Warstwy cewy pokarmowej: 1. Błona śluzowa. nabłonek. blaszka właściwa muscularis mucosae. 2. Błona podśluzowa

Transkrypt

1 Przewód pokarmowy Warstwy cewy pokarmowej: nabłonek błaszka właściwa z gruczołami 1. Błona śluzowa nabłonek blaszka właściwa muscularis mucosae muscularis mucosae błona podśluzowa 2. Błona podśluzowa Mariusz Gajda błona mięśniowa 3. Błona mięśniowa warstwa okręŝna warstwa podłuŝna naczynia 4. Błona surowicza (otrzewna) lub włóknista bl. właściwa nabłonek gruczoł gruczoł błona surowicza Katedra i Zakład Histologii Collegium Medicum UJ błona mięśniowa warstwa podłuŝna warstwa okręŝna błona podśluzowa musc. mucosae grudka chłonna przełyk śołądek wpust trzon i dno odźwiernik zwieracz przełyku dno wpust dwunastnica odźwiernik trzon zwieracz odźwiernika Przełyk: nabłonek wielowarstwowy płaski gruczoły śluzowe (przełykowe gr. wpustowe) w bl. właściwej szeroka, nieregularna muscularis mucosae o układzie podłuŝnym gruczoły śluzowe (gr. właściwe) w bł. podśluzowej (wydzielają śluz, lizozym, jony dwuwęglanowe) w błonie mięśniowej mięśnie szkieletowe i gładkie zewnętrzna błona włóknista Nabłonek powierzchniowy wysokie walcowate komórki śluzowe ziarna wydzielnicze mikrokosmki na powierzchni połączenia międzykomórkowe Ogólne cechy budowy ściany: dołeczki nabł. jednowarstwowy walcowaty pokrywający powierzchnię i tworzący wpuklenia (dołeczki Ŝoł.) w blaszce właściwej ciasno ułoŝone gruczoły cewkowe (wpustowe, właściwe, odźwiernikowe) dodatkowa wewnętrzna warstwa mięśniowa o układzie spiralnym Nierozpuszczalny śluz produkowany przez komórki nabłonka powierzchniowego, alkalizowany przez jony dwuwęglanowe przechodzące z podnabłonkowych naczyń tworzy warstwę ochronną na wewnętrznej powierzchni Ŝołądka gruczoły HCO3-1

2 Trzon i dno Ŝołądka Gruczoły Ŝołądkowe właściwe: proste gruczoły cewkowe ułoŝone równolegle w blaszce właściwej, pomiędzy nimi niewielka ilość tkanki łącznej z licznymi komórkami i naczyniami włosowatymi Miejscowe uszkodzenie ochronnej warstwy śluzowej i komórek nabłonka powierzchniowego prowadzi do pogłębiającego się ubytku błony śluzowej (wrzód Ŝołądka). Uszkodzenia takie spowodowane są zazwyczaj przez bakterię Helicobacter pylori. Gruczoł Ŝołądkowy właściwy ma trzy odcinki: cieśń szyjkę trzon z dnem Komórki śluzowe szyjki produkują rozpuszczalny śluz dołeczek Buduje go pięć typów komórek: komórki niezróŝnicowane (cieśń) komórki śluzowe szyjki (szyjka) komórki główne (trzon) komórki okładzinowe (wszystkie odcinki) komórki dokrewne (wszystkie odcinki) cieśń szyjka trzon Komórki niezróŝnicowane (macierzyste) odpowiadają za odnowę i regenerację nabłonka powierzchniowego oraz gruczołów dno Komórki okładzinowe Komórki główne duŝe, piramidowe/owalne kwasochłonne niekiedy dwujądrzaste system tubularno-pęcherzykowy/ kanaliki wewnątrzkomórkowe z licznymi mikrokosmkami bardzo liczne mitochondria zasadochłonne siateczka szorstka aparat Golgiego ziarna wydzielnicze produkują enzymy Ŝołądkowe: pepsynogen, lipazę Ŝołądkową i podpuszczkę (u niemowląt) B 2

3 stymulacja gastryna acetylocholina histamina Komórki okładzinowe produkują HCl i czynnik wewnętrzny Castle a. System tubularno-pęcherzykowy to cytoplazmatyczny magazyn błon bogatych w transportery jonowe. Po stymulacji pęcherzyki i rurki wbudowują się w błonę kanalików wewnątrzkomórkowych. Produkcja HCl polega na transporcie jonów H+ i Cl- do światła kanalików wewnątrzkomórkowych, skąd dostają się do światła gruczołu. Komórki dokrewne (enteroendokrynowe) produkują hormony peptydowe, przewaŝnie o lokalnym działaniu (m. in grelinę) Odźwiernik: głębokie dołeczki rozgałęzione cewkowe gruczoły odźwiernikowe gruba warstwa okręŝna mięśniówki (zwieracz) Transportery uczestniczące w produkcji HCl: antyporter protonowo-potasowy antyporter dwuwęglanowochlorkowy kanał chlorkowy uniporter potasowy pompa sodowo-potasowa Wpust: płytkie dołeczki gruczoły wpustowe (cewkowe, poskręcane) zawierające - komórki śluzowe (podobne do kom. nabłonka powierzchniowego) - komórki śluzowe (identyczne jak kom. szyjki) - pojedyncze komórki okładzinowe i dokrewne (kom. G, produkujące gastrynę) Jelito cienkie zwiększenie powierzchni chłonnej: i fałdy okręŝne: x 2-3 ii kosmki jelitowe: x 10 Iii brzeŝek szczoteczkowy na powierzchni nabłonka: x 20 Gruczoły odźwiernikowe: komórki śluzowe (identyczne jak k. szyjki) produkujące teŝ lizozym liczne komórki dokrewne (G) produkujące gastrynę pojedyncze komórki okładzinowe 3

4 Dwa piętra błony śluzowej jelita cienkiego: górne: kosmki jelitowe dolne: gruczoły (krypty) jelitowe Enterocyty wysokie, walcowate brzeŝek szczoteczkowy liczne organelle połączenia międzykomórkowe Funkcje: Nabłonek jelitowy (jednowarstwowy walcowaty) pokrywa kosmki i wyściela krypty: Typy komórek: enterocyty komórki kubkowe komórki niezróŝnicowane (tylko w kryptach) komórki Panetha (tylko w kryptach) komórki dokrewne komórki szczoteczkowe komórki M Komórki kubkowe produkują śluz resorbcja substancji prostych (produktów trawienia) resynteza trójglicerydów i tworzenie chylomikronów Substancje proste są przekazywane do naczyń krwionośnych, a chylomikrony do naczyń chłonnych Komórki niezróŝnicowane ponad dnem krypt regeneracja nabłonka Komórki Panetha wąska podstawa rozszerzona część górna z ziarnami wydzielniczymi na dnie krypt szorstka siateczka, aparat Golgiego kwasochłonne ziarna wydzielnicze produkują białka antybakteryjne (lizozym i defenzyny) wydzielają IgA fagocytują bakterie i jednokomórkowe pasoŝyty Kosmek jelitowy Komórki szczoteczkowe (rzadkie) pęczek długich mikrokosmków na powierzchni zakończenia nerwowe blisko podstawy prawdopodobna funkcja chemoreceptoryczna (przekaźnik: NO) pokryty nabłonkiem jelitowym pod nabłonkiem ciągła warstwa miofibroblastów (uczestniczą w regulacji odnowy nabłonka i procesów obronnych) wewnątrz zrąb: bogatokomórkowa tkanka łączna wiotka (komórki tk. łącznej właściwej i leukocyty) Zrąb zawiera: - kapilary o ścianie okienkowej - pojedyncze ślepe naczynie chłonne pęczków komórek mięśniowych gładkich ( pompowanie chłonki) 4

5 Krypta jelitowa dno: komórki Panetha powyŝej: komórki niezróŝnicowane, liczne podziały górna 1/2: róŝnicujące się komórki (głównie enterocyty i kubkowe) przesuwające się stopniowo ku górze Dwunastnica duŝe, szerokie kosmki mało kom. kubkowych w błonie podśluzowej gruczoły dwunastnicze (Brunnera) Gruczoły dwunastnicze produkują: zasadowy płyn bogaty w dwuwęglany (neutralizacja kwaśnej treści przechodzącej z Ŝołądka) EGF lizozym Jelito grube brak kosmków - obecne tylko głębokie, regularne krypty bardzo liczne komórki kubkowe brak komórek Panetha fałdy półksięŝycowate zewnętrzna warstwa mięśniówki podzielona na trzy odrębne taśmy Jelito czcze węŝsze i krótsze kosmki więcej komórek kubkowych Jelito kręte krótkie, wąskie kosmki więcej komórek kubkowych duŝe skupiska grudek chłonnych (kępki Peyera) w błonie podśluzowej Funkcje: wchłanianie wody transport jonów produkcja śluzu (formowanie mas kałowych) Kanał odbytniczy Tkanka limfoidalna cewy pokarmowej podłuŝne fałdy błony śluzowej nabłonek: jednowarstwowy walcowaty wielowarstwowy walcowaty wielowarstwowy płaski gruczoły śluzowe w blaszce właściwej sploty Ŝylne w błonie podśluzowej zwieracze: wewnętrzny (mięśniówka gładka) i zewnętrzny (m. szkieletowa) pojedyncze (samotne) grudki chłonne (we wszystkich odcinkach cewy) skupiska grudek chłonnych i rozproszonej tkanki limfoidalnej: - kępki Peyera w jelicie krętym - wyrostek robaczkowy 5

6 Wyrostek robaczkowy ma budowę ściany jelita grubego i duŝe skupiska tkanki limfoidalnej bakterie transcytoza limfocyty węzeł chłonny komórka prezentująca antygen Komórki M skupiska tkanki limfoidalnej w blaszce właściwej i w błonie podśluzowej ciągła warstwa podłuŝna mięśniówki występują w miejscu kontaktu nabłonka jelitowego z tkanką limfoidalną mikrofałdy na powierzchni szczytowej pochłaniają obce antygeny (np. bakterie) i przenoszą je na drodze transcytozy do tkanki limfoidalnej w ten sposób monitorują antygenowy skład zawartości cewy pokarmowej (ale nie są komórkami APC) Unerwienie (autonomiczne) cewy pokarmowej Z układem nerwowym cewy pokarmowej współpracują komórki Cajala Ŝołądek jelito cienkie jelito grube lokalizacja: warstwa mięśniowa kontaktują się z zakończeniami nerwowymi i z kom. mięśniowymi (neksusy) spontanicznie generują bodźce skurczowe ( wolne fale perystaltyczne) splot podśluzówkowy - wewnętrzny Meissnera - zewnętrzny Schabadascha kontroluje wydzielanie gruczołów i kurczliwość muscularis mucosae splot mięśniówkowy Auerbacha kontroluje perystaltykę pośredniczą w przekazywaniu bodźców pomiędzy zakończeniami nerw. a kom. mięśniowymi Komórki dokrewne cewy pokarmowej (enteroendokrynowe) Komórki dokrewne cewy pokarmowej (przykłady) naleŝą do systemu komórek DNES (APUD) leŝą w gruczołach i (rzadzej) w nabłonku powierzchniowym mogą być otwarte lub zamknięte mają ziarna wydzielnicze w części podstawnej produkują hormony peptydowe zazwyczaj o lokalnym działaniu (wpływają na przepływ krwi, wydzielanie gruczołów i kurczliwość mięśniówki), niekiedy równieŝ o działaniu odległym otwarta otwarta zamknięta Nazwa Wydzielany hormon Działanie D somatostatyna hamuje wydzielanie innych kom. dokrewnych E grelina pobudza łaknienie EC serotonina, motylina pobudza perystaltykę G gastryna pobudza wydzielanie HCl H VIP rozszerza naczynia krw. I cholecystokinina pobudza wydzielanie w trzustce, obkurcza pęcherzyk Ŝółciowy S sekretyna pobudza wydzielanie dwuwęglanów w trzustce zamknięta 6