tylko konsumentów, bo i też samoistnych twórców, producentów usług i dóbr kultury. Każda mądra, czyli oparta na refleksji, polityka kulturalna będzie te prawdę uwzględniać. Oznacza to, że musi ona bardziej stwarzać warunki do rozwoju różnych form i przekazów ekspresji twórczej niż dekretować te formy, które są pożądane z punktu widzenia konieczności oświecania ludu i dostarczania mu bądź to tzw. kultury wysokiej, bądź to jedynie tej masowej, spełniając w ten sposób potrzeby jakiejś wąskiej grupy lub też populistyczne ambicje. Mądra polityka kulturalna (strategia kultury) dokonuje wyborów tych obszarów, które są wynikiem pogłębionej analizy potencjałów kulturowych danej społeczności [10]

13 lokalnej (zróżnicowanej przecież wewnętrznie) oraz tego, czego w ofercie owego gigantycznego domu towarowego w skali regionalnej i globalnej jeszcze nie ma, a na co jest, może być i będzie zapotrzebowanie. Jednocześnie taka polityka kulturalna musi uwzględniać zróżnicowane i stale rozwijające się aspiracje i potrzeby kulturalne członków danej społeczności oraz wszystkich innych, dla których przygotowywana oferta ma być atrakcyjna, inspirująca i przyciągająca. Pamiętać jednocześnie trzeba o tym, że polityka kulturalna, która jest tylko narzędziem w rękach władz (choćby nawet demokratycznie wybranych) ma tendencje do regulowania, porządkowania, systematyzowania, instytucjonalizowania. A tam, gdzie następują procesy proceduralizacji, tam z wolna zanika obywatelskość, spontaniczność, nieskrępowana twórczość, inicjatywa. Zwracać trzeba na to uwagę w każdej sytuacji, kiedy to władza rozpoczyna pracę nad polityką kulturalną; trzeba Warsztaty teatralne prowadzone przez Tomáša Žižkę, Hradec Králové, marzec 2012 roku [11]

14 się włączać w ten proces i reprezentując bardziej mieszkańców niż jakiekolwiek środowiska i grupy interesów, dbać o to, by przygotowana i wdrażana polityka kulturalna miała instrumenty zapewniające upodmiotowienie jej adresatów czyli właśnie mieszkańców, członków społeczności lokalnej, twórców, animatorów, ludzi kultury. Unikając zagrożeń, przed jakimi przestrzega choćby Marc Fumaroli 2, a związanych z nadmiernym rozrostem administracji wynikającym z konieczności dekretowania, ochrony, opieki, koniecznie należy tworzyć warunki do ożywiania tego, co wynika z tradycji i korzystania z tego, co daje globalizacja (lub inaczej ponowoczesność). Trzeba zatem zabiegać o to, by w swojej ofercie kulturalnej wyróżniać się wśród reszty oferentów, dbać o potrzeby i aspiracje społeczności lokalnej i porządkować bądź też odpowiednio układać w spójną całość różne dotąd, wydawać by się mogło, nieprzystające części tego, co nazwać można kulturą danego miejsca, danej społeczności. Bo znów odwołując się do Zygmunta Baumana mądra polityka kulturalna, mądre państwo kulturalne winno zachęcać do miejscowych, oddolnych inicjatyw artystycznych i ze wszech miar je wspierać. Ale aby tak się stało, trzeba o to aktywnie i usilnie zabiegać, uczestnicząc nie tylko w tworzeniu i życiu kulturalnym, ale nade wszystko w debacie publicznej, domagając się i poszerzając w ten sposób zakres rozumienia kultury i granice wytyczane jej przez władzę. Czy tak stanie się w Toruniu? Trudno jest dziś to przesądzić, ale jakość tworzonej Strategii Rozwoju Kultury dla Miasta Torunia do 2020 roku zależeć będzie nie od tego, kto ją przygotuje, ale jak zaangażują się mieszkańcy Torunia, a w szczególności młodzież. To zaangażowanie trzeba nieco zintensyfikować, aby zapisy Strategii lokalnej polityki kulturalnej były odzwierciedleniem potrzeb i aspiracji mieszkańców Torunia, ale również wyrazem zachodzących i dynamicznych zmian w coraz bardziej globalizującym się świecie: społecznym, gospodarczym i kultury. 2. Marc Fumaroli, Państwo kulturalne. Religia nowoczesności, Universitas, Kraków, 2008 [12]

15 Przykłady dobrych praktyk: Toruń Stypendium Miasta Torunia w dziedzinie kultury Dla kogo stypendium? Dla osób zajmujących się twórczością artystyczną albo upowszechnianiem lub ochroną dóbr kultury działających w Toruniu lub promujących miasto w kraju i za granicą które nie ukończyły 35 roku życia Na jaki cel? Stypendium przyznawane jest na realizację projektów artystycznych w dziedzinach literatura, muzyka, plastyka, teatr, film i taniec upowszechnianie i ochronę dóbr kultury podjęcie dodatkowej edukacji artystycznej, studiów, stażu, doskonalenie umiejętności i zdolności twórczych Jaka może być wysokość stypendium? brak ograniczeń możliwej wysokości stypendium średnia wysokość stypendiów wynosi od 1500 zł do zł [13]

16 Jak ubiegać się o stypendium? wnioski należy składać w Wydziale Kultury Urzędu Miasta Torunia w ciągu roku odbywają się 2 nabory wniosków w skład komisji oceniającej wnioski wchodzi po trzech przedstawicieli Rady Miasta Torunia, Prezydenta Miasta Torunia oraz organizacji pozarządowych działających w sferze kultury Korzyści dla stypendysty otrzymanie środków na realizację projektu promocja stypendysty (publikacja informacji o przyznaniu stypendium wraz z notką o każdym stypendyście na stronie internetowej, wręczenie stypendium na otwartej uroczystości; uroczystość relacjonowana jest w regionalnej telewizji) Jakie projekty są zrealizowane? zdolni muzycy otrzymali środki na doskonalenie umiejętności, udział w kursach mistrzowskich, przygotowanie do konkursów międzynarodowych, nagranie płyt, organizacja koncertów artyści plastycy otrzymali środki na organizację wystaw i realizację projektów artystycznych pisarze i poeci otrzymali środki na wydanie debiutanckich książek, tomików poezji fotograficy otrzymali środki na przygotowanie wystaw, dokształcanie Statystyka w latach o stypendia ubiegało się 356 osób pomoc finansową od miasta w tych latach otrzymało 127 osób [14]

17 Przykłady dobrych praktyk: Szczecin 1. Mikrowsparcie Ciekawym i innowacyjnym narzędziem wspierania przedsięwzięć w kulturze była procedura udostępniania mienia. W roku 2009 Samorządowa Instytucja Kultury Szczecin 2016 opracowała regulamin udostępniania mienia publicznego, którym dysponowała. W regulaminie określono zasady, kto może być korzystającym, do jakich celów, w jakim wypadku mienie może być udostępniane nieodpłatnie, w jakim odpłatnie, jakie są wzajemne obowiązki stron: korzystającej i udostępniającej, i uproszczoną, przejrzystą procedurę dostępności tego mienia. Udostępniano pomieszczenia na działalność, ale też rzutniki multimedialne czy sztalugi. Istotnym uzupełnieniem i rozszerzeniem procedury był fundusz mikrowsparcia. Była to specjalna część budżetu instytucji, którą zarezerwowano na wsparcie niewielkich inicjatyw kulturalnych, zgodnych z celami statutowymi instytucji. W latach 2009 i 2010 celem były starania Szczecina o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury. Podmiotami korzystającymi ze wsparcia były stowarzyszenia, grupy nieformalne (reprezentowane przez dorosłą osobę) oraz osoby fizyczne: artyści i animatorzy. Wsparciem obejęto przedsięwzięcia i projekty o zbieżnych z misją instytucji celach. Wsparcie miało charakter partnerski, instytucja finansowała część działań, nie przekazując środków [15]

18 finansowych, a przyjmując rolę partnera, współorganizatora bądź współrealizatora danego przedsięwzięcia. Dodawała do przedsięwzięcia swój wkład kupując usługi, materiały bądź produkty. Były to wsparcia o wartości od 500 do złotych. Jeden podmiot mógł otrzymać wsparcie o wartości nie większej niż złotych w roku budżetowym. W wyjątkowych wypadkach ta wartość (5 000 złotych) mogła być wykorzystana w jednym projekcie, a nie w kilku. Projekty były zgłaszane do konkursu na podstawie prostego wniosku, który można było złożyć przez internet i obserwować jego losy. Beneficjenci wsparcia mogli brać udział w ocenie złożonych projektów (oprócz swoich). Nabory wniosków były prowadzone raz w miesiącu przez cały rok. Realizacja projektów, w zależności od potrzeb i harmonogramu, odbywała się przy współudziale pracowników instytucji. W ten sposób uzupełniono lukę w finansowaniu kultury miejskiej. Urząd Miasta prowadził w tym czasie konkurs dla tak zwanych małych projektów, w stałym, permanentnym naborze. Ale dla młodzieży z podwórka jego powaga była barierą. Młodzież nie była skłonna udać się do urzędu, aby starać się o wsparcie dla swoich pomysłów. Potrzebowała do tego animatora. Potrzebowała osoby, z którą się spotka, którą zna, która im doradzi, która im podpowie, jak działać w partnerstwie z instytucją otwartą na ich potrzeby. W roku budżetowym zgłaszało się około dwustu chętnych partnerów mikrowsparcia. Nie wszyscy je otrzymywali, ale wszyscy wchodzili w krąg potencjalnych partnerów. Dzięki nim Szczecin 2016 dowiadywał się, jakie są tendencje, trendy, gdzie należy interweniować, co należy robić, nad którymi obszarami aktywności się pochylać, jakie kwestie podnieść na szczeblu miejskim, gdzie są deficyty kompetencji. Często okazywało się, że wiele ze zgłaszanych projektów wymaga tylko doradztwa, dobrego słowa, wyjaśnienia zasad skutecznego działania. Bywało, że do realizacji projektu nie były potrzebne pieniądze, a znalezienie sposobu rozwiązania problemu. 2.Debata publiczna Kolejną dobrą praktyką, która mogłaby się stać inspiracją dla innych miast, była stała, publiczna platforma wymiany informacji o potrzebach, aktualnych projektach i przedsięwzięciach, którą nazwano Poniedziałkiem informacyjnym. Zawsze o godzinach i w poniedziałek cała [16]

19 instytucja Szczecin 2016 stała do dyspozycji aktywnych obywateli, wszyscy chętni mogli przyjść, zgłosić i zaprezentować publicznie własne pomysły i inicjatywy. W ten sposób dowiadywano się nawzajem, czym żyją animatorzy i twórcy kultury w mieście. Poniedziałek informacyjny powoli przyzwyczajał stopniowo do deliberacji, a nawet debaty publicznej o kulturze. Spotkania, które trwały od jednej do trzech godzin, składały się z trzech części: tematycznej (wystąpienia, prezentacje przygotowane przez zaproszonych gości lub pracowników instytucji ), otwartej (wystąpienia, prezentacje przygotowane przez uczestników z zewnątrz) i dyskusyjnej (moderowanej). Programy części tematycznych kolejnych Poniedziałków były planowane z trzymiesięcznym wyprzedzeniem oraz ogłaszane na stronie internetowej i w newsletterze. Propozycje kolejnych tematów były przyjmowane przez sekretariat Szczecin Wystąpienia otwarte można było zgłaszać najpóźniej na tydzień przed kolejnym Poniedziałkiem. Obowiązywała kolejność zgłoszeń oraz adekwatność do tematu wiodącego. Panorama Szczecina [17]

20 Hradec Králové

21 Przykłady dobrych praktyk: Hradec Králové Gazetka międzyszkolna Break Times Break Times jest organizacją ukierunkowaną na aktywne włączanie uczniów szkół średnich w życie ich miasta. Daje im przestrzeń dla samorealizacji, zdobywania nowych doświadczeń i nawiązywania przyjaźni. Wspiera rozwój ich umiejętności komunikacyjnych oraz organizacyjnych i uczy pracy w zespole. Od innych organizacji opartych na podobnych podstawach odróżnia ją to, że projekt zainicjowali sami uczniowie i wszystkim, co z nim związane, zajmują się w czasie wolnym. Główna działalność organizacji Break Times polega na wydawaniu drukowanej gazetki międzyszkolnej. Czasopismo ukazuje się co dwa miesiące. W okresie pomiędzy kolejnymi numerami drukowanymi redaktorzy piszą także artykuły do internetu. Najlepsze z nich ukazują się co sobotę w wydawanym w Hradcu Králové dzienniku Deník. Gazetka Break Times jest dystrybuowana we wszystkich szkołach włączonych do organizacji za symboliczną cenę, która wystarcza na pokrycie kosztów jedynie części nakładu. We wszystkich szkołach uczestniczących w projekcie działają uczniowskie redakcje, a czasopismo ukazuje się w wersji dostosowanej do danej szkoły. Część gazetki składa się z artykułów miejscowej redakcji, część przygotowywana jest ze zbioru najlepszych artykułów uczniów z pozostałych [19]

22 szkół. Po wydaniu numeru organizowane jest tzw. great meeting spotkanie wszystkich, którzy pracowali przy przygotowaniu gazetki w roli redaktorów, fotografów, grafików czy też konsultantów. Ożywienie miast Mimo że ani Hradec Králové ani Pardubice nie należą do miast, w których nic się nie dzieje, ciągle jest w nich dużo niewykorzystanego potencjału. Mamy pomysły, jak to zmienić, i będziemy je stopniowo realizować. Oprócz happeningów i warsztatów przygotowujemy również programy towarzyszące już istniejącym projektom. Kontakt: Zwiedzanie teatru Divadlo Drak w Hradcu Králové [20]

23 Dyskusja o szansach i wizjach kultury w Hradcu Králové Jeśli chodzi o kulturę, ten klasyczny format spotkań i konfrontacji jest w Hradcu Králové nowością. Tego typu spotkania mogą pomóc młodym lub początkującym twórcom w zaistnieniu i we wzajemnym informowaniu się o swoich projektach, co pozwoli na zbudowanie silnej społeczności twórczej i stworzenie możliwości dla innych entuzjastów sztuki. Wielu młodych ludzi, wolnych strzelców i artystów, chciałoby po studiach wrócić do Hradca Králové i tu zostać. Brakuje im jednak miejsca i możliwości realizowania się, brak im twórczego kontekstu. Zostają więc w dużych miastach lub zagranicą, gdzie wszystkie te ułatwienia są dostępne. Liczba uczestników dyskusji w Hradcu Králové (około 70 osób) pokazała, że zainteresowanie podobnymi spotkaniami młodych ludzi z przedstawicielami administracji i odbiorcami kultury jest bardzo duże. Dzięki niej spotkali się organizatorzy wydarzeń kulturalnych, aktywni młodzi ludzie i artyści, którzy dzielili się swoimi doświadczeniami, a od obecnych przedstawicieli urzędu dowiedzieli się o możliwościach pozyskania wsparcia finansowego dla swoich projektów. Z dyskusji wynikało także, że wsparcie nie musi mieć formy finansowej. Może to być także np. udostępnienie wolnych przestrzeni należących do miasta, przekazanie artykułów plastycznych, pomoc [21]

24 w promocji, itp. Oprócz tej debaty, która byla częścią polsko-czeskiego projektu COOLture Freshmaker, w Hradcu Králové realizowane sa także inne przedsięwzięcia, ukierunkowane na stworzenie platformy spokań niezależnych aktywnych młodych ludzi z miasta. Jedną z nich jest projekt Mechov žije. W jego ramach 10 kwietnia 2012 roku odbyło się pierwsze spotkanie przedstawicieli różnych projektów, których celem jest podniesienie kulturalnego i twórczego potencjału miasta. Więcej informacji: Pilzno z lotu ptaka [22]

25 Pilzno, miasto kultury a polityka kulturalna w odniesieniu do młodych twórców Pilzno stanie się widoczne na kulturalnej mapie Europy. W naszym mieście turyści będą się bawić i dobrze czuć, artyści będą swobodnie tworzyć, a ludzie żyć w pełni. Nie tylko tymi słowami naładowana jest aktualna wizja miasta, czerpiąca energię z niedawno otrzymanego tytułu Stolicy Kultury 2015! Wizje są zatem jasne, ale jak przedstawia się obecna sytuacja? Czy Pilzno jest inspirującym miejscem, otwartym na twórcze działania młodych ludzi? Jak samo miasto, poprzez swoją politykę kulturalną, może wesprzeć starania młodych ludzi? Część pobytu w Pilźnie poświęciliśmy poszukiwaniu odpowiedzi na te i inne pytania z obszaru polityki kulturalnej. Zorganizaowaliśmy warsztaty zainspirowane metodą Future City Game organizacji British Council (Kreatywne miasta), podczas których uczestnicy najpierw mieli za zadanie zdefiniować problemy i przeszkody w danym obszarze, a następnie wymyślali propozycje rozwiązań tych problemów. Jak się udało? Dyskusja i warsztaty potwierdziły, że główne problemy Pilzna są odzwierciedleniem ogólnej sytuacji w kulturze, nie tylko sytuacji młodych twórców. Jedną z najważniejszych kwestii poruszanych przez wszystkie grupy był brak miejsca (platformy) do spotkań, szerzenia informacji o projektach, ofertach współpracy i działalności wolontariackiej. [23]

26 Spotkanie w Pilźnie, styczeń 2012 Takie miejsce spotkań może mieć 3 podstawowe formy: portal kulturalny (otwarty, publiczny portal internetowy), przestrzeń publiczna (wolna od biurokratycznych przepisów i komercyjnego najmu), niedrogie przestrzenie (sale prób, centra społecznościowe, kawiarnie kulturalne). Uczestnicy sformułowali jasny postulat otwartej komunikacji, współpracy i solidarności oraz potrzebę miejsca dla wyrażania siebie i możliwości prezentacji własnych projektów. Uświadomiliśmy sobie, że kluczowe są nasza własna, aktywna postawa oraz osobiste zaangażowanie i odpowiedzialność. Często napotykamy na przeszkody ze strony polityków i administracji publicznej. Procedury pozyskiwania dotacji są nietransparentne, uprzywilejowana jest kultura masowa, jako problem jawi się także rozrośnięta biurokracja w urzędach. Drogi upatrujemy przede wszystkim w kształceniu instytucji kultury i administracji publicznej, we wsparciu dla wymian międzynarodowych i staży zagranicznych, w budowaniu wzajemnego zaufania. Konkretne środki mogłyby wyglądać następująco: [24]

27 Jak stworzyć inspirujące środowisko miasta, które zachęca do tworzenia? Otworzyć przestrzeń publiczną na działania artystyczne (zmienić warunki ubiegania się o użytkowanie, wspierać happeningi, street art i działania na ulicy, a w ten sposób rozwijać zarówno swobodę wyrażania, jak i poczucie odbpowiedzialności obywateli za przestrzeń publiczną). Ogłaszać otwarte konkursy ofert na wszelkie (nawet drobne) zamówienia ze strony miasta i starać się angażować młodych twórców. Przygotować wykaz niewykorzystanych przestrzeni należących do miasta i zaproponować zagospodarowanie tych tanich, niekomercyjnych miejsc niezależnym podmiotom kultury potrzebujemy sal prób, artystycznych atelier i pracowni. Co powinno robić miasto w celu wsparcia twórczej działalności młodych ludzi? Prowadzić poradnictwo z zakresu pisania wniosków o dotacje, a w szczególności informować o konkretnych źródłach finansowania, nie tylko grantach z budżetu miasta. Unowocześniać i poszerzać kanały informacji o takich usługach. Uprościć procedury wnioskowania od strony formalnej i wprowadzić system minigrantów na jednorazowe drobne projekty, także dla artystów indywidualnych i grup nieformalnych, a nie tylko dla organizacji. Wspierać promocję niezależnych projektów kulturalnych (wydzielone powierzchnie reklamowe przeznaczone wyłącznie dla kultury na preferencyjnych warunkach). Jak można wspierać twórcze partnerstwo pomiędzy gałęziami kultury i sztuki a placówkami edukacyjnycmi/firmami/samorządami? Stworzyć kulturalny portal internetowy z bazą informacji o aktualnościach dotyczących organizacji działających w obszarze kultury, wolontariuszach i projektach. Zapewnić szkolenia z zakresu zarządzania kulturą tak dla nowicjuszy w tej dziedzinie, jak i dla pracowników urzędu miasta. [25]

28 Co mogą zrobić sami młodzi ludzie? Zacząć działać wszystko zależy od nas! Weźmy sprawy w swoje ręce! Połączyć siły, starać się w większym stopniu łączyć działania ze wszystkich obszarów kultury oraz budować platformy, które zmierzają do jednego, wspólnego celu. Spróbować spojrzeć na siebie innymi oczami wyjechać na staż za granicę i spojrzeć na własną sytuację z innej, nowej perspektywy, uczestniczyć w seminariach pod kierunkiem ekspertów. Zostać wolontariuszami (na przykład w ramach Klubu Aniołów Stróżów przy organizacji Pilzno 2015), zdobyć doświadczenie i inne korzyści. Przekonać jedną ze skostniałych instytucji kultury (teatr, galerię) do tego, że potrzebuje zespołu doradczego młodych ludzi, których będzie mogła słuchać i czerpać od nich inspirację. Nie bać się zwracać uwagi i występować przeciwko nadużyciom władzy politycznej w obszarach kultury i innych. Nie poddawać się! Warsztaty w teatrze Divadlo Drak, Hradec Králové [26]

29 Święto Tańca zwieńczeniem projektu Coolture Freshmaker Zwieńczeniem projektu COOLture Freshmaker było Święto Tańca zorganizowane 29 kwietnia 2012 roku w Toruniu. Dzień wybrany został nieprzypadkowo, gdyż właśnie 29 kwietnia obchodzony jest na świecie Międzynarodowy Dzień Tańca. Idea zorganizowania tego wydarzenia narodziła się podczas pierwszego spotkania uczestników projektu COOLture Freshmaker w listopadzie 2011 roku w Toruniu, podczas którego jako przykład dobrych praktyk i angażowania młodych ludzi w życie kulturalne miasta omawiane było Święto Muzyki oraz pokazywany był film podsumowujący zeszłoroczną edycję święta. Święto Muzyki jest inicjatywą oddolną, która gromadzi muzyków zarówno amatorów, jak i profesjonalistów którzy grają i śpiewają dla samej radości dzielenia się muzyką. Koncerty odbywają się w przestrzeni publicznej i w ten sposób sztuka wychodzi do człowieka, dając mu możliwość aktywnego uczestnictwa w życiu kulturalnym miasta. Święto Tańca było zorganizowane na podobnej zasadzie. Toruńskie szkoły tańca oraz taneczne grupy nieformalne zadeklarowały swój udział w wydarzeniu, prezentując na scenie głównej ustawionej na Rynku Staromiejskim różne style taneczne: od hip-hopu po jazz, tańce irlandzkie i ludowe z różnych zakątków świata, a nawet balet. Oprócz tego w różnych punktach [27]

30 Występ grupy baletowej Puenta podczas Święta Tańca

31 miasta tańczono tango, natomiast na ulicy Szerokiej można było obejrzeć taneczny performens przygotowany przez nieformalną grupę taneczną. Na scenie oprócz pokazów odbywały się również lekcje tańca, w których chętnie brała udział zgromadzona publiczność, w tym sami uczestnicy projektu COOLture Freshmaker. Taniec jest formą sztuki, która łączy ludzi, przełamuje bariery, jest odzwierciedleniem piękna, które ukryte jest w każdym człowieku. Projekt COOLture Freshmaker nie mógł mieć piękniejszego zakończenia.

32 Setkání účastníků projektu v Hradci Králové, březen 2012

33 Úvod k publikaci COOLture Freshmaker je polsko-český projekt propojující mladé lidi ze čtyř měst, která se ucházela o titul Evropské hlavní město kultury (Toruń 2016, Szczecin 2016, Plzeň 2015 a Hradec Králové 2015). Projekt koordinovala Toruňská kulturní agentura (TAK) za přispění financí Evropské unie a programu Mládež v akci. Partnery projektu byly dvě české organizace: plzeňské sdružení Paproch, o.s. působící na poli česko-polských interkulturních vztahů a sdružení Poco a Poco Animato z Hradce Králové, které se zabývá animací kultury. Posledním partnerem byla štětínská Nadace kultury a sportu Prawobrzeże. Cyklus mezinárodních setkání těchto subjektů začal v listopadu 2011 a skončil v květnu Účastníci se v průběhu jednotlivých setkání zabývali problémem vytváření takové kulturní politiky, která by aktivizovala lokální společnosti, umělecké komunity i mladé lidi ve věku od 16 do 30 let a propagovala jejich tvorbu. Aktivity projektu byly zahájeny v listopadu Tvořily je společná kreativní setkání a dílny, v rámci kterých se účastníci seznamovali s fungováním lokálních kulturních komunit a organizací, které pracují s mládeží a působí v oblasti kultury. V každém ze čtyř měst proběhla pod taktovkou hostící organizace a místních tvůrců alespoň jedna dílna na téma Demokracie skrze [31]

34 umělecké vyjádření. Cílem těchto dílen bylo jak seznámit se se způsobem práce některého z místních tvůrců, tak i vyzkoušet na vlastní kůži způsob uměleckého vyjádření, které by bylo inspirativní i dostatečně provokující a mohlo by být impulzem vedoucím k změnám v komunitě. Ideou projektu byla myšlenka, že mladí lidé mohou být cennými partnery v procesu formování evropského občanství a vytváření kulturní politiky na úrovni města, státu i Evropy. První projektové setkání proběhlo v Toruni ve dnech listopadu Během diskuze, která proběhla v hotelu Filmar, mladí Poláci a Češi diskutovali o roli mládeže ve vytváření kulturní politiky, kulturní specifice svých měst a způsobech, jakými se mladí tvůrci zviditelňují. Setkání se zúčastnili představitelé městského úřadu, kulturních institucí, neziskových organizací a místní umělci. O roli mládeže ve vytváření kulturní strategie mluvil Jacek Kwiatkowski z Nadace rozvoje lokální demokracie (MISTIA), který připravuje Strategii rozvoje kultury pro město Toruň. Účastníci se seznámili se systémem takzvaného Stipendium starosty udělovaného v Toruni pravidelně mladým tvůrcům, a setkali se s umělcem, který toto stipendium získal tím byl fotograf Patryk Lewandowski. Součástí návštěvy v Toruni byla i neobvyklá dílna zaměřená na dovednost využívat vlastní hlas. Tu vedl v místním nezávislém klubu NRD Tomáš Csebo, kladouce na srdce účastníků, že rytmus a hudba nás obklopují každý den, je možné je objevit v šumu města, v našem dechu, krocích i bití srdce apod. Tato sobotní dílna potvrdila, že hudba může být dobrou platformou pro setkání i diskuzi nad jazykovými a kulturními rozdíly. Druhé z plánovaných setkání proběhlo v Plzni ve dnech ledna Veřejnost mělo přilákat hlavně pozvání na otevřenou diskuzi s názvem Šance plzeňské mladé kultury umístěnou do budovy místního gymnázia. Ti, kteří dorazili, mohli diskutovat s plzeňskými ikonami kulturního života o možnostech aktivního zapojení do kulturního dění v Plzni. Svoje prezentace zde uvedly Květuše Sokolová z Odboru kultury MMP a Šárka Havlíčková ze společnosti Plzeň 2015 o.p.s. V sobotu proběhla v Západočeské galerii dílna s názvem Jak udělat Plzeň atraktivní pro mladé a začínající tvůrce. [32]

35 Zde bylo cílem zabývat se některými překážkami, se kterými se setkávají mladí tvůrci v Plzni a posbírat mezi stolky pracovních skupin ta nejlepší řešení nápady, které by oživily místní kulturní dění a snad i samotnou plzeňskou kulturní politiku. Sobotu uzavřeli účastníci setkání pohybovým workshopem nechali své kosti a klouby rozehrát plzeňskou tanečnicí Lenkou Jíšovou. Třetí projektové setkání proběhlo ve dnech února ve Štětínu. V sobotu proběhla debata na téma zapojení mládeže do kulturní politiky. Účastníci projektu mohli spolu s pozvanými hosty diskutovat o některých aspektech kultury ve Štětínu. Jednotlivé skupiny probíraly možnosti kulturní výchovy, nástroje kulturní politiky, ale i zde se účastníci zabývali překážkami, které brání realizaci vysněných kulturních aktivit. Ke čtvrtému naplánovanému setkání došlo v Hradci Králové ve dnech března Hlavním tématem veřejné diskuze byl rozvoj a řízení kultury ve městě, možnosti a šance mladých lidí podílet se na kulturním dění. Došlo také ke vzájemnému porovnávání situací v oblasti kultury mezi českými a polskými městy a svůj pohled zde prezentovali někteří čeští nezávislí experti v oblasti kulturní politiky. Výsledkem bylo mnoho návrhů, jakým způsobem se může kultura proměnit a oživit obraz Hradce Králové jako města kypícího životem a kulturou. Naposledy se účastníci projektu spolu s koordinátory setkali v poslední květnový den v Toruni s cílem sumarizovat výsledky setkávání a zakončit projekt. V průběhu diskuze v Měšťanském domě byly znovu zmiňovány problémy, které se objevily již během předchozích setkání: ve sféře ekonomické příliš nízké dofinancování kultury v rámci veřejných rozpočtů; netransparentní způsoby přidělování dotací ze strany měst; potíže s prosazováním nových projektů mezi posuzovateli; ve sféře sociální neustálé změny v politické reprezentaci zasahují do kulturních strategií měst dochází tak k přerušení kontinuity, chybí otevřený prostor platforma ke sdílení nápadů a idejí v oblasti kulturní politiky, místní obyvatelé se aktivně neangažují v kulturním životě, kultura není využívána jako prostředek sloužící k propagaci města; v oblasti kultury někdy chybí porozumění mezi aktéry kulturní scény, chybí nabídka alternativní kultury, neexistence kulturního života na periferiích měst, nedostatek vzdělání v oblasti řízení kultury; [33]

36 ve veřejném prostoru přístup do veřejného prostoru komplikuje zbytečná byrokracie, nedostatek přirozených míst pro setkávání, chybí zvýhodnění podmínek pro pronájem veřejného prostoru ke kulturním účelům, nedostatek míst ke spontánním akcím a uměleckým happeningům. Nejvíce kontroverzními tématy, vedle samotné kulturní politiky, se ukázaly být fenomény unifikace kultury a ohrožení ztělesněná globalizací v kontextu pěstování lokální identity. Objevilo se několik řešení souvisejících s výše uvedenými problémy, např. vytvoření jediné společné internetové platformy věnované kultuře, zajištění větší podpory pro mladé tvůrce a vytvoření podmínek, které je spíše udrží ve městě (možnosti stáží v kulturních organizacích, dotace na mladou kulturu ), zavedení systému mikro-grantů společně s vytvořením alespoň jednoho místa sloužícího k setkávání a prezentaci možných vlastních kulturních projektů. I přes vyjmenovaná úskalí hledí mladí účastníci do budoucnosti s optimismem a věří, že se jim společným úsilím může podařit ovlivnit situaci v kultuře v prostředí jejich měst. Veřejná diskuze: Šance plzeňské mladé kultury, 6. ledna 2012, Plzeň [34]

37 Jacek Kwiatkowski Příklady dobré praxe: Toruň. Kulturní politika proč ji potřebujeme? Změna, každá změna vzrušuje mě (...) Rozvoj nese příležitost a vědění strach tento citát z jedné z písní známého polského nezávislého hudebníka Lecha Janerky může být skvělou záminkou k přemýšlení o tom, jakým způsobem v současném světě formovat přístup ke kultuře. Konkrétněji řečeno, jde o to, jakým způsobem vytvářet kulturní politiku v lokálních společenstvích, na úrovni celostátní i celoevropské. Kultura již není výhradní oblastí uskutečňování dynamické změny. Protože taková charakterizovala po celá staletí tuto sféru života a činnosti člověka. Právě v kultuře bylo možné najít zárodky nových trendů, proudů, směrů, které na celé roky nebo generace změnily obraz světa i život člověka. Změna byla vždycky motorem rozvoje kultury; změna chápaná jako hledání nových forem výrazu, přijímání nových významů, nahlížení na svět z jiné než dobové perspektivy a konečně změna jako nesouhlas s aktuální podobou světa, zdroj vzpoury i hledání nových prostředků vyjádření. Velmi zjednodušeně, avšak nikterak banálně, je možné prohlásit, že umění a kultura (v širším smyslu slova) souvisejí se spontaneitou, rozvojem, nekompromisností, svobodou tvorby, a to i přestože ne každý výtvor člověka lze považovat za umělecké dílo. [35]

38 Workshop Vědomé používání vlastního hlasu, klub NRD v Toruni, listopad 2011 Současnost je charakteristická hyper-rychlou změnou, která probíhá snad ve všech oblastech našeho života současně. Změna už není výsadní doménou kultury, přestože s ní bývá často spojována. Přiznejme si, že změna, která probíhá ve vědě a v technologiích, je úžasnější i významnější než ta, která se uskutečňuje v oblasti kultury. Přesto na sebe mají sféry technologií a kultury vzájemný vliv, což si často neuvědomujeme. Současné změny v technologiích a ve vědě mají vliv na rozvoj kultury. Mnoho lidí si již dnes nedokáže představit svojí účast na kulturním dění bez moderních technologií. Je vůbec možné zkomponovat skladbu bez použití počítače? Jak se seznámit s důležitými literárními počiny bez audio-knihy? Jak je možné bez vysokorychlostního připojení být divákem představení newyorské Metropolitní opery, jsme-li zároveň v Toruni, Bratislavě nebo na nějakém jiném místě? Dnes se to již nezdá být možné. A přece vědci ještě nepověděli poslední slovo k tématu technické a technologické revoluce. Specifická [36]

39 konvergence kultury a techniky vede sice ke vzájemnému stírání hranic, ale v rámci kultury samotné dochází již dlouhá léta ke stírání hranic jak mezi vysokým uměním a uměním populárním, tak i mezi nadšenými tvůrci a pasivními konzumenty. Žijeme v době tekuté modernity (Z. Bauman) a setkáváme se tu s takovou formou kultury, která je složena z nabídek, nikoli rozkazů; z návrhů, a již ne norem 1. Takto dynamicky se měnící skutečnost přináší ovšem mnoho úskalí. Souhrn níže uvedených dilemat není potřeba vyřešit, ale spíše nespouštět je ze zřetele účastníme-li se na dění v kultuře nebo mluvíme-li o kulturní politice. Těch několik vybraných dilemat je právě zde. K tomu je třeba poznamenat, že jejich existence nijak nezpochybňuje změnu, která se odehrává před našima očima. Dilemata poukazují pouze na skutečnost, že v honbě za změnou bychom neměli ztratit to, co určuje kým jsme, kde se nacházíme a co všechno máme k dispozici, zatímco se snažíme ovlivnit svět, který nás obklopuje. První dilema: Globalizace a jedinec globalizace umožňuje obrovskému, čím dál většímu množství lidí stát se tvůrci a účastnit se kulturního života. To může ale vést ke ztrátě identity a vědomí sebe sama ve prospěch univerzalizmu skupin, společenství a společnosti. A přesto je zárodkem tvůrčího kvasu v umění jedinec nebo pátrající skupina lidí, kteří se neztotožňují se stávající kulturní realitou většiny. Další dilema: Globální a regionální výsadou naší schopnosti tvořit je na jedné straně naše privilegium moci spojit se s těmi, kteří se nám v nějaké míře podobají, na straně druhé však i různorodost vyplývající z regionálních specifik, která jsou charakteristická pro konkrétní místo, tradici, znaky a symboly, způsoby zacházení, normy, odkazy atd. Diktát současnosti spočívá ve všeprostupující racionalizaci a vede k unifikaci, tedy velmi často k zavržení toho, co je jiné, nestandardní a tedy i regionální. A přesto moc kultury v globálním měřítku spočívá právě v různorodosti a v hledání společného v rámci této různorodosti. Chaos a reflexe současnost je charakteristická přemírou informací, množství i relevancí veškerých komunikovaných zpráv. Způsobuje pocit 1. Zygmunt Bauman, Kultura w płynnej nowoczesności, Narodowy Instytyt Audiowizualny i Agora S.A., Warszawa, 2011 [37]

40 zmatení a chaosu. Ten však nikdy nesloužil ve prospěch kultury. Kultura se rozvíjela hlavně na základě reflexe toho, co volá po změně, nápravě, po nových významech i formách výrazu. Chaos zabíjí kulturu, proměňuje ji ve smetiště. Realita vs virtuální svět pro hodně lidí, zvláště mladých, zde není žádná hranice. Kultura se skvěle etabluje v obou těchto světech, což nutí mnoho tvůrců i komentátorů veřejného života k redefinování způsobů nahlížení na realitu, která nás obklopuje. Televize a internet dokončily technologickou revoluci, která navzdory očekáváním nezabila kulturu, ale obohatila ji o nové, dosud nevídané formy a možnosti existence. Proces redefinování probíhá o poznání pomaleji než rozvoj současných technologií, což má vliv na vytváření bariér tam, kde se rozhoduje, co bude uznáno za tvůrčí a kulturní formu a co už ne (například počítačová grafika, sledování divadelních představení prostřednictvím internetu, četba elektronických E-booků apod.). Toto jsou vybraná dilemata, která je třeba mít na paměti při vytváření současných forem kulturní politiky. Jak totiž uvádí v citované knize Z. Bauman, kultura se dnes proměňuje v jedno z oddělení gigantického obchodního domu, kterým se stal svět prožívaný lidmi proměněnými (...) v konzumenty. Ale nejen v konzumenty, ale také v samostatné tvůrce, producenty služeb a produktů kultury. Každá moudrá, čili reflektující kulturní politika, bude čerpat z této skutečnosti. To znamená, že by měla spíše vytvářet podmínky vhodné k rozvoji různých forem a způsobů tvůrčího vyjádření než pouze označovat ty, které jsou žádoucí z hlediska společenské osvěty, nebo se vyrovnají takzvané vysoké kultuře, nebo snad pouze té masové, splňujíce například ambice nějaké vymezené skupiny osob či populistů. Moudrá kulturní politika (kulturní strategie) vybírá takové oblasti, které vycházejí z hluboké analýzy kulturního potenciálu konkrétního lokálního společenství (odlišného od jiných) a z toho, co se v nabídce onoho gigantického obchodního domu dosud nenachází v regionálním ani globálním měřítku, a co je, může být nebo bude jednou potřeba. Taková kulturní politika musí zároveň zohledňovat odlišné a neustále se měnící aspirace a potřeby členů daného společenství a všech ostatních, pro které má být připravená nabídka atraktivní, inspirující a přitažlivá. Zároveň je třeba myslet na to, že kulturní politika jako nástroj v rukou úřadů a zastupitelů (jakkoli demokraticky [38]