Harry Potter bohater wart naśladowania czy nie?

Transkrypt

1 Harry Potter bohater wart naśladowania czy nie? Harry Potter to ksiąŝka niezwykle popularna. Kolejne rzesze dzieci i młodzieŝy z wypiekami na twarzy czekały, aŝ ukaŝe się następna część przygód ich kochanego bohatera. Czasem, mimo powszechnego zachwytu nad dziełem Joanne Rowling i uwielbienia dla niego, słyszy się słowa krytyki wobec tej baśniowej powieści. Te właśnie słowa najbardziej mnie zainteresowały, toteŝ postanowiłem przyjrzeć się im dokładniej i sprawdzić, czy są prawdziwe. Oto, do czego doszedłem. PoniŜszy artykuł jest bardzo ogólny w treści, dlatego odsyłam do profesjonalnych lektur, na podstawie których powstał: -Kuby G., Harry Potter dobry czy zły? Radom Ks. Posacki A., Harry Potter i okultyzm, Gdańsk Robert T., Harry Potter, metoda Silvy, tai czi, Popularna Encyklopedia New Age, t. 3, Warszawa Rowling posługuje się ciekawym i wciągającym językiem, jednak chcąc stworzyć baśń trzymającą czytelnika w ciągłym napięciu, zmuszona została do coraz szybszego rozwijania akcji. Fabuła biegnie jak szalona, co niestety powoduje, Ŝe świat i postacie ukazane w powieści są opisane kiepsko, aby nie powiedzieć fatalnie. W wizji świata tworzonej przez Rowling pełno jest dziur i niespójności, których nikt nie wyjaśnia. Najbardziej rzucający się w oczy fakt, to moŝliwość cofania się w czasie przez bohaterów czemu zatem Ŝadna ze stron nie cofnie się do narodzin przeciwnika i nie zlikwiduje go wtedy, kiedy jest najsłabszy? 1

2 Im bliŝej końca powieści, tym szybsza jest akcja, a opisy coraz brutalniejsze. W ostatnich tomach wydarzenia następują po sobie w takim tempie, Ŝe cięŝko się zorientować dorosłemu, a co dopiero 11-latkowi. Rowling nie bawi się w budowanie napięcia przez wiele stron, wybiera łatwiejsze rozwiązanie w kaŝdym rozdziale dochodzi po prostu do jakiegoś nagłego zdarzenia: ktoś zaatakuje Harry ego, coś wybuchnie lub spadnie z sufitu itp. Opisów przemyśleń głównego bohatera mamy w powieści jak na lekarstwo. On praktycznie nie ma Ŝadnych głębszych spostrzeŝeń. Na początku historii o Harry`m, dość dokladnie poznajemy magiczny świat oczami bohatera, jednak w ostatnich tomach praktycznie juŝ nic nie wiemy o jego innych niŝ strach i nienawiść uczuciach. Akcja, poza tym, rozgrywa się tak szybko, Ŝe zdaje się, iŝ sam Harry jest zagubiony i nie zdolny do zdrowej oceny tego, co się dzieje i nabrania dystansu wobec tego Dla lepszego ukazania spraw, które zawaŝyły na tym, Ŝe uwaŝnie przyjrzałem się tej powieści, podzieliłem swoje uwagi na zagadnienia tematyczne. Przy omawianiu Harry ego, siłą rzeczy odnosiłem się do innych znanych baśni fantasy jak Władca pierścieni czy Opowieści z Narnii. Powieść J. Rowling łamie wiele utartych i sprawdzonych konwencji literackich, na których wychowywali się nasi rodzice i my sami. Zaryzykuję wręcz stwierdzenie, Ŝe Harry Potter przewartościowuje dotychczasowy świat występujący w baśniach, ale to poniŝej. 1. Egoista? Harry w wielu częściach powieści gotowy jest do poświeceń, mimo iŝ czasem ukazywany jest w sposób wręcz heroiczny, to jednak wykłada się na drobnostkach. Jest bogatym chłopcem, a mimo to przez cztery powieściowe lata nigdy nie wspomaga finansowo rodziny swego biednego przyjaciela Rona Wesleya. Nasz bohater często przebywał u nich na wakacjach, gdzie go Ŝywiono, ale i tak nie potrafił odwdzięczyć się, widząc ich wielką biedę. Nie dostrzega tak oczywistych potrzeb przyjaciół. Dopiero w piątym tomie autorka zamieszcza informację o tym, Ŝe Harry wspiera finansowo braci Rona, którzy chcą załoŝyć swój czarodziejski sklep. 2

3 Agnieszka Fulińska 1 badaczka i tłumaczka literatury fantasy w wywiadzie dla,,magazynu Gazety Wyborczej 2 zauwaŝa jeszcze jeden aspekt. OtóŜ Harry nigdy nie daje Ŝadnemu ze swych przyjaciół prezentu gwiazdkowego, choć sam wiele od nich dostawał. Egoizm Harrego w tym względzie jest straszny. Harry dobrze radzi sobie z ratowaniem świata od zła, ale kompletnie nie radzi sobie z małymi codziennymi problemami, pokazując tym samym, Ŝe empatia jest mu zupełnie obca. Baśnie zawsze gloryfikując głównych bohaterów, pokazują, Ŝe dbają oni o swoich bliskich i przyjaciół 3, i taka postawa jest dla nas wzorem, Harry nie moŝe nim być. 2. Kłamca? W klasycznej baśni kłamstwo jest zawsze piętnowane i surowo karane. Pozytywny bohater zawsze jest prawdomówny i honorowy, ale nie Harry Potter. Nasz mały bohater swoim zachowaniem jasno pokazuje, Ŝe moŝna kłamać, kraść, łamać zasady obowiązujące w świecie (Harry oszukuje na lekcji robienia eliksirów i zawsze spotyka go za to nagroda w postaci najlepszych ocen i pochwały profesora ale sam bohater nigdy nie przyznaje się publicznie do oszustwa 4 ), a mimo to nie być ukaranym. Dodatkowo najlepszym właśnie sposobem na uniknięcie kary jest kolejne kłamstwo i zrzucenie winy na innych. Gdzie honor i odwaga ponoszenia konsekwencji za swoje czyny? Harry wyznaje przeraŝającą zasadę, Ŝe cel uświęca środki to właśnie przekazuje dzieciom czytającym tę powieść i siłą rzeczy biorących przykład z głównego bohatera. 1 Doktor w Katedrze Antropologii Literatury i Badań Kulturowych UJ. 2 Robert T., Harry Potter, metoda Silvy, tai czi. Popularna Encyklopedia New Age, t. 3, Warszawa 2004, s Nigdy nie zdarza się, aby główny bohater mówił, bądź myślał źle o swoich przyjaciołach, Harry jest jednak inny: Spodziewał się, Ŝe Ron będzie wstrząśniety przechwałkami Malfoy`a, tymczasem nie zrobiło to na nim wraŝenia. Harry uznał to za przejaw skrajnej tępoty. (Harry Potter i KsiąŜę Półkrwi, s. 185.) 4 Jest wręcz zdziwiony, kiedy Hermiona, jego najlepsza przyjaciółka, sugeruje mu, Ŝe to nie jest uczciwe zachowanie. Ona, która rzetelnie podchodziła do swoich obowiązków i do nauki, nie jest nagrodzona za poniesiony trud. Nagrodę zabiera jej oszukujący Harry. (Harry Potter i KsiąŜę Półkrwi, s. 209). 3

4 Bohater, który ma być wzorem dla dziecka, powinien pokazywać przez swoje zachowanie, Ŝe jedyna słuszna postawa, to szczerość i uczciwość wobec obowiązujących zasad. Dzięki temu uczy się ono ładu moralnego, jaki powinien być zachowany w społeczeństwie. 3. Bohater nierozwojowy? Spokojnie moŝna stwierdzić, Ŝe Harry nie rozwija się osobowościowo. To kolejna róŝnica między klasyczną baśnią, a powieścią Rowling. W baśniach, mimo iŝ czasem akcja nabiera tempa, a wydarzenia rozgrywają się jedne po drugich, to zawsze jest czas na oddech, refleksję, być moŝe zadumę nad Ŝyciem, spojrzenie wstecz. W Harrym Potterze nic takiego nie odnajdziemy. Akcja toczy się w tempie tak szybkim i dynamicznym, Ŝe nie ma ani chwili, aby pomyśleć. Nie robi tego takŝe sam bohater, moŝe po prostu nie ma czasu. Dla Rowling najistotniejsze w powieści jest, aby zająć czymś czytelnika, nawet, jeśli będzie to nic innego, jak bieganina za kolejnym ukrytym wrogiem i śledzenie coraz to nowszego przeciwnika. W kaŝdej normalnej baśni bohater, pokonując małe problemy, które spotyka na swej drodze, rozwija się, hartuje swój charakter, w wyniku czego staje się bardziej dojrzały i gotowy walczyć ze złem. Harry nic takiego nie przeŝywa, on cały czas myśli kategoriami, jakim hołdował na początku historii mimo iŝ akcja w powieści trwa wiele lat. On nie pokonuje drobnych przeszkód, on rozwiązuje kolejne zadania i zagadki jak w grze. Idzie przez Ŝycie, zdobywając kolejne artefakty i uzbrajając się w kolejne zaklęcia, ale nie zmienia w ogóle swego wnętrza, cały czas pozostaje taki sam. Najlepszy tego przykład to jego stosunek do dalekiej rodziny. Harry, niektórych członków swojej rodziny po prostu nie toleruje. Nie szanował ich tak samo na początku i na końcu powieści. W ostatnim tomie daje młodym taki oto przykład szacunku, jaki trzeba okazywać starszym, kiedy zwraca się do wuja Vernona: 4

5 Wuju, czy ci rozum odjęło? Zapytał Harry. Ja miałbym chcieć przejąć ten dom? Czy naprawdę jesteś, aŝ tak głupi, na jakiego wyglądasz? (Harry Potter i insygnia śmierci, s. 38.) W klasycznych baśniach wszystkie przygody bohatera mają właśnie za zadanie nauczyć go czegoś, mają być dla niego lekcją lub pewnym doświadczeniem, które pomoŝe mu dojrzeć i zrozumieć, co jest waŝne, dobre i jak naleŝy postępować. 4. Harry mściwy? Zemsta to pragnienie zrobienia komuś krzywdy albo Ŝyczenie komuś zła, jako zapłaty za doznane przykrości. Bycie mściwym to bardzo negatywna cecha! Zawsze właściwa ona jest siłom zła i postaciom o podłym charakterze. W powieści Rowling emanować nienawiścią i pragnieniem zemsty, mogą takŝe postacie krystalicznie dobre jak Harry Potter oto tylko niektóre cytaty: Harry`emu dzwoniło w uszach. Pragnął rzucić na Snape`a zaklecie, które by go rozerwało na tysiąc obślizgłych kawałeczków. ( ) Lekcja się zaczęła, a Harry siedział, wpatrując się w Snape`a i wyobraŝając sobie najgorsze rzeczy, jakie mogłyby mu się przytrafić. Gdyby tylko wiedział, jak rzucić zaklęcie Cruciatus RozłoŜyłby go na podłodze i patrzył, jak miota się i dygoce jak tamten pająk (Harry Potter i Czara Ognia, s ) Harry nie mógł poruszyć Ŝadnym mięśniem. LeŜał pod peleryną-niewidką ( ) czując słodki smak krwi sączącej się do otwartych ust, wezbrała w nim taka nienawiść do Malfoy`a, jakiej jeszcze nigdy nie poczuł. (Harry Potter i KsiąŜę Półkrwi, s. 170.) 5

6 Harry czuł się tak, jakby emanował z siebie fale dzikiej nienawiści, ( ) Nienawidził Snape`a od pierwszego spotkania. ( ) Harry uczepił się tej myśli, bo pozwalała mu oskarŝać Snape`a, co sprawiało mu satysfakcję, ( ) Harry gotował się z wściekłości i nienawiści (Harry Potter i KsiąŜę Półkrwi, s. 176.) Kiedy Snape został mianowany profesorem obrony przed czarną magią, Harry powiedział: Ale jest przynajmniej jedna dobra strona tej nominacji powiedział mściwym tonem. To juŝ ostatni rok w Hogwarcie. ( ) Na tym stanowisku ciąŝy jakaś klątwa. Nikomu nie udało się wytrzymać na nim więcej niŝ rok Quirrell nawet postradał Ŝycie. Jeśli o mnie chodzi, to będę trzymał kciuki, Ŝeby doszło do jeszcze jednej śmierci. (Harry Potter i KsiąŜę Półkrwi, s. 183.) Harry wstał z łóŝka, otworzył kufer i zaczął szukać mapy Huncwotów.( ) Dobra mruknął, po czym wlazł z mapą do łóŝka, stuknął w nią róŝdŝką i mruknął pod nosem <<przysięgam uroczyście, Ŝe knuję coś niedobrego 5 >>. (Harry Potter i KsiąŜę Półkrwi, s. 421.) ( ) Harry i Ron wpatrywali się w siebie poprzez przezroczystą barierę, jakby zobaczyli się tak wyraźnie po raz pierwszy w Ŝyciu. W Harrym wezbrała niszczycielska nienawiść do Rona: coś między nimi pękło (Harry Potter i insygnia śmierci, s. 320.) 5 To jest magiczna formuła, dzięki której ta mapa zaczyna działać. Trzeba zaznaczyć, Ŝe formuła ta nie była wymyślona przez Harry`ego. Jednak nie jest chyba dobrze, Ŝe Harry bez mrugnięcia okiem jest gotów uroczyście przysięgać złe plany. Jest to mocna dewaluacja wartości przysięgi. Nie znam innej bajki, w której główny bohater godziłby się dobrowolnie przysięgać robić złe czyny. 6

7 5. Dzielenie ludzi rasista? Ludzie w ksiąŝce J. Rowling dzielą się na dwie kasty: czarowników/czarodziejów i mugoli, czyli tych, co nie umieją czarować. Mugole są stworzeniami nieciekawymi, bez wyrazu, z reguły niesympatyczni jak wuj Harry`ego, który ocenia ludzi po wielkości samochodu. Z perspektywy czarodziejów (a z tej właśnie perspektywy pisana jest powieść) mugole to istoty Ŝałosne, godne wyśmiania i pogardy. Wielu czarowników robi im na złość, na przykład wymazując pamięć. Co prawda Harry krytykuje takie zachowania 6, ale sam wykorzystuje swoją przewagę nad nimi w drugiej części przygód straszy swego kuzyna-mugola, mamrocząc coś pod nosem, co tamten odbiera jako próbę rzucenia na niego zaklęcia. W trzeciej juŝ nie zamierza się kryć i zamienia swoją ciotkę w balon (musiano później zmodyfikować jej pamięć, aby nie miała świadomości tego, co się wydarzyło). Generalnie mugole stają się ofiarami morderczych walk magów i to w stopniu masowym. Świat czarowników wkracza z całą brutalnością w świat ludzi, niszcząc go i nie ponosząc przy tym Ŝadnych konsekwencji swych czynów czy taka postawa ma pomóc w wychowaniu naszych dzieci? Świat Harry`ego jest tak zajęty tym, aby świat mugoli się z nim nie łączył, Ŝe jest wręcz rasistowsko do niego nastawiony. Zdaje się, Ŝe całe Ministerstwo Magii nie ma nic innego do roboty, jak dbanie o to, aby światy czarodziejów i ludzi nigdy się nie spotkały. Jeśli nie znasz się na magii i nie masz wrodzonych zdolności jesteś inny, trzeba cię unikać, a w konsekwencji jesteś godny poŝałowania. Tu właśnie objawia się nam kolejna róŝnica między baśnią Rowling, a klasycznym spojrzeniem literatury. W tradycyjnych powieściach fantastyki teŝ mogą występować dwa równoległe światy, ale one zazwyczaj łączą się (dąŝą do tego), przenikają, a przynajmniej główny bohater stara się je ujednolicić. 6 Krytykuje, ale tylko oficjalnie. Razem ze swoją przyjaciółką Hermioną mają bardzo negatywny stosunek do mugoli: Harry przyjrzał się uwaŝniej i dopiero teraz zobaczył, Ŝe to, co z daleka wydawało mu się bogato rzeźbionymi tronami, w rzeczywistości było stosami wyrzeźbionych nagich ciał męŝczyzn, kobiet i dzieci o głupkowatych, brzydkich twarzach, splątanych i stłoczonych, aby utrzymać cięŝar pary wytwornie ubranych czarodziejów. Mugole szepnęła Hermiona. Na swoim miejscu. (Harry Potter i insygnia śmierci, s. 252.) 7

8 Dodatkowo baśnie uczą nas, wg biblijnej zasady, Ŝe komu więcej dano, od tego więcej wymagać będą. Władza i wrodzone zdolności zawsze wiąŝą się z odpowiedzialnością za słabych. Czy to mówimy o wiedźminach, wróŝkach, elfach lub innych stworzeniach zawsze ta zasada się sprawdza mocniejsi bronią słabszych. Świat ukazany w Harrym Potterze przewartościowuje relacje na linii silny-słaby 7. Od teraz silny nie ma za zadanie świecić przykładem i słuŝyć, często altruistycznie, innym ludziom (bez względu na to czy są oni magami czy nie), ale wykorzystywać swoje umiejętności do umocnienia i tak juŝ silnej pozycji. NajwaŜniejsze ma on nie bratać się w Ŝaden sposób ze słabymi. Całkowita alienacja wybrańców losu. KsiąŜka J. Rowling wprowadza ostry dualizm: albo jesteś fajny i jesteś czarodziejem, albo nie fajny i jesteś mugolem. Jest to dzielenie ludzi na tych, którym warto pomagać i z którymi moŝna się bawić, a tych, których nie moŝna niemal dotykać. Czy coś podobnego widzimy w baśniach? U Harry`ego nie ma moŝliwości przejść między tymi dwoma światami, co takŝe nieobecne jest w innych bajkach. Na przykład Piotruś Pan pokazuje nam, Ŝe taka niesamowita historia moŝe zdarzyć się kaŝdemu z nas, trzeba tylko uruchomić pokłady swojej wyobraźni i poczuć w sobie dziecko. Nawet Władca pierścieni, który zabiera nas w świat niezwykle niejednorodny, daje moŝliwość przekroczenia pewnych mentalnych granic. Oczywiście mimo wysiłków krasnolud nigdy nie stanie się elfem w sensie fizycznym, ale jednak moŝliwa jest między nimi współpraca i zrozumienie. Z natury tchórzliwe hobbity potrafią przekraczać granice swego charakteru i imponować odwagą nawet walecznym ludziom. Świat Tolkiena (ale nie tylko jego) udowadnia nam, Ŝe nie waŝne, jakie mamy wrodzone zdolności, jakie ukryte talenty, czy znamy magię czy nie, czy jesteśmy duzi, silni lub odwaŝni z natury najwaŝniejsze jest to, jak zmieniamy samych siebie i to nieraz bardzo cięŝką pracą. 7 To przewartościowanie następuje, przede wszystkim, na linii czarodzieje-mugole. Świat czarodziejów spełnia generalnie wymogi altruistycznego poświęcania się bohaterów. MoŜna powiedzieć, Ŝe w zasadzie mugole nie są częścią baśniowego świata. Trochę jak ludzie z naszego świata w Opowieściach z Narnii Lewisa - są tłem, na którym poznajemy głównych bohaterów. Z tym, Ŝe u Rowling świat czarodziejów nie jest osobnym światem z jednostkowymi przejściami przez szafę czy obraz. Współistnieje on ze światem ludzi, a moŝliwość przeniknięcia do niego zaleŝy wyłącznie od wrodzonych zdolności. W związku z tym takie traktowanie mugoli (czyli normalnych ludzi Ŝyjących na tym świecie) ma dość negatywne znaczenie. 8

9 śycie naszego Harry`ego pokazuje coś zupełnie innego. Coś, co zawsze w tradycyjnych bajkach było uwaŝane za domenę zła, tu jest ukazane jako dobre. Nieumiejętność godzenia dwóch światów, niezachęcanie słabych, aby przekraczali własne granice i stawali się silni to cechy wybitnie złych bohaterów. To właśnie wyróŝnia Pottera. Propagowanie filozofii wyrzucania słabszych na margines, gardzenia nimi, poniŝania ich jest niebezpieczne, poniewaŝ wprowadza w naszym Ŝyciu zasady ewidentnie łamiące podstawy ładu społecznego i dobrego wychowania. Harry nie zamierza pracować nad sobą, ale rozwija w sobie zdolności magiczne, co pozwala mu iść niejako drogą na skróty, być silnym, ale nie z powodu wzrastania, a tylko posiadania. Nasz bohater dodatkowo pokazuje tym, którzy rozczytują się w jego przygodach i się z nim utoŝsamiają, Ŝe nie trzeba wcale trudzić się w Ŝyciu, aby mieć wszystko. PrzecieŜ on nie ponosi absolutnie Ŝadnych kosztów uzyskania zdolności magicznych. W Ŝadnej baśni nigdy nie było tak, aby główny bohater mógł być silny i twardy bez wysiłku. To nawet niewychowawcze. Tradycyjna baśń pokazuje i uczy, Ŝe siłę i wytrwałość osiąga się przez nieustającą pracę nad sobą. 6. Harry i Voldemort genetycznie podobni? Charakterystyka postawy głównego bohatera pokazuje, Ŝe Harry to dobry bohater, stosujący często złe środki. Oczywiście wszystko w imię szerzenia dobra na ziemi. Kłamstwo, oszustwo czy nawet zemsta wszystko wpisane na rachunek mniejszego zła, które ma przynieść większe dobro. Od kiedy dobro na świecie zaprowadza się złem, tego nie wiem, ale w wyimaginowanym świecie Harry`ego ta zasada się sprawdza. MoŜe jednak nie powinno nas to dziwić. Nie ma chyba innej baśni, która tak bardzo łączyłaby siły zła z siłami dobra. Oprócz niektórych metod działania główny bohater i jego największy przeciwnik Voldemort złączeni są tyloma sprawami i rzeczami, Ŝe moŝna się zastanowić, co ich tak naprawdę dzieli poza chęciami. Ich róŝdŝki mają ten sam magiczny rdzeń. To samo źródło mocy!! 9

10 Kiedy Harry zapytał się, co w tym dziwnego, wyjaśnił mu, Ŝe pióro feniksa w tej róŝdŝce pochodzi z ogona tego samego ptaka z którego wyrwano pióro znajdujące się w róŝdŝce Lorda Voldemorta (Harry Potter i Czara Ognia, s. 327.) Jakby tego było mało, w obu płynie ta sama krew, jak to wyjaśnia Harry`emu profesor Dumbledor: Twoja krew płynie w jego Ŝyłach (Harry Potter i insygnia śmierci, s. 727.) Czy coś jeszcze moŝe łączyć tak antagonistycznie nastawionych do siebie bohaterów? MoŜe. Kolejnym czynnikiem jest dusza, znów oddaję głos Dumbledore`owi: Byłeś siódmym horkruksem 8 ( ) Rozszczepiając swoją duszę, uczynił ją tak kruchą, nietrwałą, Ŝe rozpękła się ( ). Pozostawił maleńką cząstkę samego siebie wszczepioną w ciebie, jego niedoszłą ofiarę, która przeŝyła. (Harry Potter i insygnia śmierci, s. 727.) Relatywizacja dobra i zła, które tak naprawdę są przemieszane i niejednorodne. 8 Dla tych, którzy nie czytali ksiąŝki wyjaśnienie: horkruksy to obiekty mogące przechowywać fragment duszy czarodzieja. Dawało to uniezaleŝnienie Ŝycia duszy od Ŝycia ciała: czarodziej mógł zostać zabity tylko wtedy, gdy najpierw zniszczone zostaną wszystkie horkruksy, a następnie jego ciało. Horkruksa moŝna było stworzyć tylko wtedy, gdy kogoś się zabiło, a następnie wypowiedziało specjalne zaklęcie. Voldemort stworzył, aŝ siedem horkruksów. 10

11 7. Czarownik czarodziej? KsiąŜki J. Rowling ukazują magię w zupełnie inny sposób niŝ klasyczne bajki. Magia zawsze jest domeną wyobraźni, a przynajmniej jest z nią ściśle powiązana. U angielskiej pisarki magia jest niezwykle realistyczna, to znaczy niebezpiecznie zbliŝona do tej stosowanej w realnym świecie. Granica jest trudna do zauwaŝenia. Jeśli spojrzymy na bajki Andersena, Władcę pierścieni czy chociaŝby Alicję w krainie czarów, zauwaŝymy, Ŝe magia jest tam pokazana jako coś umownego, czasem nieszkodliwego, ot ciekawy dodatek do fabuły. Rowling podnosi magię na piedestał i wywyŝsza ją, stawiając w centrum świata. Czarownicy występujący w powieści posiadają tak wielką moc, Ŝe z łatwością mogliby zniszczyć cały świat. Mimo to, nie słuŝy im ona, aby ratować ginących ludzi (nikomu z bohaterów nie przychodzi to nawet do głowy), ale np. zwierzęta przyjaciółka Harry`ego i Rona, Hermiona, wykorzystała swe zdolności dla do uratowania hipogryfa 9 (Hardodzioba). Magia uŝywana w takiej ilości zawsze jest domeną zła, natomiast w Harrym Potterze jest odwrotnie. Jeśli znasz się na magii jesteś ciekawy, jeśli się nie znasz nieciekawy. Magia jest wręcz sposobem wartościowania ludzi. Nigdy w klasycznych baśniach nie uŝywa się przedmiotów, które wykorzystywane są w realnych seansach spirytystycznych. Harry łamie tę konwencję. W jego świecie mamy do czynienia z tyloma nawiązaniami do okultyzmu, Ŝe pozwolę sobie omówić je w punktach. a) Nicolas Flamel podziwiany mag nad magami. Tyle Ŝe to postać historyczna i bynajmniej nie pozytywna. śył w średniowieczu i był jednym z pierwszych w dziejach alchemików, czyli ludzi, którzy poszukiwali magicznej substancji zwanej kamieniem filozoficznym (w tytule jednej z części przygód Harry`ego występuje ta nazwa). Kamień ten miał zamieniać nieszlachetne metale w złoto. Dodatkowo miał on słuŝyć do wytworzenia eliksiru nieśmiertelności. Alchemia siłą rzeczy łączyła się z ezoteryzmem, czyli pewnego rodzaju poglądem, zakładającym istnienie tajemnej wiedzy, której poznanie wyzwalało człowieka. Na ezoteryzmie bazują wszelkie grupy okultystyczne, satanistyczne, wszelkie sekty i ruchy o tradycji hinduistycznej, joga, bioenergoterapia, masoneria itd. Lista jest bardzo długa. 9 Wymyślone przez Rowling stworzenie powstałe z połączenia gryfa (pół orła, pół lwa) i konia. 11

12 Tak się jednak dziwnie składa, Ŝe ezoteryzm jest w jawnym konflikcie z chrześcijaństwem. Trudno więc uznać pana Flamela za pozytywną postać, a juŝ stawianie go jako wzór i ideał w świecie Potter`a jest kolejnym zagraniem Rowling mającym na celu przewartościowanie światopoglądu dzieci czytających tę bajkę. To zupełnie tak, jakby napisać powieść dla dzieci o odrzuconym chłopcu, którego nikt nie rozumie poza wspaniałym i kochającym wujkiem o dziwnym imieniu Stalin. Wuj, co prawda ma nietypowe poglądy i oryginalne pomysły, mówi coś tam, Ŝe,,wykształciuchów trzeba zamykać w kamieniołomach i Ŝe światem powinna rządzić despotyczna Rada Ludowa, ale generalnie, kto by tam powaŝnie traktował dobrego wujka Stalina. Opiekuje się chłopcem i to lepiej niŝ rodzice, i to jest najwaŝniejsze. KaŜde dziecko, które nie będzie się dogadywać z rodzicami, zapragnie mieć takiego wujka Stalina, pomału zacznie przyswajać poglądy wujka i ten stanie się z czasem jego autorytetem Ŝyciowym. Przenoszenie realnych postaci do świata baśni jest bardzo niebezpieczne, zaburza granicę między wyobraźnią a realizmem. Dorośli poradzą sobie z tym, ale dzieci są całkowicie bezradne. b) Spirytualizm prąd bardzo złoŝony, ale generalnie zakładający, Ŝe duchy zmarłych po śmierci błądzą po świecie, ale po zdobyciu odpowiedniej wiedzy moŝna się z nimi porozumieć. To właśnie robią w Hogwarcie!! Czyste pogaństwo ubrane w ładny język. Trzeba przyznać, Ŝe duchy zmarłych w Harrym Potterze nie są szkodliwe, to raczej takie dobre duszki, tyle Ŝe to jednak duchy zmarłych. Rozmawiają one z Ŝywymi 10. CięŜko powiedzieć, czemu Rowling włączyła do powieści dla dzieci motyw tak bardzo transcendentalny, z całkowitym pominięciem spraw dotyczących religii. KaŜdy w baśni wie, Ŝe po śmierci coś jest, ale nikt nie zaprząta sobie głowy tym, jak moŝna tam trafić czy trzeba robić dobre uczynki, czy w coś wierzyć Wielka niekonsekwencja autorki, sięgającej celowo do tez spirytualizmu. Nie moŝna oczywiście kaŝdej historii z duchami zmarłych traktować w literaturze na tym samym poziomie. Duchy w Dziadach Mickiewicza teŝ występują, ale są traktowane zjawiskowo, umownie, bardziej jako zjawy i wytwory wyobraźni niŝ realne duchy jak u J. Rowling. 10 Praktyka wywoływania duchów jest ostro potępiona w Piśmie Św. (Ks. Kpł 19,31). 12

13 Duchy we Władcy pierścieni to raczej pewne alegorie złego postępowania, zawieszone między Ŝyciem a śmiercią. Po spełnieniu zadania odchodzą i znikają. Tolkien czy inni baśniowi autorzy konsekwentnie unikają wspominania czy dotykania tematu świata po śmierci. W Harrym Potterze na dodatek obchodzi się BoŜe Narodzenie oraz Wielkanoc, mówi się o diabelskich czarach (!), ale próŝno szukać choćby jednego słowa, jaki Bóg się narodził i czemu mamy świętować Jego narodziny. Kolejny wielki brak w warsztacie autorki. c) Występowanie całej listy wybitnie okultystycznych praktyk, związanych z magią pośrednio lub bezpośrednio: - upuszczania krwi i czerpania z niej siły, spotykany w najbardziej okrutnych praktykach satanistycznych, czy szamańskich praktykach ludowych - stawiania horoskopów przez Harry`ego, czyli innymi słowy szukania przyszłości w gwiazdach. To przecieŝ realna praktyka z naszego świata! 11 - krystalomancji - magiczna sztuka kontaktu z kryształową kulą czy lustrem. Kolejna rzecz z naszego świata. Ktoś moŝe powiedzieć, Ŝe takie kule występują równieŝ we Władcy pierścieni, ale tam słuŝą do komunikacji, a nie magii. - uŝywania w Hogwarcie sów jako gońców. W starych bajkach i legendach sowy, jako prowadzące nocny tryb Ŝycia, zawsze wiązane były z czarownicami, to im słuŝyły i wykonywały ich polecenia. U Rowling mają kojarzyć się z siłami dobra. d) Niezwykła brutalność powieści. Jeśli nawet podobne opisy znajdziemy w innych baśniach (choć ja takich nie znam), to zawsze słuŝą one uwypukleniu działalności zła. Mają one na celu stworzyć wyraźny kontrast między dobrem a złem, pokazać, Ŝe zło jest odraŝające, a tym samym przekonać młodego czytelnika, Ŝe dobro jest piękniejsze, po prostu bezpieczne i Ŝe ono zawsze popłaca. W Harrym Potterze, co dziwne, są domeną dobra. 11 Biblia jasno stwierdza, Ŝe wszelcy wróŝbici i czytający z gwiazd nie znajdą uznania w oczach Pana. Nie znajdzie się pośród ciebie nikt, kto by przeprowadzał przez ogień swego syna lub córkę, uprawiał wróŝby, gusła, przepowiednie i czary; nikt, kto by uprawiał zaklęcia, pytał duchów i widma, zwracał się do umarłych. Obrzydliwy jest bowiem dla Pana kaŝdy, kto to czyni. (Pwt 18, 10n) 13

14 Sceny, które zacytuję (a to tylko niektóre, jakie wybrałem), cięŝko spotkać w ksiąŝkach dla dorosłych, a co dopiero w tych kierowanych do grupy wiekowej 8 13 lat. Moody ponownie uniósł róŝdŝkę, wycelował w pająka i mruknął: Crucio! Pająk natychmiast skrzyŝował nóŝki a właściwie juŝ nogi na brzuchu, przetoczył się na grzbiet i zaczął dygotać, miotając się z boku na bok. Nie wydawał, rzecz jasna, Ŝadnych odgłosów, ale Harry był pewny, Ŝe gdyby miał głos, to piszczałby z bólu. Moody wciąŝ celował w niego róŝdŝką, po chwili pająk zaczął dygotać i miotać się jeszcze gwałtowniej ( ) Wsadził rękę do słoja, a trzeci pająk jakby przeczuwając, co go czeka, zaczął biegać jak szalony po dnie, chcąc uciec od palców Moody`ego, ale ten złapał go szybko i połoŝył na biurku. Pająk natychmiast pomknął ku krawędzi blatu. ( ) Avada kedavra! ryknął Moody. Błysnęło oślepiające zielone światło ( ) i nagle pająk przetoczył się na grzbiet i znieruchomiał. Nie zmienił się, prócz tego, Ŝe z całą pewnością był juŝ martwy. ( ) Niezbyt miłe powiedział spokojnie. Niezbyt przyjemne. I nie ma na to Ŝadnego przeciwzaklęcia. Nie ma Ŝadnej blokady. (Harry Potter i Czara Ognia, s ) Ale Harry wcale nie Ŝałował pająków, które męczono i zabijano, podszedł do tego zupełnie bez emocji, niczym nie był wstrząśnięty: Harry odniósł wraŝenie, Ŝe rozmawiają o tej lekcji jak o jakimś intrygującym zjawisku, podczas gdy on sam nie dostrzegł w niej niczego pasjonującego. (Harry Potter i Czara Ognia, s. 231.),,To coś miało kształt jakby skulonego dziecka( ) Było bezwłose, jakby pokryte łuskami, ciemne, czerwonawo czarne. Miało cienkie, wiotkie rączki i nóŝki, i płaską twarz Ŝadne ludzkie dziecko na świecie nie mogło mieć takiej twarzy twarz przypominającą łeb węŝa, z płonącymi czerwonymi oczami. 14

15 Glizdogon opuścił to stworzenie do kotła: rozległ się syk, znikło pod powierzchnią, a po chwili Harry usłyszał ciche tąpnięcie, gdy wiotkie ciałko uderzyło w dno kotła. Niech się utopi, pomyślał Harry, czując, Ŝe za chwilę głowa mu pęknie błagam niech się utopi( ). Glizdogon zaczął skamleć. Wyciągnął przed siebie prawą rękę. Zacisnął mocno palce lewej ręki na rękojeści noŝa i uniósł ją wysoko. Harry ( ) usłyszał, jak coś upada na ziemię, w uszach brzmiał mu chrapliwy oddech Glizdogona, a potem dobiegł go ohydny plusk, jakby coś wpadło do kotła. ( ) Glizdogon dyszał i jęczał w agonii. ( ) Zezując w dół, rozpaczliwie, ale daremnie napierając na sznury ujrzał lśniący nóŝ w dłoni Glizdogona. Poczuł jak jego koniec wbija się w zgięcie jego ramienia i po ręce spływa mu krew. Glizdogon nadal dysząc z bólu, wydobył z kieszeni szklaną fiolkę i przyłoŝył ją do rany, tak, by krew spływała do niej. Kiedy napełnił fiolkę, odwrócił się i ( ) wlał do środka krew Harry`ego. Tym razem eliksir natychmiast zbielał. Glizdogon osunął się na kolana obok kotła, tuląc do piersi krwawiący kikut prawej ręki, dysząc i łkając.( ) W kotle zawrzało Niech się utopi, pomyślał Harry, niech coś się nie uda. (Harry Potter i Czara ognia, s ) Tej samej nocy do najstarszego brata, który leŝał w łóŝku odurzony winem, podkradł się inny czarodziej. Zabrał mu róŝdŝkę i na wszelki wypadek poderŝnął mu gardło. (Harry Potter i insygnia śmierci, s. 422.) Czy powyŝsze opisy naleŝą do baśniowych? Czemu ma słuŝyć ta obrzydliwość i niezwykła wręcz brutalność pokazywana z takim uporem i taką mocą? PrzecieŜ nie jest ona potrzebna dla 11-latka, aby mógł rozwijać swoją wyobraźnię. Nikt by chyba nie chciał, aby te okultystyczne minirytuały z pająkami (i nie tylko) odprawiały jego dzieci, a mimo to zgadza się, aby czytały o nich w Harrym Potterze i brały z niego przykład. 15

16 Proszę powiedzieć czy przytoczone fragmenty i postawa Harry`ego w ksiąŝce pokazują, Ŝe postępuje on jak pozytywny bohater? Zadawanie bólu i śmierci ZAWSZE jest związane z siłami zła, ale u Rowling tak nie jest. Z całą odpowiedzialnością moŝemy stwierdzić, Ŝe Potter to nie Ŝaden czarodziej dobry i rezolutny, ale przebiegły i działający często z premedytacją czarownik, choć ukazany w pozytywnym świetle. Jeśli ktoś oburza się, Ŝe Harry nie jest taki toksyczny jak się o nim mówi i to nie prawda, co się pokazuje na konkretnych cytatach, niech później się nie dziwi, gdy ktoś napisze taką oto równie szkodliwą bajkę: Mam pomysł na wspaniała serię ksiąŝek dla dzieci. Będzie (Akcja będzie się działa ) się działa w cudownym świecie marzeń. ZałóŜmy, Ŝe w naszym świecie istnieje wielka tajemnica: w kaŝdym domu, na wyŝszych półkach kredensów znajduje się przedmiot, który uŝyty we właściwy sposób moŝe ziścić marzenia kaŝdego dziecka. Jest nim trutka na szczury. Po wymieszaniu z oranŝadą, zamienia się w cudowny eliksir. Wypity jednym haustem, nie tylko nieziemsko smakuje, ale równieŝ czyni ludzi szczęśliwymi, pięknymi i przez 24 godziny daje moŝliwość realizacji jednego Ŝyczenia. Pewien nieśmiały chłopiec, trochę ofiara, ale bardzo inteligentny, odkrywa tę tajemnicę i zamierza uŝywać jej do naprawy świata KsiąŜki będą pełne przygód, opowiedzianych tak, by rozumieli je ośmiolatkowie, ale wystarczająco skomplikowane, aby zainteresować takŝe nastolatków. śe co? Rodzice obawiają się, Ŝe ten niewinny utwór fikcji moŝe przenieść się do prawdziwego Ŝycia? Jakieś dziecko mogłoby rzeczywiście spróbować picia oranŝady z trutką na szczury? PrzecieŜ dziecko swój rozum ma 12 RóŜnica jest taka, Ŝe powieść o strychninie i oranŝadzie dotyka sfery fizycznej, a Harry Potter tej zdawałoby się niezauwaŝalnej, ulotnej, ale o wiele bardziej naraŝonej na ataki sfery duchowej. 12 Robert T., Harry Potter, metoda Silvy, tai czi. Popularna Encyklopedia New Age, t. 3, Warszawa 2004, s

17 8. Dodatek CięŜko zarzucać autorce coś, co nie występuje w ksiąŝce, ale nie sposób nie powiedzieć o propagandzie homoseksualnej, jaką ona szerzy. Rowling na spotkaniach ze swoimi fanami wielokrotnie mówiła 13, Ŝe Albus Dumbledore, dyrektor Hogwartu, największy autorytet dla Harry`ego, wzór do naśladowania jest gejem. Autorka przyznała, Ŝe w ostatniej chwili przed pojawieniem się części Harry Potter i KsiąŜę Półkrwi, wykreśliła świadczące o tym fragmenty. Ponoć miał kochać się w Gellercie Grindelwaldzie. Publiczne deklaracje autorki chyba rozwiewają wątpliwości co do jej chęci bycia wierną tradycji chrześcijańskiej 14. Na zakończenie przypatrzmy się jednej z prawdopodobnych wersji odczytania znaczenia imienia i nazwiska Harry Potter. Imię Harry wydzieliło się ze zdrobnienia angielskiego imienia Henry (pol. Henryk ), które pochodzi z germańskiego i oznacza pan domu, władca domu 15. Generalnie imię kojarzone z władzą i mocą 16. Potter to po angielsku garncarz. Nazwa Potter dla ludzi niewywodzących się z kultury anglosaskiej nie łączy się z niczym konkretnym. Musimy jednak pamiętać, Ŝe Rowling jest Angielką i dobierane przez nią słowa mają dla niej inne skojarzenia, które nie sposób oddać najlepszym nawet tłumaczeniem. 13 Jej słowa nie są trudne do znalezienia. Wystarczy wpisać w wyszukiwarce internetowej odpowiednie frazy i dotrze się do oryginalnych słów. Nie przytaczam ich, aby kaŝdy miał prawo wyboru odpowiedniego dla siebie źródła. 14 Mówię o tradycji chrześcijańskiej, a nie tylko katolickiej. ChociaŜ wiele Kościołów protestanckich nie uznało homoseksualizmu za coś złego, to trzeba powiedzieć, Ŝe pierwszą osobą, która została skazana za krytykowanie gejów i lesbijek w świetle Biblii, był Åke Green protestancki pastor ze Szwecji. TakŜe jak widać Rowling celowo uderza w to, co dla chrześcijaństwa cenne (Rz 1,27 czy 1 Kor 6,9n). 15 Niem. Heim das (PL die Heime) dom 16 We wczesnym średniowieczu imię Henryk było szczególnie cenione przez władców niemieckich, którzy byli wtedy najpotężniejsi w Europie. Stąd znaczenie imienia oddaje (powiązane jest) potęgę ówczesnych władców. 17

18 Potter's field (pol. pole garncarza ) to angielska nazwa cmentarza, czasem, masowego grobu. Występuje ona w Biblii 17 w Ewangelii Mateusza 18 i określa miejsce, gdzie wydobywano glinę. Był to teren nieurodzajny, do niczego nieprzydatny, przeznaczono go więc na cmentarz. Pole Garncarza, jak to pokazuje Pismo, było miejscem przeklętym, w opozycji do świątyni, która była święta i na którą nie moŝna było przekazać pieniędzy zdobytych za czyjąś krew. Była przeklęta teŝ dlatego, Ŝe jak stwierdza św. Łukasz w Dziejach Apostolskich, na tym polu powiesił się Judasz (Dz 1, 16-20). Przedstawione wyŝej wywody doprowadzają nas do stwierdzenia, które nie będzie chyba zbyt duŝym uogólnieniem, Ŝe nazwa Harry Potter moŝe oznaczać dla autorki metaforę,,mocy przeklętej. Andrzej Bednarczyk Joanna Guzikowska Mateusz Dziadowicz 17 Rowling często nawiązuje do Pisma Świętego w swojej powieści. Chociażby tekstem, który widniał na grobie rodziców Harry`ego: Śmierć będzie ostatnim wrogiem, który zostanie zniszczony była to ewidentna aluzja do słów św. Pawła: Jako ostatni wróg, zostanie pokonana śmierć. (1 Kor 15, 26). Dla ludzi wierzących są to słowa wielkiej otuchy i nadziei na życie wieczne, jednak główny bohater odbiera je bardzo pejoratywnie. Dla niego oznaczają one koniec, nie dopuszcza do siebie myśli, że przecież spotka się kiedyś z rodzicami. Nawet tłumaczenia Hermiony nie trafiają do niego, autorka bowiem informuje nas: Ale oni nie żyją, pomyślał Harry, oni odeszli na zawsze. (Harry Potter i insygnia śmierci, s. 339). 18,,Rzuciwszy srebrniki ku przybytkowi, oddalił się, potem poszedł i powiesił się. Arcykapłani zaś wzięli srebrniki i orzekli: «Nie wolno kłaść ich do skarbca świątyni, bo są zapłatą za krew». Po odbyciu narady kupili za nie Pole Garncarza, na grzebanie cudzoziemców. Dlatego pole to aż po dziś dzień nosi nazwę Pole Krwi. Wtedy spełniło się to, co powiedział prorok Jeremiasz: Wzięli trzydzieści srebrników, zapłatę za Tego, którego oszacowali synowie Izraela. I dali je za Pole Garncarza, jak mi Pan rozkazał. (Mt 27, 5-10) 18