SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU

Transkrypt

1 6986 trabant [1. w średniowieczu: żołnierz należący do straży przybocznej monarchy lub jakiegoś dostojnika; 2. krótki odcinek chromosomu położony na końcu jego ramienia, oddzielony przewężeniem; 3. daw.; zob. satelita w zn. 1.] (ném.) darabont; a században gyalogos katona; fegyveres szolga; megyei v. városi hajdú; képviselőházi teremőr; csatlós; hajdú, poroszló, testőr tracenie vesztés, elvesztés, eltévesztés, kárvallás; elfecsérlés, elpazarlás, elpusztítás, tönkreverés, kiírtás ; kivégzés tracenie czasu időveszteség tracenie złoczyńków gonosztevők kivégzése trach [wykrzyknik nazywający dźwięk, jaki powstaje wtedy, kiedy coś pęka lub łamie się] (hangu.) bumm! reccs! trache(o)- [w złożeniach: tchawica] légcsőtrachea [śrdw.łac. trachea 'tchawica' z późn.łac. trachia 'jp.' od gr. (arteria) tracheia 'szorstka (arteria)' z r.ż. od trachýs 'szorstki; nierówny; skalisty'] - (gör.) trachea; (orv.) légcső tracheoskopia [metoda badania tchawicy za pomocą specjalnego wziernika] tracheoszkópia, légcsőtükrözés, tracheoskopowy, -a, -e légcsőtükrözéses tracheotomia [med. przecięcie tchawicy i wprowadzenie w otwór dotchawiczny rurki metalowej, przez którą duszący się chory może swobodnie oddychać; 2. Rozcięcie tchawicy - zabieg polegający na otwarciu tchawicy i wprowadzeniu do jej światła rurki tracheotomijnej.] tracheotómia; légcsőmetszés; a légcső sebészeti megnyitása fulladás veszélye esetén [az a sebészeti operáció, mellyel a nyak elülső részén a légcsövet felhasítják a célból, hogy a levegő a tüdőbe hatolhasson s a beteg újra lélekzetet vehessen, vagy pedig a célból, hogy a gégében vagy légcsőben levő kóros növedékeket (polypus, papilloma), esetleg odajutott idegen testeket (csontdarabok, magok stb.) eltávolítsák] trachit [magmowa skała wylewna, jasnoszara, różowa lub żółtawa] (gör.) trachit; (geol.) újabb kőkori, porfiros vulkáni kőzet; fiatal, harmad- v. negyedkori vulkáni kőzet trachitowy, -a, -e (gör.) trachittrachoma [zob. jaglica] trachoma; a szem kötőhártyájának gennyes, ragályos, idült gyulladása; egyiptomi szemgyullaás (megvakuláshoz is vezethet) tracić (tracę, traci) [1. przestawać coś mieć, zostawać bez kogoś lub bez czegoś; 2. T ponosić stratę materialną; 3. marnować coś; 4. wydawać się gorszym, mniej wartościowym; 5. wykonywać na kimś wyrok śmierci] veszteni; elveszteni; veszíteni, elveszíteni; elhagyni vmit; (zabić) kivégezni, megölni, kiírtani, kivégezni; (marnować) fecsérelni, elfecsérelni, elpazarolni, elpusztítani, tönkretenni; kárt vallani tracić apetyt elveszti az étvágyát traci pieniądze na zbytki hiábavalóságokra költeni tracić czas időt veszíteni tracić fantazję (dawno) jókedvet, bátorságot elveszíteni tracić głowę elveszíti a fejét, fejét veszti tracić kogo przez powieszenie kötél általi halálra ítélni vkit tracić kogo z oczu szem elől téveszteni vkit tracić liście lehullajtja a levelét tracić moc hatályát veszti tracić moc obowiązująca érvényét veszti, kötelező erejét veszti; hatálytalanítani tracić na karty kártyán veszíteni tracić na odwadze elveszíti bátorságát tracić na wartości veszt az értékéből, értékéből veszít tracić a. stracić ochotę elmegy a kedve tracić pieniądze pénzt veszíteni; (átv.) tékozolni, pazarolni tracić pióra vedleni tracić pozycję społeczną elveszti társadalmi pozícióját tracić przyjaciela barátot veszíteni; elveszti a barátját tracić przytomność elveszti az eszméletét tracić równowagę elveszíti az egyensúlyát tracić w struny megérinti a húrokat, húrokat pengetni tracić wartość értékét veszti; elértéktelenedik tracić ważność hatályát veszti tracić wiarę elveszti hitét; nem hisz tracić wzrok elveszíti látását, megvakulni tracić zmysły elveszti az eszét tracić się [1. niknąć, ginąć; 2. stawać się zakłopotanym] (znikać) elveszni; (niknąć) eltűnni, elenyészni, elmúlni; szertefoszlani track (ścieżka) track [1. lásd sáv 2. A megkülönböztethető dalok, zenei darabok.] track-at-once (ang.) track-at-once (sávegyszerre) [A legtöbb CD-író eszköz és program által támogatott írási módszer, melynél minden sávot külön írnak fel. A felírt sáv minimális hossza 300 szektor

2 6987 (4 másodperc, 600 Kbyte). Ha egy sáv írásra kész, az írólézer kikapcsolódik és kifutó blokkot ír fel. A következő sáv írása előtt a lézer ismét bekapcsolódik és befutó blokkok kerülnek a lemezre. A CD-ROM olvasó ezt a hét blokkot figyelmen kívül hagyja. Az adatolvasást nem zavarják a blokkok, de a hang lejátszásában esetleg rövid kattanás hallható. A disc-at-once módszernél ilyen blokkok nem keletkeznek, ezért az előnyösebb zenei CD-k készítéséhez. A track-at-once írás esetén a legtöbb író a sávok között két másodperc szünetet hoz létre.] tracks per inch (też: tpi); ścieżki na cal [komp.] Sáv/coll adatrögzítési sűrűség (tracks per inch, egy inch = 2,54 cm) [barázdák sűrűsége] trackball [wym. trakbol] [kulka umieszczana w niektórych klawiaturach komputerowych, służąca do sterowania ruchem kursora po ekranie] (ang.) tracker ball - görgetőgomb, 'hanyategér'; trackball; hanyattegér [1. egy számítógépes pozicionáló eszköz; 2. feladata azonos az egér adatbeviteli eszköz feladatábval, de alátét/asztal nélkül használható; kezdetben kézigépeknél használták, de mára átvették helyét az x-y koordinátás érintőfelületek ], követőgolyó tracz [1. robotnik zajmujący się piłowaniem kłód drzewa za pomocą ręcznej piły; 2. ptak charakteryzujący się długim i wąskim dziobem mającym na brzegach ostre ząbki tworzące rodzaj piły] (robotnik) fűrészmunkás, fűrészelő (személy); (ptak) búvárréce; (ryba) kardhal (Xiphias Art.), fűrészhal (Pristis antiquorum) [az őshalak (Selachii) rendjébe, a ráják alrendjébe tartozik] Tracz auklandzki ( Mergus australis) [wymarły ptak z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Zamieszkiwał niegdyś Wyspy Auckland leżące ok. 500 km na południe od Nowej Zelandii.] Auckland-szigeteki bukó (Mergus australis) a lúdalakúak (Anseriformes) rendjébe, ezen belül a récefélék (Anatidae) családjába tartozó mára kihalt faj] Tracz bielaczek (bielaczek) (Mergus albellus L. syn. Mergellus albellus Selby) [średni ptak wodny z rodziny kaczkowatych, zamieszkujący półwysep Skandynawski i Syberię. Zimuje w Zachodniej i Środkowej Europie, we wschodniej części basenu morza Śródziemnego, w Azjoi Środkowej oraz na Bliskim i Dalekim Wschodzie. W Polsce pojawia się na przelotach i zimuje. Liczniejszy na północy.] kis bukó (Mergellus albellus) [a madarak osztályának a lúdalakúak (Anseriformes) rendjébe, ezen belül a récefélék (Anatidae) családjába tartozó faj] Tracz nurogęś (nurogęś) (Mergus merganser) [duży ptak wodny z rodziny kaczkowatych] nagy bukó (Mergus merganser) [a madarak osztályának a lúdalakúak (Anseriformes) rendjébe, ezen belül a récefélék (Anatidae) családjába tartozó faj] traczka fűrész traczka kołowa körfűrész traczka taśmowa szalagfűrész trade (handel) (ang.) trade; kereskedelem trade mark [wym. trejd maak] [znak handlowy, marka fabryczna; ang. 'jw.'; trade, zob. trade-unions; mark 'znak, kreska; handl. marka; stopień (ucznia); cel'] (ang.) trade mark; gyári jel, védjegy trade-unions [wym. trejd-junienz] [ang. trade(s) unionism 'jw.' od trade-union l.poj. 'robotniczy związek zawodowy'; trade 'handel; rzemiosło; klientela'; union 'połączenie; związek zawodowy; zgoda; unia' z późn.łac. unio;angielskie robotnicze związki zawodowe] (ang.) trade-union; szakszervezet trade-unionizm [wym. trejd-unionizm] [kierunek w robotniczym ruchu związkowym, ograniczający postulaty klasy robotniczej do żądań czysto ekon. (por. reformizm; syndykalizm)] (anglat.) trade-unionizmus; a politikai harcot feleslegesnek, a puszta gazdasági harcot elégségesnek tartó megalkuvó áramlat a munkásmozgalmon belül traditio, tradycja [(u Zygmunta Glogera) Tak zwało się zajęcie dóbr z mocy dekretu i oddanie ich wierzycielowi na rzecz jego należności. Taki posiadacz dóbr ex traditione zwany był possessor traditorius, z zastawu zaś possessor diligatorius. Dobra mogły być dekretem tylko na pewien czas, t. j. wytrzymanie zasądzonej sumy wierzycielowi przez burgrabiego (urząd wykonawczy) oddane, czyli jak mówiono tradowane.] (lat.) tradíció; hagyomány; (rel) hagyomány [az atyák

3 6988 hitének, tanításának, életvitelének tiszteletben tartása és átvétele, valamint továbbadása. A rk. szóhasználatban az egyház hitének egyik forrása a bibliai kinyilatkoztatással együtt.] Traditionibus et usucapionibus dominia rerum, non nudis pactis, transferuntur [własność rzeczy przenosi się poprzez ich przekazanie (wręczenie) lub przez zasiedzenie, a nie przez gołe umowy.] (lat.) Traditionibus et usucapionibus dominia rerum, non nudis pactis, transferuntur; A dolog birtoklása annak átadása vagy elbirtoklása révén, és nem a száraz szerződés által valósul meg. tradować (dawno) lefoglalni, zálogolni tradować zboże gabonát lefoglalni tradycja [ogół obyczajów, norm, poglądów, zachowań itp. właściwych jakiejś grupie społecznej, przekazywanych z pokolenia na pokolenie; też: ciągłość tych obyczajów, norm, poglądów lub zachowań] (lat.) tradíció; hagyomány; hagyományos felfogás, szokás; kerestény egyházban szóhagyomány útján fennmaradt tan tradycja artystyczna művészeti hagyomány tradycja kilkuwiekowa többszázados v. több évszázados hagyomány v. tradíció tradycja narodowa nemzeti hagyomány v. tradíció tradycja rodzinna családi hagyomány tradycja ustna szájhagyomány tradycjonalista [1. osoba preferująca znane od dawna rozwiązania lub zachowania; 2. osoba o poglądach tradycjonalistycznych]; tradycjonalistka tradícionalista; a hagyományokhoz mereven és egyoldalúan ragaszkodó (ffi/nő) tradycjonalistycznie (lat.) tradicionalisztikusan; a hagyományokhoz mereven és egyoldalúan ragaszkodva tradycjonalistyczny, -a, -e (lat.) tradicionalista tradycjonalizm, tradycjonalność [przywiązanie i szacunek do tradycji traktowanej jako najwyższa wartość; też: ideologia wynikająca z takiej postawy] (lat.) tradicionalizmus; hagyománytisztelet; merev és egyoldalú ragaszkodás a hagyományokhoz, a hagyományok túlbecsülése tradycjonalny, -a, -e hagyományos, szokásos tradycyjnie hagyományosan tradycyjność hagyományosság tradycyjny, -a, -e, tradycjonalny, -a, -e [1. zgodny z tradycją; 2. znany lub stosowany od dawna; 3. zachowujący tradycję] (lat.) tradicionális; hagyományos, szokásos, a hagyományon alapuló tradycyjna trwała hagyományos dauer tradycyjne salami węgierskie Pick szalámi tradycyjny zwyczaj hagyományos szokás tradycyjny zwyczaj ludowy hagyományos népszokás traf [przypadek, zbieg okoliczności] véletlen, végtelenség trafarz [(u Zygmunta Glogera) ob. Kurkowe towarzystwa] (hist.) vadász trafem véletlenségből, véletlenül Traffic Message Channel (TMC) [jest technologią służącą dostarczeniu kierowcy informacji o ruchu. Pozwala na ciche dostarczanie wysokiej jakości precyzyjnych, aktualnych i istotnych informacji w języku wybranym przez użytkownika. Dane są przesyłane przez specjalnie zakodowane fale FM przy użyciu RDS FM-System, za pomocą satelity lub Digital Audio Broadcasting. Gdy dane są zintegrowane bezpośrednio z systemem nawigacyjnym, kierowca ma możliwość wyznaczenia alternatywnych tras, aby uniknąć wypadków i korków.] - TMC (ang.) Traffic Message Channel [1. A TMC az RDS technológián alapul, amely a közutakon zajló forgalomról nyújt hasznos, valós idejű információkat a gépkocsikba szerelt FM rádióvevők kijelzőjén. Amíg az RDS csak egy SMS-szerű szöveges üzeneteket küld, addig a TMC együtt tud működni GPS-alapú navigációs szoftverrel, és lehetővé teszi az útvonal újratervezését az esetleges forgalmi dugók, balesetek, torlódások, útlezárások, forgalomelterelések, határátkelőhelyi várakozási idők függvényében. 2. A TMC az RDS technológián alapul, amely a közutakon zajló forgalomról nyújt hasznos, valós idejű információkat a gépkocsikba szerelt FM rádióvevők kijelzőjén. A TMC együtt tud működni GPS-alapú navigációs szoftverrel, és lehetővé teszi az útvonal újratervezését az esetleges forgalmi dugók, balesetek, torlódások, útlezárások, forgalomelterelések, határátkelőhelyi várakozási idők függvényében.] trafiać komu do przekonania meggyőzni vkit trafiać na rynek piacra kerülni trafiać w (czyją) myśl eltalálni (vkinek) a gondolatait trafiać w próżnie vmi válasz nélkül marad; pusztába kiáltott szó trafiać w samo sedno eltalálni, beletalálni; fején találja, érzékeny pontján éri

4 6989 trafiak [(u Zygmunta Glogera) narzędzie dęte muzyczne, którem towarzyszono do grubego basu. Do cieńszego było inne, zwane kawką] (muz) egykori fúvós hangszer; csóka trafić trafiać [1. strzelając, rzucając czymś, dosięgnąć celu; 2. o pocisku: dosięgnąć celu; 3. znaleźć drogę dokądś; 4. dotrzeć gdzieś; 5. zjawić się gdzieś w jakimś momencie; 6. napotkać kogoś lub coś; 7. wpaść na doskonały pomysł; 8. pot. znaleźć, zdobyć, pozyskać] találni, eltalálni, odatalálni, betalálni, beletalálni; beletrafálni; (w porę) jókor érkezni; eljutni, odatalálni, hatolni, elhatolni trafić do celu, trafić w cel célba találni; eltalálni a célt trafić do domu hazatalálni trafić do nieba mennyországba jutni trafi do piekła a pokol tűzébe jut; a pokolba v. pokolra jut; elkárhozik trafić do samego ministra eljut a miniszterig v. a miniszter színe elé trafić do więzienia börtönbe kerülni trafić jak kulą w płot [betalál, mint golyó a kerítésbe] (közm.) eltalálta szarva közt a tőgyét trafić (komu) do gustu eltalálni (vkinek) az ízlését trafić komu do przekonania meggyőzni vkit trafić kulą w płot (átv.) bakot lő trafić na giełdę tőzsdére kerülni trafić na kłótnię veszekedésre érkezik trafić na kogo rátalálni vkire trafić na naradę tanácskozásra érkezik trafić pod młotek kalapács alá kerül trafić ptaka eltalálja a madarat trafić w co eltalál vmit trafić w czułą strunę (átv.) a gyengéjére tapintani trafić w dziesiątkę [w strzelaniu do tarczy: trafić w środek tarczy] tízest eltalálni; a céltábla közepébe találni trafić w ręce policji rendőrkézre kerülni trafić w sedno fején találja a szöget; elevenére tapintott trafić z deszczu pod rynnę (közm) cseberből vederbe kerülni v. jutni [trafił z deszczu pod rynnę: cseberből vederbe került] trafić za kratki rács mögé kerülni trafił jak kulą w płot (közm.) (úgy találja el, mint golyó a kertést) eltalálja szarva közt a tőgyét; mellétalál trafił na franta emberére akadt trafił swój na swego (közm.) megtalálja a zsák a foltját; párjára akadt v. talált; emberére talált trafił w sam środek a kellős közepébe v. telibe talált v. találta trafiła kosa na kamień [kőre akadt a kasza] emberére akadt trafiła mu się guwernerka nevelői állás kínálkozott neki trafić się trafiać się [1. pot. zdarzyć się niespodziewanie; 2. pot. przybyć, zjawić się niespodziewanie; 3. pot. wystąpić sporadycznie] akadni, adódni, előfordulni; kerülni; megesni trafił mi się gość véletlenül vendéget kaptam trafił mi się lokator albérlőm akadt trafił mi się przypadek volt egy esetem, megtörtént v. megesett velem trafiło mi się co tanio kupić sikerült vmit olcsón megkapnom v. vennem trafiło się, jak ślepej kurze ziarno (közm) a vak tyúk is talál szemet trafienie [1. celny strzał, cios, rzut; 2. trafnie wytypowana liczba w grze liczbowej] (wojsk) találat trafika [wł. traffico 'ruch; handel'; przest. sklep tytoniowy] (ol. ném.) trafik; kereskedelem, forgalom; dohánytőzsde; dohánybolt, dohányos bolt trafikować (ol. ném.) trafikálni; mesterkedni, fondorkodni; cimborálni; fecsegni, tereferélni trafiony, -a, -e [1. pot. taki, który osiągnął cel lub udał się; 2. pot. pijany] talált, eltalált; (átv.) ittas trafna odpowiedź találó felelet v. válasz trafna uwaga találó megjegyzés, helyes észrevétel trafnie találóan, helyesen trafnie odpowiedzieć találóan megfelelni v. válaszolni trafność helyesség, pontosság, találat trafność wyrażenia a kifejezés helyessége trafny, -a, -e [1. właściwy, stosowny, słuszny; 2. trafiający w cel] találó, helyes, megfelelő, alkalmas, helyénvaló trafny wybór ludzi az emberek helyes v. megfelelő kiválasztása trafunek (közb.) eset, esemény, alkalom, véletlen eset Traganek (Astragalus L.) [rodzaj roślin należący do rodziny bobowatych (motylkowatych). Zalicza się do niego ok gatunków bylin i krzewów, występujących w Europie, Azji, Afryce i Ameryce.] (növ.) csődfű (növ., bóka v. bokafű, Artragalus Tourn.)

5 6990 Gatunki flory Polski traganek duński (Astragalus danicus Retz.) traganek długokwiatowy (Astragalus onobrychis L.) traganek jasny (Astragalus australis (L.) Lam.) traganek piaskowy (Astragalus arenarius L.) traganek pęcherzykowaty (Astragalus cicer L.) traganek szerokolistny (Astragalus glycyphyllos L.) traganek wytrzymały (Astragalus frigidus (L.) A. Gray) traganek zwisłokwiatowy (Astragalus penduliflorus Lam.) Astragalus boëticus L. efemerofit Traganek gumodajny (Astragalus gummifer Labillardiere) [ten jest krzewem dorastającym do około 1 metra wysokości, należącym do rodziny motylkowatych Papilionaceae (=Fabaceae). Występuje w Europie Południowej i w południowozachodniej części Azji. Liście parzystopierzaste o 4-6 parach listków, listki dł mm. Kwiaty motylkowe, żółte, zebrane w kwiatostany; pręcików 10 (9 zrośniętych i 1 wolny); słupek 1; owoc strąk. Krzew uszkodzony wydziela gumowatą substancję. Jest to mieszanina polisacharydów (tragant). Guma traganka (zawiera basorynę, tagakantynę) pęcznieje w wodzie. Zostało to wykorzystane w przemyśle spożywczym (substancja zagęszczająca) i farmaceutycznym.] Mézgás csűdfű, sárkánygumi, tragant, bokamézga v. Tragant-mézgafű (gör. tragakantha, lat. Astragalus gummifer) [1. Tragant-mézgafű (Astralagus gummifer, Astralagus tragacantha, nechôt vagy bôsem). Tragakantmézga Finom illatú mézgájából balzsamot, kenetet készítettek (2 Kir 20,13; Én 4,14; 5,1.3; 8,2.4; Ézs 39,2) Egyiptomban is használták (1 Móz 34,11 ), a gileádi karavánok áruja volt (1 Móz 37,25). 2. a pillangósvirágúak családjába tartozó növény. - A Szentírásban a Ter 37,25: fűszer (vö. Ter 43,11). Rokon fajai a júdeai, a görög, a horgas és a szúrós csüdfű. - A mézgás csüdfű fajok legtöbbje a gyógyszer- és textiliparban jól használható ragadós mézgát izzad, ami századokon keresztül keresett árucikk volt. A vadon élő fajok közt a legjobb mézgatermő a Betlehem környékén sűrű, nagy kiterjedésű, igen szúrós törpebozótot alkotó, bíborpiros virágú júdeai csüdfű volt.] traganek szerokolistny (Astragalus glycyphylos) édeslevelű csűdfű (Astragalus glycyphylos) tragankowy, -a, -e bóka-, csődfűtragant, tragakant [naturalna żywica niektórych gatunków traganka] tragant-gumi, tragant-gyanta, műgumi tragarz [człowiek zajmujący się przenoszeniem ciężkich przedmiotów, np. bagaży] hordár, csomagvivő, teherhordó; (ép.) tartógerenda, ászok tragarze trzeszczą a tartógerendák recsegnek tragarz kolejowy vasúti hordár tragedia (łac. tragoedia, z gr. τραγῳδία tragodia, od wyrazów τράγος tragos - kozioł i ᾠδή ode - pieśń) [1. nieszczęście dotykające kogoś; 2. bardzo zła sytuacja dotycząca czegoś; 3. utwór dramatyczny przedstawiający konflikt moralny, ideowy lub psychologiczny prowadzący nieuchronnie do klęski bohatera; 4. dramat wierszem a. prozą, o charakterze poważnym i wzniosłym, zazw. przedstawiający konflikt moralny między bohaterem a siłą wyższą (losem, okolicznościami, interesem publicznym itp.), prowadzący nieuchronnie do klęski bohatera; wielkie nieszczęście, cios, kataklizm w życiu jednostki a. narodu; 5. obok komedii i dramatu właściwego, jeden z trzech podstawowych gatunków dramatu. Tragedia to utwór dramatyczny, w którym ośrodkiem akcji jest nieprzezwyciężalny i kończący się nieuchronną klęską, konflikt wybitnej jednostki z siłami wyższymi - losem, fatum, prawami historii, prawami moralnymi, prawami społecznymi itp. Konflikt ten określa się jako konflikt tragiczny, stanowi on występujący w większości tragedii model sytuacji człowieka, zarazem jako kategoria estetyczna tragizmu stanowiąc o estetycznej wymowie tragedii. Konflikt tragiczny stanowi przeciwieństwo dwóch racji równowartościowych - dlatego też mający dokonać między nimi wyboru musi ponieść klęskę, a jego działania kończą się katastrofą.] (gör.) tragédia; (irod.) szomorújáték; mély emberi küzdelmet

6 6991 ábrázoló drámai mű, amely legtöbbször a hős pusztulásával végződik; (átv.) nagy szerencsétlenség, borzalmas esemény; (átv.) gyászos, szomorú esemény; gyászeset tragedia antyczna antik tragédia tragediopisarz tragédiaíró; a tragédia szerzője tragediowy, -a, -e tragédiatragi [daw. nosze] (közb.) hordágy, hordszék tragiczka (gör.) tragika; drámai hősnő tragiczność végzetesség, drámaiság tragicznie tragikusan tragiczny, -a, -e [1. budzący uczucie grozy i rozpaczy; 2. naznaczony nieszczęściem; też: odzwierciedlający taki stan; 3. związany z tragedią utworem dramatycznym; 4. pot. rażąco zły; 4. to wszak przede wszystkim cecha zdarzeń, losów, charakterów itd., którą w nich samych spostrzegamy i oglądamy, która w nich ma swe siedlisko] (gör.) tragikus; tragédiába illő, a tragikumra jellemző; (átv.) szomorú, megrendítő; megrendítően, megrázóan szomorú, gyászos; (átv.) végzetes (tévedés, eset), szerencsétlen, tragikus tragiczny wypadek végzetes eset tragiczny zgon tragikus halál tragifarsa [1. utwór teatralny lub filmowy łączący w sobie cechy tragedii i farsy; 2. o sytuacji tragicznej, ale groteskowo zabawnej] (szính.) tragikomédia tragifarsowy, -a, -e (szính.) tragikomédiatragik [1. tragediopisarz; 2. aktor grający role tragiczne] (gör.) tragikus; (irod.) (pisarz) tragédia írója, dragédiaíró; (szính.) drámai hős; (aktor) tragédiában szereplő és a tragédiát elszenvedő (hős); tragédiát játszó, tragédiahőst alakító (színész); tragikus színész tragikomedia [1. utwór teatralny lub filmowy łączący w sobie cechy tragedii i komedii; 2. o sytuacji tragicznej, a jednocześnie zabawnej] (gör.) tragikomédia; (irod.) a tragédia és a komédia elemeit elegyítő színmű; (átv.) szomorú és egyben nevetséges esemény, jelenet tragikomicznie (gör.) tragikomédiai módon tragikomiczny, -a, -e (gör.) tragikomédiai; tragikomikus, szomorú és egyszersmind nevetséges tragizm [1. splot nieszczęśliwych okoliczności stwarzających sytuację bez wyjścia, którą charakteryzuje zaskakująca dysproporcja między problematyczną winą a straszliwą karą, przyjmowaną jednak przez winowajcę w imię jakichś względów natury filoz. (relig., społ., polit. itd.); starcie równorzędnych racji moralnych, powodujące nieuchronną klęskę jednostki szlachetnej (zasadnicza cecha dramatu antycznego i klasycznego); 2. cecha sytuacji lub wydarzenia, które prowadzą nieuchronnie do wielkiego nieszczęścia; 3. w tragedii: cecha sytuacji, w której bohater musi podjąć walkę skazaną na klęskę] (gör.) tragikum; tragikusság; (irod, műv.) megrendítő és felemelő jellegű drámai helyzet, amelyben vmely emberi nagyság összeütközésbe kerül a világgal, és szükségszerűen elbukik; egy élő kiváló egyén bukása, ennek megrendítő és felemelő jellege; tragikus sors, végzet; (átv.) megrendítő, gyászos mozzanat Trailer [Wiadomość na końcu pakietu danych która przenosi specjalne informacje używane przez sieć do zidentyfikowania stacji docelowej. Trailer jest podobny do nagłówka (header), który występuje na początku pakietu.] (ang.) Trailer; előzetes train, tren [train 'chód, bieg; orszak; pociąg kolejowy; tabory' od traîner 'ciągnąć'] (fr. train) trén; szekér, a hadianyag és utánpótlás szállításával foglalkozó fegyvernem; járás, menés, lépés, menet trajektoria [krzywa, którą zakreśla w przestrzeni poruszający się obiekt] (lat.) trajektória [Egy adott görbesereg trajektórái azok a vonalak, melyek ama seregnek összes görbéit egy állandó j-szögben metszik. P. egy adott O pont körül mint középpont körül rajzolható körök derékszögü trajektóriái nem egyebek, mint az O-n keresztül húzható egyenesek.]; pálya, pont v. test által leírt görbe; röppálya, átszelőpálya trajektoria płaskotorowa alacsony röppálya, lapos trajektória trajkot, trajkotanie [1. pot. szybkie, głośne mówienie; 2. pot. stukot, terkot, turkot] kereplés; fecsegés; zakatolás, kattogás trajkotać (trajkoczę, trajkocze) [1. pot. mówić szybko, dużo i beztreściwie; 2. pot. stukać, terkotać, turkotać] hadarni, eldarálni; fecsegni, csivitelni; kerepelni, lotyogni, tereferélni; zakatolni, kattogni, zörögni trajkotka [pot. kobieta mówiąca dużo i szybko] kereplő v. pletykáló nő trajlować [1. zob. trajkotać; 2. pot. zmyślać, blagować] (közb.) füllenteni, lódítani, nagyokat mondani trajlowanie (közb.) kitalálás, füllentés, lódítás, nagyokatmondás trajluś [reg.; zob. trolejbus] (közb., argó) troli trak [1. maszyna służąca do przepiłowywania brył kamiennych na płyty; 2. maszyna służąca do przecierania kłód drzewnych na tarcicę] fafűrész; kőfaragó gép

7 6992 trak taśmowy szalagfűrész trak przewoźny rönkfűrész trakcja [1. trasa lub sieć tras przystosowana do ruchu pojazdów szynowych; też: szyny, kable i urządzenia zainstalowane na takiej trasie; 2. napęd pojazdów szynowych zależny od rodzaju zainstalowanego silnika; 3. dział kolejnictwa zajmujący się zastosowaniem napędów do celów przewozowych] trakció; vontatás, húzás, vontatóerő, vonóerő trakcja elektryczna villamos vontatás trakcja konna lóerejű vontatás, lóvontatás, lófogat trakcja parowa gőzvontatás trakt [1. gościniec, droga bita; dawn. ciąg, bieg, tok; 2. (u Zygmunta Glogera) Trakt to samo znaczy, co gościniec, większa droga handlowa. Kiedy Litwa, a zwłaszcza Żmudź, mało jeszcze były zaludnione, a lasy pokrywały kraj cały, wśród których przy drogach handlowych głównie skupiały się osady, od takich to gościńców wziął początek podział kraju na,,trakty, które znaczyły mniej więcej to samo, co powiaty.] (lat.) traktus; épületszárny; út, főút, útvonal; országút, útszakasz; (dawno) sorozat, folyamat, menet; (w trakcie) folyamán, közben trakt bity műút, országút trakt bursztynowy (dawno) a borostyánkereskedelem útvonala; borostyánút trakt handlowy kereskedelmi útvonal trakt lubelski lublini országút traktament [1. daw. poczęstunek, uczta; 2. daw. sposób traktowania kogoś; 3. daw. żołd, płaca] (dawno) vendégség, lakoma, traktálás; (dawno) zsold, bér traktament wojskowy katonai zsold v. fizetés traktat [1. ważna umowa międzynarodowa; 2. obszerne dzieło naukowe, zawierające wykład na jakiś temat] (lat.) traktátus; szerződés, (umowa) szerződés, egyezség, egyezmény; (rozprawa) értekezés, tanulmány, vallásos röpirat; tárgyalás; (rel.) rövid hitbuzgalmi irat traktat celny vámegyezmény traktat gwarancyjny [zob. umowa gwarancyjna] garanciális szerződés traktat handlowy kereskedelmi szerződés v. egyezmény traktat handlowy wygasł a határideje lejárt traktat historyczny történelmi értekezés v. traktátum Traktat nicejski (oficjalnie: Traktat z Nicei zmieniający Traktat o Unii Europejskiej, Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską oraz niektóre związane z nimi akty prawne) TN, [umowa międzynarodowa parafowana w grudniu 2000 r., podpisana 26 lutego 2001 r. w Nicei. TN wszedł w życie 1 lutego 2003 roku.] Nizzai Szerződés [2001. február 26- án írták alá az Európai Unió akkori tagállamai, és február 1-jén lépett hatályba. Kiegészítette a Maastrichti Szerződést (az Európai Unióról szóló szerződést) és a Római szerződést (Európai Gazdasági Közösséget létrehozó szerződést). A Nizzai Szerződés megújította az Unió intézményrendszerét, hogy az a tervezett bővítések után is működőképes legyen. Ezt az Amszterdami Szerződéssel akarták biztosítani, de annak megkötésekor nem jártak sikerrel.] Traktat o całkowitym zakazie prób z bronią jądrową (ang. Comprehensive Nuclear- Test-Ban Treaty, CTBT) [podpisany 24 września 1996 zakładający całkowity zakaz przeprowadzania prób nuklearnych. Do jego wejścia w życia wymagana jest ratyfikacja 44 państw wyszczególnionych w układzie. Spośród nich proces ratyfikacyjny zakończył się w 34, jednak Indie, Pakistan i Korea Północna nie złożyły jeszcze swych podpisów. Łącznie traktat podpisany został przez 177 państw, z czego 138 go ratyfikowało.] A teljes körű atomcsendegyezmény [A nagy erőfeszítéssel és körültekintéssel megfogalmazott Comprehensive Nuclear Test Ban Treaty (CTBT) egyezmény szövegét az ENSZ

8 6993 Közgyűlése New Yorkban szeptember 10-én adaptálta. A CTBT egyezményt amely megtilt mindenféle kísérleti nukleáris robbantást (amelynek hatása nagyobb, mint 2 kg TNT-vel egyenértékű), bármely céllal, bármely környezeti feltétel között aláírás céljára megnyitották szeptember 24- én, és azóta 166 ország írta alá, köztük az 5 atomnagyhatalom.] traktat o zakazie prób z bronią jądrową az atomfegyverek tilalmáról szóló egyezmény traktat państwowy államszerződés traktat pokojowy [Umowa międzynarodowa między dwoma lub więcej wrogimi stronami, zazwyczaj państwami lub rządami, formalnie kończąca wojnę lub konflikt zbrojny między tymi stronami. Różni się od rozejmu, który jest umową zaprzestania działań wojennych, lub kapitulacji, gdzie armia zgadza się na oddanie broni, lub zawieszenia broni gdzie strony zgadzają się na czasowe lub permanentne zaprzestanie walk.] békeegyezmény, békeszerződés Traktat pokojowy w Wersalu. Traktat wersalski (Pokój Paryski); KONFERENCJA POKOJOWA W PARYŻU ORAZ TRAKTATY ZAKOŃCZAJĄCE I WOJNĘ ŚWIATOWĄ. [1. Dnia 18 stycznia 1919 roku miał miejsce początek obrad paryskiej konferencji, w której udział ogółem brało 27 państw. Przedstawiciele Niemiec nie uczestniczyli w konferencji, dopiero wezwano ich na koniec, żeby podpisali już gotowy traktat. Pracami konferencji paryskiej kierowała Rada Najwyższa, która złożona była z: premiera Wielkiej Brytanii (David Lloyd George), premiera Włoch (Vittorio Orlando), premiera Francji (Georges Clemenceau), prezydenta Stanów Zjednoczonych (Woodrow Wilson) oraz przedstawiciela Japonii. Delegat Japonii wcale się nie interesował sprawami Europy, zaś pozycja Włoch była zdecydowanie słaba, dlatego o powojennym porządku zadecydowały tylko trzy państwa, tak zwana Wielka Trójka czyli USA, Wielka Brytania oraz Francja. 2. główny układ pokojowy kończący pierwszą wojnę światową, podpisany 28 czerwca 1919 roku przez Niemcy, mocarstwa Ententy i państwa sprzymierzone i stowarzyszone. Został ratyfikowany 10 stycznia 1920 roku i z tą datą wszedł w życie. Traktat ustalił wiele granic międzypaństwowych w Europie oraz wprowadził nowy ład polityczny. Traktat wersalski został zawarty podczas paryskiej konferencji pokojowej, trwającej od 18 stycznia 1919 roku do 21 stycznia 1920 roku. Brało w niej udział 27 zwycięskich państw. Polska była reprezentowana przez Ignacego Paderewskiego i Romana Dmowskiego. Państwa pokonane w I wojnie światowej (Niemcy, Austro-Węgry, Turcja, Bułgaria) nie zostały dopuszczone do konferencji. Przedstawiono im tylko traktaty do podpisania. Rosja Sowiecka również nie została zaproszona, gdyż mocarstwa Ententy nie uznawały rządu bolszewickiego, który w marcu 1918 podpisał w imieniu Rosji separatystyczny pokój z Niemcami (Traktat brzeski), co było złamaniem porozumień sojuszniczych w ramach Ententy. W konsekwencji Rosja nie była uznawana za państwo sojusznicze i zwycięskie. Do oficjalnego uczestnictwa w konferencji pokojowej nie zostało dopuszczone również żadne przedstawicielstwo białej Rosji. W konsekwencji Rosja nie była oficjalnie reprezentowana na konferencji pokojowej i nie była stroną traktatów pokojowych.] versailles-i békeszerződés [az I. világháború végeztével megkötött béke. Az Antant (a Szövetséges és Társult Hatalmak) írták alá június 28-án franciaországi versailles-i kastély Tükörtermében. A békeszerződés június 28-án lépett életbe, miután ratifikálta Németország, az Egyesült Királyság, Franciaország, Olaszország és Japán. A békeszerződést a párizsi békekonferencián fogalmazták meg és dolgozták ki. A legyőzött Németországnak semmi beleszólása nem volt a békeszerződés kidolgozásába. A békefeltételek rendkívül szigorúak voltak és ellent mondtak a fegyverszüneti tárgyalásokon tett ígéreteknek. A szerződés értelmében Franciaországnak adták Elzász és Lotaringia területét, a Saar-vidéket pedig 1935-ig népszövetségi ellenőrzés alá helyezték. Németországtól elcsatoltak három kisebb területet Belgium javára, a Schleswigben tartott népszavazás után a tartomány északi részét visszaadták Dániának. Nyugat- Poroszország és Poznań (Posen) területét Lengyelország kapta meg, valamint korridort kapott a Balti-tengerhez (ezzel Kelet- Poroszországot elválasztották Németország többi részétől). Népszavazás eredményeként Felső-Szilézia egy része szintén Lengyelországhoz került. Danzigot (Gdańsk) szabad várossá nyilvánították. Németország gyarmatai az antant hatalmak és Japán mandátumterületei lettek. A Rajna mindkét partján demilitarizált övezetet hoznak létre, ami annyit jelentett, hogy km-es

9 6994 körzetben nem tartózkodhatott ott német katona. A békeszerződésben Németországot háborús agresszornak nyilvánították, ezért jóvátétel megfizetésére kötelezték. Ezt ben 33 millió dollárban állapították meg. Módot adtak a bűntetőintézkedések foganatosítására is, ha Németország fizetési hátralékba került volna. A német hadsereg létszámát főre korlátozták, megtiltották a páncélautók, harckocsik, tengeralattjárók, repülőgépek és mérges gázok gyártását. A Rajnától keletre eső 50 km széles sávot demilitarizált övezetté nyilvánították. A békeszerződésbe belefoglalták a Nemzetek Szövetségének Egyezségokmányát, amelyben a tagok garantálták egymás függetlenségét és területi integritását.] Po zawarciu traktatu z Niemcami nastąpiło zawarcie dalszych porozumień pokojowych z państwami pokonanymi: 10 września 1919 z Austrią w Saint- Germain-en-Laye (traktat pokojowy z Austrią) 27 listopada 1919 z Bułgarią w Neuilly-sur- Seine (traktat pokojowy z Bułgarią) 4 czerwca 1920 z Węgrami w Trianon (traktat w Trianon) 10 sierpnia 1920 z Turcją w Sèvres (Traktat pokojowy w Sèvres 1920) Traktat Północnoatlantycki zwany też traktatem waszyngtońskim [ten jest porozumieniem zawartym w oparciu o Kartę Narodów Zjednoczonych, na podstawie którego powstało NATO. Został zawarty 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie, pomiędzy Belgią, Danią, Francją, Holandią, Islandią, Kanadą, Luksemburgiem, Norwegią, Portugalią, Stanami Zjednoczonymi, Wielką Brytanią i Włochami. Wszedł w życie 24 sierpnia 1949.] Észak-atlanti Szerződés Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (OTP, ang. North Atlantic Treaty Organization, NATO, fr. Organisation du Traité de l'atlantique Nord, OTAN) az Észak-atlanti Szerződés Szervezete [ang.: North Atlantic Treaty Organisation, rövidítve NATO, franciául Organisation du Traité de l Atlantique Nord] Traktat w Trianon podpisany 4 czerwca 1920 w pałacu Grand Trianon w Wersalu traktat pokojowy między Węgrami a państwami Ententy: USA (które go nigdy nie ratyfikowały), Wielką Brytanią, Francją, Włochami, Rumunią, Królestwem SHS (późniejsza Jugosławia), Czechosłowacją i Polską. Państwo węgierskie powstało w miejsce Królestwa Węgier, części dualistycznej monarchii austro-węgierskiej, która rozpadła się po I wojnie światowej. Do jego utworzenia potrzebna była wspólna ofensywa wojsk czeskich, serbskich, francuskich i rumuńskich, która rozbiła w 1919 roku Węgierską Republikę Rad, Budapeszt zajęły oddziały rumuńskie. W listopadzie, za zgodą aliantów, do miasta wkroczyła organizowana w pośpiechu Armia Narodowa admirała Miklósa Horthy'ego, którego rząd był jednak tak słaby, że musiał przyjąć do wiadomości warunki postawione przez zwycięzców. trianoni békeszerződés [A trianoni békeszerződés az első világháborút lezáró Párizs környéki békeszerződések rendszerének részeként, a háborúban vesztes Magyarország (mint az Osztrák Magyar Monarchia egyik utódállama) és a háborúban győztes antant szövetség hatalmai (Nagy-Britannia, Franciaország, Olaszország) között létrejött békeszerződés, amely többek között az Osztrák Magyar Monarchia felbomlása miatt meghatározta Magyarország és Ausztria, Románia, valamint az újonnan létrejött Csehszlovákia és a Szerb-Horvát- Szlovén Királyság új határait. (Ausztria határairól emellett a Saint Germain-i békeszerződés is rendelkezik.) A trianoni békét az 1920 tavaszán kinevezett Simonyi- Semadam Sándor kormányának két politikailag súlytalan tagja írta alá, majd június 19-ével helyüket az első Telekikormány vette át. A szerződés Magyarország (Magyar Királyság) új határainak megállapítása mellett főben korlátozta a magyar hadsereg létszámát, megtiltotta légierő és nehézfegyverek tartását. Tartalmazta az akkor létrejött Népszövetség alapokmányát is június 4-én budapesti idő szerint 16:32-kor írták alá a franciaországi Versailles-hoz tartozó Nagy- Trianon-kastély 52 méter hosszú és 7 méter széles folyosóján, a Galérie des Cotelle-ben. A szerződést nem írta alá a szintén az antanthoz tartozó Amerikai Egyesült Államok, amely akkor nem lett tagja a Népszövetségnek. Az USA és Magyarország később Washingtonban kötött békét: ez a Népszövetségre vonatkozó cikkelyek kivételével szó szerint megegyezik a trianonival. A trianoni békeszerződést gyakran trianoni békediktátumnak is nevezték és nevezik még aláírói és törvénybe iktatói is, azt jelezve ezzel, hogy a szerződésben foglaltakat a győztesek által a vesztesek számára diktált kényszer szülte. A trianoni tragédiára emlékezve június 4-ét a magyar Országgyűlés 2010-ben a Nemzeti összetartozás napjává nyilvánította.]

10 6995 traktat przyrodniczy természettani értekezés Traktat z Maastricht [oficjalnie Traktat o Unii Europejskiej (fr. Traité sur l'union européenne, ang. Treaty on European Union), TUE, umowa międzynarodowa parafowana 11 grudnia 1991 r., podpisana 7 lutego 1992 r. w Maastricht w Holandii. TUE wszedł w życie 1 listopada 1993 roku po referendach przeprowadzonych w niektórych krajach członkowskich] Maastrichti Szerződés [maastrichti szerződést (hivatalosan Szerződés az Európai Unióról) február 7-én írták alá Maastrichtban az Európai Közösség (EK) tagjai és november 1-jén lépett hatályba, a Delors Bizottság idején. Az Európai Unió megalakulásához vezetett, a pénzügyi és politikai unióról szóló különböző tárgyalások eredménye volt. A szerződés tartalmazta az euró bevezetésének körülményeit, és itt jelenik meg az Unió három pilléres szerkezete.] traktatowy, -a, -e szerződési, szerződéses traktaty religijne hitvitázó irodalom traktaty tylżyckie, pokój w Tylży [dwa porozumienia zawarte przez cesarstwo Francji z Imperium Rosyjskim i królestwem Prus w 1807.] tilsiti béke (1807. július 8 9.) [a napóleoni háborúk idején Oroszország és Franciaország, valamont Poroszország és Franciaország közötti béke, amely lezárta a 4. koalíció háborúit. A kelet-poroszországi Tilsitben (ma Szovjetszk, Oroszország) folyó béketárgyalások eredményeként írták alá.] traktiernia [daw. podrzędna restauracja] (dawno) vendéglő, étterem, ételbár traktor [łac. tractus; mech. ciągnik; 2. pojazd mechaniczny o dużej sile pociągowej, napędzany silnikiem spalinowym; ciągnik 3. potocznie o butach na grubej, gumowej podeszwie mającej głębokie wręby] (lat.) traktor; (gép) vontatógép; vontatásra, meghajtásra szolgáló, főleg a mezőgazdaságban használt motoros erőgép; vontató, motoros vontató traktor gąsienicowy hernyótalpas v. lánctalpas traktor v. vontató traktor kołowy kerekes traktor traktor polowy mezőgazdasági traktor traktorowy, -a, -e traktor-, traktoros traktory traktorok; (átv.) terepjáró talp, hernyótalp traktorzysta, [kierowca prowadzący traktor]; traktorzystka traktoros (ffi/nő); traktorvezető traktować 1 [1. postępować z kimś lub z czymś w pewien określony sposób; 2. mieć coś za przedmiot rozważań; 3. pot. poddawać kogoś, coś działaniu czegoś; 4. Można traktować kogoś, coś jak kogoś, coś i traktować coś jako coś: Traktowano mnie jak wariata; Traktowali to jako szczególną szkołę życia. Nie można natomiast mówić (bo to językowy błąd!) traktować kogoś, coś za kogoś, coś. Czasownik traktować występuje też w innym, czasem błędnie przytaczanym, związku frazeologicznym: traktować kogoś, coś z przymrużeniem oka błędem jest w tym wypadku (bo takie sformułowanie brzmi zbyt dosłownie) zwrot traktować kogoś, coś z przymrużonym okiem: nie: Dyrektorka miała do niej wyraźną słabość i traktowała jej wybryki z przymrużonym okiem/ Dyrektorka miała do niej wyraźną słabość i traktowała jej wybryki z przymrużeniem oka.] (lat.) traktálni; (dawno) (o czym) értekezni, tárgyalni, tárgyalást folytatni (vmiről), foglalkozni; (kogo/co) (odnosić się) bánni (vkivel/vmivel), kezelni (vkit/vmit) traktować kogo z góry fölényesen kezelni vkit [traktują nas z góry: fölényeskednek felünk szemben] traktować kogo z wysoka felülről kezelni vkit traktować 2 [daw. częstować, ugaszczać, raczyć] (lat.) traktálni; (częstować) kegyeskedni, szíveskedni; kínálni, megkínálni, kínálgatni; (traktować) vendégelni, megvendégelni; fogadni, vendégül látni vkit traktować bardziej z pańska felülről v. félvállról kezelni traktować co po macoszemu mostohán kezelni vmit traktować coś jako konieczność szükségszerűnek, elengedhetetlennek tartani vmit traktować coś serio komolyan venni vmit traktować kogo arogancko pökhendien bánni vkivel traktować kogoś per noga a. przez nogę traktować kogoś protekcjonalnie a. bez zbytniej uwagi; traktować kogo przez nogę félvállról kezelni vkit traktować kogo/co po macoszemu źle coś traktować; źle się z czymś obchodzić mostohán kezelni vkit/vmit traktować (kogo) przez ramię félvállról beszél (vkivel) traktować kogo winiem borral kínálni v. megvendégelni vkit traktować kogo z góry z wyższością lenézően kezelni vkit; lenézően v. félvállról bánni vkivel; lekezelni vkit

11 6996 traktować kogo z wyróżnieniem megkülönböztetett bánásmódban részesíteni, kitüntetni (vkit) traktować kogoś źle rosszul bánni vkivel traktować metal kwasem savval kezelni a fémet traktować o pokój béketárgyalást folytatni traktować o zawieszenie broni fegyverszüneti tárgyalást folytatni traktować przedmiot naukowo tudományos alapon foglalkozni a tárggyal traktować (kogo) z wysoka felülről kezelni (vkit) traktować się 1 [odnosić się do siebie wzajemnie w jakiś sposób] viszonyulni egymáshoz traktować się 2 [daw. częstować się, ugaszczać się wzajemnie] megvendégelik egymást; megkínálja magát, vesz magának traktowanie traktálás; bánásmód, eljárás, kezelés; (częstowanie) megvendégelés traktowanie z góry fölényesség tralka [mała ozdobna kolumienka, element balustrady; balas; balaska] korlátláb; kis díszes oszlop a balusztrádban trał [1. zob. włok; 2. urządzenie służące do wykrywania i niszczenia min morskich; 3. urządzenie służące do rozminowywania terenu] fenékháló; aknakereső, aknamentesítő berendezés trałować aknát keresni v. szedni v. felszedni; fenékhálóval halászni trałowanie aknaszedés, aknakeresés; fenékhálóval való halászás trałowiec [okręt wojenny przeznaczony do wykrywania i niszczenia min morskich] (haj) trawler, halászhajó; aknaszedő trałowy, -a, -e fenékhálós; aknakereső, aknamentesítő tram [1. dolna belka wiązania dachowego, na której spoczywają słupy podtrzymujące konstrukcję dachu; 2. duża belka, kloc drewna, pień; 3. przyrząd gimnastyczny w postaci poziomej, drewnianej belki; 4. tram, trom starożytna nazwa szerokiej belki dawanej wpoprzek pod innemi belkami pułapu przez środek izby] (haj) hajógerinc, tőke; fűrészelőbak; (ép) gerenda tramontana [wł. 'wiatr płn.; gwiazda polarna; północ' od tramontano 'północny; wiatr płn., człowiek Północy' z łac. transmontanus 'zagórski, zaalpejski'; zob. trans-; montanus 'górski' od mons dpn. montis 'góra'; wiatr północny, zwł. suchy, porywisty wiatr płn. wiejący nad Adriatykiem.] (ol) tramontana; (földr.) északi szél; a hegyek felől fúvó, hideg északi és északkeleti szél Olaszországban tramp [ang. tramp 'piesza wędrówka, stąpanie; jw.' włóczęga, wagabunda, obieżyświat, powsinoga; towarowy (frachtowy) statek morski kursujący nieregularnie, bez stałej marszruty] (ang.) tramp; amerikai munkanélküli, aki folytonos vándorlás, csavargás közben próbál munkát v. megélhetést szerezni; csavargó tramping [żegluga nieregularna] csavargás; irreguláris hajózás trampka, trampek; trampki [1. sportowy, sznurowany but płócienny z cholewką do kostek, na gumowej podeszwie; 2. płócienno-gumowe obuwie sport. na grubej i elastycznej podeszwie; 3. obuwie sportowe z grubego płótna, sznurowane o gumowanej podeszwie. Wymyślono je w 1917 roku w stanach zjednoczonych w firmie Converse jako buty dla graczy w koszykówkę. Model ten nazwano All Stars; popularność zyskał dopiero gdy butów tych zaczął używać Charles Chuck Taylor koszykarz Akron Firestones. Stąd też na oryginalnych conversach widnieje jego podpis, a w krajach anglojęzycznych buty te nazywa się czasem Chuck s. Bardzo popularne wśród młodzieży i muzyków rockowych w latach 50 i 60 XX wieku. Ostatnio wróciły do łask i są jednymi z najchętniej kupowanych sportowych butów. W Polsce trampki produkowała firma Stomil. 4. rodzaj sportowego, sznurowanego obuwia tekstylnego, na podeszwie z gumy.] trampcipő; tornacipő, gumicipő; vászongumi rugalmas sportcipő; (gumitalpas vászon) sportcipő trampkowy, -a, -e tornacipő-, gumicipő-

12 6997 trampolina [1. elastyczna deska umożliwiająca wysokie wybicie się w górę przy skokach do wody; 2. pochyło ustawiona deska z podpórką, służąca do odbijania się przy skokach gimnastycznych; 3. sprężysta siatka rozpięta na dużej ramie, służąca do wykonywania ewolucji akrobatycznych w powietrzu; 4. wieża służąca skoczkom spadochronowym do ćwiczeń] (ol) trambulin, (ang.) trampoline; ugródeszka, ugróasztal tramwaj [pojazd o napędzie elektrycznym, poruszający się po szynach] (ang.) tram, tramway; villamos, villamoskocsi; (dawno) utcai vasút; lóvonat v. villamos (jechać tramwajem: villamossal menni) tramwaj konny; "Żelazna Droga Konna" lóvasút tramwaj nocą nie kursuje a villamos éjjel nem közlekedik tramwaj piętnastka tizenötös villamos tramwaj stoi w zajezdni a villamos a remízben áll tramwaj wodny [1. zob. hydrobus; 2. mały statek śródlądowy lub portowy przewożący ludzi pomiędzy kilkoma (kilkunastoma) przystaniami na stałej trasie i według określonego rozkładu jazdy. Podstawową różnicą w stosunku do promu jest to, że nie łączy dwóch punktów oddzielonych przeszkodą wodną, a kursuje po wyznaczonej trasie] vízibusz. tramwajarz [ten, kto zawodowo prowadzi tramwaj; też: inny pracownik zatrudniony w przedsiębiorstwie tramwajowym]; tramwajarka villamos vasúti alkalmazott v. munkás, villamosvezető (ffi/nő) tramwajarski, -a, -ie villamosvezető-, villamosvezetői tramwaje kursują villamosok közlekednek tramwajowy, -a, -e villamostran [płynny tłuszcz otrzymywany z ryb i ssaków morskich] halzsír, cethalzsír; (med) csukamájolaj tranquillus [łac. tranquillus 'spokojny, cichy']; tranquillo ["trankilo" = spokojnie] (lat.) tranquillus; csöndes, nyugodt, higgadt; (zene) tranquillo; nyugodtan trans [1. stan podobny do niepełnego snu, charakteryzujący się obniżoną świadomością; 2. stan braku kontaktu z otoczeniem, połączony z zatraceniem się w jakiejś czynności] (ang.) trance, transz, önkívület, révület, elragadtatás, delejes álom; álomszerű állapot, hipnózis (spiritizmus jelenségeinél észlelhető), révület, elragadtatás trans hipnotyczny hipnotikus transz [hypnotic trance] [A hipnotizőr által egy személyben létrehozott álomszerű állapot, amelyet erős szuggerálhatóság jellemez.] trans- [pierwszy człon wyrazów złożonych oznaczający: przez, poprzez, poza, za, z drugiej strony] (fr.) trance-, (lat.) trans-, (szóképző előtag) transz-, tranz-; túl, mögött, át, keresztül, mögötte, a túlsó oldalon fekvő transakcja [z późn.łac. transactio 'dokonanie'; 1. operacja handlowa dotycząca kupna lub sprzedaży towarów lub usług; 2. umowa handlowa na kupno lub sprzedaż towarów lub usług; też: zawarcie takiej umowy; 3. kupno-sprzedaż, zwł. nie w detalu, nie na drobną skalę; umowa, ugoda (handl., giełdowa, ubezpieczeniowa, bankowa itd.).] (lat.) transactio, transzakció, tranzakció; (ker.) művelet, ügylet, ügykötés; vállalkozás, főleg nagyobb szabású pénz- v. bankügylet; politikai, jogi, kereskedelmi tárgyalás; egyezség, peregyezség, megegyezés; (átv.) üzlet; (informatika) tranzakció [A fizikai tranzakciók biztosítják, hogy az indexek mindig konzisztensek az adatokkal, és az adatrekordok tartalma végig sértetlen marad akkor is, ha a munkaállomás "elszáll", vagy ha az adatbázis szerver vagy a hálózat összeomlik. A logikai tranzakciók biztosítják, hogy a logikailag összefüggő műveletek vagy mind végrehajtódnak, vagy egyetlen egy sem. Ez azt jelenti, hogy még

13 6998 véletlenül sem fordulhat elő, hogy egy bizonylat ne teljes egészében kerüljön az adatbázisba, hanem például csak néhány mezeje.] transakcja bankowa banki tranzakció; bankügylet, bankművelet transakcja barterowa [zob. barter] barterügylet transakcja clearingowa klíringügylet transakcja dewizami devizaügylet transakcja dwustronna kétoldalú tranzakció transakcja eksportowa exportügylet transakcja finansowa pénzügyi művelet v. egyezség transakcja giełdowa tőzsdeügylet transakcja gospodarcza gazdasági művelet transakcja gotówkowa készpénzüzlet transakcja handlowa kereskedelmi ügylet, művelet transakcja handlu zagranicznego külkereskedelmi ügylet transakcja importowa importügylet transakcja jednorazowa egyszeri ügylet transakcja jednostronna egyoldalú ügylet transakcja komisowa bizományosi ügylet transakcja kompensacyjna kompenzációs ügylet transakcja kredytowa hitelügylet transakcja kupna-sprzedaży vételi- eladási ügylet transakcja licencyjna licencügylet transakcja maklerska alkuszügylet transakcja nie doszła do skutku az üzlet nem jött létre transakcja pieniężna pénztranzakció transakcja premiowa díjügylet transakcja rynkowa piaci tranzakció transakcja spekulacyjna spekulációs ügylet transakcja terminowa határidős ügylet transakcja towarowa árutranzakció transakcja walutowa valutaügylet transakcja wiązana [transakcja polegająca na uzależnieniu dostawy lub odbioru towaru od określonych świadczeń kontrahenta] összekötő tranzakció transakcja wolnorynkowa szabadpiaci tranzakció transakcja wymienna csereügylet transakcja wiązana [transakcja polegająca na uzależnieniu dostawy lub odbioru towaru od określonych świadczeń kontrahenta] kapcsolt szerződés transakcje bankowe bankügyletek transakcje bankowe aktywne aktív bankügyletek (a bank követelést keres) transakcje bankowe pasywne passzív bankügyletek (a bank tartozást vállal) transakcje gotówkowe készpénzügyletek, készpénzüzletek transakcje handlowe tranzakció; kereskedelmi ügylet transakcje kompensacyjne kompenzációs ügyletek v. üzletek transakcje kredytowe hitelügyletek transakcje terminowe határidős ügyletek transalpejski, -a, -ie [łac. transalpinus 'znajdujący się za Alpami (z punktu widzenia Rzymian)', położony na północ od alp; por. cisalpejski] (lat.) transalpin; az Alpokon túli transatlantycki, -a, -ie [1. przebiegający lub kursujący przez Atlantyk; 2. położony po drugiej stronie Atlantyku] (lat.) transzatlanti, transzatlantikus; az Atlantióceán túlsó partján fekvő; az Atlanti-óceánon keresztül vezető; tengerentúli; (np. okręt) óceánjáró transatlantyk [duży statek pasażerski odbywający regularne rejsy przez Ocean Atlantycki] óceánjáró hajó Transbajkalia Transzbajkália; Kelet- Szibériában, a Bajkál-tótól keletre elterülő vidék transceiver (ang.) transceiver; fizikai szintű jelátalakító - transceiver {rzecz.} [komp.] (też: network interface adapter, network interface card) - karta sieciowa {f.} [komp.] [zł.] hálózati kártya - transceiver {rzecz.} [komp.] - urządzenie nadawczo-odbiorcze {n.} [komp.] [zł.] adóvevő készülék - transceiver {rzecz.} [komp.] - modem radiowy {m.} [komp.] [zł.] rádió modem transcendencja [filoz. istnienie poza granicami bytu lub poza granicami ludzkiego poznania] transzcendencia (a szó a latin scando, scandere igéből származik) [Ez - Finály szótára szerint - tárgyas vonzattal annyit jelent:,,hág, lép valamire,,. Ugyanez a szótár ismeri a transcendere igét is,,,átmegy,,, tárgyas kapcsolatban,,átlép, túlhalad, áthág (pl. valamilyen törvényt),,, illetőleg,,felülmúl valamit, túltesz valamin,, jelentésben. A transcendens és a transcendentia a középkori, illetőleg a kései latinságban jelent meg a filozófia szakszavaként.] transcendentalny, -a, -e [filoz. dotyczący apriorycznych form poznania, nie zaś jego przedmiotu i treści (Kant)] (lat.) transcendentális, transzcendentális; (fil.) a tapasztalattól függetlenül létező (Kant

14 6999 idealista filozófiai műszava); a megismerésnek az a módja, amely minden tapasztalatot megelőz, és amely az objektív tapasztalást lehetővé teszi transcendentność (lat.) transzcendentálisság; (fil.) a tapasztalattól függetlenül való létezés transcendentny, -a, -e [śrdw.łac. transcendentalis 'transcendentny' z łac. transcendens p.pr. od transcendere 'przekraczać; postępować'; zob. trans-; -scendere do scandere, istniejący na zewnątrz czegoś (por. immanentny); filoz. znajdujący się poza zasięgiem naszego doświadczenia i poznawalnego świata (Kant).] (lat.) transcendens, transzcendens (átlépő, az érzéki világ kereteit áttörő, világfeletti); (fil.) a megismerés határán túli, a tapasztalaton felüli, érzékfeletti, értelemmel fel nem fogható; nem anyagi; magasabbrendű, felsőbbrendű; a lélektanban: tudat alatti; tapasztalattól független transept [nawa prostopadła do nawy głównej w kościele zbudowanym na planie krzyża] kereszthajó (vagy transzept) transfer [łac. transferre 'przenosić'; 1. przekazanie, przelew pieniędzy, zwł. w obrocie bankowym (por. clearing); przeniesienie tytułu własności imiennych papierów wartościowych na innego właściciela; psych. przenoszenie się wprawy (doświadczenia) z jednego typu sytuacji na inny, zwł. zastosowanie umiejętności a. wiedzy, zdobytej w innej dziedzinie studiów a. działania. 2. transakcja gospodarcza polegająca na przekazaniu pieniędzy, usługi, technologii itp. przez jedną instytucję drugiej, bez ekwiwalentu; 3. przeniesienie lub przesłanie czegoś z miejsca na miejsce; 4. przejście zawodnika z jednego klubu do innego w zamian za wynegocjowaną kwotę; 5. wpływ, jaki wywiera wcześniej nabyta umiejętność na przyswojenie sobie innej umiejętności] (lat.) transzfer; (közg.) pénzátutalás; külföldi tartozás kifizetése idegen pénznemben; (közb.) sportoló nagyobb összegért való átigazolása; (kol.) átszállás transfer pieniądza pénztranszfer transferowy, -a, -e transzfertransferować (lat.) transzferálni; végrehajtani, elárverezni; áthelyezni, átszállítani, átvinni; (közg.) átváltani, átutalni (pénzt); külföldi pénznemben fizetni transfiguracja [przeobrażenie, przeistoczenie] (lat.) transfiguratio v. transzfiguráció; átalakulás, átváltozás; (w biblii) Krisztus színeváltozása (Mt 17) transgraniczny, -a, -e [przekraczający granice państw, istniejący ponad granicami państw] határon átnyúlótransfiliacja [przeniesienie się zakonnika z prowincji do kustodii tak własnej jak i obcej prowincji, lub do kustodii generalnej] transzfiláció [a szerzetes átköltözése a provinciából a kusztódiába, függetlenül attól, hogy ugyanabba, vagy másik provinciába, vagy a generális kusztódiába költözik-e] transfobia (lub rzadziej: transuprzedzenia i transmizogynia to ostatnie odnosi się do transfobii wobec transseksualistek m/k) [dyskryminacja osób transpłciowych (transseksualnych, transwestytycznych, transgenderowych). Celowa bądź niecelowa transfobia może mieć poważne konsekwencje dla osób będących jej obiektem. Wiele osób transpłciowych doświadcza również homofobii ze strony osób błędnie traktujących medycznie rozpoznane zaburzenia tożsamości płciowej jako formę homoseksualizmu.] transzfóbia; a transzszexuális egyének elleni averzió, ellenérzés transformacja [1. późn.łac. transformatio 'przekształcenie' z łac. transformare 'przekształcać'; przemiana, przeobrażenie, przekształcenie, transfiguracja; mat. zmiana formy przy zachowaniu nie zmienionej treści; odwzorowanie; przetwarzanie energii elektr. z jednego napięcia na inne za pomocą transformatora; 2. przemiana; 3. jęz. przekształcenie jednej struktury gramatycznej w inną; 4. zob. funkcja w zn. 5.; 5. przetworzenie prądu elektrycznego na prąd elektryczny o innych parametrach; 6. przekształcenie kategorialne wyrazu polegające na jego przejściu z jednej kategorii mowy do drugiej, np. rzeczownik pływak do czasownika pływać] (lat.) transformatio, transzformáció; átalakulás, átalakítás; átváltozás, átváltoztatás; (mt.) transzformálás; az a művelet, amelynek folyamán koordinátákat egyik koordinátarendszerből egy másikba alakítanak át, áttolás, forgatás és változtatás transformacja (typ gastrulacji) [jeden z typów gastrulacji] transzformáció (a gasztruláció egyik típusa) transformacja DNA [zjawisko i proces aktywnego pobierania DNA, zwykle plazmidowego DNA, przez organizmy jednokomórkowe, najczęściej bakterie i drożdże] DNS transzformáció

15 7000 transformacja Galileusza [jest to transformacja współrzędnych przestrzennych i czasu z jednego układu odniesienia do innego poruszającego się ruchem jednostajnym prostoliniowym względem pierwszego]; transformacja Lorentza (przekształcenie Lorentza) [ przekształcenie liniowe przestrzeni Minkowskiego umożliwiające obliczenie wielkości fizycznych w pewnym układzie odniesienia, jeśli znane są te wielkości w układzie poruszającym się względem pierwszego] (fizyka) (fizika) Lorentz-transzformáció [lehetővé teszi a koordináta-rendszerek közti relativisztikus transzformációt. Ebből következik, hogy egy fizikai elmélet helyességének elengedhetetlen feltétele, hogy Lorentztranszformáció után azonos maradjon, vagyis a Lorentz-transzformációval szemben invariáns legyen. Egy-egyértelmű megfeleltetést teremt egy pontszerű esemény két inerciarendszerben mért helykoordinátái és időadatai között.] transformacja genetyczna [wprowadzenie do komórki obcego materiału genetycznego (DNA), zwłaszcza niewielkiej jego porcji, obejmującej jeden do kilku genów. Zmodyfikowana w ten sposób komórka oraz - w przypadku organizmów wielokomórkowych - zregenerowany z niej organizm nosi nazwę transformanta.] genetikai transzformáció [genetikai információátvitel, izolált DNS molekula sejtbe (sejtmagba) való bejuttatásával] transformacja gospodarcza [pojęcie o szerokim znaczeniu. Punktem wyjścia jest definicja transformacji systemowej M. Nasiłowskiego z 1955 roku: "przejście od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej obejmujące zmianę ustroju politycznego oraz tworzenie rynkowych warunków funkcjonowania wszystkich podmiotów gospodarczych, tj. przedsiębiorstw, jednostek budżetowych i gospodarstw domowych"] gazdasági átalakítás transformacja ustrojowa [to zmiany zachodzące wewnątrz systemu politycznego oraz partyjnego, danego kraju lub też ich grupy. Zmiany związane z jakościową zmianą sposobu rządzenia, sprawowania władzy. Wiąże się także wielokrotnie ze zmianą elit. Transformacja prowadzi także do zmiany ustroju państwa] szervezeti átalakítás; (pol.) rendszerváltás transformacja w matematyce matematikai transzformáció transformacja w Polsce po 1989 [przemiany w Polsce po 1989 roku] szerkezeti átalakítás lengyelországban 1989 után transformacja wolnorynkowa [proces przechodzenia z gospodarki centralnie planowanej lub nakazowo-rozdzielczej do kapitalistycznej, czyli wolnorynkowej] szabadpiac szerkezetátalakítása transformacyjny, -a, -e (lat.) transzformációs transformator [przyrząd przetwarzający prąd elektryczny na prąd elektryczny o innych parametrach] (lat.) transzformator, trafó; (vill.) áramátalakító; váltóáram feszültségének megváltoztatására szolgáló berendezés [olyan eszköz, amely a beléje vezetett feszültséget meghatározott arányban növeli v. csökkenti] transformator dopasowujący illesztőtranszformátor transformator elektryczny transzformátor transformator kaskadowy kaszkádátalakító transformator małej częstotliwości kisfrekvenciájú áramátalakító transformator masztowy oszloptranszformátor (állomás) transformator mikrofonu mikrofontranszformátor transformator napięcia prądu áram-feszültség átalakító v. transzformátor transformator prądu stałego egyenáramú transzformátor transformator prądu zmiennego váltóáramú transzformátor transformator sieciowy hálózat transzformátor v. áramátalakító transformator sprzęgający csatolótranszformátor, illesztőtranszformátor transformator symetryczny szimmetrikus v. szimmetrizáló transzformátor transformator wejściowy bemeneti transzformátor transformator wysokiej częstotliwości nagyfrekvenciájú áramátalakító transformatornia [1. zespół urządzeń elektroenergetycznych zawierający transformator; 2. pomieszczenie lub teren otwarty z takim zespołem urządzeń] transzformátorállomás, áramátalakítóhely transformatorowy, -a, -e áramátalakító-, transzformátortransformista [teatr. aktor, zwł. estradowy, specjalizujący się w błyskawicznej zmianie charakteryzacji i kostiumu za kulisami, połączonej z odmianą głosu, chodu, gestu i postawy - na scenie] átalakuló művész

16 7001 transformizm [teoria biol., wg której współczesne gatunki powstały z gatunków wymarłych, w drodze stopniowych zmian i przekształceń; por. ewolucjonizm] (lat.) transzformizmus; (él) az élő szervezetek megváltozásáról és átalakításáról szóló, a teremtés elvét tagadó tanítás transformować (lat.) transzformálni; átalakítani, átváltoztatni; átformálni, átformázni; (vill.) váltóáram feszültségét megváltoztatni (transzformátorral) transformowanie (vill.) áramátalakítás, transzformálás; (mt.) képátalakítás transformowanie optyczne optikai képátalakítás transformowanie wektorów (mt.) vektortranszformáció transfuzja (transfusio) [1. zabieg polegający na wprowadzeniu do układu krwionośnego chorego krwi lub jej preparatów pobranych od dawcy; 2. przelew, przelanie, przeniesienie z jednej osoby na drugą jej wierzytelności, akcyi, praw i skarg, później nazywane cesją.] (lat.) transfusio, transzfúzió; átömlesztés, átöntés, átömlés; (orv.) vérátömlesztés transfuzja krwi vérátömlesztés transfuzyjny, -a, -e transzfúziós, átömlesztési, átömlési transgender [z łac. trans (poza, poprzez, po drugiej stronie) oraz ang. gender (płeć) ogólny termin przypisywany całej różnorodności jednostek, zachowań i grup, wykazujących tendencje do odbiegania od roli płciowej człowieka, przydzielonej zwykle (choć nie zawsze fizjonomicznie, jednak zawsze genetycznie) przy urodzeniu, a także od przypisywanych jej tradycyjnych ról społecznych. Transgender jest formą "tożsamości płciowej" (samoidentyfikacja jako mężczyzna, kobieta), która nie zgadza się z "rodzajem przypisanym" (identyfikacja w oczach innych jako kobieta bądź mężczyzna na podstawie płci fizycznej/genetycznej). Transgender nie pociąga za sobą ustalonej orientacji seksualnej. Transgenderysta może reprezentować cechy, które są zwykle powiązane z określonym rodzajem, określać się jako usytuowany gdzieś indziej w tradycyjnym kontinuum rodzajowym albo egzystować poza kontinuum jako "other", "agender", "intergender" lub "trzeciego rodzaju." Transgenderyści mogą również określać się jako osoby rodzaju zarazem męskiego, jak i żeńskiego albo usytuowane w kilku miejscach w przebiegu któregokolwiek z tradycyjnych kontinuów transrodzajowych lub też szerzej ogarniających kontinuów, które zostały opracowane w odpowiedzi na znacznie bardziej szczegółowe badania przeprowadzone w ostatnich latach.] transzneműség [a születéskor kapott nemmel való azonosulás vagy az ennek megfelelő testi megjelenés hiánya.] transgeniczny, -a, -e 1. transzgén- [Organizmy transgeniczne, inaczej GMO, czyli Organizmy Modyfikowane Genetycznie, w tłumaczeniu na j. angielski Genetically Modified Organism, organizmy te zawierają we własnym genomie obce geny, które pochodzą z innego organizmu. = GMO: genetikailag módosított organizmus = transzgén élőlény; transzgén állatok / növények; (biol) Olyan növények vagy állatok, melyek öröklődési anyagába stabilan beépült egy idegen gén. (Deutschland 1998/1, 30.); 2. transzgénikus; (biol) Olyan élőlény, amelynek genomjába emberi beavatkozással (génsebészet) más fajból származó, illetve mesterségesen előállított gén vagy géndarab került. Transistor-transistor logic (TTL) [klasa cyfrowych układów scalonych. Zapoczątkowana przez Texas Instruments w 1961 w rodzinie 7400 TTL, była pierwszą techniką masowej produkcji cyfrowych układów scalonych, układy cyfrowe w standardzie TTL są nadal w szerokim użyciu.] TTL (transistor-to-transistor logic) [1. tranzisztortranzisztor logika The workhorse digital logic integrated circuit family introduced as a standard product line in Két tranzisztor kimenet vezérlésű digitális áramkör.] Transkaspia Transzkáspia; sztyeppés, sivatagos terület a kaszpi-tó és az Amudarja közt Transkaukazja Transzkaukázia; (földr.) a Kaukázustól délre fekvő terület; a Kaukázosuntól transkontynentalny, -a, -e [1. przebiegający lub kursujący przez cały kontynent albo między kontynentami; 2. rozciągający się na (sięgający przez; przechodzący przez; przecinający) cały kontynent (ląd stały, część świata)] (lat.) transzkontinentális; a kontinenst átszelő transkrybować transzkribálni; átírni transkrypcja [1. łac. transcriptio 'przepisywanie' od transcribere 'przepisywać'; transkrypcja przerobienie utworu muz. na inny instrument, głos a. zespół niż pierwotnie był przeznaczony (por. aranżowanie); (t. fonetyczna) używany w

17 7002 nauce jęz. obcych i w pracach z zakresu fonetyki system zapisywania głosek za pomocą liter i znaków specjalnych; 2. zapisanie tekstu mówionego na podstawie ścisłej odpowiedniości głosek i znaków pisma; też: zapisanie tekstu pisanego w innej konwencji graficznej; też: tekst zapisany w ten sposób; 3. opracowanie utworu muzycznego na inny instrument, głos lub zespół instrumentów niż ten, na który był on pierwotnie skomponowany; też: utwór tak przerobiony; 4. jeden z etapów biosyntezy białka w komórce] (lat.) transscriptio, transzkripció; átírás, átdolgozás [valamilyen írásrendszer átkódolása egy másikba, amely legtöbbször fonetikus átírást jelent] transkrypcja fonetyczna [system pisowni lub system konwersji pisma oparty na zasadzie ścisłej odpowiedniości głosek i liter - jednej głosce odpowiada tu zawsze jeden znak (czasem z diakrytyką), a jednemu znakowi jedna głoska. W węższym rozumieniu jest to sposób zapisu wymowy danego języka za pomocą ustalonego wzorca zrozumiałego także dla osób nie znających obowiązujących w piśmie tego języka zasad ortografii.] hangtani v. fonetikai átírás Najczęściej spotykanym zapisem tego rodzaju jest zapis za pomocą znaków międzynarodowego alfabetu fonetycznego, na przykład: ząb ['zɔmp] ślub ['ɕlup] kręty ['krɛntɨ] bieżnia ['bʲɛʒɲa] Transkrypcji fonetycznej najczęściej przeciwstawia się transliterację, jako system grafemicznego oddawania zapisu. transkrypcja Fitelberga na orkiestrę symfoniczną 1937 [Grzegorz Fitelberg (ur. 18 października 1879 w polsko-żydowskiej rodzinie w Dyneburgu (Daugavpils) na Łotwie, zm. 10 czerwca 1953 w Katowicach) polski dyrygent i kompozytor] Fitelberg ( ) átírása szimfónikus zenekarra (1937) transkrypcja śpiew na fortepian éneket zongorára átírni transkrypcji na skrzypce i fortepian (fortepian, skrzypce) hegedű és zongora átiratok transkrypcyjny, -a, -e átírási, átírásos transkrybować átírni translacja [ łac. translatio 'przeniesienie' od transferre 'przenosić; przekładać'; 1. przekład, tłumaczenie; 2. przesunięcie figury geometrycznej w przestrzeni lub na płaszczyźnie o dany wektor; 3. proces tłumaczenia przez program komputerowy tekstów zapisanych w danym języku programowania na język, w którym są one wykonywane przez komputer; 4. jeden z etapów biosyntezy białka w komórce; 5. telef., telegr., radio automatyczne przesyłanie, wzmacnianie a. powtarzanie sygnałów, zwł. stosowane między centralami o różnych systemach; przest. tłumaczenie, przekład; Kośc. rz.kat. przeniesienie (beneficjanta na inne beneficjum a. święta na inny dzień.)] (lat.) translatio; átvitel, áttétel, fordítás, átültetés, közvetítés; (geom) eltolás translacja formuł, język programowania; Fortran Fortran, Formula Translation translacja prawa jogátvitel, jog átruházása translacyjny, -a, -e átvivő, áttevő, közvetítő translator 1 [1. cybern. program maszyny cyfrowej służący do tłumaczenia programu ułożonego w języku zewn. na język wewn. maszyny; 2. program komputerowy służący do tłumaczenia tekstów zapisanych w danym języku programowania na język, w którym są one wykonywane przez komputer] transzlátor; fordító program translator 2 [tłumacz]; translatorka (dawno) transzlátor, tolmács, fordító (ffi/nő) translatorski, -a, -ie transzlátor-; fordítótransliteracja [1. system przepisywania tekstów innym alfabetem niż alfabet oryginału z dokładnym zachowaniem jego ortografii, a pominięciem wymowy; 2. zapis jakiegoś tekstu literami innego alfabetu, oparty na zasadzie ścisłej odpowiedniości literowej wyrazów, bez uwzględnienia właściwości wymowy; 3. grafemiczny sposób konwersji pisma] (lat.) transzliteráció, transzliterálás; (nyelvt.) betű szerinti átírás; vmely írásrendszer betűinek közvetítése egy másik írásrendszer betűinek segítségével [egy idegen ábécé átbetűzése egy másik, a kiindulónyelvtől eltérő írásrendszert használó nyelvre a nyelvészetben valamilyen írásrendszer átkódolása egy másikba, például: Москва Moszkva] transliteracyjny, -a, -e (lat.) transzliterációs transliterować betű szerint átírni translokacja [1. przeniesienie na inne miejsce; 2. aberracja chromosomów polegająca na wystąpieniu kopii genu w innym położeniu w genomie organizmu] átköltözés, áthelyezés; transzlokáció: két nem homológ kromoszóma közötti részek kölcsönös kicserélődése translokacja urzęsnika tisztviselő áthelyezése

18 7003 translokacyjny, -a, -e transzlokációs; áthelyezési translokować áthelyezni transmigracja [zob. reinkarnacja] (lat.) transmigratio; átköltözés; lakóhely változtatás, áttelepülés transmigracja dusz, reinkarnacja [relig., filoz., przejście indywidualnej duszy po śmierci w nowe ciało a. nową formę życia, zazw. ludzką a. zwierzęcą; metempsychoza; reinkarnacja] (lat.) transmigratio; átköltözés, lélekvándorlás, reinkarnáció transmisja [łac. transmissio 'przesyłka; przejazd' od transmittere 'przesyłać; przechodzić; przekraczać'; 1. bezpośrednia relacja z jakichś wydarzeń, przekazywana przez telewizję lub radio; też: przekazywanie takiej relacji; 2. przesyłanie na odległość dźwięków, obrazów lub innych sygnałów za pośrednictwem fal elektromagnetycznych; 3. przekazywanie energii silnika innym urządzeniom; 4. przekazywnaie na odległość sił, sygnałów, programów RTV itd.; urządzenie do przekazywnia maszynom napędu silnika.] (lat.) transmissio, transzmisszió; átvitel, erőátvitel; (rad) közvetítés; rádióadás; (műsz.) átvitel, közlőmű, közlő-hajtómű; tengelyvezeték; meghajtó áttétel; erőátvitel; átbocsátás, átengedés; (orv.) betegség átvitele; (jog) átvitel, átruházás, átadás transmisja audycji adás v. rádióadás közvetítése transmisja bezpośrednia élőadás, élő közvetítés transmisja danych [zob. teledacja] adás, közvetítés; (inf.) adatátvitel transmisja dwukierunkowa (dupleks, ang. duplex) [to, w informatyce i telekomunikacji, określenie połączenia, w którym możliwe jest nadawanie i odbieranie informacji w obu kierunkach. Nadajnik i odbiornik mogą zamienić się funkcjami lub pełnią te funkcje jednocześnie.] (ang.) duplex; kérirányú átvitel transmisja dźwięków; transmisja dźwięków powietrznych hangközvetítés transmisja dźwięku i obrazu hang és kép közvetítése v. adása transmisja koncertu köncertközvetítés transmisja satelitarna műholdas adás transmisja sportowa sportközvetítés transmisja synchroniczna (ang. Synchronous transmission) [sposób przesyłania danych, w którym przesył następuje w wyznaczonych chwilach czasu określonych dodatkowym sygnałem tzw. sygnałem zegarowym CLK wspólnym dla nadajnika i odbiornika informacji(danych). Po synchronizacji, w czasie trwania sygnału zegarowego, następuje faza transmisji, która odbywa się ze stałą prędkością, a 'odbiorca' zlicza przesyłane bity(na podstawie czasu).] szinkron átvitel [Szinkron átvitelről akkor beszélünk, ha az adatátvitel meghatározott ütemben történik. Ezt időzítő jel (szinkronjel) segítségével lehet elérni. Ilyenkor a kommunikáló gépek mindegyike az adott ritmusban adja, veszi, illetve értelmezi az adatokat. Ha a két gépnek nincs küldendő adata, a byte-ok küldése akkor sem áll le: olyan adatot (szinkronkarakter) küldenek egymásnak, amellyel a szinkront tartják fent (ebben különbözik a szinkron az aszinkron átviteltől). A vevő oldal veszi a szinkronkaraktereket, de azokat nem továbbítja a processzorhoz, hanem mintegy lenyeli őket. A szinkronizáláshoz nyilván olyan byte-ot érdemes választani, amely az adatok közt nem fordulhat elő. Éppen ezért nincs előírás a szinkronkarakterre, az adó és a vevő a kommunikáció kezdetén megegyeznek, hogy mit tekintenek szinkronkarakternek.] transmisja światłowodowa [Metoda transmisji danych, w której wykorzystywane są impulsy światła wysyłane za pośrednictwem kabli szklanych.] hálózati kábelen való adattovábbítás transmisja z teatru színházi közvetítés transmisje interwizyjny intervíziós közvetítések transmisyjny, -a, -e transzmissziós; (műsz.) áttételi, átviteli, közlőmű-, hajtómű-; tengelyvezetéki transmission facilities - (urządzenia transmisyjne) [To nośniki używane do przenoszenia sygnałów w sieci do ich miejsca przeznaczenia. Nośnikami takimi mogą być kable koncentryczne, skrętka dwużyłowa, a nawet kabel światłowodowy.] (ang.) transmission facilities; szállítóberendezések transmission speed; prędkość transmisji (ang.) transmission speed; adatátviteli sebesség [Az átvitt adatbitek száma időegység alatt.] transmitancja [[łac.], autom. funkcja charakteryzująca własności dynamiczne układu liniowego (np. układu automatycznej regulacji); określa zależność między sygnałem wejściowym a sygnałem wyjściowym (odpowiedzią) układu.] áteresztőképesség transmitować [przekazywać; RTV nadawać (program)] átvezetni, átvinni, átadni, közölni; (rad) közvetíteni transmitować na żywo élőben közvetíteni transmitować prąd villamosáramot átvinni v. átvezetni

19 7004 transmitować program műsort közvetíteni; műsort adni; közvetíteni vmit transmitujący, -a, -e közvetítő transmutacja [1. łac. transmutatio 'zamiana; przestawienie'przemiana, przeobrażenie, przeistoczenie (zwł. u śrdw. alchemików) metali nieszlachetnych w złoto; transmutacji teoria - wg której świat zwierzęcy wywodzi się z nielicznych prosto zbudowanych form pierwotnych (przedstawiona w r przez Lamarcka); 2. przemiana, przeobrażenie; 3. przekształcenie się jednego pierwiastka chemicznego w inny; 4. w alchemii: przemiana metali nieszlachetnych w złoto lub w srebro pod wpływem kamienia filozoficznego] (lat.) transmutatio; elcserélés transmutacyjny, -a, -e (lat.) transzmutációs transoceaniczny, -a, -e [1. przebiegający lub kursujący przez ocean; 2. znajdujący się po drugiej stronie oceanu lub kierujący się na jego drugą stronę] (lat.+gör.) transzóceáni, transzoceanikus; az óceánt átszelő; az óceánon túli, tengerentúli transparent [1. fr. 'przezroczysty; przejrzysty; ryga, podkładka do pisania; materiał ażurowy' ze śrdw.łac. transparens 'przejrzysty' od transparēre 'przeświecać';napis na tablicy a. wstędze noszony w pochodach, na wiecach itp.; podświetlony rysunek, obraz, napis, wykonany na materiale przejrzystym; 2. tablica lub pas tkaniny z napisem o treści propagandowej lub okolicznościowej; 3. obraz na materiale przepuszczającym światło, podświetlony od tyłu lub rzutowany na ekran] (lat.) transzparens; világító reklám v. felirat; jelmondatos hordozható tábla; ilyen felirata, hosszú, széles, papír- v. szövetszalag; átlátszó, áttetsző, világító felírás, fényírás transparent GIF transparent GIF [főleg Weboldalakhoz használt GIF formátum, melynél a kép egyik színe (többnyire a háttér színe) "átlátszóvá tehető", vagyis felveszi a mögötte levő színeket; így a kép mintegy beleolvad a Web-oldalba] transparentowo (lat.) transzparensszerűen transparentowy, -a, -e (lat.) transzparens; átlátszó, áttetsző transpiracja [1. wydzielanie przez rośliny lądowe wody w postaci pary; 2. pocenie się] (lat.) transpiratio; kipárolgás, izzadás; bőrpárolgás, folyadék kiürülése páraszerűen, észrevétlenül a bőrön át transpiracyjny, -a, -e (lat.) transpirációs transpirować (lat.) transpirációt végezni; bőrpárolgást folytatni transplantacja [1. późn.łac. transplantare 'szczepić; przesadzać';przeszczepianie, przemieszczenie jakiegoś narządu a. jego części (tkanki) w obrębie ciała jednego osobnika (autotransplantacja) lub z osobnika na osobnika w obrębie tego gatunku (homotransplantacja) a. pomiędzy różnymi gatunkami (heterotransplantacja). 2. przeszczep; 3. szczepienie na starych, słabo owocujących drzewach wartościowszych odmian] (lat.) transplantatio (transplantatio), transzplantáció, transzplantálás; (él., orv.) átültetés; más helyről vett szövet beültetése a szervezetbe; szervátültetés; átültetés más helyről vett szövet, szerv beültetése transplantacja ksenogeniczny xenogén transzplantáció transplantacyjny, -a, -e (lat.) transzplantációs transplantować (lat.) transzplantálni; (orv., él.) szövetet átültetni transponder (XPDR, XPNDR lub TPDR) [jest bezprzewodowym urządzeniem komunikacyjnym, które automatycznie odbiera, moduluje, wzmacnia i odpowiada na sygnał przychodzący w czasie rzeczywistym. Termin pochodzi z połączenia słów (transmitter i responder). Transpondery można podzielić na dwie główne kategorie różniące się sposobem zasilania: aktywne i pasywne.] transzponder [A műholdakon lévő transzponderek a felküldött mikrohullámú jeleket egy másik frekvencián felerősítve visszasugározzák.] transponować (lat.) transzponálni; (zene) zeneművet más hangnembe áttenni; áthelyezni, átvinni transponować zwór do innej tonacji zeneművet más hangnembe átteni transport [1. środki i czynności związane z przewozem ludzi (t. osobowy) lub przemieszczaniem a. przesyłaniem ładunków (t. towarowy); partia towarów dostarczanych jedną przesyłką; 2. przewóz ludzi i ładunków różnymi środkami lokomocji; 3. środki lokomocji służące do przewozu ludzi i ładunków; 4. ogół środków i działań związanych z przewozem ludzi i ładunków; 5. konwojowana grupa ludzi; 6. ładunek wysłany dokądś] (lat.) transzport; (przewóz) szállítás (száll.), fuvar, fuvarozás (fuv.), (ładunek, towar) szállítmány, fuvar transport ciężarowy teherszállítás transport dalekobieżny távolsági szállítás transport do domu házhoz szállítás

20 7005 transport drobnicy darabáru-forgalom transport drogowy közúti szállítás transport handlu zagranicznego külkereskedelmi szállítás transport hydrauliczny [zob. hydrotransport] hidraulikus szállítás [a szállítandó szemcsés, darabos anyagot vízáramban továbbítják] transport kolejwy vasúti szállítás transport komunalny kommunális szállítás transport krajowy belföldi szállítás transport layer {rzecz.}; warstwa transportowa a. warstwa transportu {f.} [komp.] [zł.] [1. Zastosowania warstwy transportowej w internecie; 2. Jest czwartą warstwą modelu referencyjnego OSI. Pełni ona funkcje podobną do funkcji warstwy łącza danych, w tym sensie, że jest odpowiedzialna za integralność końcową transmisji, Jednak w odróżnieniu od warstwy łącza danych - warstwa transportu umożliwia tę usługę również poza lokalnymi segmentami sieci LAN. Potrafi bowiem wykrywać pakiety, które zostały przez routery odrzucone i automatycznie generować żądanie ich ponownej transmisji. Inną ważną funkcją warstwy transportu jest resekwencjonowanie pakietów, które mogły zostać przysłane w nieodpowiedniej kolejności.] szállítási réteg (transport layer) [Feladata a hosztok közötti átvitel megvalósítása. A kapott adatokat szükség esetén kisebb darabokra vágja, átadja a hálózati rétegnek. Fontos része a címzések kezelése. Egy viszonyréteg által igényelt összeköttetési kérés általában egy hálózati összeköttetést hoz létre, ha azonban nagyobb hálózati sebesség szükséges akkor több hálózati kapcsolatot is igénybe vehet. Fordítva, ha kisebb adatátviteli sebesség is elegendő, akkor egy hálózati összeköttetést lehet felhasználni több viszonyréteg kapcsolat lebonyolítására. Ezt a szállítási rétegnek a felsőbb rétegek felé nem érzékelhető módon kell megvalósítania. További feladatai: Több üzenetfolyam egyetlen csatornára nyalábolása, illetve forrás-cél összeköttetések létrehozása a névadási mechanizmus felhasználásával.] transport lądowy szárazföldi szállítás transport lotniczy légi szállítás transport masowy tömegszállítás transport międzynarodowy nemzetközi szállítás transport morski tengeri szállítás transport osobowy személyszállítás transport państwowy állami szállítás transport pasażerski utaszállítás transport pneumatyczny [przenoszenie ciał stałych za pomocą powietrza płynącego zamkniętym przewodem, w którym panuje podciśnienie lub nadciśnienie] pneumatikus szállítás transport pomarańczy naracsrakomány transport powietrzny légi szállítás transport rucociągowy csővezetékes szállítás transport rzeczny folyami szállítás, vízi úton történő szállítás transport samochodowy gépkocsival történő szállítás transport samowyładowczy önkirakodós szállítás transport taśmowy szalag-szállítás transport towarowy áruszállítás transport tranzytowy tranzitszállítás transport wewnątrzkrajowy belföldi szállítás transport wewnętrzny [zespół środków służących do przemieszczania surowców, produktów itp. na terenie zakładu pracy lub na terenie budowy] belső szállítás transport wodny vízi szállítás transport wojenny katonai szállítás, hadianyagszállítmány transport z pomocą segélyszállítmány transport zbiorowy gyűjtőszállítás transporter [łac. transportare 'przewozić'; wojsk. opancerzony pojazd mech. do przewożenia piechoty pod ogniem nieprzyjaciela; techn. (taśmowy, łańcuchowy) przenośnik do transportu bliskiego] (fr.) transzportőr; szállítmányozó, fuvaros; (műsz.) szállítószalag, futószalag, szállítószerkezet, berendezés, szállítómű transporter gwintowy csavaros szállítóberendezés, szállítócsiga transporter kubełkowy páternoszter, örökmozgó, mozgólépcső transporter opancerzony lövészpáncélos transporter rolkowy görgős transzportőr, görgős járat, görgősor transporter taśmowy szalagtranszportőr, szalagszállító berendezés, hevederes szállító, szalagos szállító, szállítószalag, futószalag transportować [zob. przewozić] szállítani, fuvarozni, elvinni, elküldeni, szállítmányozni transportować coś czymś szállítani, szállítmányozni, fuvarozni vmit vmivel transportować kogoś do szpitala kórházba szállítani vkit transportować morzem tengeren szállítani transportować towary árut szállítani transportować w terminie határidőre szállítani

21 7006 transportować z opóźnieniem késedelmesen szállítani transportowanie szállítás, fuvarozás transportowiec 1 [okręt a. samolot do przewozu wojska] (okręt) katonai teherszállító hajó; csapatszállítóhajó, teherhajó; (rep.) katonai teherszállító repülőgép transportowiec 2 szállítómunkás transportochłonność szállítás-igényesség transportochłonny, -a, -e szállításigényes transportowy, -a, -e szállítási, fuvarozási, szállítmányozási transpozycja (z łac. średn. transpositio = przestawienie, przełożenie) [1. zmiana charakteru utworu, obiektu itp.; też: to, co powstało w wyniku takiej zmiany; 2. opracowanie lub zagranie utworu muzycznego w innej tonacji niż ta, w której został napisany; 3. muz. przeniesienie utworu do innej tonacji (na inną wysokość dźwięków); 4. mat. zmiana kolejności dwóch sąsiednich elementów ciągu lub dwóch kolumn albo wierszy macierzy 5. mat. przestawienie miejscami dwóch elementów danego ciągu; 6. muz. przeniesienie utworu do innej tonacji, tj. wszystkich jego dźwięków o pewien stały interwał na inną wysokość; w piśmie nutowym do tego celu używa się znaków podwyższeń i obniżeń jako znaków transpozycyjnych] (lat.) transzpozíció; áttétel; (zene) áttétel más hangnembe; áthelyeződés transpozycyjny, -a, -e (lat.) transzpozíciós; áttételi transpozycyjne znaki [znaki podwyższeń i obniżeń (akcydencje) użyte w celu przeniesienia utworu do innej tonacji lub do notowania partii instrumentów transponujących] (muz.) traszpozíciós jelek transponować [1. przenieść, przenosić z jednej dziedziny do innej; 2. dokonać, dokonywać transpozycji utworu muzycznego] (lat.) transzpozícionálni; áttételezni, áthelyezni transsubstancjacja [śrdw.łac. transsubstantiatio 'jw.';przeistoczenie, przemiana (eucharystycznej substancji chleba i wina) w ciało i krew Chrystusa (wg doktryny Kośc. rz.kat.)] (lat.) transsubstantiatio v. transzszubsztanciáció; átlényegülés (az egyház tanítása szerint a szentmiseáldozatban a megszentelt ostya és bor Jézus Krisztus valóságos testévé és vérévé válik; ünnepe: Úrnapja); átlényegülés, a rk. egyháznak az oltáriszentségre vonatkozó tanítása a tridenti zsinat óta [a teológiában a 12. sz. óta az Eucharisztiával kapcsolatban az a természetfölötti változás, amelyet Krisztus szavai - ez az én testem, ez az én vérem - idéznek elő. - Magának a termfölötti változásnak a ténye mindig benne volt az egyh. meggyőződésében, hiszen csak így lehetett igaznak tartani Krisztusnak az utolsó vacsorán a kenyérre és a borra tett kijelentését. A kenyér a termfölötti rendben nem maradhatott kenyér, a bor nem maradhatott bor, még ha a külső látszat ezt is mutatta.] transsumpt [wypis z oryginału, inaczej wyciąg, ekstrakt, kopia wierzytelna] (daw) kivonat, extraktum; hiteles másolat transsyberyjski, -a, -ie [kursujący lub przebiegający przez Syberię]; transsyberyjny, -a, -e transzszibériai; Szibérián túli (terület); Szibériát átszelő (vasút) transumować [daw. zatwierdzać dokument wystawiony przez kogoś innego] megerősíteni; hitelesíteni (vki által kiadott dokumentumot) transuranowiec, transuran [promieniotwórczy pierwiastek chemiczny] transzurán elem transzurán elemek (mesterséges elemek) Az uránnál nagyobb rendszámú elemek. A természetben előforduló legnagyobb rendszámú elem az urán (92). Az első transzurán elemet a neptúniumot /Np (93) 1940-ben 238U-t neutronokkal bombázva. Azóta számos transzurán elemet sikerült előállítani a részecskegyorsítókban. Ezek mind bomlékony, rövid élettartamú (a másodperc törtrésze), mesterséges elemek, amelyeknek valamennyi izotópja radioaktív. Korábban feltételezték, hogy a 114-es rendszám környékén a transzurán elemek stabilak, de ez nem igazolódott. Bár a 114-es elem élettartama valóban hosszabb a többinél, mintegy fél perc. Az eddig előállított transzurán elemek (zárójelben a rendszám): Neptúnium / Np (93), Plutónium / Pu (94), Americium / Am (95), Kűrium / Cm (96), Berkélium / Bk (97), Kalifornium / Cf (98), Einsteinium / Es (99), Fermium / Fm (100), Mendelévium / Md (101), Nobelium / No (102), Lawrencium / Lr (103), Rutherfordium / Rf (104), Dubnium / Db (105), Seaborgium / Sg (106), Bohrium / Bh (107), Hassium / Hs (108), Meitnerium / Mt (109), Darmstadtium / Ds (110), Röntgenium / Rg (111), Ununbium / Uub* (112), Ununtrium / Uut* (113), Ununquadium / Uuq* (114), Ununpentium / Uup* (115), Ununhexium / Uuh* (116), Ununoctium / Uuo* (118)

22 7007 A *-gal jelölt transzurán elemek létét már bizonyították, de még csak ideiglenes nevük van. transuranowy, -a, -e uránon túli Transylwania (historyczny Siedmiogród) (lat.) Transylvania, Transsylvania, (hist) Erdély (erdőkön túli terület) transylwański, -a, -ie erdélyi transuranowce, transurany [pierwiastki (po)zauranowe, o liczbach porządkowych większych od 92, wytworzone sztucznie: neptun, pluton, ameryk, kiur, berkel, kaliforn, einstein, ferm, mendelew, nobel, lawrens, kurczatow, han] (lat+gör.) transzuránok; (fiz.) az urániumnál magasabb rendszámú, mesterségesen előállított radioaktív vegyi elemek transwersalny, -a, -e (poprzeczny) [śrdw.łac. transversalis 'jw.' z łac. transversus od p.p. od transvertere 'obrócić w poprzek'; poprzeczny, przecinający coś w poprzek, na ukos, przebiegający poprzecznie] (lat.) transversal, transzverzális; átlós, keresztben álló, összekötő; keresztben, ferdén futó; (fiz.) a haladás irányára merőlegesen keletkező v. így haladó transwestyta [nm. Transvestit 'jw.'; osoba mająca skłonność do noszenia ubiorów, przejmowania sposobu bycia (a. często i roli seksualnej) płci odmiennej]; transwestytka (lat.) transzvesztita; olyan ember, aki a másik nem ruhájában szeret járni transwestytyzm [zaburzenie identyfikacji z własną płcią, polegające na upodabnianiu się w sposobie bycia i ubierania się do osób płci przeciwnej] transzvesztitimus [1. a transzvesztitizmus fogalma az ellenkező nem ruháinak viselését takarja; tehát az ellenkező nem ruháit viselő személy a transzvesztita; 2. Olyan, kisgyermek korban kezdődő identifikációs zavar, ami abban nyilvánul meg, hogy az egyén előszeretettel visel biológia nemével ellentétes ruhadarabokat. A jelenség gyakran jár együtt homoszexualitással.] transwersalny, -a, -e (poprzeczny) [śrdw.łac. transversalis 'jw.' z łac. transversus od p.p. od transvertere 'obrócić w poprzek'; poprzeczny, przecinający coś w poprzek, na ukos, przebiegający poprzecznie] (lat.) transversal, transzverzális; átlós, keresztben álló, összekötő; keresztben, ferdén futó; (fiz.) a haladás irányára merőlegesen keletkező v. így haladó transza [fr. tranche 'płat, plasterek, brzeg (książki); jedna z równych części' i tranchée 'rów; przesieka; okop' od trancher '(od)ciąć'przest. jedna z części jakiejś całości, zwł. partia towaru a. części emisji papierów wartościowych lub pożyczki państwowej] (fr.) tranche; sorrend, sor, sorozat (lövedék); vmely értékpapírkibocsátás részösszege transzeja [wojsk. rów łączący różne urządzenia obronne a. oblężnicze] (wojsk.) sorozat; árok, lövészárok, futóárok tranzystor [1. ang. transistor 'jw.'; trójelektrodowy przyrząd półprzewodnikowy do wzmacniania, generacji i przemiany drgań elektr.; pop. przenośny radiowy odbiornik tranzystorowy; 2. trójelektrodowy element półprzewodnikowy umożliwiający wzmacnianie sygnałów elektrycznych; 3. odbiornik radiowy zbudowany na bazie takich elementów] (lat.) tranzisztor; (távk.) parányi félvezető kristály a nagy frekvenciájú elektromágneses hullámok erősítésére v. átalakítására [aktív félvezető eszköz, amely erősítésre vagy jelkapcsolásra alkalmas. Legfontosabb tulajdonságai: hosszú élettartam, azonnali üzemkészség, (az elektroncsőhöz képest) csekély melegedés.]; (inf.) tranzisztor [olyan háromelektródájú félvezető eszköz, amelyet erősítőnek vagy kapcsolónak használnak]; (közb.) tranzisztoros rádió tranzystor polowy, tranzystor unipolarny, FET (ang. Field Effect Transistor) [tranzystor, w którym sterowanie prądem odbywa się za pomocą pola elektrycznego] - FET (Field Effect Transistor) (térvezérlésű tranzisztor) [a szokványos bipoláris tranzisztor egy különleges változata: Előnye: kedvező nagyfrekvenciás tulajdonságok, csekély zaj, nagy bemeneti impedancia, termikus stabilitás, könnyű integrálhatóság (IC-gyártás).] tranzystor polowy złączowy, JFET (ang. Junction Field-Effect Transistor) [jeden z rodzajów tranzystorów polowych] J-FET Junction- Field Effect Transistor (réteg-térvezérlésű tranzisztor) tranzystorek kicsi v. mini tranzisztor tranzystorowo-diodowy układ logiczny (układ realizujący funkcje logiczne zbudowany z diod i tranzystorów) (kat.: technika) DTL Diode-Transistor Logic (dióda-tranzisztorlogika) tranzystorowy, -a, -e tranzisztoros tranzyt [1. przejazd osób lub przewóz towarów przez obszar danego państwa w drodze do innego państwa; 2. przejazd ludzi a. przewóz towarów przez terytorium jakiegoś państwa (z jednego obcego kraju do drugiego); 3. przechodzenie planet przez znaki zodiaku] (lat.) tranzit,

23 7008 tranzitó; átutazás; átmenet, átszállítás; (handl) áruk v. utasok szállítása vmely országból egy közbeeső államon keresztül a rendeltetési országba; átmenő forgalom; teherrakomány szállítása közbenső átrakás nélkül a kiindulópontról rendeltetési helyére; tranzitforgalom tranzyt bezcłowy vámmentes tranzit tranzyt międzynarodowy nemzetközi tranzit tranzyt morski tengeri tranzit tranzytowy, -a, -e tranzit-; átmenő-, az országon áthaladó tranzytywność (zob. przechodniość) (az ige) tranzitív v. tárgyas volta tranzytywny, -a, -e [cechujący relację, która zachodzi między przedmiotami x i z, jeśli zachodzi między x i y oraz y i z, np. relację mniejszości, równości lub starszeństwa] (lat.) tranzitív; átható; (gram) tranzitív, tárgyas (ige) trap 1 [ruchome schodki, pomost lub kładka służące m. in. do wchodzenia z nabrzeża na statek] mozgólépcső, csapóajtó, gyalogos híd (hajón) trap burtowy hajólépcső, hajóhíd trap 2 [zob. zapadnia] (w teatrze) süllyesztő, (szính.) süllyesztőlyuk trap 3 [konkurencja strzelecka polegająca na strzelaniu ze strzelby śrutowej do rzutków] trap-lövészet a koronglövészet egy ága, korábbi neve agyaggalamb-lövészet traper [1. myśliwy, który w lasach Ameryki Północnej poluje na zwierzęta futerkowe; 2. osoba wędrująca w miejsca położone daleko od cywilizacji] (ang.) trapper; csapdával/kelepcével vadászó északamerikai prémvadász v. prémvadász trapery bakancs, túrabakancs trapery z wysokiej jakości skóry kiváló minőségű bőrből készült bakancs trapez [1. czworokąt o dwóch bokach równoległych i dwóch pozostałych nierównoległych; 2. drążek zawieszony na linach, służący do wykonywania ćwiczeń gimnastycznych] (gör.) trapéz; (menny.) olyan négyszög, amelyben csak az egyik szemben fekvő oldalpár párhuzamos; (przyrząd) lengő nyújtó, függőnyújtó; két erős kötélben függő rúdból álló tornaszer; kötélhinta trapezoedr [wielościan, którego ściany mają kształt trapezoidów] (mt.) trapezoéder trapezoid [czworokąt o bokach parami nierównoległych i nierównych] (gör.) trapezoid; (menny.) általános négyszög; olyan négyszög, amelynek nincsenek párhuzamos oldalai trapezoidalny, -a, -e [mający kształt trapezoidu] trapéz formájú, trapéz alakú trapezoidalny mięsień trapézizom trapezowy, -a, -e trapéztrapezowa klapka zamykająca [klapka zamykająca koperty w kształcie trapezu] boríték trapéz alakú zárófedéle trapiący, -a, -e aggasztó, kínzó, gyötrő trapić [1. niepokoić, martwić; 2. nękać, gnębić] kínozni, gyötörni, aggasztani; bántani (szomorítani) trapić się [martwić się czymś] bánkódni, aggódni, gyötrődni; elepedni trapienie gyötrődés, bajlódás, kínlódás trapienie się kínlódás, gyötrődés trapista [członek zakonu kontemplacyjnego w Kościele katolickim, odznaczającego się surową regułą] trappista; (vall.) szigorú szabályzatú katolikus szerzetesrend tagja (a franciaországi La Trappe apátságról) [a trappista szerzetesrendet Rancé apát ben alapította; a ciszterci rendből kiszakadt szigorú szabályzatú rk. szerzetesrend] trapować (ném) trappolni; ügetni; egész nap járni-kelni, lótni-futni trapowy, -a, -e süllyesztő-, trap-lövészetitrasa [1. szlak komunikacyjny, linia komunikacyjna; też: ważniejsza droga, ulica; 2. droga, którą się przebywa; też: droga wytyczona dla zawodników; 3. linia wytyczona w terenie lub naniesiona na mapę, wyznaczająca oś jakiejś drogi lub kierunek jakiejś linii łączności] út,

24 7009 útvonal, nyom, nyomvonal, irányvonal, sugárút; sín, vágány, vonal, pálya trasa kablowa kábelvezetés, kábel nyomvonala trasa karawanowa karavánút trasa kolejowa vasúti pálya trasa komunikacyjna közlekedési út v. útvonal trasa koncertowa, tournée (fr. tournée) [szereg następujących po sobie koncertów na żywo artysty lub grupy muzycznej i wykonywanych zgodnie z ustalonym harmonogramem w określonym rejonie geograficznym] hangversenykörút; turné trasa lotów légi útvonal trasa narciarska sípálya, lesiklópálya trasa okrętowa hajójárat trasa pochodu felvonulási útvonal trasa powietrzna légi útvonal trasa propagacji terjedés útja trasa przemarszu útirány, menetirány trasa rowerowa - kerékpárút, bicikliút Trasa Toruńska [trasa szybkiego ruchu łącząca północne dzielnice prawobrzeżnej Warszawy, część planowanej ekspresowej obwodnicy Warszawy. Budowę rozpoczęto w 1977 według projektu zespołu architektów pod kierunkiem Wiesława Piątkowskiego (ur. 3 listopada 1929 w Warszawie, zm. 28 sierpnia 2011 w Olsztynie). Część trasy otwarto w 1981, a ok przerwano prace.] Trasa Toruńska ( Toruń-út ) [Budziska (litván határ) Białystok Varsó Wrocław Kudowa Zdrój (cseh határ) (a nemzetközi E67 része)] Most gen. Stefana Grota-Roweckiego (czasami też most Toruński, Grota-Roweckiego lub Grota) [most w Warszawie na Wiśle. Został zbudowany w latach jako część Trasy Toruńskiej przez Przedsiębiorstwo Robót Kolejowych nr 15 (przyczółki i podpory) i Mostostal (konstrukcja nośna i montaż). Aktualnie jest też częścią etapowej obwodnicy Warszawy.] Toruński-híd (1981) [645 m hosszú, a legforgalmasabb varsói híd (164 ezer kocsi naponta 2009-ben), a Trasa Toruńska ( Toruńút ) része; a híd Stefan Grot-Rowecki tabornok - a Honi Hadsereg (Armia Krajowa) utolsó főparancsnokának - nevét viseli] Trasa Toruńska po przebudowie Trasa W-Z w Warszawie [(Trasa Wschód- Zachód) pierwsza większa inwestycja komunikacyjna po II wojnie światowej w Warszawie, budowana w latach , oddana 22 lipca 1949 w 5. rocznicę uchwalenia manifestu PKWN; od roku 1996 nieodłączny element trasy turystycznych linii tramwajowych (T, W, M), obsługiwanych zabytkowym taborem przez warszawski Klub Miłośników Komunikacji Miejskiej.] Kelet-Nyugatiútvonal (Varsóban) trasant [wystawca weksla trasowanego] kibocsátó, váltókibocsátó, intézvényező trasat [osoba wymieniona na wekslu trasowanym, zobowiązana do zapłacenia określonej sumy pieniędzy] (váltó) intézvényezett trash, thrash [wym. trasz], trash metal, thrash metal [wym. trasz metal] [1. styl w muzyce heavymetalowej z widocznymi wpływami muzyki punk; 2. (sporadycznie thrash) gatunek muzyczny, odmiana heavy metalu, będąca połączeniem jego cech charakterystycznych i cech muzyki gatunku punk, mająca swój początek w latach 80. XX wieku w USA. Nazwa gatunku, "thrash" (ang. chłostać), nawiązuje do surowego, agresywnego brzmienia. Określenia "trash" (ang. śmieci) i "trash metal" powstały z nieznajomości języka angielskiego i są uznawane za błędne, a używanie tego zwrotu w środowisku metalowym jest odczytywane jako nieznajomość tematu] (ang.) trash metal [a metal egyik részműfaja. Az 1980-as évek elején-közepén alakult ki többé-kevésbé egymástól függetlenül az USA-ban illetve Európában. Legegyszerűbb megközelítésben a hardcore punk és a heavy metal keveréke, de a műfaj

25 7010 igen nehezen kategorizálható. Ami többékevésbe általánosan jellemzi a műfajt, az a sebesség, a gyors, és komplex gitárriffek a power akkordok (kvint) szinte kizárólagos használatával, és a palm-muting technika gyakori alkalmazása, agresszív ének (sokszor üvöltés), technikás, intenzív dobmunka, a duplalábgép/duplázó sűrű használata, valamint a gyakori tempó és ritmusváltások, és a műfaj nevét is adó tört ritmusok gyakori alkalmazása.] trashowy, thrashowy, trashmetalowy, thrashmetalowy, -a, -e trash metaltrasować [1. wyznaczać linię jakiejś drogi, jakiegoś szlaku w terenie lub na mapie; 2. wyznaczać na powierzchni przedmiotu obrabianego linie i punkty, według których ma być dokonana jego obróbka] útvonalat kitűzni, nyomkelezni; intézvényezni trasować in blanko üresen v. forgattmány nélkül v. in bianko intézvényezni trasować weksel [obciążać kogoś płatnością weksla] váltót intézvényezni v. kibocsátani trasować weksel na kogoś váltót intézvényezni vkire trasowanie (ang. routing, pol. ruting, routowanie) [w informatyce wyznaczanie trasy i wysłanie nią pakietu danych w sieci komputerowej. Urządzenie węzłowe, w którym kształtowany jest ruch sieciowy, nazywane jest routerem jego rolę może pełnić np. komputer stacjonarny czy oddzielne dedykowane urządzenie.] útválasztás, hálózati forgalomirányítás v. routing (még mint: routeing, route-olás, routolás) [1. az informatikában annak kiválasztását jelenti, hogy a hálózatban milyen útvonalon haladjon a hálózati forgalom. Útválasztásról beszélhetünk telefonhálózatok, elektronikus adathálózatok (mint amilyen az internet) vagy akár közúti hálózat esetében is. Ebben a cikkben a csomagkapcsolt számítógép-hálózatokkal foglalkozunk. 2. egy adatcsomagnak a hálózaton való továbbításához szükséges "optimális" útvonal kiválasztása a routerben; 3. egy adatcsomagnak a hálózaton való továbbításához szükséges "optimális" útvonal (route) kiválasztásának folyamata] traszka [płaz o wydłużonym, oliwkowobrunatnym ciele i bocznie spłaszczonym ogonie] (áll.) tarajos gőte Traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) [gatunek płaza ogoniastego z rodziny salamandrowatych (Salamandridae)] Tarajos gőte (Triturus cristatus) [a kétéltűek (Amphibia) osztályának a farkos kétéltűek (Caudata) rendjébe, ezen belül a szalamandrafélék (Salamandridae) családjába tartozó faj. A korábbi alfajok jelenleg négy közeli fajként vannak elkülönítve: közönséges tarajosgőte (T. cristatus), dunai gőte (T. dobrogicus), alpesi tarajosgőte (T. carnifex), balkáni tarajosgőte (T. karelini). Magyarországon ebből három faj fordul elő: a korábbi törzsalak, ma tarajos gőteként meghatározott faj a leggyakoribb, a Dél-Dunántúlon a dunai tarajos gőte is él, és az Alpokalján valószínűsíthető az alpesi tarajos gőte előfordulása.] traszki, trytony [płazy ogoniaste o smukłej budowie, głównie z rodzaju Triturus z rodziny salamandrowatych] gőték [kétéltűek egy csoportjának a megnevezése, nem tekinthető precíz rendszertani kategóriának. Magyar nyelvterületen a farkos kétéltűek rendjébe tartozó, inkább vízi életmódot folytató fajokra (a szárazföldi fajok elnevezése: szalamandrák), továbbá a lábatlan kétéltűek rendjének összes fajára (a gilisztagőtékre és féreggőtékre) használatos elnevezés más nyelvterületeken azonban más-más besorolást kaphat ugyanaz a faj. Az Ambystoma mexicanum fajt például magyarul mexikói gőtének, németül mexikói szalamandrának, angolul pedig mexikói sétáló halnak nevezik.] traszka alpejska (Triturus carnifex) alpesi tarajos gőte [Triturus carnifex (LAURENTI, 1768)] traszka chińska (Cynops orientalis) Kínai tűzhasú gőte (Cynops orientalis) traszka górska (Triturus alpestris syn. Mesotriton alpestris) [gatunek płaza z rodziny salamandrowatych] alpesi gőte (Triturus alpestris) [a kétéltűek (Amphibia) osztályába, a farkos kétéltűek (Caudata) rendjébe, ezen belül a szalamandrafélék (Salamandridae) családjába tartozó faj] traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) tarajos gőte (Triturus cristatus) [a kétéltűek (Amphibia) osztályának a farkos kétéltűek (Caudata) rendjéhez, ezen belül a szalamandrafélék (Salamandridae) családjához tartozó faj] traszka helwecka (Lissotriton helveticus) talpas gőte (Triturus helveticus) v. (Lissotriton helveticus) [a kétéltűek (Amphibia) osztályának

26 7011 a farkos kétéltűek (Caudata) rendjéhez, ezen belül a szalamandrafélék (Salamandridae) családjához tartozó faj] traszka hongkońska (Paramesotriton hongkongensis) hongkongi szemölcsös gőte (Paramesotriton hongkongensis) traszka japońska traszka karpacka (Lissotriton montandoni) kárpáti gőte (Triturus montandoni vagy Lissotriton montandoni) [a kétéltűek (Amphibia) osztályának a farkos kétéltűek (Caudata) rendjéhez, ezen belül a szalamandrafélék (Salamandridae) családjához tartozó faj] traszka marmurkowa (Triturus marmoratus) Márványos gőte (Triturus marmoratus) traszka naddunajska (Triturus dobrogicus) dunai gőte (Triturus dobrogicus) [a kétéltűek (Amphibia) osztályának a farkos kétéltűek (Caudata) rendjéhez, ezen belül a szalamandrafélék (Salamandridae) családjához tartozó faj] traszka pazurzasta (Onychodactylus fischeri) Onychodactylus fischeri traszka turecka (Triturus karelinii) balkáni tarajosgőte (Triturus karelinii) traszka Waltla (Pleurodeles waltl) bordás gőte (Pleurodeles waltl) [a kétéltűek (Amphibia) osztályának a farkos kétéltűek (Caudata) rendjéhez, ezen belül a szalamandrafélék (Salamandridae) családjához tartozó faj.] traszka zwyczajna (Lissotriton vulgaris) pettyes gőte (Triturus vulgaris vagy Lissotriton vulgaris) [a kétéltűek (Amphibia) osztályának a farkos kétéltűek (Caudata) rendjéhez, ezen belül a szalamandrafélék (Salamandridae) családjához tartozó faj] traszka żabiozębna (Ranodon sibiricus) Békafogú gőte (Ranodon sibiricus) trata [zob. weksel trasowany] (ol.) tratta; idegen váltó; kibocsátott váltó; kiadás, veszteség, pazarlás, ráfordítás, pénzkidobás trata handlowa kereskedelmi veszteség tratować [niszczyć coś, depcząc po tym nogami lub kopytami] tiporni, taposni, nyomtatni; elgázolni tratować się [deptać się wzajemnie] tiporják, tapossák egymást tratują łąki letapossák a réteket tratować zboże końmi gabonát nyomtatni lóval trattoria [wł. od trattore 'szynkarz, restaurator' z fr. traiteur 'kucharz' od traiter 'traktować, ugaszczać, częstować', z łac. tractare; szynk, jadłodajnia, restauracja] (ol.) trattoria; kocsma, vendéglő (Olaszországban) tratwa (ros. płot) [1. platforma z połączonych ze sobą pni drzew, belek, trzciny itp. służąca jako środek transportu rzeką; 2. kłody drzew, bale itp. ułożone obok siebie i powiązane, spławiane z prądem rzeki; 3. to kilka gumowych pływaków ustawionych poprzecznie do kierunku płynięcia połączonych drewnianym (sprężystym) szkieletem; szkielet można pokryć np. siatką; z przodu i z tył (karma) znajdują się spore wiosła, które umożliwiają manewrowanie] tutaj; mentőcsónak tratwa ratunkowa [urządzenie o różnej konstrukcji wyrzucane za burtę lub spływające z pokładu podczas tonięcia statku, zastępujące łódź ratunkową] mentőcsónak tratwiarz tutajos, tutajozó trauma, traumatyzm [gr. traumatikós 'dotyczący ran' od trauma 'rana; uraz; klęska'; 1. uszkodzenie organizmu będące następstwem obrażenia ciała; 2. trwała zmiana w psychice spowodowana gwałtownym, przykrym przeżyciem; 3. med. uraz; psych. szok] (gör.) trauma; (orv.) sérülés, lelki megrázkódtatás; hirtelen keletkező testi-lelki károsodást okozó mechanikai, vegyi v. lelki behatás; súlyos lelki megrázkódtatás [Testi sérülések és a velük járó károsodások. A pszichológiában a pszichés zavarok emocionális okát jelölő kifejezés.] traumatolog [specjalista w zakresie traumatologii] baleseti sebész traumatologia [1. med. urazowość; dział chirurgii zajmujący się leczeniem urazów; 2. dział chirurgii zajmujący się leczeniem obrażeń ciała wywołanych przez urazy] (gör.) traumatológia; (orv.) a sebészet sérülésekkel foglalkozó ága traumatologiczny, -a, -e (gör.) traumatológiai traumatyczny, -a, -e (gör.) traumás, traumatikus trautonium [instrument muzyczny z grupy elektrofonów elektromechanicznych skonstruowany przez niemieckiego inżyniera Freidricha Trautwein'a w 1930 roku] keveréses trautonium, szintetizátor trawa [1. drobne rośliny rosnące gromadnie, tworzące gąszcz cienkich, długich listków wyrastających prosto z ziemi; też: jedna taka roślina; 2. roślina o długich, wąskich liściach, z pochwą obejmującą łodygę, i drobnych kwiatach ujętych w kłoski; 3. pot.; zob. trawka w zn. 2.; 4. słowo użyte symbolicznie dla oznaczenia ludzkiej słabości.] fű, gyep, pázsit [Általános megnevezés sokféle zöld növényre (1Móz 1,11-12; Mt 6,30), beleértve a gyomot is. A test mulandóságának, illetve az ember megromlott természetének jelképe (1Pt 1,24).]

27 7012 trawa angielska zöld pántlikafű, nádas polyvacsak (Phalaris arundinacea), polyvacsukk trawa kanarkowa [zob. kanar] (dawno) finom nádcukor (a Kanári szigetekről), kanárieledel v. madáreledel Trawa kuśa (Desmostachya bipinnata, tamil: dharbai, ang.: kusha) [gatunek trawy opisywany w Wedach, często wspominany w mitach indyjskich, używany w kulcie hinduistycznym. Również na asanie z tej trawy medytował Budda Siakjamuni w Bodh Gaya.] csillagpázsit (Cynodon dactylon) [a pázsitfűfélék (Poaceae) családjába, a tőtippanfélék (Poaceae) alcsaládjába tartozó levélhullató növényfaj. Tudományos nevének generikus része a görög kynodon = kutyafog, specifikus része a görög daktülosz = ujj szóból származik. Egyéb nevei: Bermuda-fű, boszorkánykása, burkos kutyapázsit, daruláb, tarackfű, ebfogfű, ujjas muhar.] trawa łąkowa réti fű trawa morska [określenie niektórych roślin lub surowca roślinnego o wyglądzie trawiastym, w istocie bez związku z trawami sensu stricto.] tengeri fű, hínár, afrik trawa perłowa (perłówka) [wysoka roślina z rodziny traw, o dwukwiatowych kłosach] (növ.) gyönygfű trawa schnie szárad v. elszárad a fű trawa ścięta lekaszállt fű trawa wyrosła a fű kinőtt trawa zieleni się a fű kizöldül trawers [fr. traverse 'poprzecznica; tama poprzeczna; przeszkoda' i ang. 'jp.'; 'jw.' z łac. transversus 'poprzeczny' p.p. od transvertere 'obrócić a. ustawić w poprzek'; 1. szlak górski biegnący w poprzek zbocza góry lub ściany skalnej; 2. pokonanie zbocza góry lub ściany skalnej w poprzek; 3. kierunek prostopadły lub nachylony pod innym kątem do płaszczyzny symetrii płynącego statku lub lecącego samolotu; też: kurs w tym kierunku; 4. poprzeczna belka wzmacniająca konstrukcję czegoś; 5. grobla biegnąca od brzegu w kierunku głębokiego miejsca w korycie rzeki; 6. belka poprzeczna, wiązar poprzeczny; odcinek trasy wysokogórskiej biegnący w poprzek a. w skos ściany, zbocza; przejście w poprzek a. w skos po stoku góry; zygzakowaty kurs statku a. samolotu.] (fr.) travers, traverz; (ép) keresztgerenda, keresztrúd, kereszttartó, vasgerenda, keresztkötő, gyámtartó; (rep.) keresztmerevítés trawersowy, -a, -e (fr.) traverztrawersować [posuwać się (w przód a. pod górę) zakosami, zygzakiem] traverzálni; keresztirányban menni v. mászni trawertyn (martwica wapienna, źródleniec, tuf wapienny) [1. porowata skała osadowa składająca się głównie z kalcytu i aragonitu. Odmiana martwicy wapiennej. 2. porowata skała osadowa, podobna do tufu] (ásv.) travertin, mésztufa trawestacja [przeróbka czyjejś wypowiedzi, jakiegoś wątku, utworu literackiego, muzycznego itp.; też: utwór będący taką przeróbką] travesztáció; tréfásan utánzó, anakronisztikus módon átköltött, más viszonyok közé helyezett írásmű; tréfás utánzat, átköltés trawestacyjny, -a, -e travesztációs trawestować (fr.) travesztálni; tréfásan utánozni, átkölteni; (irod.) komoly tárgyú írásművet a szatírikus hatás kedvéért anakronisztikus módon átkölteni, más viszonyok közé áthelyezni trawestowanie (ol) travesztia; átöltöztetés, komoly irodalmi mű tréfás utánzata; tréfás utánzat, átköltés trawiasty, -a, -e [1. porośnięty trawą; 2. mający kolor trawy] füves, gyepes, fűvel benőtt, fűnemű, fűszerű; (szín) fűszínű trawiata (La Traviata) [opera Giuseppe Verdiego] (ol) traviata; tévedt nő (Verdi népszerű operája) [Traviata v. La Traviata Giuseppe Verdi egyik háromfelvonásos operája] trawiący, -a, -e emésztő trawić [1. o żywiołach, kataklizmach: niszczyć, pochłaniać; 2. o chorobach: wyniszczać, wycieńczać; 3. poświęcać czas na jakąś czynność; 4. o uczuciu, zjawisku: opanowywać kogoś, coś; 5. o żywym organizmie oraz o jego narządach: wchłaniać, przyswajać substancje pokarmowe; 6. o sokach, enzymach

28 7013 trawiennych: rozkładać substancje pokarmowe; 7. usuwać z powierzchni metali rdzę, zgorzelinę itp.; 8. wykonywać wgłębienia na płycie metalowej za pomocą kwasów] (coś) (jedzenie) emészteni, fogyasztani, megemészteni (vmit); (techn.) marni; (műsz.) étetni, maratni, pácolni, csávázni; (átv.) felemészteni, elsorvasztani, pusztítani; rékozolni, pazarolni, fecsérelni trawić czas na niczym elfecsérli az idejét; henyélni, időt vesztegetni, semmittevéssel tölti idejét trawić kwasem savval maratni, timsózni, timsóval kezelni trawić pokarm eledelt megemészteni trawienie emésztés, fogyasztás; (műsz.) marás, maratás, étetés, pácolás, csávázás; sorvasztás, emésztés; fecsérlés, pazarlás, tékozlás trawienie czasu időfecsérlés, időpazarlás trawienie majątku a vagyon eltékozlása trawieniec (abomasum) [jedna z czterech komór żołądka przeżuwaczy, w której znajdują się gruczoły trawienne] oltógyomor (abomasum) [Az oltógyomor a kérődzők valódi, mirigyes gyomra. Marhában a bendő után következő legnagyobb, juhfélékben pedig a recésnél kisebb gyomor. Hosszant megnyúlt, körte alakú. Százrétű felőli kezdeti szakasza tágabb, ez a fundus abomasi; középső, fokozatosan szűkülő része a teste, corpus abomasi, ventralisan domborúan ívelt. Csatornává szűkülő vége, pars pylorica abomasi, a bendőhöz fekszik. Nagygörbülete, curvatura major, ventralisan és balra, kisgörbülete, curvatura minor, dorsalisan és kissé jobbra irányul; a kisgörbületéről eredő savóshártya-kettőzet a kiscseplesz egyik része, a lig. hepatogastricum; az oltót a májhoz rögzíti. Jobb oldali felülete, facies parietalis, a májra és a jobb hasfalra, a bal oldali, facies visceralis, a bendő alsó zsákjára fekszik rá.] trawieniec cielęcy borjú oltógyomor trawienny, -a, -e [mający związek z przyswajaniem pokarmów lub rozkładem substancji pokarmowych na związki prostsze] emésztő, emésztési trawka [1. zdr. od trawa w zn. 1, 2; 2. pot. lekki narkotyk w postaci papierosa] fűszál, kis fű trawler, trauler [statek rybacki przystosowany do łowienia ryb za pomocą trału] halászhajó, vontatóhajó, fenékhálóval halászó hajó, aknaszedő hajó trawler minowy aknakereső halászhajó trawler rzeczny folyami aknaszedő trawnik [1. teren zasiany trawą; 2. teren, na którym ułożono sztuczne pokrycie przypominające trawę; też: samo takie pokrycie] pázsit, gyep trawopolny, -a, -e fűtermesztő trawożerność fűevő, fűvel táplálkozó életforma trawożerny, -a, -e [zwierzęciu: odżywiający się głównie trawą] fűevő, fűvel táplálkozó trawy kwaśne [trawy zawierające dużo krzemionki, rosnące na glebach kwaśnych] savanyúfüvek trawy pastewne [trawy nadające się na paszę] takarmányfűvek trawy słodkie [trawy odznaczające się wysoką wartością odżywczą] édesfüvek tray (taca, tacka) (CD, DVD); CD tray (ang.) tray (tálca) [CD ill. DVD-lemez adagolási mód. A lemezt a meghajtóból kiugró vagy motorral kitolt tálcára kell tenni, és külön művelettel (betolás vagy motoros behúzás) kerül a lemez a meghajtóba. Asztali készülékek esetén a leggyakoribb lemezadagolási mód.] trąba [1. dęty blaszany instrument muzyczny; 2. silnie wydłużony narząd chwytny u niektórych zwierząt, zakończony nozdrzami; 3. gwałtowny wir powietrza powstający w chmurze burzowej, porywający i niszczący wszystko, co spotka na drodze; 4. lekcew. o kimś nieenergicznym, niezaradnym] (muz.) kürt, trombita, síp, harsona; (słonia) ormány; (műsz.) cső, csatorna; víztölcsér, örvény, forgatag, forgószél; (átv.) hülye, ügyefogyott, mamlasz; (közöns.) pofa trąba bojowa harci kürt v. trombita trąba jerychońska [1. oznacza kogoś głupiego, ofermę, niezdarę, w dodatku hałaśliwą; 2. krzykacz, głupiec (Joz 6 rozdział, a zwłaszcza 6,20): Lud wzniósł okrzyk wojenny i zagrano na trąbach. Skoro tylko usłyszał lud dźwięk trąb, wzniósł gromki okrzyk wojenny i mury rozpadły się na miejscu. A lud wpadł do miasta, każdy wprost przed siebie, i tak zajęli miasto.] (átv.) nagyszájú, lármás, szájhős, pofázó; buta, ostoba, bolond, tökfilkó, hülye, lüke

29 7014 trąba jerychońska [Zwrot wywodzi się ze Starego Testamentu. Rzeczone trąby odegrały kluczową rolę w zdobyciu przez Izraelitów warownego miasta Jerycha. Księga Jozuego mówi: Siedmiu kapłanów niech niesie przed Arką siedem trąb z rogów baranich. Siódmego dnia okrążycie miasto siedmiokrotnie, a kapłani zagrają na trąbach. Gdy więc zabrzmi przeciągle róg barani i usłyszycie głos trąby, niech cały lud wzniesie gromki okrzyk wojenny, a mur miasta rozpadnie się na miejscu i lud wkroczy, każdy wprost przed siebie. (Joz 6,4-5) Jozue skrzętnie wykonał polecenie Pana, mury Jerycha rozpadły się a miasto zostało zdobyte. Tak więc nawet głupia trąba morze być narzędziem w rękach Boga, co stawia ofermy w pozytywnym świetle, choć przyznam, że wydźwięk zwrotu "trąba jerychońska" w dzisiejszych czasach zatracił swoje pierwotne znaczenie.] jerikói trombita v. harsona [Ótestamentumban Jerikó elfoglalásakor hat napon át egyszer-egyszer körbejárta az egész nép a város falait. A papok elől vitték a frigyládát és fújták a harsonát.] trąba morska víztölcsér, vízforgatag; örvény trąba myśliwska vadászkürt trąba pasterska pásztorkürt trąba powietrzna [wiatr wirowy wokół osi pionowej o ograniczonej średnicy (kilkadziesiąt metrów) w postaci wirującego słupa, zwisającego z rozbudowanej chmury cumulonimbus do powierzchni ziemi. Słowo używane jest w Polsce zarówno w stosunku do trąb wodnych (ang.: waterspout) jak i lądowych (ang.: landspout).] forgószél tölcsére trąba słonia az elefánt ormánya trąba powietrzna légörvény trąbiasty, -a, -e hosszú orrú, ormányos, trombitaszerű trąbić [1. dąć w trąbę lub w trąbkę; 2. wydawać dźwięk podobny do dźwięku trąby; 3. dawać sygnał dźwiękowy za pomocą klaksonu; 4. pot. głośno wydmuchiwać nos; 5. pot. mówić bardzo głośno lub powtarzać coś wielokrotnie; 6. pot. rozgłaszać coś; 7. pot. pić coś łapczywie i w dużych ilościach] kürtölni, tülkölni, trombitálni, fújni, dudálni; (átv.) szétkürtölni, széttrombitálni; kikürtölni trąbić do ataku rohamra fúj trąbić do odwrotu visszavonulót fújni; visszavonulásra fúj trąbić do ucha a fülébe trombitál trąbić na alarm trombitaszóval felriasztani, ébresztőt fújni trąbić na apel ébresztőt, takarodót, sorakozó fújni trąbienie trombitaszó, kürtjel, kürtölés, dudálás, fújás, tülkölés trąbienie myśliwskie (bywało rozmaite) [Nietylko mowę łowiecką rozumieć musiał myśliwy, ale i głos trąbki myśliwskiej.] (vad) kürtjelek trąbik (Buccinum) [rodzaj mięczaków zaliczany do podgromady ślimaków przodoskrzelnych. Zamieszkują morza arktyczne oraz morza półkuli północnej w strefie umiarkowanej.] (áll.) hullámos kürtcsiga Trąbik zwyczajny (łac. Buccinum undatum) gatunek morskiego ślimaka, żyjącego głównie w chłodnych wodach wokół Wysp Brytyjskich, jak również Islandii, Norwegii i wysp Arktyki, a także wzdłuż wybrzeży Ameryki Północnej (na północ od New Jersey) i Francji.] közönséges kürtcsiga (Buccinum undatum) [a csigák (Gastropoda) osztályának a Sorbeoconcha rendjéhez, ezen belül a kürtcsigafélék (Buccinidae) családjához tartozó faj] trąbka [1. dęty blaszany instrument muzyczny o jasnej, metalicznej barwie dźwięku; 2. przyrząd sygnalizacyjny przypominający ten instrument; 3. jakikolwiek przedmiot przypominający kształtem trąbkę; 4. ssawka u niektórych owadów, służąca do wypijania soku z kwiatów] (muz.) kürt, trombita; (u samochodu) duda, (dawno) tülök; (bonc.) kürt; (műsz.) csövecske, cső, tölcsér trąbka akustyczna hallócső trąbka Eustachego; trąbka Eustachiusza (słuchowa) Eustach-kürt, fül-kürt; a fület a garattal összekötő járat (B. Eustachio 16. századi olasz anatómus nevéről) trąbka fanfarowa [zob. fanfara w zn. 2] (zene) fanfár trąbka myśliwska [1. trąbka służąca myśliwym do dawania sygnałów na polowaniach;

30 trąbka używana przez myśliwych do wabienia byka łosia lub jelenia w czasie rykowiska] vadászkürt trąbka pocztarska postakürt trąbka słuchowa, Eustachiusza [przewód łączący ucho środkowe z gardłem] (bonctan) fülkürt; Eustach-kürt; a fület a szájüreggel összekötő járat (B. Eustacchio XVI. sz.-i olasz anatómus nevéről) trąbka słuchowa hallócső trąbkowy, -a, -e trombita-, kürt-, síptrąbnik [(u Zygmunta Glogera) Tak nazywał się nietylko ten, co robił trąby, ale również była to nazwa naczynia drewnianego z klepek, dość wązkiego, ale wysokiego na 2 do 3 łokci, napełnionego zimną wodą, przez które przechodziły spadzisto 2 rury od alembika, używanego po domach do oczyszczania wódki. W wojew. Mazowieckiem za Kongresówki pierwszą dystylarnię założył Cyprjan Zabłocki w Rybnie. Pierwej we wszystkich dworach szlacheckich oczyszczano okowitę, gotując w miedzianym alembiku i skraplając przez trąbnik.] (daw) csöves eszköz (lepárló) trąby anielskie [bieluń, datura] (növény) maszlag (Datura) trąby jerychońskie [według Biblii: trąby, od których dźwięku zostały zburzone mury Jerycha] (biblia) jerikói trombita, jerikói kürt; (átv.) égszakadás, földindulás; pusztulás trąby mosiężne rézkürtök trąby piaszczyste homokos forgószelek trącić (trącę, trąci) trącać [lekko uderzyć, popchnąć, dotknąć] lökdösni, lökni, meglökni, érinteni, döfni, taszítani, ütni trącić [1. wydzielać niemiłą woń; 2. odznaczać się czymś w pewnym stopniu] bűzleni trącić głową o mur fejét a falhoz üti v. veri trącić kogo meglökni vkit trącić myszką egérszagú (borról); (átv.) elavult nézetei vannak, régimódi trącić się trącać się [1. lekko uderzyć siebie nawzajem; 2. podczas wznoszenia toastu: stuknąć swoim kieliszkiem, kuflem o kieliszek, kufel współbiesiadnika] (o co) beleütközni (vmibe); hozzáütődni (vhihez); összekoccintani, összeütközni (vkivel) trącić się a. trącać się z kimś (kieliszkiem) koccintani vkivel trącać się kieliszkami koccintani a poharakkal trącać się z kim vkivel koccintani trąćmy się jeszcze raz! koccintsunk mégegyszer! trąd [1. z łac. również lepra - jedna z najdłużej towarzyszących człowiekowi zakaźnych chorób skóry i nerwów. 2. choroba zakaźna, rozpowszechniona w południowej Azji, północnej Afryce i innych krajach gorących. Niszczy całe tkanki organizmu ludzkiego i powoduje zniekształcenia. W Biblii użyty jako symbol grzechu. Naaman został uzdrowiony z trądu w cudowny sposób przez siedmiokrotne zanurzenie w rzece Jordan. Jezus uzdrawiał trędowatych.] (lat.) lepra; (orvosi) bélpoklosság [a forró égövön és a középkorban Európában is elterjedt, a szervezet fokozatos felbomlásával járó, igen nehezen gyógyítható fertőző betegség] trądzik [łojotokowe schorzenie skóry w postaci grudek i krostek na twarzy i plecach] pattanásos v. pörsenéses kiütés, bőratka trądzik jodowy jódkiütés trądzik (młodzieńczy) pattanás, pattanásos kiütés trądzik różowaty (łacińska nazwa - "rosacea") [choroba skóry twarzy] (orv) Rosacea (az orron, az orcákon, az állon és a szemek körül okoz bőrpirosodást, égető érzést. A kezdedben időszakosan jelentkező bőrpír az idő múlásával állandósulhat. Emellett jellemző a bőrszárazság, előfordulhatnak gyulladt, gennyes csomók, értágulatok.) trebusz (fr. trébuchet, lat. trabatium) [starożytna i średniowieczna broń; barobalistyczna machina miotająca, wykorzystująca zasadę dźwigni, miotająca pociski stromotorowo ze znaczną celnością. Trebusz był stosowany dość powszechnie i stąd ma w różnych językach różne miejscowe nazwy: trebuszet, trebuczet, trabutium, frondibola, perier, bleide, tribock, petraria itd. Dla przykładu francuską nazwę frondibola utworzono z połączenia francuskiego słowa fronde (proca) i greckiego bolis (pocisk).] (fr.) trébuchet; hajítógép [állványra helyezett hideglőfegyver fajta, mechanikus szerkezet. A puskapor feltalálása előtt az ókor és a középkor meghatározó ostromgépe illetve tábori tüzérsége volt. A hajítógépek a mechanikus energia tárolására és

31 7016 felszabadítására alkalmas szerkezetek, az egyszerű emberi erővel működtetett lövedékvetőkhöz képest nehezebb lövedékeket, nagyobb távolságra képesek eljuttatni.] trebusz a. tripantium trecento [wym....czen...] [wł. '300', skr. od '1300', tj. liczby, po której rozpoczyna się numeracja lat XIV w.'; nazwa XIV wieku w odniesieniu do dziejów kultury wł.;] (ol) trecento (háromszáz); a XIV. sz. ( közötti korszak) olasz művészetének összefoglaló elnevezése tref [pokarmy, których spożywania zabraniają wyznawcom judaizmu żydowskie przepisy religijne; też: te przepisy] nem kóser ételek trefić 1 [daw. układać włosy w loki] bodorítani, fésülni, göndöríteni, hajat sütni trefić 2 [czynić trefnym niezgodnym z przepisami Talmudu o zachowaniu czystości pokarmów] (rel.) tiltott dolgot cselekedni trefl [1. o kartach do gry: mający kolor oznaczony stylizowanym, czarnym listkiem koniczyny; 2. jeden z czterech kolorów w kartach oznaczany stylizowanym, czarnym listkiem koniczyny; 3. karta tego koloru] (fr.) trefle: lóhere; (fr-ném.) treff; fekete lóhere alakú figurával ellátott szín, ill. lap a francia kártyában trefl atut treff adu treflowy, -a, -e trefftrefniś [na dawnych dworach: błazen] tréfás, mókás ffi; tréfamester, tréfacsináló, kópé; (dawno) bohóc; bolond, udvaribolond trefny, -a, -e (tréf.) tréfli; nem kóser; (biz.) gyanús, komolytalan trel, trele [1. melodyjny śpiew niektórych ptaków charakteryzujący się szybkim powtarzaniem dźwięków; 2. czyjś śpiew, zwłaszcza o wysokich tonach; 3. zob. tryl w zn. 1.] trillázás, trilla trel skowronka pacsirtaszó trel słowikowy fülemülecsattogás trele-morele [brednie, bzdury, niedorzeczności] értelmetlenség, ostobaság, idétlenség, badarság, dőreség trelować trillázni trema [podniecenie połączone ze zdenerwowaniem, objawiające się przed publicznym wystąpieniem] (gör.) tréma; magánhangzók külön ejtésére hívja fel a figyelmet (jele: két pont a második magánhangzó felett, pl. poëta); fellépés előtti remegés, lámpaláz trema aktora a művész lámpaláza tremo [fr. trumeau 'przestrzeń między parą okien, lustro zajmujące tę przestrzeń'; 1. długie stojące lustro, zazw. w ozdobnej ramie, dające odbicie całej postaci; 2. wysokie lustro, często sięgające od sufitu do podłogi lub połączone ze stolikiem konsolowym] (fr.) trumeau, trümó; oszlopos tükrös szekrény; állótükör, lábon álló nagy tükör tremolando na bębnie dobpergés tremolo, tremolando [szybkie powtarzanie jednego lub na przemian dwóch dźwięków albo akordów w grze na instrumencie lub w śpiewie, dające efekt wibrowania dźwięku] (ol) trem, tremoló; (zene) hangremegtetés; vmely hang többszörös gyors egymásutánban; remegően, lebegve, rezegtetve tremometr [przyrząd do mierzenia tremoru - mimowolnych, rytmicznych, drobnych ruchów całego ciała lub jego części] tremométer; test- v. kézremegésvizsgáló készülék tremować się [odczuwać tremę] félni, szurkolni, trémázni tren 1 [1. ogon długiej sukni damskiej, jej część wlokąca się po ziemi; wydłużona część sukni lub płaszcza, ciągnąca się z tyłu po ziemi; 2. przest., wojsk. tabory 1. fr., traîne 'tren (sukni); włok (sieć)' i 2. train 'chód, bieg; orszak; pociąg kolejowy;

32 7017 tabory' od traîner 'ciągnąć'] (fr.) trén; (u sukni) uszály (női ruhán), slepp; (wojsk) szekerészet, szállítóoszlop, (tabor) vonat, vonatosztály, vonatosztag, trén; utánpótlás tren [1. przedłużona tylna część sukni lub spódnicy, która ciągnie się w różnych długościach po ziemi; przedłuża sylwetkę oraz dodaje noszącemu ubranie godności i szlachetności. Użytkowane jako modna ozdoba do ślubnych, wieczorowych i innych sukni noszonych na specjalne okazje. Może być integralną lub odłączalną częścią sukni. W dawnych czasach noszono go jedynie na dworze królewskim. W średniowieczu, stanowił oddzielne ubranie, noszone na ramionach, także przez mężczyzn. 2. wydłużona cześć sukni ciągnąca się po ziemi. Dawniej zwana również ogonem. Obecnie suknie z trenem używane są raczej rzadko, w Polsce właściwie tylko przy okazji ślubów. Treny występują w różnych długościach, w zależności od kroju sukni, a także statusu osoby noszącej tren (np. gigantyczny, ponad siedmiometrowy tren sukni ślubnej księżnej Diany)] uszály [Nagyon hosszú szoknya után húzott hátsó szoknyarész, vagy különálló, a vállra és derékra rögzített kelmecsík. Megnagyobbítja az alakot és viselőjének előkelő és nemes külsőt kölcsönöz. Nagyon ünnepélyes alkalmakkor hordják, része lehet például esküvői ruhának, estélyi ruhának. A középkorban a ruházat reprezentatív eleme volt, különösen a királyi udvarban; még férfiak öltözködésében is megjelent.] tren korpusu a hadtest vonatja tren 2 [gr. thrēnos 'lament, pieśń żałobna; opłakiwanie'; 1. lit. utwór liryczny opiewający osobę zmarłą; muz. pieśń żałobna; por. elegia; 2. utwór liryczny o charakterze elegijnym, opłakujący zmarłego oraz sławiący jego zalety i zasługi; 3. z greck. pieśń żałobna, elegja] panaszdal, elégia, gyászének, siralom, sirató, siratóének, bánatos hangú költemény trencz [1. luźny, dwurzędowy płaszcz ściągnięty szerokim paskiem, z patkami; 2. jednolub dwurzędowy damski lub męski płaszcz z szerszymi klapami i kołnierzem; ma sportowy styl, szycie na tyle i często naramienniki, yoke oraz rękawy reglanowe. Wytwarzany z płaskiej, lekkiej tkaniny, która zwykle jest impregnowana, gabardyną lub rypsem jedwabnym). Oryginalnie był noszony w Anglii jako płaszcz żałobny. 3. dwurzędowy płaszcz z dużym kołnierzem i wyłogami, ściągnięty paskiem. Charakterystyczne są dla niego luźne karczki z tyłu i z przodu na guzik, naramienniki i paski wokół rękawów zastępującymi ściągacze. Tradycyjne trencze szyje się z tkanin impregnowanych, ale używa się również zamszu, grubszego płótna czy nawet sztruksu. Pierwotnie oficerski płaszcz w armii angielskiej w czasie I wojny światowej. 4. wojskowy płaszcz angielski z okopów I wojny światowej. Od lat dwudziestych XX wieku oznacza płaszcz męski, a także kobiecy, o pewnych cechach wojskowych (na przykład epolety), z wymienną zapinaną na guziki podszewką. 5. Płaszcz wzorowany na angielskim mundurowym z czasów I wojny światowej. Luźny, jedno- lub dwurzędowy, z szerokimi klapami i kołnierzem, ściągnięty szerokim paskiem. Do jego popularności w istotny sposób przyczynili się i słynni filmowi detektywi, i takie gwiazdy kina, jak Marlena Dietrich, Grace Kelly i Audrey Hepburn.] trench coat; trencskó (kabát) [1. Egysoros vagy kétsoros gombolású, sportos, minden időben hordható férfi- vagy női kabát, övvel, széles reverrel és gallérral, sokszor díszvarrattal, gyakran váll-lapokkal, nyereggel és raglánujjal. Gabardinból vagy ballonszövetből) készítik, esetenként vízlepergető kikészítéssel. Eredetileg angol katonák viselték; az angol "trench" szó egyik jelentése: lövészárok, futóárok. 2. a trench coat az első világháború idejéből származik. Eredetileg angol katonatisztek esőkabátja volt. Az első trencskó-modellt a híres londoni Burberry cég gyártotta. Az európai hadseregek tisztjei különböző színekben viselték, a khaki és a fűzöld, illetve a földbarna árnyalataiban. A kabát alapanyagául szolgáló igen jó minőségű, erős szövésű, finoman bordázott szövetnek köszönhetően az első világháború után a civil lakosság is hordani kezdte ezt a fajta kabátot, amelynek szabása az idők folyamán

33 7018 kisebb-nagyobb változásokon ment át. Hossza és bősége módosult. Idővel a hölgyek körében is kedveltté vált. 3. Vízhatlan szövetkabát; 4. Eredetileg minden időjárásra alkalmas kabát. Bátor színekkel mostanában éledt újra a női felsőruházatban, ám a férfi felsőruházatban is a modern hétköznapok darabjává vált. Széles revers, bújtató, öv, slicces lépéshajtás, ujja bújtató jellemzi.] Trenczyn (słow. Trenčín, węg. Trencsén, niem. Trentschin, łac. Laugaricio, gr. Leukaristos) [miasto w zachodniej Słowacji nad rzeką Wag. Stolica kraju trenczyńskiego. Trenczyn słynie ze średniowiecznego zamku, położonego na górze nad miastem.] Trencsén (szlovákul Trenčín, németül Trentschin, latinul Trentsinium) [város Szlovákiában. A róla elnevezett egykori vármegye székhelye, ma a Trencséni kerület központja.] Trencsén trend [istniejący w danym momencie kierunek rozwoju w jakiejś dziedzinie] trend; irány, áramlat, tendencia trend rozwojowy fejlődési irányvonal trendowy, -a, -e trendtrendy [wym. trendi] [modny, na czasie] trendi treny [utwory liryczne, pieśni, w których wylany został żal z powodu bólu lub krzywdy, śmierci drugiej osoby. Treny (zwany także lamentacjami) Jeremiasza powstały około roku 588 przed Chrystusem, po zburzeniu Jerozolimy. Płacz proroka przypomina nam płacz Pana nad Jerozolimą w Jego czasach.] gyászdalok treny Kochanowskiego Kochanowski gyászdalai trener [1. osoba kierująca rozwojem sprawności fizycznej sportowców; 2. środ. osoba prowadząca jakieś szkolenie; 3. zob. trenażer], trenerka (ang.) trainer, tréner, edző (ffi/nő); idomító, versenylovat idomító személy trener bokserski ökölvívó edző trener koni lóidomító trener piłki nożnej labdarúgó edző v. tréner trener reprezentacji szövetségi kapitány trener szermierki vívómester, vívóedző trenerka [1. forma ż od trener; 2. zajęcie, zawód trenera] női tréner, edzőnő; edzői foglalkozás, mesterség trenerski, -a, -ie edzői trening [1. ćwiczenia wykonywane w celu uzyskania większej sprawności w uprawianej dyscyplinie sportu; 2. ćwiczenie umiejętności innych niż sportowe] (ang.) training, tréning; edzés; idomítás; (biz.) előgyakorlat, felkészülés trening asertywny asszertív tréning [assertiveness training] [A viselkedés gyakorlásának alkalmazása a saját szükségletek hatékony, de nem ellenséges kifejezésének megtanulásában.] trening autogeniczny, autogenny [metoda stosowana w psychoterapii, polegająca m.in. na wykonywaniu ćwiczeń likwidujących napięcie nerwowe] autogén tréning [az egyik legjobban megalapozott, legtöbbet kutatott relaxációs módszer, amely erősíti a test természetes, öngyógyító mechanizmusait] trening konia wyścigowego versenyló idomítás trening relaksacyjny (trening relaksacyjny Jacobsona) relaxációs tréning [relaxation training] [Az izomfeszülés ellazításának valamilyen módszerrel való megtanítása. Az eljárás Jacobson progresszív relaxációs módszerén alapul, amelyben a személy azt tanulja meg, hogyan lazítson el izomcsoportokat egymás után, és amelynek feltételezése szerint az izomrelaxáció érzelmi relaxációt is eredményez.] trening siłowy erősítő edzés

34 7019 trening wytrzymałościowy állóképességet fokozó edzés; kondíciójavító edzés trening zbiorowy csoportos edzés trening ze zmiennym obciążeniem edzés váltott terheléssel treningowy, -a, -e edzési, edző, tréningtrenować [1. ćwiczyć w celu zwiększenia swojej sprawności w określonej dyscyplinie sportu; 2. kierować rozwojem sprawności fizycznej sportowców; 3. wykonywać określone ćwiczenia w celu uzyskania sprawności innej niż sportowa] (ang.- ném.) trenírozni; (sp) edzeni, edzést tartani; gyakorolni; versenylovat idomítani; (lovat) futtatni trenować bieg futást gyakorolni trenować boks boxedzést tartani trenować wioślarzy evezősöket edzeni trenować się gyakorolni, edzést tartani, trenírozni trenowanie gyakorlás, tréningezés, edzés trenowanie się gyakorlás, tréningezés, edzés trente-et-quarante [fr., "30 i 40", hazardowa gra w karty (rouge et noir)] - (fr.) trente-etquarante; harminc és negyven (hazárd kártyajáték) trente-et-un [fr., "31", hazardowa gra w karty] (fr.) trente-et-un; 31 (hazárd kártyajáték) trep [1. pot. lekki but na drewnianej podeszwie; też: prymitywny but z drewna lub łyka; 2. stary, znoszony but; 3. obraźl. o ograniczonym, zachowującym się arogancko mężczyźnie; 4. środ. żołnierz zawodowy; 3. obuwie o grubiej podeszwie drewnianej, bez pięty; na nodze but trzyma się dzięki szerokiemu pasowi tkaniny lub skóry przymocowanemu do podeszwy. Pace mogą być odsłonięte lub nie. 4. żartobliwa nazwa ciężkich, mało subtelnych butów.] bocskor, facipő, saru, szandál; papucs trepak [rosyjski i ukraiński taniec ludowy o szybkim tempie] trepák (orosz népi tánc) trepan [narzędzie chirurgiczne służące do cięcia tkanki kostnej i do wiercenia w niej otworów] (orv.) koponyafúró, koponyalélekő, trepán trepan ręczny kézi koponyafúró trepanacja [operacja chirurgiczna polegająca na wywierceniu otworu w kości] (gör.) trepanáció; (orv.) koponyalékelés, koponyafúrás (orvosi műtét) [A sebészi trepanációt valószínűleg harci sérülések vagy daganatok gyógyítására alkalmazták a prehisztorikus korokban, és alkalmazzák ma is a természeti népeknél. A trepanáció bal oldalon gyakoribb, ami összefügg a jobbkezesség nagyobb gyakoriságával. Trepanáció az agykoponya minden területén előfordul.] trepanacja czaszki [operacja mająca na celu odsłonięcie opon mózgowych i mózgu] (gör.) trepanáció; (orv.) koponyalékelés; agylékelés trepanacyjnie (gör.) trepanációs módon trepanacyjny, -a, -e (gör.) trepanációs; (orv.) koponyalékelési trepanator koponyalékelő orvos v. készülék v. berendezés trepang [malaj. těripang 'jw.'; zool. strzykwa, gatunek jadalnego szkarłupnia wybrzeży Indii Wsch. i płn. Australii, zwany także bêche-de-mer; chińska potrawa (zupa) ze strzykw] (maláj) trepang; szárított, füstölt és sózott tengeri uborkák, melyeket Kínában és Japánban ételekben fűszerül fogyasztanak trepanować trepanálni; koponyát lékelni; trepanációt végezni trepele, treperele, teperele [(u Zygmunta Glogera) krezy czyli kołnierze wielkie, marszczone, bardzo modne swego czasu w Europie i Polsce, na które starzy, rycerscy Polacy sarkali.] (daw) fodor v. nagy gallér trepki saru, szandál treptuch (kryptuch, reptuch, reptucha, treptuch) ["płócienny worek na obrok dla koni": (1391) 1. Treptuchami, jak pisze Kitowicz, nazywano w XVIII wieku żłoby płócienne rozpinane na kołkach, w których koniom, gdy w polu stać było trzeba, dawano obroki. B. Gemb. 2. żłób przewoźny z płotna rozpinanego na palikach, używany w XVIII wieku w Polsce w czasie podróży.] (daw) abrakos zsák tres faciunt collegium (D ) [1. łac., dosł. 'trzej stanowią kolegium', w prawie rz. - potrzeba przynajmniej trzech osób do utworzenia stowarzyszenia zdolnego do

35 7020 działań prawnych; gdy zebrały się trzy osoby, można rozpocząć dyskusję, wykład, zabawę; 2. trzy osoby tworzą stowarzyszenie. Do zawiązania stowarzyszenia potrzebne są minimum trzy osoby. 3. Trzech tworzy stowarzyszenie.] (lat.) tres faciunt collegium; hárman alkotnak egy testületet; hárman már társaságot alkotnak, érvényesen határozhatnak; hárman alkotnak egy társaságot (a társaság alapításához legalább három fő szükséges) treser [mężczyzna zajmujący się tresurą] állatidomár, állatidomító treserka állatidomár nő v. lány "treserka dzieci" gyermekidomárnő treserka z delfinem w delifnarium delfináriumi delfinidomár (nő) treska, tresa [przypinane włosy w celu uzupełnienia lub przyozdobienia fryzury] paróka, vendéghaj, pepi treser, treserka idomító, szelídítő (ffi/nő) treserski, -a, -ie idomítói tresować idomítani, betanítani; dresszírozni tresować psy kutyát idomítani v. betanítani tresować zwierzęta állatokat idomítani tresowanie idomítás, betanítás, dresszírozás tresownik idomító tresura, tresowanie (niem. Dressur z fr. dresser) 1. uczenie zwierząt rozumienia i wykonywania poleceń; 2. uczenie kogoś za pomocą nakazów, zakazów i surowych kar] idomítás, betanítás, dresszúra; állatidomítás; (átv.) lélektelen, külsőséges eszközökkel való fegyelmezés, nevelés tresura zwierząt állatidomítás tresurowy, -a, -e idomítási treściowo tartalmasan treściowy, -a, -e tartalmi treściwie röviden, tömören, velősen, tartalmasan treściwość tartalmasság, tömörség treściwość listu a levél gazdag tartalma treściwość stylu a stílus tömörsége treściwość wykładu az előadás tartalmassága treściwy, -a, -e [1. pełen treści dzięki odrzuceniu zbędnych słów; 2. taki, który wypowiada się lub pisze zwięźle; 3. o pokarmie: dostarczający wszelkich istotnych składników odżywczych] tartalmas, tömör, magvas treściwe opowiadanie tartalmas elbeszélés treść [1. to, co jest zawarte w czyjejś wypowiedzi; też: to, co przekazuje odbiorcy dzieło sztuki, w przeciwstawieniu do formy; 2. to, co stanowi istotę, sens czegoś; 3. zawartość przewodu pokarmowego, niektórych jam wewnątrz ciała lub żywych komórek] tartalom, kivonat, lényeg; nedv, tartalom; lelke, zamata (vminek) treść dzieła a műalkotás tartalma treść jawna (ang. manifest content) manifeszt álomtartalom [manifest content] [Az a része az álomnak, amelyre emlékezünk, annak szereplõi és cselekedeteik. Megkülönböztetendő az ebből kikövetkeztetett latens álomtartalomtól.] treść książki a könyv tartalma treść miodu a méhsör lelke treść utajona (ang. latent content) [we freudowskiej analizie marzeń sennych, ukryta, rzeczywista treść marzenia sennego] latens álomtartalom [latent content] [Az álom mögöttes jelentése (vagyis az általa kifejezett motívumok és vágyak), amelyek a manifeszt álomtartalomból bonthatók ki.] treść wina a bor zamata treść znaczeniowa wyrazu [to, co wyraz znaczy] a kifejezés jelentéstartalma treść życia az élet lényege treuchy [rodzaj nakrycia głowy popularny w Rosji w XVI wieku noszonego przez kobiety zamężne. Był to pokrytej tkaniną grubej zimowej czapki, dosyć niskiej, której charakterystyczną cechą były ucha z futra sobolego, dwa zwisały po bokach i jedno z tyłu.] (daw) XVI. sz.-i női télisapka fajta Treuga Dei [wym. treuga de-i] [1. śrdw.łac. 'pokój boży'; treuga 'rozejm'; "pokój Boży"; ustanowiony ok r. przez Kościół rz.kat. zakaz starć zbrojnych od środy wieczór do poniedziałku rano, później również w adwencie i w poście (z wyjątkiem okresów wojny), łącznie przez 230 dni w roku; 2. zakaz prowadzenia

36 7021 wojen w okresie adwentu i wielkiego postu, wprowadzony przez Kościół katolicki w Europie średniowiecznej] (lat.) treuga dei; Istenbéke; (hist.) tilos időszak minden háborúskodásra, fegyveres erőszakra a középkorban, amelynek megsértése kiátkozással járt; (átv.) a harc, viszálykodás ideiglenes felfüggesztése Treuhänder [wym. trojhänder] [nm. 'urzędowy zarządca (komisarz) cudzego majątku'; powiernik (komisarz), zwł. naznaczony przez okupanta nm. dla zarządzania polskim przedsiębiorstwem a. majątkiem ( )] (ném.) Treuhand [főként fizetésképtelen esetekben feladata, hogy a kereskedőt a csődbejutástól megóvja, a hitelezőket pedig követelésük lehetőleg magas hányadához juttassa; Németországban és Angliában önálló rendszeres foglalkozás] trezor [1. fr. trésor 'skarb(iec); izba skarbowa' z łac. thesaurus; skarbiec, zwł. bankowy; stacjonarne urządzenie osłonne do przechowywania substancji promieniotwórczych; 2. skrytka w gmachu banku; 3. skarbiec, zwykle bankowy] (fr.) trezor; páncélfiók, páncélszekrény, páncélkamra értékek megőrzésére; kincs, kincstár 1 Pułk Szwoleżerów Gwardii Cesarskiej Od lewej: wachmistrz , szwoleżer , szwoleżer-lansjer , szwoleżer drugiego szeregu , szwoleżer w płaszczu trezor trębacz [1. muzyk grający na trąbce lub na trąbie; 2. osoba zawodowo używająca trąbki jako narzędzia sygnalizacyjnego] kürtös, trombitás trębacz pułkowy ezredkürtös trębacze [w jeździe nosili zwykle mundury odmienne od szeregowych oraz dosiadali koni siwych lub srokatych, aby tem wyraźniej byli odróżniani. Gdy kawalerja narodowa nosiła mundur granatowy, przepis z r przeznaczał dla trębaczów barwę karmazynową. Barwa ta była przyjęta pierwotnie dla trębaczów pułku lekkokonnego gwardyi w r. 1807, lecz wkrótce zamieniono ją na barwę białą dla munduru paradnego.] kürtösök; trombitások Forrás: Piotr Pacak Ilustracje ze zbiorów autora Oficerowie szwoleżerów Od lewej: wyższy oficer w mundurze paradnym , pułkownik w mundurze paradnym , młodszy oficer w mundurze służbowym , młodszy oficer w mundurze polowym Trębacze 1 Pułku Szwoleżerów-Lansjerów Gwardii Od lewej: trębacz (brygadier) w mundurze marszowym , bębenica , szwoleżer w mundurze koszarowym

37 7022 Oficerowie szwoleżerów Od lewej: młodszy oficer w mundurze balowym , oficer w mundurze wyjściowym , wyższy oficer w mundurze wyjściowym Oficerowie szwoleżerów Od lewej: oficer w mundurze polowym i w płaszczu , oficer w płaszczu "redignote", oficer w surducie Trębacze szwoleżerów Od lewej: trębacz w mundurze paradnym , trębacz w mundurze do służby eskortowej trędowacieć bélpoklos lesz, leprásodni trędowatość (trąd) bélpoklosság, lepra trędowaty, -a, -e [1. chory na trąd; też: pokryty trądem; 2. nieakceptowany w jakimś środowisku] leprás, bélpoklos trędowaty [1. osoba chora na trąd; 2. osoba nieakceptowana w środowisku, do którego należy lub aspiruje] leprás, bélpoklos ffi trędownik (Scrophularia L.) [1. rodzaj roślin należący do rodziny trędownikowatych. Gatunkiem typowym jest Scrophularia nodosa L.: 2. roślina o jajowatych albo sercowatych liściach i czerwonobrunatnych lub żółtozielonych kwiatach, zawierająca trujące związki chemiczne] görvélyfű, tákajak Trędownik bulwiasty (Scrophularia nodosa) [gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny trędownikowatych. Występuje na terenie całej Europy oraz we wschodniej Azji. W Polsce jest pospolity na całym terenie.] Csomós görvélyfű, barna gyökér, bodzacseresznye, disznóterjék, fekete cseresznye, csalán, vagy bodzafigefű, fekete csalán, sutyfű, torokgyíkfű, álarcfű, v. vorág (Scrophularia nodosa). [A tátogatókhoz (Scrophulariaceae) tartozik cm.] Trębacze szwoleżerów Od lewej: trębacz w mundurze paradnym , trębacz w mundurze marszowym

38 7023 trędownik omszony (Scrophularia scopoli) bársonyos görvély (Scrophularia scopoli Hoppe) trędownik oskrzydlony (Scrophularia umbrosa = S. alata) Szárnyas görvélyfű (Scrophularia umbrosa) trędownik wiosenny (Scrophularia vernalis) Tavaszi görvélyfű (Scrophularia vernalis) trędownik wodny v. skrzydełkowy vízi görvényfű tręzelka rövid kötőfék tręzla (daw. uzda) zabla, kantár, kötőfék, csikófejhám tri- [łac. a. gr. tri- 'trój-'; w złożeniach: trzy, trój- ; mający 3 części, trójdzielny; 3 razy; w trojaki sposób; odbywający się raz na 3 okresy (np. lata); zawierający 3 składniki, atomy, grupy określonego rodzaju] (gör.-lat.) tri-; háromtriada [1. zespół trzech elementów; 2. w koncepcjach religijnych: trójca bóstw; 3. w filozofii Hegla: trójstopniowy dialektyczny cykl rozwoju rzeczywistości; 4. grupa złożona z trzech pierwiastków wykazujących podobieństwo pod względem właściwości fizycznych i chemicznych; 5. trzy główne akordy w każdej tonacji, stanowiące szkielet utworu; 6. mafia dalekowschodnia] triász; három, hármas-; (bölcs) triáda (a görög triaszból), régibb elnevezése a hármas hangzatoknak; távolkeleti maffia triada kapitolińska (Jowisz, Junona, Minerwa) capitoliumi trias (Jupiter, Juno, Minerva) triadyczny, triadowy, -a, -e triász-, triádatrializm [współistnienie trzech państw na zasadzie równorzędności] (lat.) trializmus; (hist.) egy Ausztriából, Magyarországból s a volt monarchia szláv népeiből álló hármas államalakulat terve trialistyczny, -a, -e (lat.) trialista triangel, triangiel, trianguł [zob. trójkąt w zn. 3.] (zene) triangulum triangulacja [1. łac. triangulum 'trójkąt' z r.nij. od triangulus 'trójkątny';metoda pomiarów większych obszarów, stosowana w geodezji, polegająca na dzieleniu obszaru mierzonego na przylegające do siebie trójkąty; 2. metoda wyznaczania w terenie współrzędnych punktów za pomocą układów trójkątów utworzonych przez te punkty] (lat.) trianguláció; háromszögelés [egy trigonometriai, geometriai művelet, amellyel egy háromszög két csúcsának koordinátáit, valamint a belső szögeket ismerve meghatározhatóak a harmadik csúcs koordinátái.] triangulacja satelitarna [metoda wyznaczania współrzędnych punktów na Ziemi za pomocą obserwacji pozycyjnych sztucznego satelity] műholdas háromszögelés triangulacyjny, -a, -e háromszögelési triangulator triangulátor; háromszögelő (berendezés) triangulum (trójkąt) (lat.) triangulum; (menny.) háromszög; (zene) háromszög; kétszer meghajlított fémrúdból álló, éles hangú ütőhangszer; fémháromszög fémből készült idiofon hangszer, az ütőhangszerek közé tartozik trias [pierwszy okres ery mezozoicznej] (gör.) triász; háromtagú csoport; (geol.) triász; a földtörténeti középkor első korszaka, harmadkor triasowy, -a, -e (geol.) triász-, harmadkori, triászkori tribadia (stosunki dorosłych kobiet z młodymi dziewczętami - Skowroński, 2003) (gör.- lat.) tribádia; 'női homoszexualitás' [1. Nemzetközi szó a latin tribas, illetve előzménye, a görög tribasz, tribadosz ('leszbikus nő') nyomán, a tribé ('dörzsölés') szóból. 2. (orv) a nemi eltévelyedések egyik formája; nőknek egymással való szeretkezése] tribologia [zob. trybologia] tribológia

39 7024 Tribulus Terrestris [jest rośliną występującą naturalnie w przyrodzie. Od wieków była wykorzystywana w Europie jako lekarstwo na impotencję; to roślina winna rosnąca w umiarkowanych I tropikalnych klimatach w USA, Meksyku, wschodniej Europie, Indiach i Chinach.] Királydinnye (Tribulus terrestris) [(növ., sulyomszurdancs Diószegiéknél, földi sulyom, koldustetü, Tribulus Tourn.), a róla nevezett család füve faja mind a két földségnek mezein terem. Hazánkban 1-2 faja nő. A T. orientalis Kern. a magyar flórának kiváló nevezetessége; egynyári szára a homokon messzire szétfut, levele 6- páruan szárnyalt, hűsítő orvosság volt; termése szúrós, a maltai kereszthez v. érdemjelhez hasonlító, virága sárgás. Nálunk a homokkötés előkészítője, a futóhomokon telepedik meg, a földet javítgatja, végre kényesebb füveknek is előkészíti a talajt.] XVIII wieku.] tricorne kalap v. háromszögletű kalap tricorne trilby [miękki, filcowy kapelusz z wąskim rondem i główką z głębokim rowkiem, zakończoną ostro z przodu. Obecnie kapelusze trilby wykonuje się również z tkanin wełnianych, tweedu i innych materiałów. Noszony powszechnie w latach 20 do 60 XX wieku, obecnie ponownie popularny.] trilby kalap Tribulus Terrestris Királydinnye trichotillomania (TTM; gr. tricho włosy, ang. till wyrywać) [niemożność powstrzymania się od wyrywania włosów. Czynność wyrywania włosów poprzedzana wzrastającym napięciem, a po jej zakończeniu następuje uczucie ulgi lub zadowolenia. Niekiedy przymusowi wyrywania włosów towarzyszy trichofagia, czyli przymus ich zjadania.] hajtépdesés (trichotillomania) (la) tricolore [wym. trikolor] [sztandar trójkolorowy, zwł. fr. (niebiesko-białoczerwony, przyjęty w r. 1789, symbolizujący zgodę między królem i Paryżem: kolor dynastii - biały, kolory herbu Paryża - niebieski i czerwony)] (lat.) trikolór; háromszínű; háromszínű zászló (főleg a francia) tricorne [także trikorn, kapelusz trójrożny lub trójróg. Rodzaj kapelusza męskiego z rondem podwiniętym w trzech miejscach do góry przez co powstawały trzy szpice (rogi). Był zrobiony zwykle z czarnego filcu, w wersji wojskowej ozdabiany kokardą albo jakimś symbolem narodowym. Noszony zarówno przez żołnierzy jak i cywili. Noszony w XVII i trident [ang. 'trójząb] (lat.) tridens; három ágú szigony (ókori istenábrázolásokon) triennale [impreza kulturalna odbywająca się regularnie co trzy lata lub trwająca trzy lata] triennálé triennium [wym. tri-enium] [okres trzyletni, trzylecie] (lat.) triennium; háromévi időszak v. időköz ( ) triera [starogrecki okręt wojenny o trzech rzędach wioseł w jednej burcie] (gör.) triremis; három evezősoros hadihajó Triest (wł. Trieste, słow. Trst) [miasto i gmina w północno-wschodnich Włoszech, nad Morzem Adriatyckim. Jest stolicą regionu autonomicznego Friuli-Wenecja Julijska i prowincji Triest.] Trieszt (olaszul Trieste, horvátul és szlovénül Trst, németül Triest) [kikötőváros Észak-Olaszországban, Friuli- Venezia Giulia régió közigazgatási székhelye] trifolium [łac. 'trójliść, jw.'; bot. koniczyna] (lat.) trifolium; háromlevelű lóhere; lóhere, továbbá a hármas lóherelevél (díszítéseknél), különösen a csúcsíves építészet alkalmazta ablakokon triforium [śrdw.łac. 'jw.';w archit. romańskiej i gotyckiej - rząd ślepych a. otwartych arkad; zespół dwóch a. trzech arkad, wypełniających otwory empor] (gör.)

40 7025 trifórium (hármas nyílás); [román és csúcsíves templomok oszlopsorainak alsó ívezetei fölött és az ablak alatt létesített árkád, mely vagy csak a fal élénkítésére szolgál (és ekkor ún. vakárkád is lehet, t. i. az oszlopkörök be vannak falazva), v. pedig egy mögötte futó keskeny folyosónak nyílása, amely folyosó eszerint empóriumszerűleg nyílik a templom középső hajójára. A trifóriumnak rendszerint hármas árkádja van (innen a neve is), lehet azonban kettős vagy négyes is.] trifurkacja (lat.) trifurkáció; háromfelé ágaztatás trik, trick [wym. trik] [1. zabieg mający na celu osiągnięcie specjalnego efektu, stosowany zwłaszcza w filmie; 2. sprytne posunięcie służące osiągnięciu jakiegoś celu] (fr.) trükk; fortély, csíny, fogás, cselfogás; vminek (ravasz, ügyes) működési elve, ötlete trik filmowy filmtrükk; triki filmowe filmtrükkök trikowy, trickowy, -a, -e trükk-; trükkös trilobal (włókno) [kształt poprzecznego odcinka trójstronnego, okręconego, profilowanego syntetycznego włókna, które tworzy świecące efekty w tkaninie.] trilobál szál [Szintetikus alapanyagú, fényes felületű szál, amelynek keresztmetszete lekerekített sarkú háromszögre emlékeztet. Oldalai emiatt laposak és erősen visszaverik a fényt.] trimurti [w hinduizmie: trójca bogów, w której skład wchodzą: Brahma, Wisznu i Śiwa] (szanszkrit) Trimurti; a hinduizmus szentháromsága (Brahma, Visnu és Siva) trinitas [trójca] (lat.) trinitás; háromság; (vall.) Szentháromság Trinitas (łac.) Trójca Święta Szentháromság (Sancta Trinitas); a kereszténységnek az az alaptanítása, hogy az Egyisten három személyben (Atya, Fiú, Szentlélek) nyilatkoztatja ki magát trinitrotoluen (trotyl) trinitro-toluol (más néven TNT vagy trotil) trikini (strój kąpielowy) trikini [Fürdőruha, amely melltartóból és két alsórészből áll. Az egyik alsó stringtanga, a másik csípőszabású sort.] trio [wym. trio, trijo] [1. muz. zespół wykonawczy trzech instrumentalistów (por. tercet); klasyczna forma instrumentalna (zazw. 4-częściowa), zbudowana wg zasad cyklu sonatowego, wykonywana przez trio; środkowa, kontrastująca część wielu trzyczęściowych utworów muz. (np. marsza, menueta); 2. zespół złożony z trzech instrumentalistów lub wokalistów; też: utwór przeznaczony dla takiego zespołu; 3. troje ludzi robiących coś razem; 4. środkowa, kontrastująca część wielu trzyczęściowych utworów instrumentalnych] (ol) trió; (zene) hármas; három hangszerre írt zenemű; ilyen művet előadó művészegyüttes; középrész (dalban, rondóban stb.) Zespół jazzowy bębny, bas, fortepian (np. trio Michela Petruccianiego) bębny, bas, gitara (trio gitarowe, np. Pat Metheny (g), Jaco Pastorius (b), Bob Moses (dr)) bębny, bas, saksofon (w takim składzie grał John Coltrane (ts), proszę zwrócić uwagę na brak instrumentu harmonicznego) bas, gitara, trąbka (np. skład Christian McBride (b), Mark Whitfield (g), Nicholas Payton (t)) bębny, Organy Hammonda, gitara (często powiększone przez saksofon do kwartetu - zobacz Trio organowe Zespół rockowy bębny, bas, gitara (jeden z muzyków jest równocześnie głównym wokalistą; Cream, Jimi Hendrix Experience, Massacre, The Police, Nirvana, Green Day) bębny, gitara/bas, instrumenty klawiszowe (np. Emerson, Lake and Palmer, Atomic Rooster, jeden z muzyków jest równocześnie głównym wokalistą) trioda [lampa elektronowa mająca trzy elektrody] (gör.) trióda; (távk.) a legegyszerűbb irányító elektroncső, egy-egy hűtőkatóddal, vezérlőráccsal és anóddal triola [figura rytmiczna złożona z trzech zamiast dwóch dźwięków o tej samej łącznej wartości czasowej] (ném.) triola; (zene) három, többnyire egyenlő értékű hangjegyből álló csoport, amelyeket két, ugyanolyan értékű hang ideje alatt kell megszólaltatni [Három egyenlő értékből álló csoport. Bármely hangértéket, ha kettő helyett három egyenlő részre osztunk, triolát kapunk.] triolet [strofa ośmiowersowa, w której wers pierwszy powtarza się jako czwarty i siódmy, a drugi występuje ponownie jako ostatni[ (fr.) triolett [(ir.) nyolc-sorú költemény, melyben csak kétféle rím van; az

41 7026 első két sor veti fel a fő gondolatot, ugyanezek a költemény végsorai is; azonkivül az első sor mint 4-ik sor is ismétlődik, úgy hogy az egész versben három sor fordul elő; innen a kis költményforma neve. Nálunk először Kisfaludy Károly írta e dalszakot.] trioletowy, -a, -e trioletttriolowy, -a, -e (ném.) triolatriowy, -a, -e (ol) triotripantium (manga, marga, matafunda) [to machina barobalistyczna miotająca pociski stromotorowo, będąca połączeniem trabutium i biffy z przeciwwagą stałą i ruchomą, co pozwoliło na miotanie pocisków celniej od biffy i dalej niż trabutium.] Trébuchet; hajítógép triplet, tryplet [1. grupa trójelementowa; 2. zob. kodon; 3. trzy kolejne strzały trafiające trzy sztuki zwierzyny; 4. przysłowie lub zagadka trójwierszowa] (ang.) triplett; három személy/dolog; három egységből álló együttes, hármas; hármas ikrek tripletowy, trypletowy, -a, -e triplett- Triskelion (albo triskele, z gr. τρισκελης "trójnóg", "trójnożny"), zwany też trykwetr [znak złożony z trzech jednakowych elementów: ramion, spiral, meandrów itp.) tworzących cykliczny wzór geometryczny w postaci grupy cyklicznej C 3. Znaczenie triskelionu wiąże się z postępem i rywalizacją. Występował już w sztuce starożytnej. Zachował się na flagach Wyspy Man oraz terytorium Sycylii, widoczny jest też w litewskim magnackim herbie Trąby rodu Radziwiłłów. Współcześnie używany jest także w charakterze alternatywy swastyki w postaci triskelionu z trzech siódemek jako symbol organizacji neonazistowskich.] Triskelion [Az ókori görögöknél elterjedt szimbólum volt a triskelion, ami háromlábút jelent, de hívták triskelének, trinacriának is. Más népek is átvették alkalmazásra. pl. A Kelet-Ázsiában használatos hármas jin-yang ábra három tachionnak felel meg és az időfizikában az időforrás hármas virtuális felhasadását jelképezi.] Trébuchet Wielkie tripantium z XIII wieku konstrukcji Wilarda de Honnecourta, rycina F. Funckena Głogów védelménél használt korabeli trebusz és tripantium rekonstrukciója Triskelion celtycki Tristan [imię męskie błędnie wywodzone od łac. tristis - smutny, ponury, nieszczęśliwy. Najprawdopodobniej pochodzi ono od celtyckiego imienia Drustan, zostało rozsławione przez średniowieczną legendę o Tristanie i Izoldzie.] Trisztán [latin francia eredetű férfinév, jelentése: szomorú.] Tristan i Izolda [bohaterowie legendy celtyckiej, związanej z opowieściami o królu Arturze. Jej najstarsze pisemne wersje pochodzą z XII wieku, a sama legenda stała się inspiracją dla wielu średniowiecznych utworów literatury europejskiej.] Trisztán és Izolda legendája egy középkori romantikus tragédia, a lovagi irodalom egyik leghíresebb alkotása. [Számos változata ismert, de mindegyik középpontjában Trisztán cornwalli lovag és Izolda ír hercegnő tiltott szerelme áll. A mű első, XII. századi megjelenése után nagy hatással volt a középkor európai irodalmára és művészetére.]

42 7027 triste lub tristamente albo con tristezza (wł.) [smutno, żałośnie; określenie wykonawcze] (ol.) triste; szomorúan (zene) tristia [cykl wierszy (poematów) elegijnych wyrażający nostalgię, tęsknotę za ojczyzną, i przynoszący pełne smutku i przygnębienia opisy miejsc, w których się poeta znalazł; od tytułu zebranych w pięciu księgach elegii Owidiusza, powstałych po wygnaniu go przez cesarza Oktawiana Augusta w 8 r. n.e. z Rzymu do Tomi(s) nad Morzem Czarnym (dziś Konstanca); łac. 'żale'] (lat.) tristia; Ovidius számkivetésben írt elégiáinak, a Szomorú Dalok -nak címe tritlenek diazotu (trójtlenek azotu), N 2 O 3 [nieorganiczny związek chemiczny z grupy tlenków azotu, w którym jeden atom azotu jest na formalnym stopniu utlenienia +4, a drugi +2.] dinitrogéntrioxid [a nitrogén egyik oxidja, folyadékfázisban sötétkék színű vegyület, képlete N 2 O 3. Még a forráspontja alatti hőmérsékleten bomlik, barna gáz keletkezik. Ilyen módon nincs gyakorlati jelentősége.] triumf, tryumf [1. wspaniałe zwycięstwo nad przeciwnikiem; 2. wielki sukces w jakiejś dziedzinie; 3. radość i satysfakcja z odniesionego zwycięstwa lub sukcesu; 4. zwycięstwo jakichś idei lub wartości nad innymi ideami lub wartościami; 5. w starożytnym Rzymie: uroczysty wjazd zwycięskiego wodza do stolicy] (gör.) triumphus, triumfus; diadal, győzelem; (hist.) az ókori Rómában: a győztes hadvezér diadalmenete, ünnepi bevonulása a fővárosba; (átv.) diadalmenet Triumf cnoty (wł. Trionfo della Virtù) [obraz włoskiego malarza i rytownika Andrei Mantegni] Rossz tulajdonságokat elűző Minerva (Andrea Mantegna festménye) Triumf cnoty - Andrea Mantegna, ok Rossz tulajdonságokat elűző Minerva, 1504, tempera, płótno, cm; Luwr (Louvre, Párizs) triumfalnie, tryumfalnie diadalmasan, győztesen triumfalny, tryumfalny, -a, -e [zwycięski] diadalmas, győztes, győzelmes; győzelmi, diadaltriumfator, tryumfator; triumfatorka, tryumfatorka triumfátor; győztes, nyertes triumfować, tryumfować (zwyciężać) (gör.) triumfálni; ujjongani; diadalmaskodni, győzni, győzedelmeskedni, győzelmet v. diadalt aratni; (hist.) diadalmenetet tartani triumfująco, tryumfująco ujjongva, győzve, diadalmasan, győzedelmesen triumfujący, tryumfujący, -a, -e [wyrażający dumę, radość z odniesionego zwycięstwa, sukcesu] ujjongó, győző triumwir [członek triumwiratu] (lat.) triumvir; a triumvirátus tagja triumwirat [1. w starożytnym Rzymie: porozumienie polityczne między trzema mężami stanu w celu sprawowania wspólnych rządów; też: trzej mężowie stanu, którzy zawarli takie porozumienie; 2. trzy osoby podejmujące wspólnie jakieś działania] (lat.) triumvirátus; (hist.) három személy szövetkezése a legfőbb hatalom gyakorlására az ókori Rómában; közös tevékenységre egyesült három személy [a régi rómaiaknál többféle háromágú papi v. hivatalnoki testületek neve. Így nvezték Caesar, Pompeius és Crassus (Kr.e. 59.), és Octavianus, Antonius és Lepidus (Kr.e. 43.) szövetkezését] triumwiratowy, -a, -e (lat.) triumvirátustrivium (stopień niższy) (łac., rozstaje, (potrójne) rozdroże, od tri trzy, via droga; łac. trivialis, będący na rozstajach, stąd: pospolity ), [również trywium oraz triwium (l.mn. trivia, trywia, triwia): trivium trzy pierwsze, obok quadrivium, z siedmiu sztuk wyzwolonych] 1. trivium; a hét szabad művészet első csoportja (latin nyelvtan, logika és retorika); 2. (lat.) trivium; a tanítás alsó fokozata a középkorban (innen származik triviális, közismert, elcsépelt) trocheiczny, -a, -e trocheusitrochej [w wersyfikacji antycznej: stopa wierszowa złożona z sylaby długiej i krótkiej; w wersyfikacji nowożytnej: z sylaby akcentowanej i nieakcentowanej] (gör.) trocheus; egy hosszú és egy rövid szótagból álló versláb ( υ) trochę 1 [przysłówek komunikujący, że stopień cechy lub zakres stanu rzeczy bądź zjawiska, o których mowa w zdaniu, nie jest duży, np. Trochę go martwiła ta pogoda., lub komunikujący, że to, o czym mowa, trwało przez krótki czas, np.

43 7028 Musisz trochę poczekać.] (határozószó) kicsit, egy kicsit; keveset, kissé, kevéssé; egy kis ideig trochę 2 [partykuła komunikująca o niewielkim stopniu nasilenia cechy, np. To trochę naiwność.] (partikula) kicsit, keveset, csepp, cseppet trochę 3 [zaimek komunikujący o niedużej ilości rzeczy lub osób, np. Odłożył trochę pieniędzy na remont., bądź o niewielkim stopniu natężenia cechy lub stanu, np. To wymaga trochę ostrożności.] (névmás) kis, kicsi, kevés, valamennyi trochę głośniej kissé hangosabban [mów trochę głośniej: beszélj kicsit hangosabban] trochę krzywa kicsit görbe, kevéssé hajlott trochę mniej kicsit kevesebb v. kevesebbet trochę nudzę się kicsit unatkozom trochę o języku polskim egy kicsit a lengyel nyelvről trochę silniejszy kicsit erősebb trochę się przespałem egy kicsit kialudtam magam trochę się skurczy egy kicsit összemegy trochę trzeba czekać egy kicsit várni kell trociczka [pręcik lub stożek wykonany z wonnej masy, używany jako kadzidło] tömjénező szagos gyertya trociniarka (áll.) fűzfarontó v. nagy farágó pille trociniarka czerwica (Cossus cossus) [1. owad z rzędu motyli, jeden z największych motyli występujących w Polsce; 2. motyl nocny o brunatnych skrzydłach w białe i czarne kreski] nagy farontólepke (Cossus cossus) [a valódi lepkék (Glossata) alrendjébe tartozó farontó lepkefélék (Cossidae) családjának a Kárpát-medencében is honos faja] Trociniarkowate, trociniarki (Cossidae) [rodzina motyli, zaliczana do dużych motyli nocnych. Obejmuje ok. 670 gatunków. Cechą charakterystyczną dla rodziny jest uwsteczniony narząd gębowy. Czułki są krótkie, piłkowane, a czasem grzebieniaste. Skrzydła o rozpiętości od 2-10 cm, gęsto owłosione. Larwy żerują na drewnie drzew i krzewów.] farontó lepkefélék (Cossidae) [a valódi lepkék alrendjébe tartozó Heteroneura alrendág Cossoidea öregcsaládjának névadó családja] W Polsce występuje trociniarka czerwica (Cossus cossus). Kárpát-medencei fajok: nagy farontólepke (avagy nagy farágólepke avagy fűzfarontó lepke, Cossus cossus L., 1758); kis farontólepke (avagy kis farágólepke avagy almafarontó lepke, Zeuzera pyrina L., 1761) fokhagymamoly (avagy fokhagymalepke, Dyspessa ulula Borkhausen, 1790) spárgalepke Parahypopta caestrum Hb., 1808) nyárfarontó lepke (Lamellocossus terebrus) természetvédelmi értéke: Ft trociny [1. wióry; 2. rzeczy bezwartościowe] fűrészpor, törmelék; forgácspor trocinowy, -a, -e fűrészpor-, törmelék-; fűrészporos, törmelékes trockista, trockistka trockista (ffi/nő); Trockij, ill. a trockizmus híve trockistowski, -a, -ie trockista; a trockizmussal kapcsolatos, rá jellemző, azon alapuló trockizm [koncepcja ideologiczno-polityczna, głosząca m.in. teorię permanentnej rewolucji i rozszerzenie jej poza ZSRR] trockizmus; Trockij körül csoportosult antileninista irányzat az orosz szociáldemokrata pártban, amely a Nagy októberi Szocialista Forradalom után a szovjethatalom ellenségévé vált troczek vékony kis szíj, fűző, szalag; hajcsavaró (papír) troczyć [1. wiązać coś lub krępować kogoś trokami; 2. przywiązywać do czegoś za pomocą troków] összefűzni, összeszorítani, megkötni, felkötni trofea (gör.-lat. trpheaum) győzelmi jelvény; az ellenségtől elragadott zsákmány; (sp) versenyen nyert emléktárgy; vadászemlék (pl. elrejtett vad agancsa) trofea łowieckie, myśliwskie [spreparowane rogi, skóry, łby itp. upolowanych zwierząt, przechowywane przez myśliwych na pamiątkę odbytych łowów] trófea, vadásztrófea trofea wojenne hadizsákmány trofeum [1. dowód odniesionego zwycięstwa; 2. dawniej: łup wojenny, np. w postaci zdobytej broni, zbroi; 3. zdobycz, zwłaszcza wojenna lub myśliwska, będąca dowodem odniesionego zwycięstwa lub jakiegoś sukcesu; też: nagroda otrzymana w zawodach sportowych lub innej rywalizacji] (gör.-lat.) trófeum, trófea (győzelmi jelvény) trofealny, -a, -e trófeatrofofil (inaczej liść asymilacyjny) [liść przeprowadzający fotosyntezę] asszimiláló levél (fotoszintetizáló levél) troglodyta [1. człowiek jaskiniowy; 2. człowiek współczesny mieszkający w domostwach zbudowanych z wykorzystaniem naturalnych jaskiń; 3. o człowieku

44 7029 ograniczonym lub nieokrzesanym] (gör.) troglodita; barlanglakó; fejlődés menetét felfogni képtelen, maradi ember troglodycki, -a, -e (gör.) troglodita-; barlanglakótroić (troję, troi) (dzielić) három részre osztani; (przymnażać) megháromszorozni troić pieniądze megháromszorozza a pénzt troić rolę háromszorozza a szántást, háromszor szánt troić się (troję się, troi się) [1. powiększać się trzykrotnie; 2. ukazywać się, być widzianym w potrójnej postaci; 3. rozdzielać się na trzy części, powiększać się trzykrotnie; 4. potocznie: usiłować coś szybko wykonać; wychodzić z siebie] három részre oszlani; megháromszorozódni troi ci się w głowie képzelődöl troi ci się w oczach káprázik a szemed troistość hármasság troisty, -a, -e hármas, háromszoros, háromfajta troiście háromszorosan trojaczki [1. pot. troje dzieci urodzonych podczas jednego porodu; też: troje zwierząt urodzonych w jednym miocie; 2. środ. podręcznik napisany przez trzech autorów; 3. małe trojaki naczynie] hármasikrek; három szerző által írt mű v. tankönyv v. kézikönyv trojak [1. ludowy taniec śląski, tańczony przez trzy osoby; 2. dawna drobna moneta; 3. (u Zygmunta Glogera) Pospolita nazwa monety przedstawiającej wartość 3-ch groszy. W XVI i XVII wieku, gdy nie było jeszcze w Polsce groszy miedzianych tylko srebrne, trojak oznaczał 3 groszową monetę srebrną.] három garasos; lengyel népi tánc trojaki, -a, -ie [I dawne gliniane naczynie do przenoszenia jedzenia, składające się z trzech jednakowych części połączonych uchwytem; II występujący w trzech rodzajach, gatunkach, rzadziej jednostkach, zrobiony na trzy sposoby] (átv.) háromféle, háromfajta trojako háromféleképpen, háromféle módon trojański, -a, -ie trójai troje három, hárman troje dzieci három gyermek troje nas było hárman voltunk Trojeść amerykańska (Asclepias syriaca L.) [gatunek rośliny z rodziny toinowatych (w systemie Reveala i APG II, w systemie Cronquista z rodziny trojeściowatych Asclepiadaceae). Pochodzi z Ameryki Północnej. We florze Polski antropofit zadomowiony.] selyemkóró (Asclepias) [a meténgfélék (Apocynaceae) családjába tartozó növénynemzetség. Hazánkban egy faj fordul elő, az A. syriaca, egy észak-amerikai eredetű, agresszíven terjeszkedő évelő gyomnövény.] selyemkóró (Asclepias) trojka [trzykonny zaprzęg rosyjski] (or.) trojka; hármas lovasfogat trokar, troakar [narzędzie chirurgiczne służące do nakłuwania powłok ciała] (orv.) trokár (szarvasmarha-gyógyító eszköz) trok, troki [1. rzemień, pas, powróz, służący do wiązania, przywiązywania czegoś; 2. pot. pasek, sznurek, tasiemka przyszyte do ubrania, służące do wiązania jego części] öv, szíj, pánt; hosszú szíj, rabszíj, rablánc troki ciężarowe teherhordó szíj trolej [ang. trolley 'trolej'; odbierak (zbieracz) prądu, dostarczający go do silnika tramwaju a. trolejbusu, pałąk ślizgający się po drucie jezdnym (por. pantograf)] (ang.) trolley; áramszedő (áramszedő korong) trolejbus [ang. trolleybus 'trolejbus'; 1. autobus elektr., pobierający energię z wiszących przewodów jezdnych; 2. pojazd komunikacji miejskiej podobny do autobusu, napędzany energią elektryczną pobieraną z przewodów sieci trakcyjnej] (ang.) troli, trolibusz; felsővezetékes, villamos meghajtású autóbusz trolejbusowy, -a, -e troli-, trolibusz trolejbusy w Warszawie [system miejskiej komunikacji trolejbusowej działający w Warszawie od 1945 do likwidacji w 1995.] varsói trolibuszok ( ) trombectomia (thrombectomia) trombektómia (thrombectomia); a thrombus (vérrög) műtéti

45 7030 eltávolítása [thrombus eltávolítás, thrombus excisio;: thrombus műtéti eltávolítása] trombina [enzym niezbędny w procesie krzepnięcia krwi] trombin; enzim hatású anyag a vérplazmában trombita, trembita [1. węg. trombita 'jw.' (i wł. trombone 'puzon(ista); żonkil; bombarda' zgrub.) od wł. tromba 'trąba' pochodzenia germ. muz. huculska (dawn. też i podhalańska) ligawka (trąba) drewniana długości półtora do dwóch metrów; pot. Lur; 2. ludowy, huculski, dęty instrument muzyczny w postaci bardzo długiej, prostej, drewnianej rury] (ol) tromba; lég- (és víz-), örvény, forgóvihar; (zene) trombita tromblon [garłacz, strzelba z szerokim wylotem. W "Panu Tadeuszu" mowa oczywiście o Macieju Konewce. Skrzydłowe roty w plutonie jazdy Napoleona były flankierskie, przeznaczone do wywiadów i obrony oddziałów (les flanes). Flankierzy uzbrojeni byli zawsze w karabinki, choćby reszta plutonu ich nie miała.] széles csövű lőfegyver, mordály tromtadrata [osoba uprawiająca tromtadrację; krzykacz] hangos v. nagyszájú demokrata; (krzykacz) nagyszájú, lármás, szájhős, pofázó tron [1. ozdobny fotel stanowiący honorowe miejsce monarchów lub dostojników kościelnych; 2. władza lub godność króla - Tron - oficjalne określenie siedziska najczęściej o kształcie krzesła, na którym monarcha zasiada przy oficjalnych okazjach. W sensie abstrakcyjnym tron określa również władzę monarchii. Wstąpienie monarchy na tron (intronizacja) podczas obrzędu koronacji oznacza początek panowania władcy.] (gör.) trón, királyi szék; ülés, szék, ülőhely; (mennyezetes) emelvényen elhelyezett díszes karosszék uralkodó számára; az uralkodói hatalom jelképe, ill. maga az uralom trombon [muz. puzon] (n.: Posaune, fr-ol: irombone) pozan, puzón, harsona trombonista (zene) harsonás, puzonjátékos trombocyt [krwinka biorąca udział w procesie krzepnięcia krwi] (gör.) trombocita v. thrombocyta; (orv.) vérlemezecske, vérlemezke; az egyéb típusú sejteknél jóval kisebb, mag nélküli vérsejt [1. thrombocyták (vérlemezkék) létfontosságúak a normál véralvadáshoz; 2. vérlemezke, az érpályán kívüli vér alvadását (pl. sérülésnél) biztosító véralkotórész] trombosis [zmniejszanie prześwitu żył] (gör.) trombózis (thrombosis); (orv.) vérrög képződés; trombusképződés; rögösödés a vérben; a vér megalvadása a vérpálya vmely részében tromtadracja [1. krzykliwe, efekciarskie przedstawianie jakichś poglądów lub wzniosłych haseł pozbawionych treści; 2. osoby, środowiska, które w ten sposób głoszą jakieś poglądy lub hasła] lármázás, pofázás, nagyszájúskodás; hencegés tromtadracki, -a, -ie hangos, hangoskodó, nagyszájú Tron, Stolica (Biblia Gdańska) [krzesło ozdobne dla królów, książąt i innych (ozn. Chrystusa, który jest ubłaganiem, za grzechy nasze).] trónszék [Díszes ülőhely, kizárólag nagy méltóságú és hatalmú személyek részére, mint pl. főpapok, bírák, helytartók vagy királyok (1Móz 41,40; 2Sám 3,10; Neh 3,7; Zsolt 122,5; Jer 1,15; Mt 19,28; Jn 19,13).] Tron Biały * Dzień Pański Nagy Fehér Trón (Jel 20,11-15); harag napja, ÚR (Jáhve) napja Nagy Fehér Trón ítélete, ahol Krisztus fog ítélni a hitetlenek fölött. A Biblia természetes olvasata ennél egyszerűbb képet sugall. Lesz egy napja az ítéletnek. Ez lesz a Nagy Fehér Trón ítélete, amelyről a Jelenések könyve huszadik részében olvasunk. Ez lesz a harag napja, vagy ahogy az Ószövetségben nevezték, az ÚR (Jáhve) napja. Az első, amit János lát, a trón a kifejezést talán És 6,1-ből vette a szerző, hogy így is érzékeltesse a kép megdöbbentő nagyszerűségét. Nagy fehér trón : a kifejezés ennek a trónnak az egész látóteret döntően meghatározó központi jellegére

46 7031 utal. A fehér szín említésének jelképes jelentősége van: ez a trón nemcsak Isten mérhetetlen, világfölényes hatalmát, hanem örökkévaló tökéletességét, minden bűnt elkárhoztató szentségét is jelképezi. Jézus Krisztus minden hitetlen ember fölött ítélni fog. Az egész hitetlen világ ott fog állni az Isten trónusa előtt. "És láttam egy nagy fehér trónust és a rajta ülőt... és láttam, hogy a halottak, nagyok és kicsinyek, a trónus előtt állnak és könyvek nyittattak ki. Még egy könyv nyittatott ki, az élet könyve és a halottak a könyvbe írottak alapján ítéltettek meg cselekedeteik szerint." (Jel 20,11-12) Az ítélet napján a legtitkosabb dolgok is elő fognak kerülni. Jézus azt tanította, hogy minden rejtett dolog le fog lepleződni. A Prédikátor könyvében is ezt olvassuk: "mert Isten megítél minden tettet, minden titkolt dolgot, akár jó, akár rossz az" (12,14). tron elekcyjny választott királyság tronowy, -a, -e tróntrony się walą a trónusok ledőlnek trop [I. odbicie stopy zwierzęcia na ziemi lub na śniegu; II. 1. wyraz lub zwrot w znaczeniu przenośnym, tworzący zwrot stylistyczny; 2. wstawka melodyczna dodawana wraz z nowym tekstem do melodii chorałowej, rozpowszechniona w IX XIII wieku; 3. wyraz a. zadanie użyte w znaczeniu przenośnym, tworzące zwrot stylist. (np. alegoria, hiperbola, litotes, metafora, metonimia, peryfraza, prozopopeja, synekdocha)] nyom, vágás, csapás, ösvény, csapa; (koła) kerékvágás; trópus trop gonny [trop zwierzęcia w biegu] versenyfutás nyom; vadállat csapása, menekülő állat nyoma v. csapása tropiciel [osoba tropiąca zwierzynę; osoba biegła w tropieniu, osaczaniu] szimatoló, nyomozó, nyomon követő, üldöző tropić [1. ścigać jakieś zwierzę, idąc jego tropem; 2. śledzić kogoś; 3. ścigać kogoś; 4. z uporem, z zacięciem szukać oznak, śladów czegoś postrzeganego jako szkodliwe, złe itp.] nyomon követni, nyomozni; kifürkészni tropić się aggódni, bánkódni tropienie nyomozás, szimatolás, üldözés; cserkészés, cserkelés [rövid lesállások hosszú sorozata (a legősibb vadászati mód)] tropik [1. obszar na kuli ziemskiej o klimacie gorącym i wilgotnym; też: klimat na tym obszarze; 2. lekka, przewiewna tkanina na letnie ubrania męskie, z wełny czesankowej łączonej zwykle z przędzą z włókien syntetycznych; 3. wierzchnie nakrycie namiotu; 4. lekka tkanina wełniana albo bawełniana o splocie płóciennym produkowana z potrójnie lub poczwórnie skręconej lekkiej przędzy czesankowej. Bardzo przewiewna dzięki przestrzeniom pomiędzy nitkami wątku i osnowy. Stosowana do produkcji letnich ubrań męskich.] (gör.) trópus; (földr.) a forró égöv, ill. általában forró, csapadékdús, buja növényzetű vidék; (gör fr.) tropikal; (text) könnyű nyári ruhaszövet; sátor különálló felső lapja tropikalnie trópusian tropikalny, -a, -e; tropikowy, -a, -e [gorący, upalny, zwrotnikowy, położony między tropikami, zwrotnikami (Raka i Koziorożca)] (gör.) trópusi, tropikus; forró égövi, délszaki tropikalne noce forró égövi v. trópusi éjszakák tropikalny upał perzselő v. trópikus hőség tropizm [reakcja roślin lub osiadłych niższych organizmów zwierzęcych na bodziec działający kierunkowo] (gör.) tropizmus; (növ. a növénynek külső ingerkeltő (fény, víz stb., irányába való fordulása, ill. tőle való elfordulása troposfera [najniższa warstwa atmosfery Ziemi, sięgająca do 11 km w górę] (gör.) troposzféra; a földi légkörnek kb. 10 km magasságig terjedő legalsó, az időjárást meghatározó rétege troppo (szybko) [za bardzo, za wiele; allegro non troppo, allegro ma non troppo - żywo, ale nie za bardzo] (ol) troppo; (zene) nagyon troska [1. uczucie niepokoju wywołane trudną sytuacją lub przewidywaniem takiej sytuacji; 2. sytuacja, w której doznajemy takiego uczucia; 3. dbałość o kogoś, o coś lub zabieganie o coś] bú, bánat, gond, aggodalom, gondoskodás; (kłopot) baj troska o zaspokojenie potrzeb człowieka az ember szükségleteiről való gondoskodás troskać się [1. daw. martwić się, niepokoić się czymś; 2. daw.; zob. troszczyć się w zn. 2.] bánkódni, búsulni, agódni troski i zgryzoty gond és bánat troskliwie gondosan, gondossággal, buzgón, aggódóan troskliwość gondosság, gondoskodás, törődés, aggodalom, aggódás troskliwość braterska testvéri gondosság troskliwość macierzyńska anyai aggódás v. gond troskliwy, -a, -e gondos, buzgó, aggódó, törődő, szorgos, gondoskodó troskliwa matka gondos anya troskliwe pełnienie obowiązków buzgó kötelességteljesítés troszczenie się gondoskodás, törődés, aggódás

47 7032 troszczyć się [1. przejawiać troskę o kogoś, o coś; 2. myśleć o kimś, o czymś z troską] (o kogo/co) gondoskodni (vkiről/vmiről); törődni (vkivel/vmivel); aggódni troszczyć się kimś gondoskodni vkiről; törődni vkivel; ellátni vkit troszczyć się o coś gondoskodni vmiről troszczyć się o zdrowie törődik az egészéségével, vigyáz az egészségére troszeczkę egy kicsit troszkę, troszeczkę, troszeńkę kicsike, kicsikét trotuar [fr. trottoir 'jw' od trotter 'kłusować; dreptać' pochodzenia germ.;przest. chodnik uliczny (w odróżnieniu od jezdni)] (fr. trottoir) trottoár; gyalogjáró, járda, kövezet trotuar asfaltowy aszfaltjárda trotyl [chem. tr(initr)ot(oluen)+-yl (z gr. hýlē 'drewno; materiał'). chem. trójnitrotoluen (TNT), związek organiczny stosowany jako materiał wybuchowy] (gör.+sp.+lat.) trotil, trinitrotoulol; (vegyt.) a legelterjedtebb és legfontosabb robbanószer trój- [pierwszy człon wyrazów złożonych oznaczających całość składającą się z trzech części, cechę składania się z trzech elementów] háromtrója [pot. trójka ocena szkolna] hármas trójbarwnie háromszínűen trójbarwność háromszínűség trójbarwisty, -a, -e; trójbarwny, -a, -e [trójkolorowy] háromszínű trójbarwna choragiew háromszínű zászló v. lobogó trójbarwnie háromszínűen trójbarwność vminek háromszínű volta trójbiegowe schody háromkarú lépcső trójboczny, -a, -e [dotyczący trójboku, mający trzy boki, ograniczony trzema płaszczyznami itp.] háromoldalú trójbój [konkurencja sportowa złożona z trzech dyscyplin; też: zawody rozgrywane w trzech konkurencjach] háromtusa trójboista, trójboistka háromtusázó (ffi/nő) trójca [trzy osoby, trzech] három, háromság, szentháromság Trójca Szatańska [pierwszą osobą trójcy szatańskiej jest szatan, zwany także smokiem, przeciwnikiem, diabłem. On pobudził Dawida do policzenia Izraela, co było przeciw woli Boga. Kusił Pana i traktował Go jako szatana. Jest siewcą złego (kąkolu) w serce człowieka. Chodzi jak ryczący lew. Miał być pomazanym cherubem; był w Edenie, w sadzie Boga i na świętej Górze Boga; był istotą wolną i z własnej chęci miał miłować Boga; ten wielki przywilej wolności i wywyższenia wykorzystał do wbicia się w dumę i zbuntował się przeciw samemu Bogu, którego miejsce chciał zająć. Opis jego podany jest w opisie króla Tyru, nazwany jest ''upadłą z nieba jutrzenką'' (w innych przekładach ''lucyferem''); on jest osobą piękna i powagi, podobnie jak Saul po utraceniu Ducha Świętego; jest bogiem świata (tego cielesnego, z którego nie powinniśmy brać przykładu). Księciem władzy w powietrzu; jemu jest dana moc i sława tego świata, które on może dać, komu chce; z Księgi Joba widzimy, że ma dostęp do nieba, miejsca, które ongiś otrzymał od Boga, skąd został wyrzucony wraz z jego aniołami, będzie związany w czasie tysiąclecia (Millenium), pod koniec którego będzie uwolniony na krótki czas. Po czym wrzucony będzie do jeziora ognistego. Drugą osobą tej trójcy jest głowa nowego Rzymu, który odrestaurowany będzie po pewnym okresie nieistnienia. Jego opis podany Jest w Objawieniu Jana 13;1-8. On będzie człowiekiem; będzie posiadać wielką siłę i władzę nad wieloma państwami; on będzie wiedział, kim Chrystus jest i jawnie będzie przeciwko Niemu działał, dlatego nazwany jest antychrystem. On jest człowiekiem grzechu, bezbożnikiem, bestią. Trzecią osobą trójcy szatańskiej jest fałszywy prorok, druga bestia, o której czytamy w Objawieniu Jana 13: On będzie nakazywał wielbienie bestii pierwszej, władcy nowego Rzymu; będzie dyktatorem Żydów w Jerozolimie, a wpływ jego sięgać będzie znacznie dalej poza granice politycznego Izraela; będzie czynił cuda; wprowadzi znakowanie swoich ludzi. Cała trójca szatańska podana jest w Objawieniu Jana 16;13: smok, bestia, fałszywy prorok.] Sátáni háromság [A Jelenések Könyve két vadállatról beszél; a 13,1-8-ban egy párduchoz hasonló, míg a 13,11-18-ban egy másik vadállat szerepel, amelynek bárányhoz

48 7033 hasonló szarvai vannak. A második fenevad: az Antikrisztus prófétája (Jel. 13, 11-18)] A második fenevad a szárazföldből jön elő, ám rangban nem áll az első mellett, hanem szolgálatában áll. Ezt a fenevadat következetesen és megkülönböztetett jelleggel hamis prófétának mondja. Mindkét állat démoni származású. A végidőben a történelem minden mélysége megnyílik, és az Antikrisztus betölti mindkét oldalt. Az v. politikai akcentusa mellé most vallási és szociális lép. Most az emberiség az ő kezében van, mint az agyag a fazekas kezében. Ebből adódik a legsötétebb szenvedési idő a gyülekezet számára. A földből jövő állatnak két szarva van, hasonlóan a Bárányhoz. Itt a szarvak nem agresszív lökő erőt jelentenek, és nem politikai hatalmat képeznek, hanem kifejezetten egy Bárány alakját jelöli. A hamis próféta csak külsőleg emlékeztet a Bárányra, viszont úgy szól, mint a sárkány. A bárány maszkon áthallatszik a sárkány hang, úgy hogy itt is mondható: a te beszéded is elárul téged! Az alak és hang szembeállítása jellemző Jánosra: Jn. 5,37; hang, mint ismertetőjel: 10, 27; 20,16. Egy farkas a juhok ruhájában (Mt. 7,16). Ez az alak tehát közvetlenül a Sátán teremtménye, mint az első állat. Ezzel megvalósul a sátáni hármasság, az isteni hármasság utánzására. A Sátán az antiisten; a tengerből feljövő állat az Antikrisztus, és a földből való állat az antilélek. A harmadik értelmezést még alátámasztjuk. Ahogy a Szentlélek Krisztus imádására vezet, úgy vezet ez az állat az Antikrisztus imádására. A 15. v. is különleges viszonyban van a lélekkel. A 12. vers összefoglalja a második fenevad feladatát. Az első állat nem önmagában aktív, hanem a második fenevadat teszi magának propagandistává. A színe előtt: azaz annak megbízásából, felhatalmazásából, és vele teljes egyetértésben viszi véghez művét. Az Antikrisztust helyezi világosságba, és tartja eben a világosságban csendesen. Magyarázóan folytatja a textus: és azt teszi, hogy a föld és annak lakósai imádják az első állatot, amelynek halálos sebe meggyógyult. Abban csúcsosodik ki ezen hazug próféta szándéka ahogy ezt a második állatot más helyen nevezi hogy világot átfogó istentisztelet legyen az állat előtt, úgy hogy a sárkány, miután a mennyet elvesztette, legalább a földet nyerje meg. Abból körülményből, hogy a földből jövő állat a textusban később lép fel, mint a tengerből jövő állat, nem zárható ki, hogy az első állat a végidő egy részében egyedül tevékenykedik. Az, pl. nem fogadható el, hogy a 4. és 8. vers állat hódolata a vers dobosa és közvetítője nélkül valósul meg. Kézenfekvőbb, hogy az Antikrisztus soha sincs az adjunktusa nélkül. Együtt tevékenykednek, csakhogy a fejezetünkben egymásután mutatja be, először az Antikrisztust, mint főszemélyt, és aztán a hazugprófétát, mint szolgáját. Habár a második állat e módon az első állatnak van alárendelve, az mégiscsak történelemfeletti, sátáni nagyságot ábrázol, amely persze a történelmen belül testesül meg. Túlzottan könnyen szövetkezik a politikai hatalmi visszaélés a vallási hatalom visszaélésével. Az elfajzott államnak meg van a maga hamis egyháza, amely neki engedelmes. Akkor a császárhatalmat kiszolgálta a császárkultusz. Annak centruma, és ezzel erős császári papsága Ázsia provinciájában volt található. Kimutathatóan a keresztyénüldözésnél különösen kitett magáért. Az élén állt a főpap. Ő szervezte a császárt megillető tiszteletet az egész provinciában. A következő vers magyarázata nem mulasztja el megemlíteni, ahol ezen alak bizonyos vonásai visszatükröződnek. De távol legyen, hogy a földből való állatot csak ezzel a főpappal azonosítsuk. A hamis prófétaság is Bálám óta Isten népe körében az igehirdetési fogalomhoz tartozik. Trójca Święta [1. dogmatyczne określenie w większości wyznań chrześcijańskich, niemające jako termin bezpośredniego źródła w Biblii, ujmujące istnienie Boga w Trzech Osobach. Formuła Trójcy zatwierdzona została w 325 roku podczas soboru nicejskiego. 2. jest ich więcej, chociaż wyrazu tego w Piśmie Świętym nie ma. Najważniejszą jest ta, która potocznie nazywa się Trójcą Świętą. Pierwszą Osobą Jej jest Sam Bóg, Ojciec. Drugą Osobą jest Syn Boży, Jezus Chrystus. Trzecią Osobą jest Duch Święty. O wszystkich trzech Osobach możemy czytać w Ewangeliach. Jest i trójca człowieka: duch, dusza i ciało; które mogą być rozdzielone; jest ciało cielesne i duchowe, duch człowieka jest częścią, którą zna. Dusza jest częścią uczuciową (jest smętna,

49 7034 wesoła). Ciało to materia ożywiona, siedziba zmysłów, którymi się dusza i duch posługują. Tylko duchowa część w człowieku (zwana także czasami duszą) posiada zdolności poznania duchowego.] Szentháromság (Sancta Trinitas) [a legtöbb keresztény felekezet tanítása szerint a három isteni személy (Atya, Fiú, Szentlélek), Egyisten három személyben. A szentháromságbeli személyek egységéről, egyenlőségéről és különbözőségéről szóló tan a Szentháromságtan.] trójchlorek [sól kwasu chlorowodorowego zawierająca trzy atomy chloru] (vegyt.) triklorid trójchlorek arsenu (AsCl 3 ) [otrzymuje się przez działanie chloru na arsen lub kwasu chlorowodorowego na trójtlenek arsenu] arzéntriklorid (AsCl 3 ) trójczyna [pot. słaba, naciągana trójka ocena szkolna] (közb.) szerény, gyenge kis hármas (osztályzat); elégséges trójćwierciowy, -a, -e (trzyćwierciowy) háromnegyedes trójdzielność háromrétűség, hármastagozódás, háromrészesség, háromszakaszosság, hármas felosztás, háromrészre osztás, trichotonia trójdzielny, -a, -e (trzyczęściowy) háromosztású, hármas felosztású, háromrészes, háromrekeszes trójdzielny podział pojęć (bölcs.) a háromrészes fogalmak hármas felosztása; trichotómia [valamely egész felosztása 3 részre, különösen az u. n. trializmus, az a bölcsészeti felfogás, mely az embert a dualizmussal szemben nem 2, hanem 3 részre, t. i. testre, lélekre és szellemre osztja]; (átv.) szőrszálhasogatás; (bot.) elágazás trójdźwięk [akord zbudowany z trzech dźwięków: prymy, tercji i kwinty] (zene) hármashangzat v. akkord trójdźwięk durowy dúr hármashangzat trójdźwięk toniki hármashangzású alaphang trójeczka hármaska trójfazowy, -a, -e [składający się z trzech faz - stadiów rozwoju czegoś] háromfázisú trójfazowy przekształtnik tranzystorowy AC/DC háromfázisú tranzisztoros AC/DC átalakító trójgłowy, -a, -e [mający trzy głowy] háromfejű trójgraniasty, -a, -e [mający trzy wystające krawędzie] háromélű, háromoldalú, háromszögletű trójjęzyczny, -a, -e, trzyjęzyczny, -a, -e [1. posługujący się trzema językami; 2. napisany w trzech językach; 3. o jakimś terenie: zamieszkany przez ludność posługującą się trzema językami] háromnyelvű trójjęzyczny Szwajcaria a háromnyelvű Svájc trójka [1. cyfra oznaczająca liczbę 3; 2. to, co jest oznaczone liczbą 3; 3. trzy osoby, troje zwierząt, rzadziej trzy przedmioty; 4. zob. ocena dostateczna; 5. pokój, pomieszczenie dla trzech osób; 6. szereg złożony z trzech osób, samolotów itp., wchodzący w skład kolumny; 7. trzy punkty na kostce do gry, trzy oczka na kostce domina; 8. trzy prawidłowe skreślenia w totolotku; 9. zob. trojka; 10. karta oznaczona cyfrą 3, mająca taką wartość] hármas, hármas szám; hármas (osztályzat); hármas csoport; hármasfogat, (trzy konie) trojka trójka murarska hármas kőművescsoport v. falazó brigád trójkami hármasával, hármanként trójkącik kis háromszög, háromszögecske trójkąt [1. figura geometryczna złożona z trzech punktów płaszczyzny nieleżących na jednej prostej oraz z trzech odcinków prostoliniowych łączących te punkty; 2. to, co ma kształt podobny do tej figury geometrycznej; 3. instrument perkusyjny w postaci metalowego pręta w kształcie niedomkniętego trójkąta, uderzany pałeczką] háromszög Trójkąt Bermudzki Bermuda-háromszög Trójkąt Bermudzki [1. obszar wód Oceanu Atlantyckiego w pobliżu Bermudów; 2. zwyczajowa nazwa obszaru Atlantyku, w rejonie Bermudów, przez fascynatów zjawisk paranormalnych uznawanego za miejsce wielu niewyjaśnionych zaginięć statków, jachtów i samolotów. (uważają oni, iż na tym obszarze mają miejsce zjawiska łamiące prawa fizyki, wykrywana jest obecność "obcych" co ma ich zdaniem wyjaśniać rzekomo niewytłumaczalne zdarzenia). Nie istnieje jeden ustalony kształt trójkąta, jego kształt opisywany jest różnie w poszczególnych legendach miejskich. 3. Diabelski Trójkąt, obszar na płn.-zach.

50 7035 Atlantyku zawarty między Florydą, Bermudami i Puerto Rico; znikanie samolotów i statków na tym obszarze przypisuje się często jakimś tajemniczym potęgom a. wyprawom z kosmosu; spopularyzowany przez książkę The Bermuda Triangle (1974) Charlesa Berlitza i przez sensacyjną prasę popularną.] Bermuda-háromszög [A Bermuda-háromszög, vagy más néven az Ördög-háromszöge egy terület neve az Atlanti-óceánon, ami repülőgépek és hajók különös eltűnéséről vált ismertté. Az eltűnésekkel kapcsolatos dokumentációk hiányossága miatt sokan paranormális és természetfeletti jelenségekben, vagy éppen földönkívüliek jelenlétével magyarázzák az eseteket, de született számos tudományos alapokon nyugvó magyarázat is. A legkevésbé ismert, de legracionálisabb alapokon álló elmélet (Lawrence David Kusche) szerint maga a rejtély nem létezik, a Bermuda-háromszög csupán a tengerész legendák megszokott változatainak egyike, melyet néhány író fantáziája nagyított fel és tett ismertté világszerte. Földrajzilag a háromszöget Bermuda szigete, Puerto Rico és Miami rajzolja ki.] trójkąt kreślarski [zob. ekierka] háromszögvonalzó, derékszögvonalzó trójkąt (małżeński) szerelmi háromszög trójkąt nawigacyjny [przyrząd służący do wykreślania kursów i namiarów na mapie morskiej] navigációs háromszög trójkąt nieforemny egyenlőtlenoldalú háromszög; általános háromszög trójkąt nierównoboczny egyenlőtlen oldalú háromszög trójkąt odblaskowy, ostrzegawczy [trójkąt z odblaskowego tworzywa, ustawiany na drodze za zepsutym pojazdem, aby zapobiec wypadkowi] közúti elakadásjelző háromszög (fényvisszaverő figyelmeztető háromszög) trójkąt ostrokątny [trójkąt, którego wszystkie kąty są ostre] hegyesszögű háromszög trójkąt paralaktyczny [sferyczny kąt na sklepieniu nieba, którego wierzchołkami są: zenit, biegun nieba i badane ciało niebieskie] parallaktikus háromszög trójkąt pitagorejski [trójkąt prostokątny o bokach, których długości wyrażone są liczbami naturalnymi] pitagóraszi háromszög trójkąt prostokątny [trójkąt, którego jeden z kątów wewnętrznych jest prosty] derékszögű háromszög [Egy belső szög és a hozzátartozó külső szög összege mindig 180, tehát együtt egyenesszöget alkotnak. Ezek más néven kiegészítő szögek, ugyanis két olyan szöget, amelyek együttesen egyenesszöget alkotnak, azokat kiegészítő szögeknek nevezzük.] trójkąt rozwartokątny [trójkąt, którego jeden z kątów jest rozwarty] tompaszögű háromszög trójkąt równoboczny [trójkąt, którego każdy bok jest innej długości, to trójkąt różnoboczny] egyenlő oldalú v. szabályos háromszög trójkąt równoramienny egyenlő szárú háromszög trójkąt różnoboczny általános v. egyenlőtlen oldalú háromszög trójkąt rysunkowy [zob. ekierka] háromszögvonalzó, derékszögvonalzó trójkąt sferyczny [część powierzchni kuli ograniczona łukami trzech kół wielkich] szférikus háromszög; gömbháromszög trójkątny, -a, -e; trójkątowy, -a, -e háromszög (alakú), háromszögletű, háromszögű, háromélű, háromsarkú trójkolorowo háromszínűen trójkolorowy, -a, -e [mający trzy kolory] trikolór, háromszínű trójkolorowa szarfa háromszínű szalag trójkołowiec háromkerekű motor v. gépkocsi trójkołowy, -a, -e [mający trzy koła, poruszający się na trzech kołach] háromkerekű trójkondygnacyjny, -a, -e háromszintes trójkowicz (pot. uczeń trójkowy) (közb.) hármas v. közepes tanuló trójkowy, -a, -e három-, hármas trójelementowy, -a, -e [składający się z trzech elementów] háromelemes; három elemből álló trójlistek (növ.) hármas levél trójlistek koniczny a lóhere hármaslevele trójlistkowy, trójlistny, -a, -e [1. mający trzy listki; 2. mający kształt listka składającego się z trzech części] háromlevelű

51 7036 trójlufka [strzelba myśliwska o trzech lufach] (vadászat) háromsörétes vadászpuska trójmasztowy, -a, -e [o statku: mający trzy maszty] háromárbócos trójmasztowiec háromárbócos hajó trójmecz [zawody rozgrywane między trzema drużynami] hármas mecs, hármas találkozó trójmian [mat. suma trzech jednomianów] (mt.) trinom, polinom trójmiasto [1. zespół trzech miast położonych blisko siebie, połączonych wspólną komunikacją; 2. zespół trzech miast położonych blisko siebie, połączonych wspólną komunikacją] háromváros (Gdynia, Sopot, Gdańsk) Trójmiasto [potocznie: nazwa zespołu miejskiego tworzonego przez Gdańsk, Gdynię i Sopot] Trójmiasto (Gdynia, Sopot, Gdańsk) trójmiejski, -a, -ie háromvárosi trójnasób háromszorosan trójniak [miód pitny, w którym na jedną część miodu przypadają dwie części wody] hároméves méhser trójnóg [1. sprzęt o trzech nogach; 2. zob. statyw] háromláb; háromlábú szék v. állvány trójnożny, -a, -e; trójnogi, -ia, -ie [o sprzętach, przedmiotach: mający trzy nogi] háromlábútrójnóg [1. sprzęt o trzech nogach; 2. zob. statyw] (stołek) háromlábú szék; (podstawa) háromlábú állvány trójpalczasty, -a, -e [1. o kończynach: zakończony trzema palcami; 2. mający trzy wyraźnie wystające części; 3. o zwierzęciu: mający kończyny o trzech palcach] háromujjú, hármas ujjazatú trójpasmowy, -a, -e [1. mający trzy pasma (linie, pasy, wstęgi); 2. zob. trzypasmowy] háromsávos trójplatowiec háromfedelű repülőgép, triplán trójpolowy, -a, -e három táblás, három szakaszos trójpolówka [dawny system uprawy roli podzielonej na trzy pola, uprawiane na przemian] háromnyomásos v. háromtáblás gazdálkodás v. gazdaság trójprzęsłowy, -a, -e (műsz) háromfesztávú trójprzymierze [1. tajny układ pomiędzy trzema państwami: Cesarstwem Niemiec, Królestwem Włoch i C.K. Austro- Węgrami zawiązany 20 maja 1882 r.; 2., państwa centralne, tajny sojusz polityczno-wojskowy Niemiec, Austro- Węgier i Włoch, podpisany 20 maja 1882 z inicjatywy kanclerza II Rzeszy O. von Bismarcka. Przewidywał pomoc sojuszników w razie niesprowokowanego ataku Francji lub Rosji na któregokolwiek z sygnatariuszy. Układ był odnawiany w 1887, 1892, 1902, Formalnie przetrwał do 1915, tj. do momentu przystąpienia Włoch do wojny po stronie ententy.] hármasszövetség, központi hatalmak trójramienny, -a, -e háromágú (świecznik trójramienny: háromágú gyertyatartó) trójskok [konkurencja lekkoatletyczna polegająca na trzech następujących po sobie skokach za pomocą odbicia z jednej nogi] hármasugrás Trójskrzyn, kroton (Codiaeum) [rodzaj roślin z rodziny wilczomleczowatych. Należy do niego 16 gatunków krzewów występujących na wyspach Pacyfiku i w Azji południowo-wschodniej. Niektóre gatunki, zwłaszcza trójskrzyn pstry Codiaeum variegatum należą do najpopularniejszych roślin doniczkowych. Nazwa handlowa "kroton" stosowana w odniesieniu do trójskrzyna pstrego jest niefortunna, bowiem myli się z rodzajem Croton też z rodziny wilczomleczowatych, którego przedstawiciele spotykani są w całej strefie równikowej.] Csodacserje, Kroton (Codiaeum v. Codiaeum variegatum) [Dúsan elágazó akár 1-1,5 méter magasra megnövő cserje. Szépségét gyönyörű formás színes levelei adják, amelyek a keskenytől a tojásdadig minden formában megtalálhatók. Feltűnően színes és formás leveleivel kivívta a növénybarátok szeretetét ez a trópusi cserje. Sajnos nem a legkönnyebben nevelhető növények közé tartozik, ezért csak akkor vállalkozunk nevelésére, ha otthonunk elég világos, és egyenletes a hőmérséklet.] trójstronny, -a, -e [1. działający z trzech stron; 2. taki, w którym biorą udział trzy strony] háromtagú, háromoldalú trójstronna komisja háromtagú bizottság trójstronne porozumienie háromoldalú megállapodás trójścienny, -a, -e [mający trzy ściany] háromfalú, hármas oldalú

52 7037 trójtlenek [związek chemiczny, którego cząsteczka składa się z trzech atomów tlenu z jednym atomem lub z kilkoma atomami innego pierwiastka (vegyt.) trioxid trójtlenek arsenu, Tlenek arsenu(iii) (As 2 O 3, dawniej: trójtlenek arsenu, popularnie: arszenik) [nieorganiczny związek chemiczny, tlenek arsenu na III stopniu utlenienia; arszenik] arzenolit (névváltozata: arzénvirág), [arzénoxid a szabályos kristályrendszerben kristályosodik. Az egyszerű oxidok ásványcsoportjának tagja.] trójwartościowy, -a, -e háromvegyértékű trójwiersz [1. zwrotka o trzech wierszach; 2. wyjątek z dłuższego utworu liczący trzy wiersze] (ir.) terzina (vagy tercina) (olasz) ötöd- vagy hatodfeles jambusokból álló, a strófákat összekötő rímképletű, háromsoros versszak trójwierszowy, -a, -e (ir.) terzinatrójwodorek azotu ammónia, nitrogén-hidrid, HN 3 trójwodorek fosforu foszfor-hidrid, PN 3 trójwymiarowość háromértékűen, háromdimenziósan trójwymiarowy, -a, -e [1. mający trzy wymiary: długość, szerokość i wysokość; 2. dający złudzenie, że przedstawiane, np. w filmie, przedmioty lub obrazy mają trzy wymiary] háromértékű, háromdimenziós; (inf.) 3D [three dimensional], 3 dimenziós, térbeli trójząb [1. broń podobna do wideł, mająca trzy metalowe zęby; 2. mit. gr.-rzym. trójzębna laska zakończona z jednej strony trzema zębami, stanowiąca godło Posejdona i Neptuna] háromágú szigony trójzębny, -a, -e háromfogas, háromfogú trójzmianowy, -a, -e (zob. trzyzmianowy) háromműszakos trójżagłówka három vitorlás (hajó v. csónak) trubadur [fr. troubadour: średniowieczny poeta i śpiewak wędrujący po dworach południowej Francji] (fr.) trubadúr; udvari, nemesi dalnok a XI-XIII. században Nyugat-Európában; (átv.) lovag, lovagias udvarló trubadurski, -a, -ie (fr.) trubadúrtrubadurzy [fr. troubadour 'trubadur' ze st.prowans. trobador 'jp.' od trobar 'tworzyć (wiersze, pieśni)'; poeci, a zarazem kompozytorzy i śpiewacy, często ze stanu rycerskiego, działający od XI do końca XIII w., gł. w Prowansji (płd. Francja) i płn. Włoszech, uprawiający poezję liryczną o kunsztownych miarach i rymach, zwł. miłosną] (fr.) trubadúrok truchcik ügetés, poroszkálás, baktatás truchleć (truchleje) [drętwieć z przerażenia] porladni, szétporlik, szétmálik; korhadni; ájuldozni, megdermedni, kővé válni; reszketni, remegni; félni, rettegni truchleć ze strachu a félelemtől megdrmed v. kővé válik truchło [1. posp. o człowieku starym, niedołężnym; 2. daw. ciało zmarłego] korhadék, rothadék; (átv.) hulla trucht [1. bieg konia, rzadziej innego zwierzęcia, pośredni między stępem a kłusem; 2. bieg drobnymi kroczkami] ügetés trucht tatarski tatárügetés truchtać (dyrdać, iść, spieszyć, udawać się, zmierzać) ügeni, ügetve lovagolni, menni, sietni; törekedni truciciel [1. ten, kto truje lub otruł kogoś; 2. zakład przemysłowy, komunalny itp. zanieczyszczający środowisko naturalne], trucicielka méregkeverő (ffi/nő) truciciel środowiska környezetszennyező trucicielski, -a, -ie méregkeverőtrucicielstwo méregkeverés trucie mérgezés trucie alkoholem szesz- v. alkoholmérgezés trucie gazem gázmérgezés trucizna [1. substancja, która może zakłócić funkcje życiowe organizmu, a nawet spowodować śmierć; 2. coś, co działa szkodliwie na zdrowie fizyczne lub na psychikę człowieka] méreg; (átv.) bosszúság, keserúség, elrontás, méreg trucizna działa a méreg hat truć (truję, truje) [1. zabijać za pomocą trucizny; 2. dawać złe jedzenie, powodujące chorobę przewodu pokarmowego; 3. zanieczyszczać środowisko naturalne; 4. pot. wywoływać niepokój, obawę; 5. pot. natrętnie prosić; 6. lekcew. mówić długo i rozwlekle lub zamęczać kogoś wielokrotnym powtarzaniem czegoś; też: narzekać] mérgezni, megmérgezni; (átv.) elrontani, megmérgezni, megrontani, elpusztítani, ölni truć komu życie megkeseríti vkinek az életét truć potrawą étellel megmérgezni truć umysły értelmet megmérgezni, gondolatot megölni truć się [1. zażywać truciznę; 2. powodować u siebie chorobę przewodu pokarmowego, jedząc niezdrowe potrawy; 3. pot. zadręczać się] megmérgezi magát; (átv.)

53 7038 aggódni, árt magának, bosszankodni, mérgelődni trud [1. ciężka praca, wielki wysiłek; 2. niewygoda lub ciężkie warunki panujące gdzieś] nehéz v. fáradságos munka, fáradtság, fáradozás; vesződség, erőfeszítés, erőltetés, gürcölés Truda, Trudka a Gertrúd beceneve trudnić się (trudnię się) [zajmować się czymś, zwłaszcza zarobkowo] (czym) foglalkozni (vmivel), dolgozni, ellátni vmit; vezetni, irányítani, elintézni, folytatni, űzni trudnić się bednarką bognármesterséget űzni trudnić się gospodarstwem gazdálkodni trudnić się handlem kereskededést folytatni v. űzni; kereskedni; kereskedelemmel foglalkozni trudnić się hodowaniem koni lótenyésztéssel foglalkozni trudnić się kupiectwem kereskedéssel foglalkozni trudnić się lichwą uzsorát űzni; uzsoráskodni trudnić się nauczaniem tanítással foglalkozni trudnić się rzemiosłem kézműiparral v. kisiparral foglalkozni trudnić się rybołówstwem halászni trudno nehezen, bajosan, aligha, fáradtságosan, üggyel-bajjal; sajnos, hiába (nem fokozható), mit tegyünk trudno bym ci wierzył hiába akarok hinni neked trudno domyć ręce po pracy nehéz tisztára mosni a kezet munka után trudno jest pytać po polsku nehéz lesz lengyelül kérdezni trudno mu było udźwignąć ten ciężar nehéz volt (neki) ezt a terhet felemelni trudno o coś nehéz vmit szerezni trudno o dobre mieszkanie nehéz jó lakást szerezni trudno o posadę bajos állást szerezni trudno osiągalny cel nehezen elérhető cél trudno przeciew wodzie płynąć nehéz az ár ellen v. az árral szemben úszni trudno przekładalna poezja nehezen fordítható versek trudno się domyślić nehéz kitalálni trudno spamiętać tyle nazwik nehéz ennyi nevet észben tartani trudno z nim dojść do ładu nehéz vele megegyezni v. megállapodni trudno z nim wytrzymać nehéz vele bírni v. kibírni trudno z wilka uczynić barana (nehéz farkasból bárányt csinálni) bajos a farkast báránnyá változtatni trudno znieść takie zimno nehéz elviselni ilyen hideget trudności nehézségek trudności gospodarcze gazdasági nehézségek trudności językowe nyelvi nehézségek trudności piętrzą się a nehézségek tornyosulnak trudności płatnicze fizetési nehézségek trudności przejściowe átmeneti nehézségek trudności w oddychaniu nehéz légzés trudność [1. to, co jest trudne, uciążliwe; 2. komplikacja, przeciwność, przeszkoda; 3. właściwość tego, co jest trudne] nehézség, fáradtság, akadály, gát; bökkenő, viszontagság trudność oddychania nehéz légzés, légzési nehézség trudność pracy munka nehézsége trudność w połykaniu nyelési nehézség trudność zadania a feladat nehézsége trudny, -a, -e [1. taki, którego zrobienie lub osiągnięcie wymaga wysiłku; 2. niełatwy do zrozumienia; 3. o człowieku: nieprzystępny, oporny; 4. o charakterze: przykry, uciążliwy; 5. w odniesieniu do jakiejś sytuacji, sprawy: kłopotliwy] nehéz, fáradtságos, fáradságos, bajos, súlyos, komoly trudna droga fáradságos v. nehéz út trudna młodzież, trudne dziecko [młodzież, dziecko sprawiające kłopoty wychowawcze] nehéz ifjú; nehéz gyerek trudna rada nehéz tanácsot adni trudna rada; nie da rady nincs mit tenni, nincs más megoldás, ez van trudna sprawa nehéz ügy, bajos dolog trudna sprzedaż akadozó eladás trudna sytuacja nehéz helyzet Trudne Czasy, Chwile [właściwe czasy ostateczne, w których będzie takie zgorszenie, jakiego nie było jeszcze na świecie. Zdaje się, że wstęp do tych czasów już się rozpoczyna, bo dużo mamy pogardzania wiarą, fałszywej pobożności, zgorszenia, zaniku miłości, nieposłuszeństwa rodzicom itd.] nehéz idők [Amikor megkérdezték a tanítványok az Urat, hogy milyen jele lesz az ő eljövetelének és a világ végének, akkor Jézus ezzel kezdte a mondandóját: Meglássátok, hogy valaki el ne hitessen titeket (vö. Mt 24,4). Ez mindjárt felhívja a figyelmünket arra, hogy az utolsó idő egyik legjellegzetesebb vonása a hitetés lesz. Ez nemcsak a politikai csatározásban fog megnyilvánulni, hogy tömegeket fognak ígéretekkel és más eszközökkel befolyásolni,

54 7039 hanem ez a vallás területére is érvényes, mert Jézus azzal folytatta, hogy: Sokan jönnek majd az én nevemben, akik ezt mondják, én vagyok a Krisztus, és sokakat elhitetnek (Mt 24,5). Krisztus nevében és Krisztus helyére állva megy végbe a legnagyobb elhitetés, mert azt senki sem gondolná, hogy ilyen módon ez megtörténhet. Pál apostol ezt írja erre vonatkozóan Timóteusnak: Azt pedig tudd meg, hogy az utolsó napokban nehéz idők állnak be. Mert lesznek az emberek magukat szeretők, pénzsóvárgók, kérkedők, káromkodók, szüleik iránt engedetlenek, hálátlanok, tisztátalanok, szeretet nélkül valók, kérlelhetetlenek, rágalmazók, mértéktelenek, kegyetlenek, a jónak nem kedvelői. Árulók, vakmerők, felfuvalkodottak, inkább a gyönyörnek, mint Istennek szeretői; kiknél meg van a kegyesség látszata, de megtagadják annak erejét. És ezeket kerüld (2Tim 3,1-5). Annyira megdöbbentő ez a felsorolás, hogy nem lehet napirendre térni fölötte, különösen az utolsó megjegyzésen, azon, hogy tömegek fogják magukon viselni a vallásosság látszatát, de annak erejét megtagadják; vagyis, az Isten parancsolatainak nem fognak engedelmeskedni (vö. Jn 14,21-24;1Jn 5,3). Tehát, az utolsó idők egyik jele a Szentírás szerint éppen a valódi megtérések nélküli vallásosság elterjedése lesz.] trudne położenie komoly v. nehéz helyzet trudne podjał zadanie nehéz feladatot vállalt magára trudne pytanie (vizsgán) fogas kérdés trudny do wymówienia nehéz kimondani; nehezen ejthető trudny poród nehéz szülés trudy podróży úti fáradalmak trudy wojenne háborús erőfeszítések trudzić (trudzę, trudzi) [1. narażać kogoś na trud, fatygę; 2. powodować zmęczenie] fáradni, fárasztani, bajlódni, gyötrődni, gyötörni, zaklatni, kimeríteni, untatni trudzić kogo fárasztani v. foglalkoztatni vkit trudzić nad czym bajlódni vmivel, gyötrődni vmin trudzić przy robocie munkával bajlódni, vmilyen dologban fáradozni trudzić się [1. robić coś z dużym wysiłkiem; 2. zajmować się, trudnić się; 3. trudzić, fatygować jeden drugiego] fáradni, fáradozni, bajlódni true color, 24-bit-per-pixel truecolor (ang.) true color [1. A számítógépes szakmában azoknak a VGA-grafikus kártyáknak a szokásos megnevezése, amelyek a 24 bites színmélység segítségével 16,7 millió különböző, a képernyőn egyidőben megjeleníthető színt képesek előállítani. Mivel a színek ilyen nagy választékából gyakorlatilag minden színárnyalatot elő lehet állítani, ezt az eljárást valós színű ábrázolásnak illetve angolul True Color - nak nevezik bites (True Color) színmélység] TrueType [format fontów wymyślony przez firmę Apple jako antidotum na PostScript (za który trzeba było płacić), stosowany na komputerach Macintosh od 1991 obecnie rozpowszechniony na wszystkich platformach komputerowych na równi z fontami Type 1. Znaki w TrueType opisane są za pomocą krzywych Béziera tylko drugiego stopnia, jednak jest to format znacznie bardziej skomplikowany technicznie. Daje za to większe możliwości szczególnie pod względem jakości wyświetlania na ekranie monitora.] TrueType [vektoros betűkészlet-formátumot az 1980-as évek végén fejlesztette ki az Apple Inc. az Adobe PostScript Type 1-es betűkészlet-formátumának versenytársául. A modern grafikus felületek betűkészleteinek és betűkészlet-formátumainak (Apple Advanced Typography, Graphite és részben az OpenType) alapja.] trufla [1. grzyb o podziemnych, kulistych owocnikach, uważany za ekskluzywny przysmak; 2. czekoladka wypełniona spoistą, suchą masą o smaku rumowym] szarvasgomba Trufla (Tuber) [rodzaj jadalnych grzybów należący do workowców. Trufle to grzyby podziemne mikoryzowe występujące na prawie wszystkich kontynentach. Rosną cm pod ziemią i współżyją z korzeniami drzew (najczęściej dębu, lipy, topoli, wierzby).] szarvasgombák (Tuber spp.) trufla letnia (Tuber aestivum Vittad. 1831) - gatunek wymarły Nyári szarvasgomba - Tuber aestivum Vittadini trufla biaława (Tuber borchii Vittad. (1831= T. albidum) - gatunek rzadki trufla czarnozarodnikowa (Tuber melanosporum Vittad. 1831) -brak informacji o wyst. - Périgordi fekete szarvasgomba, francia szarvasgomba - Tuber melanosporum Vittadini trufla czerwona (Tuber rufum Pico) - brak informacji o wyst. trufla wydrążona (Tuber excavatum Vittad. = T. mesentericum) - gatunek wymierający - Kátrányszagú szarvasgomba - Tuber mesentericum Vittadini

55 7040 trufla omszona (Tuber puberulum Berk. et Br.) - brak informacji o wyst. trufla zimowa (Tuber brumale Vittad. 1831) - brak informacji o wyst. - Téli szarvasgomba - Tuber brumale Vittadini trufla zwyczajna v. jadalna fekete szarvasgomba isztriai szarvasgomba (Tuber magnatum) Nagyspórás szarvasgomba - Tuber macrosporum Vitt. Fehér szarvasgomba - Choiromyces meandriformis Vitt. Homoki szarvasgomba - Mattirolomyces terfezioides (korábban: Terfezia terfezioides) truflowy, -a, -e szarvasgombatruizm [banał, komunał] truizmus; közhely, köznapiság, elcsépeltség truistyczny, -a, -e banális, elcsépelt trująco mérgesen, mérgezően trujący, -a, -e mérgező, mérges trująca domiszka mérges keverék trujące gazy mérgező gázok, mérges gázok trujące grzyby mérges gombák trukczasz (stolnik nadworny) (dawno, hist) pohárnok trukczaszy (ob. Strukczaszy) (dawno, hist) pohárnokok trumienka kis koporsó trumienny, -a, -e koporsó-, síritrumienne wieko koporsófedél trumna [1. skrzynia z zamykanym wiekiem, do której kładzie się ciało zmarłego; 2. pot. o samolocie lub statku, którym podróżowanie grozi katastrofą] koporsó trumniaki [1. w latach 50 nazwa balerinek wytwarzanych domowym sposobem z białych tenisówek. Trzeba było odciąć część tenisówki z dziurkami, obszyć czarną tasiemką i przemalować całość na czarno. Na pomysł taki wpadła Barbara Hoff, redaktorka działu mody w Przekroju. 2. tekturowe buty w których chowało się zmarłych w czasach PRL-u. 3. buty popularne w latach 50. Były to przerobione domowym sposobem białe tenisówki, z których wycinało się środkową część z dziurkami i sznurówkami, obszywało czarną tasiemką i malowało na czarno tuszem do rysunków technicznych. Buty takie, na łamach tygodnika Przekrój, zaproponowała czytelniczkom Barbara Hoff. Nazwa trumniaki nawiązywała do tekturowych butów, w jakich chowało się w ówczesnych czasach zmarłych. Prawdopodobnie nazwę tę butom przypisała Stefania Grodzieńska w jednym ze swoich felietonów o Alicji.] (daw) cipőfajta trumniaki trumniarski, -a, -ie [przymiotnik od: trumniarz] koporsókészítő-, temetkezésitrumniarz [rzemieślnik wyrabiający trumny] koporsókészítő truncation (obcięcie, obcinanie) (ang.) truncation [szavak végének (esetleg elejének) csonkolása az adatbázisok esetében használt keresőkérdéseknél (pl. a * vagy a $ "joker" karakterrel); így lehet a ragozott, képzett, ill. összetett szavakat egyszerűen lekeresni] trunek (napój alkoholowy) itóka, ital, szeszes ital trunek chłodzący hísítő ital trunek odurzył az ital megrészegített, mámorossá tett, elkábított trunki orzeźwiające frissítő, felfrissítő italok trunkowy, -a, -e 1. dotyczący trunku; 2. taki, który często pije alkohol] ital-, itóka-, italos, iszákos trup [1. zwłoki; 2. ciało padłego zwierzęcia; 3. pogard. całkowicie zniszczony przedmiot, urządzenie, najczęściej pojazd mechaniczny] hulla, holttest, tetem trupa [1. fr. troupe 'gromada; banda; jw.; oddział wojska'przest. zespół aktorów teatru a. artystów cyrku; 2. dawny zespół artystów teatralnych lub cyrkowych, zwłaszcza wędrowny; 3. Truppa. W Dykcjonarzyku teatralnym z r czytamy pod tym wyrazem: U nas każda truppa ma swego antreprenera. W innych krajach a szczególniej w stolicy Francyi, Towarzystwa same rządzić się zwykły ] (fr.-ném.) trupp; társulat; színházi v. cirkuszi társulat; csapat, színtársulat

56 7041 trupa artystyczna színtársulat trupa liliputów [Pod nazwą "Trupa Liliputów" w latach 50. XX wieku występowała w Izraelu rodzinna trupa Ovitzów, siedmiorga żydowskich liliputach, którzy przeżyli piekło Auschwitz] törpékszíntársulata, liliputi színház, törpék csapata trupa wędrowna vándortársulat trupek kis hulla v. tetem trupi, -ia, -ie hulla-, holt-, haláltrupia bladość halálsápadtság trupia czaszka [1. czaszka nieokryta mięśniami i skórą; 2. rysunek lub inne wyobrażenie tej czaszki, pojmowane jako symbol śmierci] koponya (koponya); a halott koponyája; halálfej trupia głowa [duża ćma mająca na ciemno owłosionym tułowiu jasną plamę] halálfej; (ćma) halálfejes pillangó trupia główka (Zmierzchnica trupia główka) [duża ćma mająca na ciemno owłosionym tułowiu jasną plamę] halálfejes pillangó (Acherontia atropos Ochs.) [a pikkelyes szárnyuak rendjébe, a szendderek családjába tartozó lepkefaj] trupiarka hullamosó és öltöztető asszon; hullaszállító kocsi trupiarnia [1. pot. kostnica; 2. posp. miejsce, w którym przebywają starzy ludzie] hullakamra, hullaház, halottas ház; halottaskamra; ravatalozó trupiarnia przy szpitalu kórházi hullakamra v. hullaház trupieszeć hullává lenni; elporladni, elkorhadni trupio a. trupio blady [jak trup lub jak u trupa] hullafehér, halálsápadt, holtsápadt truposz, truposzczak (pot. trup) hulla, tetem trusia [1. pot. królik; 2. pot. człowiek bojaźliwy, cichy, milczący; 3. pot. o kimś, kto udaje cichego, skromnego] nyuszi; (átv.) félénk, gyáva ember truskawka, truskawki [1. roślina o dużych, ząbkowanych na brzegach liściach i czerwonych, aromatycznych owocach; też: owoc tej rośliny; 2. inaczej zwana poziomka ananasowa (Fragaria x grandiflora), bylina z rodzaju poziomek, powstała w połowie XVIII w. Ze skrzyżowania poziomki wirginijskiej i poziomki chilijskiej. W Polsce najczęściej są uprawiane następujące odmiany: kama, honeoye, kent, senga sengana, dukat, elsanta, marmelada. Owoce smaczne, znacznie większe niż u gatunków wyjściowych, bogate w witaminy i składniki mineralne, które spożywa się na surowo oraz przetwarza na soki, dżemy i konfitury. Truskawka jest popularna w różnych częściach świata, Polska należy do liczących się jej producentów.] földieper, eper; szamóca truskawka ananasowy ananászeper truskawki oranżeryjne melegházi eper trust [wym. trast, trust] [wielkie przedsiębiorstwo monopolistyczne powstałe z połączenia przedsiębiorstw tej samej branży] (ang.) tröszt; (közg.) azonos v. rokon iparágak szerződéses egyesülése a termelés és piac racionalizált kihasználása céljából (miáltal a tröszt monopolisztikus helyzetbe kerül és diktálni tudja az árakat); a kapitalista monopóliumok egyik fajtája, amelyben a beletartozó vállalatok elvesztik kereskedelmi és termelési önállóságukat és egységes irányítás alá kerülnek; a szocialista gazaságban: az azonos termelési v. kereskedelmi ághoz tartozó vállalatok egyesülése, ill. ezek központi szervezete trust bankowy banktröszt trust finansowy pénzügyi tröszt trust inwestycyjny beruházási tröszt trust naftowy petróleumtröszt, naftatröszt trust przemysłowy ipari tröszt trust stalowy acéltröszt TRUSTe [niedochodowa (non-profit) organizacja z siedzibą w San Francisco, założona w 1997 r. przez Electronic Frontier Foundation (EFF) i CommerceNet Consortium. Jej misją jest promowanie problematyki poufności w Internecie. Pieczątka TRUSTe, znana jako "trustmark", oznacza, że dana witryna stosuje się do zasad ochrony informacji przekazanej jej przez jej użytkowników.] - TRUSTe [1. független nonprofit szervezet, amely az interneten megadott személyes információk védelmén alapul. 2. A TRUSTe egyfüggetlen nonprofit szervezet, melynek saját maga által meghatározott célja, hogy az egyének és a különböző szervezetek között a személyes adatok és információk tiszteletben tartásán alapuló kapcsolat jöhessen létre. A TRUSTe erre a korrekt információs gyakorlatok reklámozásával törekszik. Az áruházak akkor tehetik fel a webhelyükre a TRUSTe minősítő pecsétjét, ha betartják a szigorú előírásokat például a panaszok, viták rendezésére és a személyes adatok felhasználására vonatkozóan.]

57 7042 Trusted Platform Module (TPM) [standard układu scalonego (nazywany jest tak również sam układ) opracowany przez Trusted Computing Group. Obowiązuje wersja specyfikacji TPM 1.] TPM (Trusted Platform Module) [Specifikáció mobil számítógépek adatainak védelmére, ahol egy chipben vannak tárolva a hozzáférési jelszavak.] trustowy, -a, -e tröszttruś (zob. trusia w zn. 1.) nyuszi truteń [1. samiec pszczoły miodnej; 2. pot. ktoś, kto nie pracuje i żyje cudzym kosztem] hereméh, (átv.) here, ingyenélő, élősdi ffi trutka [pot. trucizna wymieszana z pokarmem, wykładana dla trucia zwierząt wyrządzających szkody; też: porcja tej trucizny] méreg; mérgezett csalétek, légypapír trutka na szczury patkányméreg trutowy, -a, -e hereméh-, (átv.) heretruty, -a, -e megmérgezett trwać [1. istnieć lub odbywać się przez pewien czas; 2. pozostawać bez zmiany w pewnej pozycji lub sytuacji; 3. pozostawać przy kimś; 4. obstawać przy czymś] tartani, eltartani (idő); folyni; kitartani trwać (nadal) folytatódni trwa spadek kursu az árfolyam esése folytatódik trwa wzrost kursu az árfolyam emelkedése folytatódik trwać na posterunku kitart az őrhelyén trwać przy swoim (átv.) nem tágít; kitartani trwać w milczeniu hallgatásba merülni trwać w uporze makacs, önfejű marad; makacskodni trwale tartósan, állandóan, folyton, maradandóan trwalnikowy, -a, -e rozsdagombatrwała [1. pot. trwała ondulacja; 2. rodzaj zabiegu fryzjerskiego mającego na celu nadanie nowego kształtu włosom. Przy pomocy środków chemicznych struktura włosa zostaje zmieniona i dzięki temu nowa fryzura utrzymuje się dłużej. Taką metodą uzyskuje się zwykle loki i fale.] tartós hullám, dauer trwała ondulacja dauer; tartós hullám trwałość tartósság, állandósság, maradandóság, kitartás, szilárdság, erősség trwałość barwnika [odporność barwnika materiału włókienniczego który chroni przed różnymi efektami pojawiającymi się w produkcji oraz podczas praktycznego użytkowania.] színtartóság [Egy kelme fontos tulajdonsága abból a szempontból, hogy a színét mennyire tartja meg a feldolgozás és a használat során bekövetkező különböző hatásokkal szemben.] trwałość betonu a beton szilárdsága trwałość owocu a gyümölcs tartóssága trwałość przyjaźni a barátság állhatatossága trwały, -a, -e [1. istniejący przez dłuższy czas lub nieulegający szybkim zmianom; 2. zdatny do użytku przez dłuższy czas] maradandó, időálló, tartós, állandó; erős; (növ.) évelő; (med) (stacioner) maradandó, nem változó; helyhez kötött; állandósult állapotú; értékálló trwała lekka laza dauer trwała mocna erős dauer trwała ondulacja [zabieg fryzjerski polegający na takim sfalowaniu lub skręceniu włosów, żeby nie uległy szybkiemu rozkręceniu] tartós hullám, dauer trwała piankowa habdauer trwała przyjaźń tartós barátság trwała tkanina tartós, erős kelme trwała utrata słuchu maradandó hallásveszteség trwała ziołowa kímélő dauer trwałe uszkodzenie słuchu tartós halláskárosodás trwały materiał tartós v. erős anyag trwały pokój tartós béke trwały zapach tartós illat trwanie tartam, időtartam, fennállási idő; tartás, eltartás trwoga [silny strach] rettegés, nyugtalanság, félelem, ijedtség, rémület, izgalom, riadalom, aggódás, szorongás trwoga na niego pada ijedtség vesz rajta erőt; rémületbe esni trwoga wojenna háborús félelem v. riadalom trwoniciel pazarló, tékozló ffi trwoniciel pieniędzy költekező v. pazarló ffi trwoniciel rodzinnej fortuny családi szerencsét elpazarló ffi trwonić [marnować, marnotrawić] pazarolni, tékozolni, eltékozolni; elpazarolni, fecsérelni, elfecsérelni, pocsékolni trwonić pieniądze pénzt pazarolni v. pocsékolni; herrdálni v. elherdálni a pénzt

58 7043 trwonienie pazarlás, tékozlás, pocsékolás trwożliwy, -a, -e [1. taki, który się łatwo trwoży; 2. wyrażający trwogę] rettegő, szorongó, félénk, ijedős trwożliwie rettegve, szorongva, félénken, bátortalanul trwożliwość rettegés, szorongás, félénkség, ijedtség, bátortalanság trwożliwy, -a, -e [1. taki, który się łatwo trwoży; 2. wyrażający trwogę] félénk, bátortalan, ijedt, nyugtalan trwożny, -a, -e [1. odczuwający trwogę; 2. zob. trwożliwy w zn. 2.] félénk, aggódó, ijesztő, rémületet keltő trwożyć (trwożę, trwoży) [przejmować trwogą] félni, ijedni, rémülni, aggódni, izgulni, nyugtalankodni, ijeszteni, rémíteni, izgatni trwożyć kogo czym ijeszteni vkit vmivel trwożyć się [1. odczuwać trwogę; 2. bać się o kogoś, o coś] félni, megijedni, megrémülni, aggódni, megijeszteni, megrémülni trwoży się serce a szív reszket v. aggódik trwożyć się czym félni vmitől; aggódni vmi miatt tryb [1. procedura; 2. obracające się koło o zębatym brzegu, będące częścią niektórych mechanizmów; 3. kategoria gramatyczna służąca do wyrażenia za pomocą form czasownika stosunku osoby mówiącej do treści zdania; 4. durowa lub molowa odmiana każdej tonacji, skali, gamy lub każdego akordu] mód; életforma, életmód; szokásmód, (bieg) menet, futam, folyamat, rendszer; (gram) mód, igemód; (inf.) üzemmód tryb asynchroniczny [Metoda transmisji, w której odstępy czasu między znakami nie muszą być takie same. Bity początku i końca mogą zostać dodane do transmitowanych sygnałów w celu skoordynowania przesyłania znaków.] (inf.) aszinkron üzemmód v. aszinkron átviteli mód tryb awaryjny (ang. safe mode) [tryb pracy systemu operacyjnego w przypadku wystąpienia nieprawidłowości, umożliwiający przywrócenie kontroli nad maszyną i usunięcie usterki. Większość sterowników nie jest wczytywana, aby możliwe było zlokalizowanie i usunięcie problemów funkcjonowania systemu.] (ang. safe mode) csökkentett mód tryb bezpośredni [(tryb, w którym komputer wykonuje instrukcję natychmiast po jej wprowadzeniu) - immediate mode] kapcsolt, on line üzemmód tryb doraźny (sądzenia), tryb postępowania doraźnego [postępowanie sądowe polegające na uproszczeniu procedury oraz natychmiastowym wydaniu i wykonaniu wyroku z wyłączeniem środków odwoławczych] rögtönbíráskodás, statárium, statáriális eljárás tryb egzekucyjny végrehajtási eljárás tryb interakcyjny, tryb konwersacyjny, konwersacja (angielskie interactive mode, conversational mode) [1. sposób pracy, najczęściej stosowany w przypadku komputerów osobistych, polegający na bezpośrednim kontrolowaniu przez użytkownika działań komputera. Użytkownik przekazuje maszynie do wykonania pojedyncze polecenia, korzystając z interfejsu graficznego lub znakowego i obserwując sposób ich wykonania podejmuje na bieżąco decyzje co do następnych działań. Przeciwieństwo trybu wsadowego. 2. inform. sposób działania programów komputerowych umożliwiający użytkownikowi wpływ na przebieg procesów obliczeniowych w trakcie ich trwania; przeciwieństwo trybu wsadowego] interaktív üzemmód; párbeszédes üzemmód tryb interaktywny (inf.) interaktív üzemmód tryb korbowy forgattyús hajtókerék tryb łączący (łac. coniunctivus, subiunctivus) [to tryb gramatyczny, występujący w wielu językach indoeuropejskich, służący do wyrażania życzeń, poleceń, emocji, możliwości, osądów, potrzeb oraz stwierdzeń przeciwnych aktualnym faktom. Użycie trybu jest zależne od zasad kierujących językiem. W języku polskim, funkcje trybu łączącego są podzielone między tryb przypuszczający oraz tryb rozkazujący.] (nyelvtan) kötőmód [az igemódok egyike, az indoeurópai nyelvekben a kijelentő mód mellett az egyik legjelentősebb igemód. Elnevezésének eredete a latin coniunctivus ( kötő, összekapcsoló ) vagy subiunctivus ( alávető, összefűző ) fordítása. Elnevezését onnan kapta, hogy általában az alárendelő összetett mondatok mellékmondataiban állva olyan cselekvést vagy történést fejez ki, amely a főmondat tartalmához vagy a mondatrészek közötti kapcsolat által kifejezett körülményhez kötődve annak alávetve nem tényszerű (bizonytalan, kétséges, lehetséges, valószínű, feltételezett, vélt, megkívánt stb.) jelleget ölt. Alárendelő mellékmondatokban, függő beszédben,

59 7044 illetve feltételes mondatok feltétel részében használatos.] tryb mollowy (muz) moll hangnem tryb niebezpośredni INDIRECT kikapcsolt, off line üzemmód tryb nieświadka (łac. imperceptivus, auditivus) [tryb gramatyczny, charakterystyczny dla język bułgarskiego, języka macedońskiego, języka tureckiego oraz (w pewnym stopniu) dla języka albańskiego. Tryb ten informuje o dystansie mówcy wobec wypowiadanej informacji. Najczęściej tryb ten bywa wykorzystywany do przekazywania informacji zaczerpniętej z "drugiej ręki", służy także do wyrażania wątpliwości wobec przytaczanej informacji.] nem tanú v. másodkéz mód tryb odwoławczy fellebbezési folyamat tryb orzekający (także: tryb oznajmujący, łac. indicativus) [1. tryb czasownika wyrażający obiektywny stosunek mówiącego względem wypowiadanej treści; 2. - podstawowy tryb w większości języków świata. Wyraża neutralny lub obiektywny stosunek mówiącego do podawanych faktów, również wskazuje, że użytkownik identyfikuje się z podawanymi przez niego faktami, lub uważa je za bardzo prawdopodobne. W trybie oznajmującym podawane są informacje w mediach, jest podstawowym trybem w narracji zarówno w języku mówionym, jak i pisanym. W mowie zależnej używa się go w celu obiektywnego przekazania czyjejś myśli. Przeciwieństwem trybu warunkowego jest (w języku polskim) tryb przypuszczający, w języku francuskim i niemieckim tryb łączący.] (gram) kijelentő mód [(latinul indicativus) az igemódok egyike, amely tényszerű közlést, állítást, illetve bekövetkezett, folyamatban lévő vagy a jövőben bekövetkező cselekvést, történést, állapotot fejez ki. Például: Tegnap későn jöttem haza. Péter éppen tanul. Holnap péntek lesz. A nyelvekben általában az alapértelmezés szerinti, leggyakrabban használt igemód: amennyiben az adott közlendő kifejezésére nem vonatkoznak egyéb nyelvtani szabályok, vagy nem áll rendelkezésre más igemód, minden esetben a kijelentő mód használható. Az indoeurópai nyelvekben viszont sok esetben, ha a közlendő valóságtartalma kétséges vagyis a közlő nem tekinti ténynek, a kijelentő mód helyett a kötőmód használatos. Azokban a nyelvekben, amelyekben a kötőmód (alaktanilag) nem létezik, ebben az esetben is leggyakrabban a kijelentő módot használják. A magyar nyelvben a kijelentő módnak jelen, múlt és jövő ideje van (a régi nyelvben több igeidő is létezett, azonban ezek mára kivesztek). Önálló igealakokkal azonban csak a jelen és a múlt idő rendelkezik; a jövő idejű alakokat a fog segédigével és a főnévi igenévvel lehet képezni (pl. menni fogok). Külön jövő idejű alakjai csupán a létigének vannak (leszek, leszel, lesz stb.), amely nyelvtörténetileg a lesz ige jelen idejű alakjaiból ered.] tryb oznajmujący [jęz. związek dwóch wyrazów, w którym oba wyrazy znajdują się zawsze w tym samym rodzaju, przypadku, liczbie i osobie; zob. też związek zgody] (lat.) indicativus; kijelentő mód, tryb postępowanie az eljárás módja tryb potencjalny (także łac. modus potentialis) [w językoznawstwie: tryb zbliżony to trybu życzeniowego, wyrażający możliwość zaistnienia jakiejś sytuacji (w sensie prawdopodobieństwa). Występuje w niewielu językach, m.in. w niektórych językach ugrofińskich. Przejawia tendencję do zanikania.] potenciális mód [Egyes nyelvekben szonoritáshierarchián alapuló hasonulási szabályok is vannak, például a finn potenciális mód.] tryb przyjmowania w poczet kandydatów tagjelöltek felvételi rendje tryb przypuszczający (łac. conditionalis) [jeden z podstawowych trybów w mowie, występujący w większości języków] nyelv. feltételes mód [az igemódok egyike, amely azt fejezi ki, hogy egy adott cselekvés, történés megvalósulása, illetve valaminek a létezése, állapota valamilyen feltételtől függ] tryb pytający kérdő mód [A kérdő mód rákérdez az ige által kifejezett cselekvésre, történésre, létezési állapotra, vagy érdeklődik felőle. A mondat kérdő módját beszédben általában csak a hangsúlyozás, írásban pedig a mondat végén lévő kérdőjel (?) jelzi. Az ige toldaléka bármilyen lehet (tárgyatlan, tárgyas, kijelentő, felszólító és feltételes is). Az ige alakja ugyanolyan, mint a kijelentő módban.] tryb przypuszczający, warunkowy (łac. conditionalis) [1. tryb czasownika wskazujący, że mówiący traktuje treść zdania nie jako rzeczywistą, tylko możliwą; 2. jeden z podstawowych trybów w mowie, występujący w większości języków. Wyraża przypuszczenie, wątpliwość, niezdecydowanie, wskazuje na zdystansowanie się mówcy od opisywanych przez niego faktów, Fakty opisane trybem warunkowym mogą być

60 7045 nierzeczywiste, hipotetyczne lub co najmniej wątpliwe. W wielu językach (np. angielski, niemiecki, polski) tryb przypuszczający służy do wyrażania życzeń i rozkazów w sposób grzeczny, np. ang. Would you..., pol. zrobiłbyś to? itp. Występuje w czasie teraźniejszym i przeszłym. W wielu językach tryb przypuszczający nie ma morfologicznej formy, a jedynie jest konstrukcją modalną, np, w jęz, angielskim I would/should have done that. W innych językach tryb morfologiczny, mimo że istnieje, ustępuje konstrukcjom omownym i modalnym, np, w języku niemieckim forma würde + bezokolicznik zastępuje coraz częściej formy I i II koniunktiwu.] (gram) feltételes mód [az igemódok egyike, amely azt fejezi ki, hogy egy adott cselekvés, történés megvalósulása, illetve valaminek a létezése, állapota valamilyen feltételtől függ.] tryb rozkazujący (łac. imperativus) [1. tryb czasownika wyrażający rozkaz, polecenie, życzenie lub przyzwolenie osoby mówiące; 2. jeden z podstawowych trybów w mowie. Wyraża zazwyczaj rozkaz, życzenie lub prośbę. Stosowany jest do wszystkich osób, łącznie z pierwszą osobą liczby pojedynczej, choć w tym wypadku rozumiany jest jako figura retoryczna. W wielu językach występuje również w czasie przeszłym. Aby wzmocnić wymowę, często używa się wykrzyknika. Istnieje kilka form omownych, zastępujących tryb gramatyczny najczęściej jest to konstrukcja z czasownikiem musieć. Dla drugiej osoby obu liczb oraz pierwszej osoby liczby mnogiej istnieją formy morfologiczne. Tryb rozkazujący dla pozostałych osób tworzymy przez partykułę niech i odpowiednie formy czasu teraźniejszego w trybie orzekającym.] (gram) parancsoló v. felszólító mód (imperativus) [az igemódok egyike, amely számos nyelvben utasítás, parancs, illetve kérés kifejezésére használatos. Latin elnevezése, az imperativus nyomán régebben parancsoló módnak is hívták bizonyos nyelvekben. A felszólító módú igeragozás az indoeurópai nyelvek többségében hiányos: önálló alakjai általában csak a második személyekre léteznek. A magyarban valamennyi személyre külön alakja van (pl. menjek, menjél, menjen, menjünk, menjetek, menjenek), bár ez bizonyos igetípusok tárgyas ragozásánál azonos alakú a kijelentő módú ragozással (pl. hagyja, hagyjuk, hagyjátok, hagyják).] tryb stożkowy kúpfogaskerék tryb strojenia üzemmód tryb użytkownika [podwójny tryb działania] felhasználói üzemmód tryb warunkowy [zob. tryb przypuszczający] (gram) feltételes mód tryb wielodostępny többfelhasználós üzemmód (multiuser mode) tryb z podziału czasu időosztásos üzemmód tryb zmienny váltófogaskerék, leszedőkerék tryb życia életmód tryb życia zbieracko-łowiecki gyűjtögetőhalászó életmód tryb życzący (optativus) [tryb czasownika, występujący w niektórych językach. Wyraża życzenie, nadzieję lub możliwość. Znany jest m. in. w klasycznej grece i sanskrycie, a z żywych języków w farerskim, tureckim, rumuńskim, łotewskim i innych. Optativus rekonstruowany jest też dla języka praindoeuropejskiego. Na język polski optativus tłumaczony jest zwykle przez użycie konstrukcji z wyrażeniami oby, gdyby (tylko) lub w niektórych kontekstach za pomocą trybu przypuszczającego lub rozkazującego] (nyelvt.) óhajtó mód tryba [pas wycięty w drzewostanie, dzielący las na ostępy] nyiladék; faállományban kivágott vonal trybada [fr. tribade 'jw.' z łac. tribas dpn. tribadis 'jw.' od gr. tríbein; lesbijka] (gör.) tribád; homoszexuális nő; leszbikus nő trybadyzm [homoseksualne stosunki między kobietami, naśladujące stosunki heteroseksualne] (gör.) tribadizmus; női homoszexualitás trybik rövidebb folyamat; futamocska trybo-, tribo- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z tarciem] tribotrybologia, tribologia [nauka zajmująca się zjawiskami zachodzącymi między powierzchniami trącymi elementów maszyn i urządzeń] tribológia [az egymással kölcsönös mozgási viszonyban lévő felületeket kutató tudományág (a súrlódás, kopás, kenés tudománya)] trybologiczny, tribologiczny, -a, -e tribológiai trybować [1. oddzielać mięso od kości i oczyszczać je z błon, wnętrzności itp.; 2. zob. repusować] húst kicsontozni; trébelni, kovácsolni (trébelt ötvösművek) trybowy, -a, -e hajtó-, fogas-, fogazott-, hajtási; életforma-, életmódtrybt [materia jedwabna (Vol. leg. IV, f. 81, r. 1643)] (daw) selyem anyag

61 7046 trybula [roślina o wiotkich, pierzastych liściach i żółtych lub białych kwiatach, zebranych w baldachy, używana jako przyprawa] (növ.) turbolya (Anthriscus) Trybula leśna (Anthriscus sylvestris L.) [1. gatunek rośliny należący do rodziny selerowatych. Jest szeroko rozprzestrzeniony. Występuje w Azji, Afryce i Europie. W Polsce jest pospolity, 2. gatunek rośliny jednorocznej należącej do rodziny selerowatych. Roślina pospolita] (növ.) erdei turbolya (Anthriscus sylvestris) [az zellerfélék (Apiaceae) családjába tartozó turbolya (Anthriscus) nemzetség Magyarországon is őshonos faja.] trybula ogradowa (növ.) zamatos turbolya trybula pospolita (Anthriscus caucalis) Borzas turbolya (Anthriscus caucalis) trybularz [1. kadzielnica kościelna; 2. (kadzielnica) metalowe naczynie umocowane na łańcuszkach, zamykane perforowaną przykrywką, w którym spala się kadzidło] (egyh.) tömjénező trybularz lub kadzielnica [1. rodzaj utensyliów liturgicznych służący do okadzania w czasie uroczystości religijnych. Stanowi go metalowa szkatuła umocowana na łańcuszkach i zamykana przykrywką, w którym umieszcza się metalowy koszyczek (kociołek) wypełniony rozżarzonymi bryłkami węgla drzewnego, na które sypie się kadzidło. Substancje żywiczne i różne zioła zawarte w kadzidle pod wpływem temperatury wydzielają aromatyczną woń. W liturgiach chrześcijańskich, zarówno rzymskiej jak i wschodnich trybularz używany jest do okadzeń: Najświętszego Sakramentu, celebransa, wiernych, ołtarza, darów ofiarnych, krzyża, ewangeliarza, paschału, relikwii świętych i obrazów Chrystusa wystawionych do publicznej czci. 2. Trybularz - popularnie zwany kadzidłem. Jest to sprzęt liturgiczny służący do okadzania. Składa się z pojemnika w kształceie miski, w której spoczywają rozpalone węgielki trybularzowe. Część ta połączona jest za pomocą trzech lub czterech łańcuszków z nakrywką, którą regulowane jest wydostawanie się aromatycznego dymu (podnosząc ja do góry umożliwiamy obfitsze wydostwanie się dymu). Z kolei nakrywka łączy się z rączką, dzięki której kadzidło można trzymać i nim operować. Kadzidło trzyma w lewej ręce ministrant kadzidła (turyferariusz), idący po prawej stronie ministranta trzymającego łódkę (naviculariusza). Okadzenia winne być wykonywane lewą ręką, zaś samo otwarcie nakrywki kadzidła należy regulować ruchami kciuka (góra-dół).trybularz służy najczęściej do okadzania Najświętszego Sakramentu podczas rozmaitych nabożeństw czy adoracji. Kadzidło może być także używane podczas uroczystej celebracji Eucharystii. Okadza się wówczas: krzyż, ołtarz, dary ofiarne, celebransa i koncelebransów, lud, paschał (jeśli jest), a także relikwie świętych. Zasady dotyczące sposobu i liczby okadzeń można znaleźć w OWMR.] füstölő (thuribulum) v. tömjénező [Láncokon függő, fedővel ellátott edény, melyben a tömjénezéshez szükséges faszénparazsat tartják. Fedelét egy lánc segítségével fel lehet húzni, s így a parázsra a tömjént rászórni.]

62 7047 trybulka kis turbolya, turbolyácska trybun [1. osoba występująca w imieniu ludu; 2. propagator jakichś idei społecznych lub politycznych; 3. w starożytnym Rzymie: urzędnik będący przedstawicielem i obrońcą spraw plebsu; 4. w starożytnym Rzymie: każdy z sześciu najwyższych oficerów w legionie; 4. stopień urzędniczy lub wojskowy u Rzymian. W NT występuje tylko w drugim znaczeniu - dowódcy większych oddziałów.] (lat.) tribun, tribunus; (hist.) katonai, pénzügyi, bírói feladatokat végző előljáró az ókori Rómában trybuna [1. podwyższenie przeznaczone dla przedstawicieli władz podczas defilady, pochodu, manifestacji; 2. mównica ustawiona na pewnej wysokości; 3. forum dla wyrażania opinii; 4. miejsca dla widzów wokół boiska na stadionie, areny w cyrku itp.] (fr.) tribün; (lat.) tribunál; emelvény, karzat, szónoki emelvény; szószék; (sp) lelátó, tribün trybuna honorowa dísztribün Trybuna Ludu [gazeta codzienna wydawana w PRL, o jednym z największych nakładów w Polsce (większy nakład miała tylko Trybuna Robotnicza, wychodząca na Górnym Śląsku) ( ). W Warszawie od 1972 roku organizowała z ogromnym rozmachem doroczne Święto Trybuny Ludu. - W czasie ostatniego zjazdu PZPR gazeta doraźnie zmieniła tytuł na "Trybuna Kongresowa", jej redaktorem naczelnym zaś został Marek Siwiec. Po przemianach demokratycznych w Polsce (1989) i likwidacji PZPR gazetę w roku 1990 oficjalnie zlikwidowano. Jednocześnie zaczęła się ukazywać Trybuna, która nie jest formalnie organem żadnej partii (wydawana przez prywatną spółkę AdNovum) i uchodzi za nieoficjalny dziennik polskiej lewicy postkomunistycznej] Trybuna Ludu, A Nép Szószéke (a Lengyel Egyesült Munkáspárt egykori lapja) trybunalski, -a, -ie (hist.) ítélőszéki, törvényszéki, bírósági trybunał [1. sąd o specjalnych kompetencjach lub o szczególnym znaczeniu; 2. forum, na którym dokonuje się osąd nad kimś lub nad czymś; 3. w dawnej Polsce: stanowy sąd szlachecki drugiej i ostatniej instancji; 4. Trybunały. W artykule o Sądach mówiliśmy i o trybunałach w Polsce. Zakres Enc. st. nie pozwolił nam pisać tam obszerniej w tym przedmiocie.] (hist.) a lengyel királyság legfelsőbb törvényszéke; ítélőszék, törvényszék, bíróság trybunał haski [Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS)] a hágai Nemzetközi Bíróság Trybunał Konstytucyjny [organ sądowy powołany do rozstrzygania sporów o konstytucyjność działania organów państwowych] Alkotmánybíróság (jogelődje hazánkban az 1984 óta működő Alkotmányjogi Tanács volt) Trybunał Konstytucyjny w Rzeczypospolitej Polskiej [Trybunał Konstytucyjny to organ sądownictwa konstytucyjnego w Polsce, znany także ustrojom innych państw. Jego głównym zadaniem jest kontrolowanie zgodności norm prawnych niższego rzędu z normami prawnymi wyższego rzędu, a głównie z Konstytucją (tzw. "sąd nad prawem").] a Lengyel Köztársaság Alkotmánybírósága trybunał norymberski nürnberni törvényszék trybunał opinii a közvelény ítélőszéke Trybunał Skarbowy Radomski [1. najwyższa izba obrachunkowa Korony I Rzeczypospolitej, mająca uprawnienia sądu skarbowego. Pełnił też funkcję współczesnej Prokuratorii Generalnej. Powołany został przez sejm w 1613 jako komisja sejmowa tzw. komisja radomska. Na jego czele stał marszałek, którym zostawał wybierany przez sędziów alternatą senator świecki i prezydent, którym był biskup katolicki. Od 1677 w jego obradach uczestniczyli deputaci szlacheccy, wybierani przez sejmiki gospodarcze. Od 1717 komisja została przekształcona w stały organ trybunalski. W 1764 jego funkcje przejęły komisje skarbowe. 2. Gdy sejm w r nie miał czasu na dopełnienie obrachunku z poborcami i dzierżawcami podatków, oraz z wojskiem co do należnego mu żołdu, przydano podskarbim komisje skarbowowojskowe, złożone z 6 senatorów i po jednym pośle z każdego województwa. Komisje te, urzędownie nazywane trybunałami skarbowymi, zasiadały: koronna w Radomiu a litewska w Wilnie.] Kincstári Felügyelőség [Radom stał się

63 7048 siedzibą Koronnego Trybunału Skarbowego: 1613-ban Radom a Kincstári Felügyelőség (stał się siedzibą (Trybunał Skarbowy Radomski) székhelye lett.] Trybunał skarbowy (ob. Komisja radomska i wileńska.) (hist.) Kincstári Felügyelőség Trybunał Stanu [specjalny organ sądowy rozpatrujący zarzuty przeciw prezydentowi i członkom rządu w przypadku oskarżenia ich przez parlament o działalność sprzeczną z konstytucją] Állambíróság trybut [łac. tributum 'podatek; danina' od tribuere '(roz)dawać; udzielać; łożyć' z tribus,hist. haracz, danina składana, płacona przez jednego władcę (państwo, kraj) innemu jako wyraz zależności polit., w zamian za pokój, opiekę a. na podstawie traktatu.] (lat.) tributum; háborús helyzetben fizetett rendkívüli hadiadó [a római polgár adója az államnak. Rendkívüli esetekben már az első királyok idejében fizettek a polgárok fejadót, azaz, a melyet viritim róttak ki rájuk. A római polgárok nem fizettek adót, azonban háborús helyzetben rendkívüli hadiadó fizetésére kötelezhették, amelyet az állam a hadizsákmányból visszatérített.] tryby [system organizacji czegoś lub mechanizm pewnych działań, w którym ktoś musi żyć i działać według narzuconych mu zasad] életformák, életmódok trycezyma [zob. msza gregoriańska (pot. gregorianka, staropolskie - trycezyma)] gregorián mise; nagy halottakért mondott mise trychina (zob. włosień kręty) (gör.-lat.) trichina [Ow. a fonálférgek osztályának Trichotrachelidae családjába tartozó féregnem, melynek eddig ismert egyetlen faja, a T. spiralis Ow. az emberben s még pár más emlős állatban élősködik.] trychinoskopia [mikroskopowe badanie mięsa zwierząt rzeźnych w celu wykrycia trychin] (gör.-lat.) trichinoscopia [sertéshús mikroszkópos vizsgálata trichinosis veszélye miatt] trychinowaty, -a, -e (lat.) trichinaszerű, trichinás trychinoza, trichinelloza (łac. trichinosis, trichinellosis) [włośnica] (gör.-lat.) trichinosis, trichinózis [a trichináktól okozott betegség, melyben az emberek főleg ott betegszenek meg, ahol a sertéshúst nyersen vagy félis sült, illetőleg főzött állapotban szokták enni. Közép- és Észak-Európában több ízben járványosan lépett fel. Legtöbb halálos kimenetelü betegséget okozott.] trycykl [dawny trójkołowy rower lub samochód] (fr.) tricikli; háromkerekű kocsiszekrényes kerékpár, főleg kisebb tömegű anyag szállítására; háromkerekű gyermekkerékpár Tryfon [Imię pochodzenia greckiego Tryph-n utworzone od rzeczownika tryph- 'swawola, rozpasanie'] Trifon (görög eredetű férfinév) Święty Tryfon, Tryfon męczennik, scs. Muczenik Trifon (ur. na początku III wieku we wsi Kampsada, ang. Campsada, w Azji Mniejszej, zm. 250 w Nicei) [męczennik chrześcijański, święty Kościoła katolickiego i prawosławnego. Pochodził z Frygii, urodził się we wsi Kampsada. Według tradycji od młodości posiadał dar uzdrawiania osób opętanych przez diabła i leczenia, zaś jego modlitwa uratowała jego rodzinną wieś od klęski głodu. Tryfon miał również uleczyć opętaną córkę cesarza rzymskiego Gordiana III, specjalnie zawezwany w tym celu do Nicei. Równocześnie propagował wiarę chrześcijańską wśród pogan, także po rozpoczęciu prześladowań jej wyznawców przez cesarza Trajana Decjusza. Z tego powodu został zatrzymany i poddany torturom: wbijano mu gwoździe w nogi, bito pałkami, przypalano rany. Wreszcie został skazany na ścięcie mieczem. Został stracony w Nicei w 250. Miejscowi chrześcijanie chcieli pochować go w tym samym mieście, jednak święty miał ukazać im się i nakazać pogrzeb w rodzinnej wsi. Jego relikwie zostały przeniesione do Konstantynopola, a następnie do Rzymu. Wspomnienie liturgiczne św. Tryfona, w Kościele katolickim obchodzone jest 10 listopada. Cerkiew prawosławna, jak i Kościół greckokatolicki, wspominają męczennika Tryfona 1/14 lutego, tj. 14 lutego wg kalendarz gregoriańskiego. W dniu tym w Bułgarii obchodzone jest święto wina, zwane od imienia świętego Trifon Zarezan.] Szent Trifon (Trifon Zarezan, azaz,,szőlőmetsző Trifon", a szőlőművesek védőszentje). [Szent Trifon vértanú a frigiai Kampszadában született szegény szülőktől. Eleinte libák őrzésével foglalkozott. Még fiatal korában megkapta Istentől a csodatevés, gyógyítás és az ördögűzés ajándékát, és meggyógyította III. Gordiánosz császár ( ) démonoktól gyötört lányát is. Egy hagyomány szerint megmentette helységének lakóit a kártékony férgektől, amelyek lerágták a fák leveleit és veszélyeztették a kenyérnekvalót is. Szent Trifon megsajnálta az embereket és kitárt kezekkel kérte Istent, hogy küldje el angyalát a baj elűzésére. Szent Trifon csodáinak híre

64 7049 messzire elterjedt. Ezeket látva a pogányok sokan lettek keresztényekké, felvéve a keresztséget. Décius császár( ) keresztényüldözése alatt kelet kormányzójának Aquilinnek jelentették, hogy Trifon keresztény és téríti a pogányokat. A kormányzó maga elé hozatta Nikeába kihallgatásra. Mivel sem hízelgéssel, sem fenyegetéssel nem tudta eltéríteni a keresztény hittől, megparancsolta, hogy kínozzák meg. Fára függesztették, verték, sütögették, szaggatták, lábaiba szeget vertek és úgy hurcolták a városokon át a nagy hidegben. A szent vértanú hősiesen tűrte el a kínzásokat. Végül fejvesztésre ítélték. Mielőtt azonban a hóhér levágta volna fejét, Trifon imádság közben visszaadta lelkét Istennek Nikeában, 250- ben. Ereklyéit Kotor város (Montenegró) római katolikus székesegyházában őrzik, amely egyébként Szent Trifonnak, mint a város védőszentjének van szentelve. Szent Trifon a bolgár néphitben a szőlő védőszentje.] tryforium [w budynkach romańskich i gotyckich: trójdzielne arkadowe okno lub przezrocze; triforium] (ép) trifórium tryforyjny, -a, -e (ép) trifóriumos tryftong [połączenie trzech samogłosek w jednej sylabie w ten sposób, że tylko jedna, środkowa, jest elementem zgłoskotwórczym] triftongus; hármashangzó tryftongiczny, -a, -e hármashangzótryglif [1. to prostokątna płyta stosowana w starożytności w porządku doryckim. Była ona umieszczana między metopami we fryzie oraz na narożnikach budowli. 2. czworoboczna płyta z dwoma pionowymi żłobkami dzielącymi ją na trzy pola, występująca na fryzach budowli w stylu doryckim] triglüphosz v. triglif;, párkánydíszítmény [a dór stílusú párkány frízének metopéit elválasztó, a szélein fél-fél, a közepén két egész, függőleges bemetszéssel tagolt, álló téglalap alakú kőlemez vagy hasáb.] trygonometria [1. dział matematyki zajmujący się badaniem związków między bokami i kątami trójkątów na płaszczyźnie (t. płaska) oraz na powierzchni kuli (t. sferyczna) za pomocą tzw. Funkcji; 2. Dział matematyki, nauka o ktrójkątach, funkcjach trygonometrycznych i ich zastosowaniach. Metody trygonometryczne pozwalają znaleźć związek między wielkościami kątów w trójkącie i długościami jego boków.] (gör.) trigonometria; (menny.) háromszögtan; a geometriának a háromszögek oldalai és szögei közötti összefüggéseket vizsgáló ága trygonometria sferyczna v. kulista gömbháromszögtan trygonometryczny, -a, -e (gör.) trigonometriai; háromszögtani, háromszögelési, háromszögtryjer, trier [maszyna do sortowania ziarna według wielkości] (fr.) trieur, triőr; (mezőg.) konkolyozógép; gabonatisztító gép; a centrifugális erő elvén alapuló magtisztító és osztályozógép; rostálógép tryjer cylindrowy közönséges triőr, magtisztító tryjer pszeniczny búzatriőr, konkolyozógép tryk [samiec owcy] kos tryk (trik, trick) tréfa, trükk tryknąć trykać [1. zob. pobóść; 2. pot. uderzyć kogoś lub coś, zwłaszcza czymś ostrym; 3. posp. o mężczyźnie: odbyć stosunek płciowy] döfni, öklelni; ütni, vágni; dugni, közösülni tryknąć się trykać się [1. zob. pobóść się; 2. posp. odbyć stosunek płciowy] döfködik, öklelik egymást; közösülnek tryknąć się kielonkiem vodkáspohárral koccintani trykociarski, -a, -ie kötőszövő, trikó- trykot [1. dzianina wykonana sposobem pończoszniczym; 2. odzież z takiej dzianiny; 3. dzianina wykonana w splocie kolumienkowym, odzież z takiego materiału to zwłaszcza kostiumy gimnastyczne, kąpielowe, baletowe oraz ciepła bielizna. 4. tkanina z jedwabiu, bawełny lub wełny, wyrabiana na drutach, pręcikach albo warsztatach pończoszniczych, z jednej nici. (Słownik języka polskiego, t. 7, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Warszawa , s. 136). Wyrób dziewiarski dziany ręcznie lub maszynowo. 5. dzianina z wełny, jedwabiu lub bawełny o splocie kolumienkowym lub też odzież z niej zrobiona. Stroje trykotowe przylegają ściśle do ciała, są elastyczne i nie krępują ruchów. Produkuje się z trykotu stroje kąpielowe, bieliznę, kostiumy gimnastyczne i baletowe] (fr.) trikó; (text.) kötött gyapjú-, gyapot- v. selyemanyag; kötött szövet; (text.) ilyen anyagból készült öltözet, ruhadarab; (sp) sportolók és cirkuszi akrobaták testhez álló, a végtagokat gyakran szabadon hagyó öltözete; fürdőruha

65 használatos, általában más kötésmódokkal kombinálják, de mint alapkötés nagyon jelentős. (A "féltrikó" onnan kapta a nevét a magyar szaknyelvben, hogy tulajdonképpen fele a "teljes" trikó kötésnek.)] 7050 trykot (splot tkacki) (1) [jej wygląd dzięki charakterystycznym nacięciom jest podobny do dzianiny trykotowej. Tworzony z pustych, podwójnie osnowowych, podwójnie nabieranych splotów, w ten sposób, że podczas tkania punkty łączące nie są pokryte, zamiast zmniejszać obroty ostrza w tkaniu sekwencyjnym tworzy się nacięcia podobne do dzianych. Stosowane w produkcji tkanin wełnianych do formalnych garniturów, damskich garsonek i mundurów.] trikókötésű szövet [Speciális kettős kötésű szövet, amelyben a felső és az alsó szövetréteg néhány fonal után helyet cserél. Így a szövetben hossz- vagy keresztirányú üreges részek keletkeznek. Leggyakrabban hossztrikókötést alkalmaznak. Lágy fogású, nagy rugalmasságú szövet, sok esetben hasonló egy kötött kelméhez. Főleg gyapjúból készítik. Az elnevezés a francia "tricoter" - ejtsd: trikoté - szóból ered, aminek jelentése: kötni.] trykot (splot tkacki) (2) [podstawowy jednostronny splot osnowowy, w którym tkanina jest wykonana z threaded warp. Jedna nić tworzy sploty na przemian w dwóch sąsiadujących kolumnach. Poprzez przeciąganie oczek, sploty wykonane są na przemian na jednej stronie, później na następnej. Stosowane w produkcji atłasowej bielizny.] féltrikó kötés [A láncrendszerű kötött kelme egyik alapkötése. Egy láncfonal-rendszerből készül. Az egymás melletti fonalakat felváltva hol a tőlük jobbra, hol a tőlük balra eső tűre fektetik, ahol azok ott szemet képeznek, ezáltal az egymás melleti láncfonalak szemei egymás fölött összekapcsolódnak és összefüggő kelmét alkotnak. Ha egy-egy fonalat mindig az egymás melletti tűkre fektetik, akkor egyugrásos féltrikó keletkezik. Ha a fonalat nem a közvetlenül mellette, hanem attól távolabbi tűkre fektetik váltakozva, akkor két-, három- stb. ugrásos féltrikóról beszélünk. A kelmét soronként jobbra-balra dőlő szemek jellemzik. Ez a kelmeszerkezet önmagában ritán trykot trykot bieliźniany fehérnemű trikó trykot damski női trikó trykotarski, -a, -ie gépkötési, gépkötőüzemi trykotarstwo [wyrób, produkcja trykotów] gépkötés, gépkötőüzem trykotaż [wyrób z trykotu] (fr.) trikotázs; kötszövés, kötöttáru, kötszövött áru; kötöttáruosztály trykotażowy, -a, -e (fr.) trikotázs-; kötöttárutrykotowy, -a, -e kötszövött, trikótrykotowa koszula trikóing trykotowa koszulka pramuttrikó trykotowe majtki trikónadrág, trikóbugyi tryktrak (ang. backgammon; fr. tric-trac) [1. gra planszowa dla dwóch graczy. Każdy z graczy dysponuje 15 pionami w różnych kolorach, które przesuwa po planszy, składającej się z 24 pól (trójkątów), nazywanych liniami, zgodnie z liczbą oczek wyrzuconych na dwóch kostkach. Celem gry jest zdjęcie wszystkich swoich pionów z planszy. Wygrywa gracz, który uczyni to pierwszy. 2. Tryktrak czyli puf rodzaj gry warcabowej w XVIII w.] Ostábla (triktrak, backgammon) [1. ostábla egy nagy táblajátékcsalád része. Lehetséges elnevezései még: Tavli, Backgammon, Shesh besh. Rengeteg alváltozata létezik (pl.: jacquet, tric-track) 2. Régi, kétszemélyes játék, amely a mai napig töretlen népszerűségnek örvend különösen Kelet- Európában, a Balkánon és az arab világban. Közkedveltségét annak köszönheti, hogy a szerencsén kívül jelentős szerepet játszik benne a taktika megválasztása is. A játékban az nyer, aki előbb kijuttatja a korongokat a tábláról.] tryl [1. ozdobnik muzyczny polegający na szybkim powtarzaniu dwu sąsiadujących ze sobą dźwięków; 2. zob. trel w zn. 1.] (zene) trilla trylion [fr. trillion 'tysiąc bilionów; (od 1948 r.) jw.'; zob. tri-; (mi)llion 'milion'. milion bilionów, jedynka z 18 zerami; zob. bilion] (fr.) trillió; milliószor billió (nálunk és a németeknél); billió (franciáknál)

66 7051 trylogia [1. gr. trilogía 'grupa trzech połączonych tematycznie klasycznych tragedii gr., odgrywanych seryjnie'; cykl trzech utworów lit. (zwł. dramatów, powieści) a. filmów, o odrębnych tytułach (i zazw. łącznym tytule ogólnym) i wspólnym temacie; por. tetralogia; 2. cykl trzech połączonych tematycznie utworów literackich, muzycznych lub filmowych, z których każdy stanowi zamkniętą całość; 3. w starożytnej Grecji: zespół trzech tragedii wystawionych w ramach jednego widowiska] (gör.) trilógia; (irod) három, önmagában is kerek, de tárgyánál fogva egymással szervesen összefüggő irodalmi v. zenei mű; általában három részből álló költői mű trylogia Sienkiewicza Sienkiewicz trilógia trymer [1. kondensator służący do dostrajania obwodów elektrycznych; 2. wychylna część steru w samolocie; 3. dodatkowa płetwa sterowa na jachcie; 4. przyrząd do trymowania sierści psów; 5. ostrze golarki do przystrzygania zbyt długiego zarostu; też: urządzenie o takim ostrzu; 6. urządzenie do cięcia papieru, folii, zdjęć itp.; 7. robotnik portowy trymujący ładunek na statku; 8. żeglarz odpowiedzialny za trymowanie żagla, liny itp.] párhuzamos kiegyenlítő kondenzátor; trimmer, szerelő, kikészítő (munkás) trymestr [fr. trimestre 'kwartał; czynsz kwartalny' z łac. trimestris 'trzymiesięczny'; jedna z trzech części roku akademickiego] (lat.) trimeszter (háromhónapos tanulási idő); az iskolaév harmada; negyedév trymetr [wiersz trójstopowy] (ir.) három lábból álló vers, triméter [(gör. a. m. háromméretü, lat. senarius, hatlábu), hat jambusi (egyszerü) lábból, azaz három (összetettü ütemből álló sor, a görög drámai költészetben a dialog rendes formája; cezurája rendesen a harmadik láb, néha a negyedik láb közepén, két egyenlőtlen félre osztotta. A páratlan lábakban, vagyis minden dipodia kezdetén spondeus is helyettesíthette a tiszta jambust, sőt meg voltak engedve egyéb felosztások is, kivált a komikus szinművekben, ahol anapesztusok, sőt daktilusok váltják fel a tiszta jambusokat.] trynitarz [n.łac. trinitarius 'trynitarski' z późn.łac. trinitas 'trójca'; członek zakonu kanoników regularnych, łac. Ordo Sanctissime Trinitatis de redemptione captivorum 'Zakon Św. Trójcy dla wykupywania jeńców (chrześc. z niewoli muzułm.)', zał. w 1198 we Francji (w Polsce w 1685), później misjonarskiego.] (lat.) trinitárius; szentháromsághívő; betegápolással és missziós munkával foglalkozó rk. szerzetesrend tagja [a trinitáriusok vagyis a Szentháromság foglyok kiváltásával foglalkozó rendjét a provencei báró Mathai János (+1213) párizsi teológiai magiszter, Notre Dame-i kanonok és Valois Félix (+1212), a Capetingek királyi véréből származó Cer-Froid-é (Aisne vidéki) remete alapították.] Trynitarze [ob. Okup (Enc. Star. t. III, str. 287). O zasługach trynitarzy polskich pisał Adrjan Krzyżanowski w Pamiętniku religijnym.] trinitáriusok trynka [w grze karcianej trzy tuzy, potrójne szczęście] (daw., ká) három ász v. három hatos tryp [półaksamicie; tkanina jedwabna, tkana jednak z lichej jakości nici jedwabnych, bardzo tania, przeznaczona dla ubogiej szlachty i mieszczan. Szybko się niszczyła i przecierała. Produkowany również w Polsce w XVII wieku w manufakturach gdańskich.] félbársony, velvet tryp tryper [nm. Tripper 'jw.' ze śr. i d.nm. trippen 'kapać'. med. rzeżączka, gonorea] (ném.) tripper; (orv.) kankó v. gonorrhoea [a Neisseria gonorrhoeae által okozott, legtöbbször közösülés útján terjedő nemi betegség (tripper)] tryplet (zob. triplet) triplett Trypolis (arab. طراب لس Ţarābulus al-gharb) [stolica Libii, w Trypolitanii, nad Morzem سلبارط (arabul: Śródziemnym.] Tripoli طراب لس ال غرب Tarábulusz esetleg Tarábulusz al-gharb, Ṭrābləs) [Líbia fővárosa.] tryprowy, -a, -e kankós tryprowe zapalenie stawów kankós izületi gyulladás tryptyk [1. ołtarz składający się z trzech części; 2. dzieło malarskie, literackie, filmowe itp. składające się z trzech części połączonych wspólnym tematem; 3. fr. triptyque, plast. 'jw.; dzieło lit. a. nauk. złożone z 3 części' z gr. tríptychos 'złożony w troje'; płaskorzeźba, ołtarz(yk), malowidło,

67 7052 złożone z 3 części dających się składać (por. poliptyk); (składające się z 3 części) zaświadczenie przekroczenia granicy dla samochodu.] (gör.) (tryptyk) triptichon; (műv.) szárnyas oltár, hármaskép; hármas osztatú oltárkép, amelyben a középső részhez kétoldalt egy-egy szárny csatlakozik; három részre tagolt mű; (tryptyk) (fr. triptyque) triptik; gépkocsi-útlevél, gépkocsik, motoros járművek, csónakok vámmentes határátlépési igazolványa tryskać zdrowiem kicsattan az egészségtől; majd kicsattan az egészségtől trysnąć (trysnę, tryśnie) tryskać [1. o płynach: wylać się skądś nagle, silnym i wąskim strumieniem; 2. wyrzucić coś z siebie gwałtownie; 3. wystąpić, przejawić się; 4. okazać coś w nadmiarze lub w sposób widoczny] serkenni; fröcskölni, ömleni, szökni, lövellni; fröccsenteni, kifröccsenni; felszökni, feltörni, felbuzogni, ömleni, permetezni, zuhanyozni; (iskry) szikrázni tryszak czyli straszak [zwany jeszcze i flusem, że flus ma w nim wielką rolę dawna, hazardowna gra w karty] (daw., ká) blöff tryt [promieniotwórczy izotop wodoru] (gör.) tricium; (vegyt.) a hidrogén három atomsúlyú, radioaktív izotópja trytef (z niem. die Trift) [(u Zygmunta Glogera) droga sypawa na trzęsawicach] marhacsapás (mocsáron átvezető út) tryton [1. zool. traszka (na wpół wodny płaz ogoniasty). 2. muz. odległość (interwał) równa trzem całym tonom, połowa oktawy; zob. tryt; 1. gr. Trítōn, mit. gr.rz. 'Tryton, bóstwo morskie, syn Posejdona i Amfitryty; tryton, półczłowiek-półryba z ich orszaku' 2. fr. triton, muz. 'tryton' z gr. trítonos 'złożony z 3 tonów'] (gör.) triton; embertörzsű és halfarkú tengeristen az ókori görög mitológiában vagy embertestű, delfinfarkban s lólábakban végződő tengeri isten; (áll.) (traszka) gőte; a szalamandrafélék családjába tartozó kétéltű trytowy, -a, -e (gör.) triciumtryumf (triumf) (gör.) triumph, triumphus, triumfus; diadal, győzelem, siker; diadalmenet tryumf Chrystusa Krisztus győzelme Tryumf Chrystusa nad złem i śmiercią. Krisztus győzelme a rossz és a halál felett tryumf nad nieprzyjacielem ellenség feletti győzelem tryumf prawdy az igazság diadala tryumfalnie diadalmasan, diadalmenetben tryumfalny, -a, -e diadalmi, győzelmi, triumfális tryumfator (triumfator) triumfátor; győztes, hős tryumfować (triumfować) triumfálni; diadalmaskodni, diadalt ülni trywializm [trywialny charakter czegoś; trywialność] trivialitás trywialnie triviálisan; közönségesen, elcsépelten trywialność trivialitás; durvaság, közönségesség, szellemtelenség, parlagiasság, köznapiság trywialny, -a, -e [1. mało wyszukany, pospolity, ordynarny; 2. oczywisty i banalnie łatwy; 3. dotyczący trivium] (lat.) triviális; közönséges, szellemtelen, parlagi, köznapi, ízléstelen, durva, útszéli, pórias; magától értetődő; (dawno) lapos, elkoptatott, sekélyes, elcsépelt trywialne wyrażenie közönséges v. durva kifejezés tryzna 1 [obrzęd pogrzebowy u dawnych Słowian. Tryzna przypominała nieco stypę, z tą różnicą, że poza wystawną ucztą i wspominaniem zmarłego urządzano również igrzyska na jego cześć, w skład których wchodziły gonitwy, zapasy i wesołe zabawy w maskach. Obrzęd miał zasięg ogólnosłowiański (wspomina o nim m.in. Powieść minionych lat); miał na celu wprowadzenie duszy w zaświaty i uniemożliwienie jej powrotu pomiędzy żywych, jak również uwolnienie uczestników od zgubnych wpływów duchów zmarłych.] (hist.) ószláv halotti szertartás tryzna 2 [oznacza zapaśnictwo, turnieje] (hist.) torna; verseny trywialny dowcip durva tréfa trza (reg. śl. trzeba) kell, szükséges trzask [I. suchy, urywany odgłos; II. pot. wykrzyknik nazywający dźwięk spowodowany uderzeniem, pęknięciem, wystrzałem itp.] I. recsegés, ropogás, reccsenés, csattanás, csettintés, pattintás, pattogás, kattogás, durranás, zakatolás; II. (közb.) repedés, hasadás, pattanás; bumm!, durr! trzask bicza ostorpattogás trzask go w pysk durr neki!, vágd pofon! trzask łamanych gałęzi a letört gallyak recsegése trzask-prask, trzask i prask, trzask prask [pot. szybko i niespodziewanie] dirr-durr, csihipuhi, piff-puff trzaska [mały kawałek drewna odłupany od czegoś, używany zazwyczaj na podpałkę] forgács, szilánk trzaskać csattanni, kattanni trzaskać a. trzasnąć drzwiami becsapni (ajtót) trzaskać z bicza csattogtatja a korbácsot

68 7053 trzaskający, -a, -e pattogó, reccsenő, ropogó, csattanó, zörrenő, recsegő trzaskający mróz csikorgó v. fagyasztó hideg trzaskanie pattogás, recsegés, ropogás, csattanás, rezgés, zörgés, kopogás, kopácsolás, dübörgés, dörgés trzaskanie piorunów mennydörgés, égzengés trzaski recsegés, csattanás, kattanás, kopogás trzasnąć (trzasnę, trzaśnie) trzaskać [1. uderzyć silnie w coś, o coś lub czymś, powodując powstawanie trzasku; 2. wydać charakterystyczny suchy odgłos, pękając, rozrywając się, łamiąc się, płonąc itp.; 3. pot. zrobić coś bardzo szybko i sprawnie lub bez namysłu; też: zrobić czegoś dużo] recsegni, ropogni; (o piorunie) csattogni, csattogtatni; roppanni; pattogni, pattogtatni; (drzwiami) csapkodni, csapni, becsapni [jak z biczem trzasł: csak úgy csattant (mint az ostor); gyors (volt) mint a villám]; (közb.) ütni, pofozni; pukkadni trzasnąć (trzasnie) reccsenni, roppanni trzasnąć (trzaśnie) (o piorunie) csattanni, elcsattanni (pofon); pattanni trzasnąć drzwiami becsapja az ajtót trzasnąć kogo w twarz arcul ütni vkit trzasnąć z bata csattant egyet ostorával trzasnąć się trzaskać się [1. pot. uderzyć się mocno; 2. trzaskać się: pot. wzajemnie zadawać sobie ciosy] verik egymást, verekedni trzaśnięcie pattogás, csattogás, pukkadás; becsapás (ajtó); roppanás trzaśnięty, -a, -e [pot. niespełna rozumu] nem teljesen, nem egészen értelmes trząściony, -a, -e rázott, lerázott trząść (trzęsę, trzęsie) [1. potrząsać, szarpać; 2. o środkach lokomocji: jechać, powodując podskakiwanie wiezionych ludzi i przedmiotów; 3. pot. o silnych negatywnych emocjach: poruszać kogoś; 4. pot. rządzić despotycznie] rázni, lerázni, megrázni; zökkenni trząść domem önállóan rendelkezik a házzal v. vezeti a házat; (közb.) a házisárkány szerepét tölti be trząść głową fejét rázza trząść instytucją önállóan rendelkezik az intézménnyel v. igazgatja az intézményt trząść jabłka, gruszki almét, körtét rázni (fáról) trząść odmownie głową tagadólag fejet csóválni v. bólogatni trząść pienidzmi pénzt csörgetni; szórja a pénzt trząść wóz trzęsie a kocsi ráz trzęsą się komuś wargi remeg az ajka trzęsą się mu ręce reszket a keze trząść się [1. dygotać, drgać, drżeć; 2. o środkach lokomocji: jadąc, przechylać się na boki i podskakiwać; 3. odbywać podróż w niewygodnych warunkach lub po złych drogach; 4. o głosie: drżeć; 5. o pomieszczeniach: huczeć od gwaru, śpiewu, śmiechu itp.; 6. pot. być czymś poruszonym; 7. pot. bardzo czegoś pragnąć] rázkódni; remegni, vacogni, reszketni, dideregni; zökkenni, zötyögni trzęsie się jak galatera remeg mint a kocsonya trząść się jak galareta reszket mint a (miskolci) kocsonya v. nyárfalevél trząść się jak w febrze úgy remeg, mintha hideglelése volna v. mintha a hideg rázná trząść się o co (átv.) reszket vmiért trząść się (ziemia) reng (a föld) trzęsie się jak galareta reszket, mint a kocsonya trzcina (Phragmites L.) [1. rodzaj roślin należący do rodziny wiechlinowatych. 2. roślina o wysokiej łodydze, z kwiatami w postaci wiech, rosnąca przy brzegach wód i na mokradłach; 3. zbiorowisko, zarośla tych roślin; też: teren porośnięty trzciną; 4. materiał otrzymywany z tej rośliny; 5. łodyga tej rośliny używana dawniej jako narzędzie kary; 6. (u Zygmunta Glogera) Trzcina była podporą, ozdobą i orężem dla mieszczan, gdyż przy szabli nie godziło się im chodzić, ponieważ nie byli jak szlachta z zawodu stanem rycerskim. Jedynie mieszczanie krakowscy i magistrat poznański, wileński, lwowski i warszawski, wedle służących im przywilejów, mogli chadzać z orężem u boku.] nád (Phragmites L.; Phragmites communis Trin., Gramineae) [Álló és lassan folyó vizeink állományképző évelő növénye.]; káka, sás trzcina bambusowa bambusznád Trzcina cukrowa, cukrowiec lekarski (Saccharum officinarum) [1. potężna trawa (do 6 m wysokości) pochodząca prawdopodobnie z Nowej Gwinei, uprawiana między 30 szerokości geograficznej północnej i 30 szerokości geograficznej południowej w klimacie równikowym i podrównikowym, wilgotnym, na glebach dobrych, mało przepuszczalnych (klimatyczne strefy). 2. trzcina, z której wytwarza się cukier] cukornád (Saccharum) [a pázsitfűfélék (Poaceae) közé tartozó fenyérfűfélék (Andropogoneae) egyik, gazdaságilag igen jelentős nemzetsége] Trzcina pospolita (Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud) [ gatunek rośliny z rodziny wiechlinowatych (Poaceae).] 1.

69 7054 közönséges nád (Phragmites australis) [az egyszikűek (Liliopsida) osztályának a pázsitfüvek (Poales) rendjéhez, ezen belül a pázsitfűfélék (Poaceae) családjához tartozó Phragmites nemzetség egyetlen faja. A nád kifejezés leggyakrabban erre a fajra utal.]; 2. Közönséges nád (Phragmites vulgaris, agmôn) [A nád álló, vagy lassan folyó vizekben hatalmas állományokat alkot (Jób 40,16), magas termetű, indákkal kúszó és azzal szaporodó növény. Szára építkezési anyag, de erről nincs adat, viszont készült belőle mérőpálca (Ez 40,3) és írótoll (2 Sám 8,17; Ézs 33,18 és Jer 36,36).] trzciniak, trzcinnik [1. ptak z rodziny pokrzewkowatych, owadożerny, żyjący wśród bujnej roślinności, szczególnie nad wodami, wśród trzcin; trzciniak drozdówka; 2. ryba z rodziny wielopłetwcowatych, wyglądem przypominająca węża; wąż trzcinowy] (ptak) nádirigó; (ryba) kígyófejű hal v. afrikai sokúszós angolna (Erpetoichthys calabaricus) Trzciniak zwyczajny (trzciniak drozdówka (Acrocephalus arundinaceus) [niewielki ptak wędrowny z rodziny trzciniaków, wcześniej zaliczany do pokrzewkowatych, zamieszkujący Europę, Azję i północną Afrykę pomiędzy 30 N a 50 N oraz Filipiny, Nową Gwineę, Wyspy Sundajskie i Australię (ostatnie dwie populacje osiadłe). Zimuje w południowej Afryce, na subkontynencie indyjskim i Półwyspie Indochińskim. Przeloty w kwietniu maju oraz sierpniu. W Polsce nieliczny ptak lęgowy niżu (lokalnie może być średnio liczny lub liczny).] nádirigó (Acrocephalus arundinaceus) [a madarak osztályának a verébalakúak (Passeriformes) rendjéhez, ezen belül az óvilági poszátafélék (Sylviidae) családjához tartozó faj] trzciniak [właściwie trzcinnik (Erpetoichthys calabaricus) ryba z rodziny wielopłetwcowatych] kígyófejű hal v. afrikai sokúszós angolna (Erpetoichthys calabaricus) trzcinisko, trzcinowisko [zarośla trzcin; też: teren porośnięty trzcinami] nádas trzcinka nádpálca trzcinnik [Emberiza schoeniclus - potrzos] nádi sármány (Emberiza schoeniclus L.), nádiveréb [A nádisármány Magyarországon igen gyakori madár, mindenütt ott van, ahol nagyobb összefüggő nádasok vannak. Egyetlen népies neve: nádiveréb.]; (növ.) Siska (nádhoz hasonló növény, házfedésre is használják) Trzcinnik (Erpetoichthys calabaricus syn. Calamoichthys calabaricus) [ryba z rodziny wielopłetwcowatych, nazywana również wężem trzcinowym, jedyny przedstawiciel rodzaju Erpetoichthys Smith, 1865.] kígyófejű hal v. afrikai sokúszósangolna (Erpetoichthys calabaricus) [a csontos halak (Osteichthyes) főosztályának sugarasúszójú halak (Actinopterygii) osztályának sokúszóscsukaalakúak (Polypteriformes) rendjébe és a sokúszóscsuka-félék (Polypteriformes) családjába tartozó faj.] Trzcinnik (Calamagrostis Adans.) [rodzaj roślin należących do rodziny wiechlinowatych. Występuje ponad 200 przedstawicieli tego rodzaju, z których w Polsce dziko rośnie 8 gatunków.] Nádperje [(növ., bugafény Sadlernál, nádtippan Hazsl., Calamagrostis Adans.), magasabb bogas pázsitfű, 135 faja (hazánkban 8) mind a két földségnek hidegebb mérsékelt vidékein s a tropusok hegyein nő. Pelyvája a töven szőrös. Nád közt, vizparton, homokon (siska v. siskanád, Calamagrostis Epigeios L.), erdőben, vágásban nő, házfedésnek és aljazónak használatos.] trzcinnik leśny (Calamagrostis arundinacea (L.) Roth) erdei siska Trzcinnik owłosiony (Calamagrostis villosa) [gatunek rośliny z rodziny wiechlinowatych (Poaceae). Występuje głównie w górach, na niżu jest rzadki.] - Calamagrostis villosa (Chaix)

70 7055 Trzcinnik piaskowy (Calamagrostis epigeios (L.) Roth) [gatunek rośliny z rodziny wiechlinowatych (Poaceae). W Polsce wszędzie pospolity. Gatunek pionierski na ubogich nieużytkach, odłogach, zrębach. Traktowany jako uporczywy chwast. Siska nádtippan (Calamagrostis epigeios) Trzcinnik prosty (Calamagrostis stricta (L.) Roth) [gatunek rośliny z rodziny wiechlinowatych (Poaceae). Występuje w strefie chłodnej półkuli północnej. W Polsce osiąga południową granicę zwartego zasięgu.] Lápi nádtippan (Calamagrostis stricta) trzcinować nádazni, náddal befedni v. betakarni trzcinować sufit mennyezetet náddal befedni trzcinowy, -a, -e nád-, káka-, sás-; nádi; nádból készült trzcinowa laska nádpálca trzcinowe meble nádbútor, nádból fonott bútor trzeba [1. powinno się, należy, wypada; 2. coś jest potrzebne, konieczne, niezbędne dla kogoś] kell, szükséges, muszáj trzeba będzie naradzić się co do tego ezen tanácskoznunk v. tanakodnunk kell majd trzeba by kell, szüksége van hogy trzeba było kellett, szükséges volt trzeba było to widzieć ezt látni kellett volna trzeba ci wiedzieć tudnod kell trzeba go przydusić o zwrot długu szorongatni kell őt, hogy megadja a tartozást trzeba holować wóz do warsztatu be kell vontatni a kocsit a műhelybe trzeba kupić co vásárolni v. venni kellett vmit trzeba lubić to, co robimy szeretni kell azt, amit csinálunk trzeba mi nekem kell trzeba mu to policzyć na plus ezt javára kell írni trzeba nieszczęścią, że tak się stało csupán a szerencsétlenségnek köszönheti, hogy ez így történt trzeba płukać gardło öblögetnie kell a torkát trzeba podkreślić, że hangsúlyozzuk v. hangsúlyozni kell v. hangsúlozandó v. ki kell emelni, hogy trzeba poskromić te jego zapędy meg kell fékezni rossz hajlamait trzeba poznać literaturę przedmiotu a tárgy v. tárgykör irodalmát meg kell ismerni trzeba pójść do dentysty el kell mennie a fogorvoshoz trzeba przypadku że cię spotkałem tisztán a véletlenen múlott, hogy találkoztam veled trzeba się imać byle czego bármi kínálkozik is, meg kell ragadnunk (azt) trzeba się poddać operacji meg kell operáltatnia magát trzeba to natychmiast a. bezzwłocznie zrobić ezt azonnal meg kell csinálnia trzeba trafu, że - a véletlenség folytán trzeba usunąć (wyrwać) ząb ki kell húzni a fogat; fogat kell húzni trzeba wypełnić kartę meldunkową ki kell tölteni a bejelentőlapot trzeba wziąć to na rozum ezt jól meg kell gondolni trzeba z tym raz na zawsze skończyć! legyen már vége, egyszer s mindenkorra! trzeba zamówić nowe újat kell rendelni trzeba zaplombować ząb. be kell tömni a fogat trzeba zaprowadzić ład rendet kell teremteni; be kell vezetni a rendet trzeba żebyś ją poznał ideje, hogy megismerjed trzebić [1. usuwać lub niszczyć coś; 2. przerzedzać las; 3. wybijać zwierzynę; 4. usuwać gruczoły płciowe u zwierząt hodowlanych] irtani, kiirtani, kivágni, ritkítani, tarolni, tisztítani, válogatni, rostálni; pusztítani, kipusztítani; (pleć chwasty) gyomtalanítani; (samca) herélni, kiherélni; kasztrálni; megnyírni, kiírtani, kivagdalni trzebić barany bárányokat megnyírni trzebić chwasty gyomot írtani gyomlálni, gyomtalanítani trzebić las a. lasy erdőt írtani, kivágni az erdőt Trzebinia [miasto w woj. małopolskim, w powiecie chrzanowskim, siedziba gminy miejskiej Trzebinia] Trzebinia (lengyel város) Trzebinia-Siersza [Miasto Trzebinia-Siersza powstało 1 stycznia 1969 roku w wyniku połączenia miasta Trzebinia z osiedlem Siersza. To nazwa obecnego miasta Trzebinia, używana w latach ] Trzebinia-Siersza (ma Trzebinia) trzebienie irtás trzebienie, kastracja, ubezpłodnienie [w zootechnice operacyjne usunięcie gruczołów płciowych samca. Trzebienie wykonuje się m.in. u zwierząt młodych, przeznaczonych na tucz, a także u rozpłodników nie spełniających wymogów hodowlanych.] herélés, kasztrálás trzebienie ogiera csődör herélése trzebieniec (daw. kastrat; * Eunuch) herélt, eunuch [Herélt férfi, a király háremének őre vagy udvari tisztségviselő (Dán 1,3; ApCsel 8,27; 2Kir 20,18; Jer 41,16; Eszt 1,10-15; 2,21). A zsidóknál ez a szokás ismeretlen volt; heréltek nem vehettek részt a gyülekezet istentiszteletén (5Móz 23,1).]

71 7056 trzebież [1. pielęgnacyjne cięcie lasu; 2. miejsce po wyciętym lesie; 3. wybijanie zwierzyny] irtás, tarolás, tustószedés, irtvány trzech három, hárman trzech nas było hárman voltunk Trzech Króli, Święto Trzech Króli [święto katolickie obchodzone na pamiątkę objawienia się Jezusa Chrystusa] Háromkirályok; Vízkereszt trzech rodzajów háromféle trzechletni, -ia, -ie (zob. trzyletni) hároméves, háromévi trzechsetny, -a, -e [będący ostatnim elementem zbioru składającego się z trzystu jednostek lub jedną z trzystu części, na które można coś podzielić] háromszázadik trzechtysięczny, -a, -e (zob. trzytysięczny) háromezredik trzeci [1. trzeci dzień miesiąca; 2. osoba występująca po dwóch poprzednich; też: jeden z trzech] harmadika; harmadik trzeci, -a, -e [1. będący ostatnim elementem zbioru składającego się z trzech jednostek lub jedną z trzech części, na które można coś podzielić; 2. niebezpośredni] harmadik trzeci dzień harmadik nap trzeci gatunek [trzeci stopień jakości towaru] harmad osztály (III. o.) Trzeci List św. Jana [3 J lub 3 Jan] [księga Nowego Testamentu przypisywana św. Janowi Apostołowi, autorowi Ewangelii Jana, autor nazywa siebie prezbiterem. Jana, List III - został napisany przez apostoła Jana około roku 90; jest adresowany do Gajusa, którego nazywa przyjacielem w prawdzie. Po przekazaniu pozdrowień Jan wspomina o podróżujących braciach, rozszerzających świadectwo; nadmienia, że nie biorą niczego od pogan; pochwala Gajusa; ale gani srodze Diotrefesa, któremu zarzuca bardzo nieprzyjemne rzeczy: że on chce być przedniejszym w zborze, że nie przyjmuje braci, obmawia braci, nie pozwala przyjmować braci drugim, usuwa ich ze zboru. W końcu przypomina dobre świadectwo dane Demetriuszowi. List ten jest często nie należycie traktowany w dzisiejszym życiu zborowym. Mamy bowiem wielu takich, co chcą być Diotrefesami i dlatego o liście tym mówić nie chcą; to także czynią z 23-im rozdziałem Ewangelii Mateusza, z ostrzeżeniami przed Nikolaitami itp. W Diotrefesie widać chęć do opuszczenia kierownictwa Ducha Świętego w życiu chrześcijan i silny zaczątek klasy kleru, który samowolnie rządził i dyktował przez wiele wieków. Chrześcijanie nie mogą zapominać tej wielkiej zasady, podanej (między innymi) w Flp. 2;3: '' (...) w pokorze uważajcie jedni drugich za wyższych od siebie''.] János 3. Ievele [János III. levele a hét katolikus levél egyike, amely a Újszövetségban található és János evangélista írta az elemzések és a hagyomány szerint. A három "jánosi levél" közül ezt valószínűsítik, hogy a legkorábban keletkezett. Nem lehet kétség a János II. levele és a harmadik között a szerzőség azonossága. Mindkét levél rövid. Szerzője Öregnek (presbiternek) mutatkozik be, és ugyanazok a mondanivaló lényeges pontjai, a egy feltételezett közösség feletti befolyás. Címzettje egy Gájus (4) nevű férfi, akinek keresztyén életmódja és vendégszeretete alapján evangélistákat ajánl a figyelmébe, akiket majd hozzá elküld; ugyanakkor megdorgál egy Diotrefész nevű férfit nagyravágyása miatt, és komolyan rendreutasítja őt.] trzeci raz harmadszor trzeci stan (hist.) harmadik rend (polgárság) Trzeci Świat [postkolonialne, słabo rozwinięte gospodarczo kraje Afryki, Ameryki Łacińskiej, Azji i Oceanii] Harmadik Világ trzeci zakon [zob. tercjarstwo] harmad rend; világi rend Trzeci Zakon Regularny (TOR) [skupia instytuty zakonne, męskie i żeńskie, żyjące początkowo według Reguły św. Franciszka z Asyżu. Aktualnie obowiązująca Reguła TOR, zatwierdzona w 1982 r. przez Jana Pawła II (albertyni, elżbietanki, sercanki, serafitki i inne).] Harmadik Reguláris Rend (lat. Tertius Reguláris, TOR) v. Reguláris Harmadik Rend (TOR) [szerzetesi intézményeket tömörít, női és férfi rendeket egyaránt, kezdetben Assisi Szent Ferenc Regulája szerint éltek. Jelenleg a TOR Regulája kötelezi őket, amelyet 1982-ben fogadott el II. János Pál (albertinusok, Szent Erzsébet-apácák, Jézus Szíve-apácák és mások).] Trzeci Zakon św. Franciszka [zgromadzenia i wspólnoty zakonne powstałe obok Pierwszego i Drugiego zakonu, wywodzące się z ruchu pokutnego.] Szent Ferenc Harmadik Rendje [1. Az első és a második rend mellett alapított harmadik közösség. Lásd Ferences Világi Rend, Reguláris Harmadik Rend. 2. az első és a második rend mellett alapított harmadik közösség] Franciszkański Zakon Świeckich Ferences világi rend Ordo Franciscanus Secularis (OFS)

72 7057 Trzeci Zakon Regularny Reguláris Harmadik Rend trzecia harmadik; harmad rész trzecia [godzina trzecia po południu lub w nocy] három óra trzecia część harmad, harmadrész trzecia klasa harmadik osztály; (vasúti kocsi) fapados trzecia osoba (nyelvt.) harmadik személy trzecia potęga köb (x 3 ) trzecia potęga danej liczby [sześcian liczby] köb; adott szám harmadik hatványa trzeciak hároméves méhsör; (régi pénznem) trzeciak [pot. trzecioklasista] harmadik osztályos trzecie [trzecie danie] harmadik fogás trzecie danie harmadik fogás trzeciego maja május harmadikán trzeciego stopnia harmadfokú trzeciego września szeptember 3-án trzeciorząd, trzeciorzęd [starszy okres ery kenozoicznej] (földt.) kanozoikum; harmadkor trzeciorzędny, -a, -e [podrzędny, pośledni, marny] harmadrendű, harmadszoros; átv. huszadrangú, jelentéktelen trzeciorzędna jakość harmadrendű minőség trzeciorzędny, -a, -e [podrzędny, pośledni, marny] hamadrendű, harmadrangú trzeciorzędowy, -a, -e harmadrendű, harmadlagos, harmadkori trzeciorzędowe cechy płciowe [piersi, owłosienie i inne różnice w budowie ciała] harmadlagos nemi jelleg trzeczszeć (trzeszczy) csikorogni trzeszczący, -a, -e csikorgó trzeć (trę, trze) [I 1. naciskając, przesuwać czymś po czymś; 2. o dwóch rzeczach, z których jedna jest w ruchu: dotykać do siebie, utrudniając ruch; 3. rozdrabniać na tarce lub mieszając, rozgniatać na jednolitą masę; 4. wyrównywać lub wygładzać powierzchnię obrabianego przedmiotu przez pociąganie po niej odpowiednimi narzędziami; II środ. rozcinać piłą, rżnąć coś] dörzsölni, horzsolni, súrolni, reszelni, aprítani, morzsolni, kenni, szétkenni; törölni; vágni, levágni, szeletelni, metszeni vmit; (len) sajtolni; civakodni, zsörtölődni trzeć czym o co dörzsölni v. hozzádörzsölni vmi vmihez trzeć farby malarskie féstéket dörzsölni v. szétkenni trzeć len lent törni v. tilolni trzeć mak mákot törni trzeć na tarce reszelni vmit trzeć się [1. pocierać sobą o coś; 2. o dwóch rzeczach, z których jedna jest w ruchu: dotykać się; 3. o rybach: odbywać tarło] dörzsölődni, ledörzsölni; letörli magát; súrlódni vmihez; (o rybach) ívni, ikrát rakni trzej három, hárman trzej królowie - három királyok v. napkeleti bölcsek; [az újszövetségi elbeszélés szerint a gyermek Jézust imádó személyek (Mt 2,1-12)] Trzej Królowie, Trzej Mędrcy, Trzej Magowie, (gr. μάγοι magoi) [osoby, które miały podążać za Gwiazdą Betlejemską, przybyć do miejsca narodzin Jezusa Chrystusa i przekazali mu dary. Ich tożsamość jest nieznana, możliwe, że byli Persami. W Biblii jedyna informacja o Trzech Mędrcach znajduje się w Ewangelii Mateusza (2,1-12). Tradycyjnie uznawani są za świętych w katolicyzmie, prawosławiu oraz w starożytnych Kościołach Wschodu. W zaratusztrianizmie występują jako astrologowie.] napkeleti bölcsek v. három királyok [A bibliai napkeleti bölcsek a csillag vezetésével keletről Betlehembe érkeztek, hogy hódoljanak Jézusnak, a zsidók új királyának. Szokás őket három királyoknak is nevezni, ám a Biblia nem nevezi őket királyoknak, és nem beszél arról sem, hogy hárman volnának. A Biblia szóhasználata alapján helyesebb a napkeleti bölcsek elnevezés. A keresztény hagyomány névvel is illeti őket, magyar nevük: Gáspár, Menyhért és Boldizsár.] Trzej Ogrodnicy (Zimni ogrodnicy, zimna Zośka) fagyosszentek [a magyar népi hagyomány szerint a Pongrác, Szervác, Bonifác napok (május 12., 13., 14.), valamint Orbán napjának (május 25). a közös elnevezése. Az Ipoly mentén a néphagyomány az ezután következő Zsófianaptól is fagyot várt.] trzem [(u Zygmunta Glogera) w średniowiecznej polszczyźnie: pałac. Brückner powiada, że wyraz ten należy do tych dawnych terminów słowiańskich, które w końcu średnich wieków wyszły u nas z użycia.] (daw) palota trzepaczka [1. narzędzie do trzepania z kurzu; 2. narzędzie kuchenne do ubijania białka jaj] poroló; prakker; sulyok, fakalapács; tiloló; (w kuchni) habverő; keverő trzepaczka do dywanów szőnyegporoló trzepaczka do piany habverő trzepaczka konopi kendertiloló trzepać (dywan) kiporolni (szőnyeget)

73 7058 trzepak [1. rusztowanie stawiane na podwórzu, służące do rozwieszania rzeczy trzepanych z kurzu; 2. pot. o człowieku szybko mówiącym lub roztrzepanym] tiloló, verőgép; poroló állvány; kerepelő, haradó ember trzepalnia tilolóüzem, tépő üzemrész, verőüzem trzepanie porolás, tilolás, csépelés, hadarás, verés, cibálás, széttépés; fecsegés, locsogás trzepanie wielokrotne (szöv.) többszörös tépés TRZEPARKA AC86 trzeparka [maszyna do oczyszczania włókien lnu, konopi i bawełny przed przędzeniem] verőgép; kártológép trzeparka podwójna kettős verőgép trzeparka futrzarska [maszyna używana w przemyśle futrzarskim w celu usuwania z okrywy włosowej skór pozostałości typu pył, trociny, kurz mającej na celu uzyskanie jak największej puszystości włosów skóry obrabianej] szőrme kártológép trzepnąć trzepać (trzepię, trzepie) [[1. poruszyć czymś energicznie, uderzając o coś; 2. uderzyć w coś, najczęściej trzepaczką, potrząsnąć czymś w celu usunięcia kurzu; 3. pot. zadać ciosy; 4. pot. rzucić czymś o coś; 5. trzepać: pot. trajkotać, pleść; 6. pot. wykonać coś szybko lub w dużych ilościach; 7. trzepać: pot. drobiazgowo sprawdzać bagaże podróżnych; 8. trzepać: oczyszczać włókna lnu, konopi z paździerzy, bawełnę przed przędzeniem] (trzepać) porolni, kiporolni; (len) (trzepać) tilolni; hadarni, kerepelni; (trzepnąć) megütni, ráhúzni, odasózni, elpáholni, elnadrágolni, elverni; csapkodni, röpködni; (átv.) hadarni, csacsogni, lotyogni, fecsegni trzepać dywany szőnyegeket porolni trzepać językiem járatja a nyelvét, kerepel trzepać len, konopie lent, kendert tilolni trzepać zadaną lekcję elhadarja a feladott leckét trzepnąć co językiem fecseg, hadar vmit; nyelvét járatja trzepnął go rózgą vesszővel v. virgáccsal megverte v. elnáspángolta trzepnął go w kark nyakon verte, nyaklevest adott neki trzepnąć się trzepać się [1. pot. uderzyć siebie samego; 2. trzepać się pot. o rybach, ptakach: wykonywać nieskoordynowane ruchy] megüti magát; (hal) csapkod trzepnąć się o co megüti magán vmin trzepot lebegés, szállongás, röpködés, csapkodás trzepot skrzydeł szárnycsapkodás trzepotać (trzepoczę, trzepocze) [1. poruszać czymś szybko albo wykonywać czymś szybkie ruchy, często powodujące szelest, szum; też: sprawiać, że coś się porusza; 2. o skrzydłach ptaków, rozwieszonych ubraniach itp.: poruszać się na wietrze szybko, rytmicznie; 3. o sercu: bić mocno; 4. o płomieniu: palić się nierówno] csapkodni, erősen verni, lebegni, szállongani, röpködni; csattogni trzepotać skrzydłami csapkod a szárnyaival trzepotać się [1. o rybach, ptakach, owadach: wykonywać szybkie, nieskoordynowane ruchy; 2. to samo co trzepotać w zn. 2, 3.] csattogni trzepotanie przedsionków (serca) [zob. migotanie przedsionków (serca)] (łac. fibrillatio atriorum) [jest zaburzeniem rytmu pracy serca objawiającym się zbyt szybką, ale miarową akcją elektryczną i skurczową przedsionków. Częstotliwość fali pobudzenia przedsionków wznosi ok /min.] (lat.) fibrillatio atriorum; a szívkamra, v. pitvar gyors rángatózó mozgása, amely a helyzetétől függően a pulzus elvesztéséhez, vagy a pulzus rendszertelenségéhez vezethet trzepotliwy, -a, -e [1. poruszający się szybko; 2. świecący, połyskujący nierównym lub przerywanym światłem] csapkodó, lebegő, szállongó, röpködő trzeszcz [środ. oko zająca] (łowieckie) nyúlszem trzeszczeć (trzeszczę, trzeszczy) [1. chrzęścić, skrzypieć; 2. pot. brzmieć nieprzyjemnie, drażniąc słuchającego; 3. pot. mówić szybko, w sposób przykry dla kogoś] recsegni, ropogni, nyikorogni, csikorogni; sercegni, sisteregni, pattogni, hasadni; (ogień) pattogni, pattogtatni trzeszczenie pattogás, recsegés, ropogás, zörgés, sercegés, sistergés trzeszczyć sercegni, kopogni, pattogni, hadarni trześnia (Czereśnia dzika) (ritka) cseresznye trześniowy, -a, -e cseresznyés; csersznye-, meggy-

74 7059 Trześniowy Groń (Tymoski) [polana w Paśmie Radziejowej, na stoku Niemcowej. Stanowi część miasta Piwniczna-Zdrój. Znajduje się na niej kilka gospodarstw rolnych oraz Studenckie Schronisko Turystyczne "Chatka pod Niemcową" (chatka studencka otwarta okresowo). Beskid Sądecki, Karpaty; 49 26'23 N 20 38'58 E] Trześniowy Groń (hegyi terület Lengyelországban) trzewia [1. narządy wewnętrzne człowieka lub zwierzęcia; 2. wewnętrzne części czegoś] zsiger; belek, zsigerek, belsőségek trzewiczek félcipőcske; (növ.) rigópohár trzewiczkowy, -a, -e kiscipőtrzewik [1. rodzaj obuwia, charakteryzujący się twardą (trwałą) zelówką i obejmującą kostkę sznurowaną cholewką; 2. sznurowany lub zapinany but z krótką cholewką] férficipő; cipő, félcipő; bakancs trzewik ciśnie szorít a cipő trzewik damski női félcipő trzewik drewniany facipő trzewik zapinany begombolható cipő trzewiki sznurowane fűzős félcipő trzewikowy, -a, -e cipőtrzewiowy, trzewny, -a, -e zsiger-, zsigeres, zsigeri trzewny, -a, -e bél-, zsigertrzeźwiąco kijózanítóan trzeźwiący, -a, -e [taki, który powoduje odzyskanie przytomności] kijózanító trzeźwić [1. przywracać do przytomności; 2. przywracać komuś zdolność jasnego myślenia] józanítani, kijózanítani, magához téríteni; (orzewiać) felfrissíteni trzeźwić pijanego részeget kijózanítani, eszméletre v. magához téríteni trzeźwić zemdlonego ájultat magához téríteni v. fellocsolni trzeźwieć [1. odzyskiwać przytomność; 2. budzić się] józanodni, kijózanodni (kijózanodik), eszméletre v. magához tér, feleszmélni trzeźwienie józanodás, kijózanodás; eszméletre v. magához térés, feleszmélés trzeźwo józanul, higgadtan, meggondoltan, mértékletesen trzeźwość józanság, mértékletesség trzeźwość umysłu az ész józansága trzeźwy [mężczyzna trzeźwy], trzeźwa józan, higgadt (ffi/nő) trzeźwy, -a, -e [1. niezamroczony alkoholem; 2. rzeczowy, rozsądny; też: świadczący o czyimś rozsądku; 3. taki, który nie jest senny lub zaspany] józan, nem ittas; higgadt, meggondolt, okos, mérsékelt; (átv.) józan trzeźwy i realny polityk józan és reális politikus trzeźwy pogląd na życie józan életszemlélet trzęsawica mocsár, ingovány, láp, posvány trzęsawisko [1. podmokły, grząski teren, zarośnięty szuwarami, trzciną, mchem itp.; 2. o trudnej, grożącej katastrofą sytuacji, w którą ktoś lub coś się pogrąża i której nie umie rozwiązać] (trzęsawica) mocsár, ingovány, láp, posvány; reszketés trzęsawisty, -a, -e mocsaras, ingoványos, lápos, iszapos trzęsący, -a, -e reszketeg trzęsidło [1. (Nostoc) rodzaj kolonijnych sinic, należących do rzędu Nostocales; 2. rodzaj należący do gromady sinic, ok. 50 gatunków tworzących kuliste, śluzowate kolonie złożone z nitkowatych sinic. Występują w wodzie, na wilgotnej glebie, czasem współżyją z roślinami wyższymi.; 3. glon w postaci kulistej plechy utworzonej z nitkowatych kolonii ułożonych w galaretowatym śluzie; 4. daw. pęk piór, włosia stanowiący ozdobę nakrycia głowy, uprzęży końskiej, uczesania kobiecego] (növ.) hasadó moszat; kékmoszat (Nostoc sp.); (dawno) rengő, rezgő dísz v. ékszer; lengő, ringó sisakforgó trzęsidło pospolite hártyás kékmoszat trzęsidła [drżące i błyszczące ozdoby stroju głów niewieścich; wspominają o nich w XVII w.] (daw) női fejék; rezgő dísz v. ékszer trzęsienie [gwałtowne wstrząsy skorupy ziemskiej wywołane głównie przemieszczeniami mas skalnych w głębi Ziemi] remegés, reszketés; lökés, rengés, rázkódás; (ziemi) földrengés; zökkenés trzęsienie ziemi [gwałtowne wstrząsy skorupy ziemskiej wywołane głównie przemieszczeniami mas skalnych w głębi Ziemi] földrengés

75 7060 trzęsienia ziemi w Polsce földrengések Lengyelországban; földrengések Lengyelország területén trzęsienie ziemi dotknęło a. nawiedziło południową część kraju földrengés érte v. rázta meg az ország déli részét trzęsiogonek [Pliszka siwa (Motacilla alba)] barázdabillegető trzęsionka [pot. trzęsienie się z zimna, ze strachu, ze zdenerwowania lub podczas jazdy po złej, wyboistej drodze] pelyva, törek, szecska; hidegrázás Trzęślica modra, t. jednokolankowa (Molinia caerulea) [gatunek roślin z rodziny wiechlinowatych. Gatunek (biologia) szeroko rozpowszechniony w całej Europie, Azji i Ameryce Północnej. Występuje na całym niżu Polski] - nyugati kékperje (Molinia caerulea) [a perjefélék (Poaceae) családjába tartozó növényfaj] trzmielina (Euonymus L.) [1. rodzaj krzewów z rodziny dławiszowatych. Czasem występują w formach drzewiastych. Znanych jest około 120 gatunków, z czego w Polsce dziko wstępują 2 gatunki. 2. drzewo, krzew lub pnącze o drobnych, jasnozielonych albo ciemnozielonych kwiatach z czerwonymi kropkami, zebranych w zwisłe baldachogrona] (növ.) kecskerágó Trzmielina brodawkowata (Euonymus verrucosus Scop.) gatunek krzewu należący do rodziny dławiszowatych (Celastraceae R.Br.), zdecydowanie rzadziej spotykany niż trzmielina zwyczajna. Występuje w Europie i Azji, w Polsce osiąga północną i zachodnią granicę zasięgu. Bibircses kecskerágó (Euonymus verrucosus) [a kétszikűek (Magnoliopsida) osztályának a kecskerágóvirágúak (Celastrales) rendjéhez, ezen belül a kecskerágófélék (Celastraceae) családjához tartozó faj.] trzęsło piros moszat trzmiel (łac. Bombus) [1. rodzaj owadów społecznych z rodziny pszczołowatych, podrodziny Bombinae. Do rodzaju Bombus należą duże owady (do 30 mm), gęsto owłosione, często jaskrawo ubarwione, ale zwykle z przewagą czerni, lub też całkiem czarne. 2. duży owad podobny do pszczoły, żyjący w roju w gniazdach zakładanych w ziemi] dongó, poszméh (Bombus) [a rovarok (Insecta) osztályának a hártyásszárnyúak (Hymenoptera) rendjéhez, ezen belül a fullánkosdarázs-alkatúak (Apocrita) alrendjéhez és a méhfélék (Apidae) családjához tartozó nem.] trzmielina Hamiltona (Euonymus hamiltoniana Wall.) gatunek uprawiany kecskerágó (Euonymus hamiltoniana) trzmielina oskrzydlona (Euonymus alata (Thunb.) Siebold.) gatunek uprawiany kecskerágó (Euonymus alata) trzmielina Fortune`a, t. pnąca (Euonymus fortunei (Turcz.) Hand.-Mazz., syn. E. fortunei Hand.-Mazz.) gatunek uprawiany Kúszó kecskerágó (Euonymus fortunei) trzmielina wielkoowocowa (Euonymus latifolia (L.) Mill.) gatunek uprawiany Trzmielina pospolita, t. zwyczajna (Euonymus europaea L., syn. Evonymus europaea L.) [gatunek krzewu należący do rodziny dławiszowatych (Celastraceae). Występuje w Europie i Azji, w Polsce jest dość pospolity na całym obszarze] kecskerágó v. csíkos kecskerágó (Euonymus europaeus) [a kétszikűek (Magnoliopsida) osztályának a kecskerágóvirágúak (Celastrales) rendjéhez, ezen belül a kecskerágófélék (Celastraceae) családjához tartozó faj.]

76 7061 trzmielina japońska (Euonymus japonicus) Japán kecskerágó (Euonymus japonica) trzmielina niska (Euonymus nanus) trzmielina zwyczajna (Euonymus europaea) Csíkos kecskerágó (Euonymus europaea L.) trzmielówka [to stosunkowo duży przedstawiciel bzygowatych. Czasami jest bardzo płochliwa i nie daje się podejść, innym razem łakomie pożywia się pyłkiem kwiatowym lub nektarem i wtedy nie sprawia to trudności. Lata szybko i wysoko. Owady dorosłe pędzą słodki żywot pośród kwiatów, zaś drapieżne larwy żyją w gniazdach trzmieli i os.] lebegőlégy (Syrphida), pihelégy Trzmielówka leśna (Volucella pellucens) üvegpotrohú légy v. üveghátú pihelégy (Volucella pellucens) trznadel [drobny ptak śpiewający, nieco większy od wróbla, o żółtym i rdzawobrązowym upierzeniu] citromsármány Trznadel zwyczajny, trznadel, trznadel żółtobrzuch (Emberiza citrinella) [mały ptak częściowo wędrowny z rodziny trznadlowatych] citromsármány (Emberiza citrinella) [a madarak (Aves) osztályának a verébalakúak (Passeriformes) rendjéhez, ezen belül a sármányfélék (Emberizidae) családjához tartozó faj] trzoda chlewna [świnie hodowane dla mięsa] disznócsorda, konda; állatállomány, állatlétszám trzon [1. główna, zasadnicza część czegoś; 2. nadziemna część grzyba, na której osadzony jest kapelusz] rostélylap; tűzserpenyő; (techn) fogó, nyél, fogantyú, markolat, rúd; (element szabli) markolat; (ép.) oszloptörzs; (bot) szár; törzs, fatörzs; (műsz.) csap, rúd; (grzyb) tönk trzon grzyba a gomba szára trzon klapy szeleprúd, szelepszár trzon kolumny [główna część kolumny między podstawą a głowicą] oszloptörzs trzon korby v. korbowy forgattyúrúd trzon kręgu v. kręgowy (anatómia) csigolyatest, corpus vertebrae trzon macicy [najgrubsza i najszersza część macicy] anyaméh törzse trzon nitu szegecsszár trzon pompy szivattyúrúd, szivattyúfogantyú trzon tłokowy [zob. tłoczysko w zn. 1.] dugattyúszár, dugattyúrúd trzon zaworowy szellentyúcsap, szelephímcsavar trzon zbioru a gyűjtemény törzsanyaga v. állománya v. alapja trzonek [uchwyt jakiegoś narzędzia; rękojeść, rączka] száracska; nyél, szár, fogó, markolat, rúd; foglalat trzonek grzyba a gomba szára trzonek narzędzia szerszámnyél, szerszámfogó trzonek noża a kés nyele trzonek żarówki izzólámpafoglalat trzonowy, -a, -e törzs-, törzsi, csap-, nyál, szár-, gyök-, tőtrzonowy ząb zápfog trzoda [1. gromada zwierząt, zwykle domowych; 2. tłum w przeciwstawieniu do jednostki; 3. * Stado] csorda, konda, nyáj, falka; csürhe trzos, trzosek (z niem. strotzen) [1. pas z kieszeniami na pieniądze używany w dawnej Polsce, później też: woreczek na pieniądze; 2. worek podłużny na pieniądze, zwykle skórzany, robiony w

77 7062 rodzaju pasa i do opasywania się służący (ob. Pasy w Enc. Star. t. III, str. 326). 3. inaczej sakiewka, woreczek na monety popularny w średniowieczu i później, przypinany do pasa lub noszony w kieszeni; 4. podwójny skórzany pas, element ludowego stroju krakowskiego; szeroki, bogato zdobiony, lub nieco węższy biały z metalowymi kółeczkami, nabijany gwoździkami z mosiądzu. 5. czrzos, trzosek, trzosie - od XV w. pas z kieszeniami na pieniądze, sakiewka, woreczek. 6. woreczek na pieniądze; sakwa, kiesa] tarsoly, táska, pénzestáska, pénzes zacskó, erszény; tüsző trzosik [mały woreczek na pieniądze] kis pénzes zacskó v. pénztárca trzódka kisebb csorda, falka; kondácska, nyájacska trzpiennik [owad błonkoskrzydły z rodziny trzpienników] fadarázs Trzpiennik olbrzymi Sirex = Urocerus gigas (Siricidae, Hymenoptera) óriás fenyődarázs (Urocerus gigas) [a rovarok (Insecta) osztályába, a hártyásszárnyúak (Hymenoptera) rendjébe és a fadarazsak (Siricidae) családjába tartozó faj] trzpień [1. walec, kolec lub pręt służący do osadzania na nim czegoś; 2. wydłużona, o kolistym przekroju, centralna część narzędzia; 3. część zamka, sztyft, na który wkłada się klucz z okrągłym otworem] nyelvszeg; csap, hegy; cövek, pecek, szár, nyél, rúd trzpień frezarski marógéppecek, marógépcsap trzpień gwoździa szeg hegye trzpień kosy kaszapecek (a nyélhez rögzítő ék) trzpień nitu a szegecs hegye trzpień tokarski esztergapecek, esztergacsap trzpiot [człowiek lekkomyślny, roztrzepany, beztroski]; trzpiotka [kobieta lekkomyślna, roztrzepana, wesoła] kelekótya, szeleburdi, hebehurgya, csapodár, csélcsap, könnyelmű, szeles, könnyelmű, széltoló (ffi/nő) trzpiotek csapodár, csélcsap, szeleburdi, könnyelmű, ingatag trzpiotowato kelekótyán, szeleburdian trzpiotowatość kelekótyaság, szeleburdiság, csapodárság trzpiotowaty, -a, -e [1. nieco lekkomyślny, niefrasobliwy, roztrzepany; też: właściwy zachowaniu takiej osoby] kelekótya, szeleburdi, csapodár trzustka (łac. pancreas) [jest gruczołem składającym się zarówno z części wewnątrzwydzielniczej (hormonalnej) jak i zewnątrzwydzielniczej (trawiennej). Trzustka jest położona w jamie brzusznej] hasnyálmirigy (pancreas) [a gerincesekben megtalálható belső (endokrin) és külső (exokrin) elválasztású mirigy. Endokrin funkcióját tekintve számos igen fontos hormont termel mint az inzulin, glukagon, és szomatosztatin. Exokrin mirigyként a pancreas által termelt nedvben számos fontos emésztőenzim mint a lipáz, amiláz található] trzustkowy, -a, -e hasnyálmirigytrzy [liczebnik główny oznaczający liczbę 3; ocena dostateczna w szkolnym systemie ocen], trzej (trzech) három trzy całe i pięć dziesiątych 3,5 (három egész, öt tized) trzy całe jedna dziesiąta három egész egy tized trzy cnoty boskie [(teologalne) wiara, nadzieja, miłość] három isteni erény: hit, remény, szeretet trzy czwarte [trzy części całości podzielonej na cztery równe części] háromnegyed (3/4) trzy dni temu sprowadziłem się do tego domu három nappal ezelőtt költözködtem v. hurcolkodtam ebbe a házba trzy dni upłyneło od chwili jego wyjazdu három nap telt el elutazása óta trzy fazy három fázis Trzy Karczmy [miejsce w pobliżu Rzymu, przy Apijskiej Drodze*, która istnieje do dziś, gdzie bracia spotkali się z Pawłem po opuszczeniu Puteoli. (*:Via Appia, Droga Apijska, najstarsza bita droga w starożytnym Rzymie, zwana też Regina Viarum (z łacińskiego "królowa dróg").) - Zbudowana 312 p.n.e. w czasie pełnienia urzędu cenzora przez Appiusza Klaudiusza Cekusa, łączyła początkowo Rzym z Kapuą.] Három csárda (hely Róma közelében, a Via Appia (latinul via=út) az ókori Római Birodalom talán legfontosabb útja mellett, ahol a testvérek Pál apostollal találkoztak.) trzy kwadranse (idő) háromnegyed trzy kwadranse na. háromnegyed trzy kwadranse na dwunastą háromnegyed tizenkettő trzy kwadranse po czwartej háromnegyed öt trzy lata temu három évvel ezelőtt, három éve

78 7063 trzy ma się tak do pięciu, jak sześć do dziesięciu három úgy aránylik az öthöz, mint hat a tízhez trzy metry długości három méter hosszú trzy osiemnaste három tizennyolcad (3/18) trzy pary trzewików három pár cipő trzy posiłki dziennie napi háromszori étkezés trzy razy háromszor trzy razy dzienne po dziesięć kropli naponta háromszor tíz csepp(et) trzy razy dzienne po łyżeczce naponta háromszor egy-egy kávés kanállal trzy razy odpukać w niemalowane drewno háromszor lekopogni festetlen fán trzy stopnie ciepła három fok meleg trzy tygodnie temu három héttel ezelőtt trzy tysiące háromezer trzy- [pierwszy człon wyrazów złożonych, oznaczający występowanie tego, co nazywa drugi człon złożenia, w potrójnej ilości, w trzech egzemplarzach, jednostkach] háromtrzyaktowy, -a, -e háromfelvonásos trzyaktówka háromfelvonásos trzyatomowy, -a, -e háromatomos trzyatomowy ozon háromatomos ózon (O 3 ) trzycyfrowy, -a, -e [złożony z trzech cyfr] három számjegyű trzyczęściowy, -a, -e [składajacy się z trzech części] háromrészes; (zene) háromnegyedes (ütem) trzyćwierciowy, -a, -e [daw. wynoszący trzy czwarte jakiejś całości] háromnegyedes trzydniowy, -a, -e [mający lub trwający trzy dni] háromnapos, háromnapi, három napig tartó trzydniówka [1. pot. okres trzydniowy; też: czynność, zjawisko trwające trzy dni; 2. pot. choroba małych dzieci objawiająca się trwającą trzy dni wysoką gorączką] (pobyt) háromnapi tartózkodás; háromnapi munka; (odpoczynek) háromnapos pihenő; (deszcz) három napig tartó eső trzydziestka [1. liczba 30; 2. całość składająca się z 30 części lub jednostek; 3. to, co jest oznaczone liczbą 30; 4. pot. o wieku: 30 lat; 5. pot. szybkość trzydziestu kilometrów na godzinę; 6. pot. kobieta mająca trzydzieści lat] harminc (30); harmincas, (wiek) harminc év; harmincéves nő trzydziestego pierwszego sierpnia augusztus 31- én trzydziestokrotnie harmincszorosan trzydziestokrotny, -a, -e [1. powtarzający się trzydzieści razy; 2. taki, który zdobył coś trzydzieści razy; 3. trzydzieści razy większy lub mniejszy od czegoś] harmincszoros trzydziestolatek [mężczyzna mający trzydzieści lub trzydzieści kilka lat; też: zwierzę, roślina lub przedmiot mające tyle lat] harminc éves ffi; harmincas trzydziestolatka harminc éves lány v. nő; harmincas trzydziestolecie [1. okres trzydziestu lat; 2. trzydziesta rocznica] harminc éves időszak; harminc éves évforduló trzydziestoletni, -ia, -ie [mający lub trwający trzydzieści lat] harminc éves v. harmincéves trzydziestozłotowy, -a, -e harminc zlotys trzydziestozłotowy wydatek harminc zlotys költség trzydziestu (trzydzieści) harmincan (hímnemű személyekre vonatkozóan) Trzydziestu Trzech Orientalczyków [to nazwa grupy mężczyzn dowodzonych przez Juana Antonio Lavelleja, którzy wyruszyli z Argentyny z ekspedycją w 1825, aby wyzwolić terytorium Urugwaju okupowanego przez Brazylię.] Harminchárom Orientalista (1825. Brazília függetlenségének kivívása) trzydziesty, -a, -e [będący ostatnim elementem zbioru składającego się z trzydziestu jednostek lub jedną z trzydziestu części, na które można coś podzielić] harmincadik trzydziesty tom encyklopedii az enciklopédia harmincadik (XXX) kötete trzydziesty [trzydziesty dzień miesiąca] harmincadika trzydzieści [liczebnik główny oznaczający liczbę 30] harminc trzydzieści raz harmincszor trzydzieści srebrników harminc ezüstpénz trzydzieści srebrników dla Judasza harminc ezüstpénz Júdásnak trzydzieścioro [liczebnik zbiorowy odpowiadający liczbie 30] harminc trzygłosowy, -a, -e [złożony z trzech głosów, skomponowany na trzy głosy, wykonywany przez trzy głosy itp.] háromszólamú, három szólamú trzygłosowy kanon háromszólamú kánon trzygodzinny, -a, -e [mający lub trwający trzy godziny] háromórás, háromórai trzyklasowy, -a, -e [obejmujący trzy klasy, mający trzy klasy; trójklasowy] háromosztályos, háromosztályú trzykołowy, -a, -e (zob. trójkołowy) háromkerekű

79 7064 trzykołowiec háromkerekű motor v. robogó v. tricikli trzykonny, -a, -e [1. o pojeździe: zaprzężony w trzy konie; 2. o silniku: mający moc trzech koni mechanicznych] háromlovas, hármasfogat; három lóerős (3 LE-s) trzykroć [trzy razy, trzykrotnie]; po trzykroć háromszor, háromszorosan trzykrotka (Tradescantia) [1. roślina o długich, zwisających pędach i jajowatych, często barwnych liściach; 2. rodzaj roślin z klasy jednoliściennych, z rodziny komelinowatych (Commelinaceae), pochodzących z Ameryki. Należy do niego ok. 70 gatunków występujących od południowej Kanady do północnej Argentyny. Gatunkiem typowym jest Tradescantia virginiana L.. Naukowa nazwa rodzajowa upamiętnia Johna Tradescanta starszego (ok ), ogrodnika Karola I Stuarta.] (növ.) tradeszkancia [népnyelv által "pletykának" nevezett tradeszkancia (Tradescantia blossfeldiana variegata) cserepes dísznövény majdnem minden lakásban fellelhető, mert könnyen szaporítható és mostoha, fényszegény körülményekhez is jól alkalmazkodik] trzykrotnie háromszor, háromszorosan, háromízben trzykrotny, -a, -e [1. powtarzający się trzy razy; 2. taki, który zdobył coś trzy razy; 3. trzy razy większy lub mniejszy od czegoś] háromszoros trzylampówka (dawno) háromlámpás rádió trzylatek [dziecko mające trzy lata; też: zwierzę, roślina lub przedmiot mające tyle lat] hároméves (gyerek v. állat v. növény v. tárgy) trzylatka hároméves (kislány v. állat v. növény v. tárgy) trzylecie [1. okres trzech lat; 2. trzecia rocznica] három év, három éves időszak trzyletni, -ia, -ie [mający lub trwający trzy lata] hároméves, háromévi trzymać [1. ująwszy coś, nie wypuszczać; 2. nie pozwalać komuś oddalić się skądś; 3. położywszy coś w jakimś miejscu, ustawiwszy w jakiejś pozycji, pozostawiać w takim położeniu; 4. przechowywać, przetrzymywać coś; 5. utrzymywać w jakimś stanie, w jakiejś sytuacji; 6. mieć nadzór nad kimś, nad czymś; 7. pot. zajmować się chowem zwierząt; 8. pot. stanowić zamocowanie, podporę czegoś; 9. pot. o niepożądanych zjawiskach atmosferycznych i fizjologicznych: trwać, nie słabnąć; 10. daw. mieć coś pod swym zarządem; 11. daw. żywić, utrzymywać; też: najmować, zatrudniać] állni; fogni, tartani (w ręku: kézben); tartogatni; tartani, fenntartani; feltartani; vezetni; (nie puszczać) tartani, folyni; (za kim) pártján állni (vkinek); (sp) szurkolni, drukkolni (vmiért/vkinek); tartani, őrizni; (dawno) bérelni; alkalmazni; összetartani trzyma konia na munsztuku fékezi, megfékezi, megzabolázza a lovat trzymać bank bankot tartani (játékban) trzymać biżuterię w sejfie széfben tartani az ékszert trzymać buzię na kłódkę lakatot tenni a szájra trzymać co na wodzy fékentartani, fékezni (vmit) trzymać co w chłodnym miejscu hűvös helyen tartani vkit trzymać co w cieple melegen tartani vmit trzymać co w garści markában tartani vmit trzymać co w tajemnicy titokban tartani vmit trzymać co w ukryciu rejtve, titokban tartani vmit trzymać coś w czymś tartani vmit vmiben trzymać coś w ręku kézben tartani vmit; kézzel fogni v. markolni vmit trzymać (kogo) za rękę; trzymać za rękę kogoś kézben fog (vkit) trzymać czyjąś stronę vki pártját fogni trzymać do chrztu keresztvíz alá tart trzymać do dyspozycji rendelkezésre tartani trzymać dziecko do chrztu keresztvíz alá tartani a gyereket trzymać fason tartja magát trzymać gębę na kłódkę lakatot tenni a szájra trzymać jak pijany płotu [úgy ragaszkodik hozzá, mint részeg a palánkhoz] (közm.) köti az ebet a karóhoz; egyre csak ugyanazt hajtogatja trzymać język za zębami fékezi a nyelvét; befogja a száját; hallgat, tud hallgatni; féket tesz a nyelvére, nem szól trzymać karczmę korcsmát v. kocsmát bérelni trzymać klawisz naciśnięty lenyomva tartja a billentyűt trzymać kogo na dystans (átv.) távol tart magától vkit trzymać kogo na wodzy rövidre fogja a gyeplőt trzymać kogo oddaleniu tisztes távolságban tartani vkit trzymać kogo ostro szigorúan v. keményen fogni vkit trzymać kogo/co pod kluczem (átv.) lakat alatt tartani vkit/vmit trzymać kogo pod strażą vkit őrizetben tartani

80 7065 trzymać kogo przed drzwiami az ajtó előtt tartani v. megvárakoztatni vkit trzymać kogo w garści markában tart vkit trzymać kogo w karbach féken tartani v. rövidre fogni v. kordában tartani vkit; korlátok között, erős kézben tartani vkit trzymać kogo w napięciu (átv.) feszültségben a. izgalomban tartani; vkit bizonytalanságban hagyni v. tartani trzymać kogo w szachu sakkban tartani vkit trzymać kogo w więzieniu fogva v. fogságban tartani vkit trzymać kogo w zawieszeniu bizonytalanságban hagyni (vkit) trzymać kogo z daleka od siebie (átv.) távoltartani magától vkit trzymać kogo za puls vkinek a pulzusát fogni trzymać kogo za rękę kézen fogni vkit trzymać kogo zawieszeniu (átv.) bizonytalanságban tartani vkit trzymać (kogo) za słowo szaván fogni v. tartani vkit; számítani vki igéretére trzymać kogoś pod kloszem elzárni vkit a külvilágtól, elszigetelni trzymać kogoś w dybach rabláncon tartani vkit trzymać kogoś w strachu rettegésben tartani vkit trzymać koniec lejców a gyplőszár végét fogni trzymać krok lépést tartani trzymać krowy teheneket tartani trzymać krótko rövid pórázon tartani (kutyát) trzymać na kolanach ölében tartani vkit/vmit trzymać na składzie raktáron tartani trzymać na smyczy pórázon v. járószalagon tartani trzymać na wodzy féken tart trzymać nerwy na wodzy fékezi magát, féken tartja az indulatait trzymać niemowlę w beciku pólyában tartja a csecsemőt trzymać pierwszeństwo tartja az első helyet; övő az elsőbbség; első helyen áll trzymać (sprawować) komendę teljesíteni a parancsot trzymać pióro tollat tartani (a kézben), titkárkodni trzymać pod kluczem elzárva tartani, zár alatt tartani trzymać prym első hangot tartani, vezetni trzymać prym w czym tartja az elsőbbséget v. a főszerepet, hangadó vmiben trzymać psa na łańcuchu kutyát láncon v. pórázon tartani trzymać ręce za pasem (átv.) ölbe tett kézzel ülni trzymać rękę na pulsie a pulzusán v. az ütőerén tartja kezét; (átv.) aktuálisan figyelemmel kísér vmit; naprakészen tájékoztatott v. tájékozott trzymać sklep üzletet tartani fenn trzymać służącą szolgálót v. háztartási alkalmazottat tartani trzymać ster rządu a kormányt kezében tartja; kormányozni trzymać takt ütemet tartani trzymać towar na pasek (dawno) üzérkedés céljából tartani árut; árut rejtegetni trzymać w klubach (átv.) kordában tartani vkit trzymać w miejscu niedostępnym dla dzieci gyermektől távol tartandó trzymać w rezerwie tartalékolni trzymać w ręku kézben tartani; hatalmában tart trzymać w garści kézben tartani, hatalmában tartani trzymać w karbach [kontrolować, mieć władzę, trzymać w ryzach, władać] féken tart trzymać w ręku kézben tart trzymać w ryzach rövidre fogni, kordában tartani trzymać wartę (honorową) (dísz)őrszolgálatot teljesíteni trzymać z kim sztamę barátságot tart vkivel trzymać za kieckę anyja szoknyájába kapaszkodik trzymać za kim v. z kim összetartani vkivel; igazodni vkihez, kiállni vkiért trzymać zwierząt gospodarskich gazdasági állatokat tartani trzymać zwierzę w klatce ketrecben tartani állatot trzymać zwierzę w niewoli állatot fogságban tartani trzymaj, gdzie się da! fogd, ahol éred! trzymaj język za zębami! vigyázz a nyelvedre!, hallgass! fogd be a szád! trzymać się [1. chwytać się kogoś, czegoś, aby nie upaść, nie odsunąć się itp.; 2. trzymać jeden drugiego; 3. przestawać w czyimś towarzystwie; 4. być umocowanym, wspierać się na czymś; 5. zachowywać wyznaczony kierunek; 6. utrzymywać jakąś postawę; 7. pot. zachowywać kondycję fizyczną; też: wyglądać młodo; 8. pot. walczyć, stawiać opór; 9. pot. zachowywać odporność psychiczną; 10. pot. być w dobrym stanie, w całości; 11. pot. o zwierzętach: żyć gdzieś; 12. pot. o roślinach: rosnąć gdzieś; 13. pot. nie odstępować od przyjętych zasad; 14. pot. utrzymywać się na stałym poziomie, nie przemijać] fogni, tartani; tartja magát v. tartják magukat; (kogo/czego) fogódzkodni,

81 7066 kapaszkodni (vkibe/vmibe); (czego) fogódzkodni (vmibe); (przestrzegać) (czego) tartja magát (vmihez); (stosować się) tartja magát, igazodni (vkihez/vmihez); védekezni, kitartani; ragaszkodni; betartani, összetartani; kitartani, kitartja magát; hozzászegődni trzymać się czego rękami i nogami kézzellábbal kapaszkodni vmibe; görcsösen ragaszkodni vmihez trzymać się czegoś fogódzkodni, kapaszkodni trzymać się czyjego fartuszka (átv.) vkinek a szoknyáján ülni trzymać się czyjego zdania ragaszkodik (vki) nézetéhez; kitart (vki) nézete mellett trzymać się (kogo/czego) tartja magát (vkihez/vmihez); igazodni (igazodik) (vkihez/vmihez) trzymać się do upadłego a végsőkig v. végkimerülésig kitartani trzymać się dobrze jól tartja magát trzymać się dobrze na koniu jól üli meg a lovat trzymać się garbato púposan v. görbén tartja magát; görnyedten járni trzymać się kogoś, czegoś jak pijany płotu v. płota [kapszkodik, mint részeg ember a kerítésbe] (közm.) köti az ebet a karóhoz; egy tapodtat sem engedni; görcsösen ragaszkodni vmihez trzymać się kolei sorrendet tartani trzymać się koślawo görbén tartja magát trzymać się krzepko keményen v. erősen v. derekasan tartja magát trzymać się litery prawa a törvényt betű szerint betartani v. megtartani v. végrehajtani; betűszerint ragaszkodni a törvényhez; betű szerint tartja magát a joghoz trzymać się na uboczu háttérben maradni, távoltartja magát, félreállni, félrevonulni, visszavonulni; félrehúzódni; távoltartja magát (vmitől) trzymać się na ustroniu visszavonultan élni trzymać się od kogo/czego w przyzwoitym dystansie (átv.) tisztes távolban maradni vkitől/vmitől trzymać się pańskiej klamki [az urak kilincsét tartani] az urak kegyét keresni trzymać się planu betartani a tervet; ragaszkodni a tervhez trzymać się pochyło görbén tartja magát, hajlott hátú, görnyedt tartású trzymać się poręczny a karfát v. korlátot fogja trzymać się porządku dziennego napirendhez tartja magát trzymać się prawidła megtartani a szabályt trzymać się przepisów betartja az előírásokat trzymać się prosto egyenesen tartja magát; egyenes testtartású trzymać się razem összetartani, együtt maradni trzymać się spódnicy (matki v. żony) (az anyja v. a felesége) szoknyájába v. kötényébe kapaszkodik; egy lépést sem mer tenni önállóan trzymać się swojego zdania kitart a véleménye mellett trzymać się umowy szerződést betartani trzymać się w dobrej kondycji jó kondícióban v. kondiban van trzymać się w przyzwoitej odległości od kogo/czego tisztes távolban maradni vkitől/vmitől trzymać się wskazań lekarza tartja magát az orvos utasításaihoz trzymać się z boku félre állni, nem részt venni vmiben trzymać się z daleka távoltartja magát trzymać się za brzuch hasát fogja trzymać się za ręce egymás kezét fogják trzymaj się! vigyázz magadra! trzymaj się ciepło! [tartsd magad melegen!] vigyázz magadra! trzymają się go psie figle buta tréfákat csinál, ostoba tráfái vannak trzymają się za ręce egymás kezét fogják trzymadło [1. pot. uchwyt, trzonek, rękojeść; 2. daw. przyrząd do umocowywania obrabianych lub szlifowanych przedmiotów] fogantyú, fogó, markolat, nyél, kallantyú; satu, sikattyú trzymadło popędowe indítófogantyú, indítóforgattyú trzymadło ręczne szélespofájú sikattyú; kézisatu trzymadło spawalnicze hegesztőszerszám fogantyúja, hegesztőpisztoly nyele trzymanie tartás, fogás, markolás trzymanie czego w tajemnicy titkolózás, titoktartás trzymanie głowy fejtartás trzymanie się magatartás, testtartás trzymasztowy, -a, -e (zob. trójmasztowy) háromárbócos trzymetrowy, -a, -e [mający trzy metry lub zajmujący trzy metry kwadratowe powierzchni] háromméteres; három méter magas v. széles, háromnégyzetméteres; (dawno, közb.) háromszáz kilós (három métermázsás) trzymiesięczny, -a, -e [mający lub trwający trzy miesiące] háromhónapos, háromhónapi, háromhavi; negyedévi

82 7067 trzynastka [1. liczba 13; 2. całość składająca się z 13 części lub jednostek; 3. to, co jest oznaczone liczbą 13; 4. pot.; zob. trzynasta pensja] tizenhármas (szám, csoport); (átv.) tizenharmadik havi fizetés trzynastoletni, -ia, -ie [mający lub trwający trzynaście lat] tizenhárom éves trzynastozgłoskowiec tizenhárom szótagból álló verssor trzynastozgłoskowy, -a, -e [o wersie: mający trzynaście zgłosek; też: o utworze: składający się z takich wersów] tizenhárom szótagból álló, tizenhárom szótagos trzynasty, -a, -e [będący ostatnim elementem zbioru składającego się z trzynastu jednostek lub jedną z trzynastu części, na które można coś podzielić] tizenharmadik trzynasta pensja a 13. havi illetmény v. fizetés trzynasty [trzynasty dzień miesiąca] tizenharmadika trzynasty rok a tizenharmadik év trzynaście (trzynastu) [liczebnik główny oznaczający liczbę 13] tizenhárom trzynaścioro [liczebnik zbiorowy odpowiadający liczbie 13] tizenhárom trzynaścioro dzieci tizenhárom gyerek trzyosobowy, -a, -e [1. przeznaczony dla trzech osób; 2. składający się z trzech osób] háromfős, három főből álló, háromszemélyes trzypasmowy, -a, -e [o drodze, autostradzie itp.: składający się z trzech oddzielnych pasm dla ruchu w tym samym kierunku] háromsávos trzypiętrowy, -a, -e [mający trzy piętra] háromemeletes trzypokojowy, -a, -e [składający się z trzech pokojów] háromszobás trzysetny, -a, -e; trzechsetny, -a, -e háromszázadik trzykibowiec háromrészes eke, hármaseke [dwuskibowiec, trzyskibowiec i czteroskibowiec: kettes-, hármas-, négyeseke] trzysta (trzystu) [liczebnik główny oznaczający liczbę 300] háromszáz (300) trzytysięczny, -a, -e [1. będący ostatnim elementem zbioru wielkości trzech tysięcy lub jedną z trzech tysięcy części, na które można coś podzielić; 2. złożony z trzech tysięcy jednostek; 3. przeznaczony dla trzech tysięcy osób lub rzeczy] háromezredik trzywieżowa brama háromtornyos kapu Budapest címere alsó részén háromtonyos kapuval trzyzmianowość vminek háromműszakos volta trzyzmianowość pracy Straży Miejskiej a helyi renőri munka háromműszakos volta trzyzmianowy, -a, -e [przebiegający lub wykonywany na trzy zmiany] háromműszakos tsangia tsangia [typ obuwia noszonego w cesarstwie bizantyńskim od I wieku, były to wzorowane na butach perskich dochodzące do połowy łydki trzewiki. Cholewka bogato zdobiona aplikacjami z kolorowej skóry. Widocznie zaznaczony kształt napiętka. Pozbawione obcasa.] (daw) régi bizánci csizmafajta tse-tse [1. rodzaj owadów z rodziny much obejmujący około 20 gatunków żyjących w Afryce, przenoszących groźne choroby (m.in. śpiączkę afrykańską); 2. mucha tsetse - mucha z rodzaju tse-tse] (áll.) cecelégy T-shirt [1. wym. tiszert] [bawełniany podkoszulek z krótkimi rękawkami; 2. rodzaj podkoszulka lub koszulki bawełnianej z krótkimi rękawami i okrągłym płytkim dekoltem bez kołnierza. Wkładana przez głowę, nie zapinana. Może być biała lub kolorowa, często z nadrukiem. Nazwa wzięła się z jej podobieństwa do litery T.] póló, trikó

83 7068 T-shirt na ramiączkach vállpántos póló T-shirt z dekoltem z tyłu kivágott hátú póló v. trikó tu, tutaj [I 1. «zaimek odnoszący się do miejsca postrzeganego jako bliskie, wskazanego przez mówiącego, np. Czekaj tu na mnie., lub do miejsca, o którym była albo będzie mowa, np. Wszedł do pokoju i dopiero tu zauważył, że zapomniał kupić masło., Stał tu, gdzie kiedyś był dom.; 2. zaimek odnoszący się do wiadomej lub wskazanej w tekście sytuacji, np. Tu płacz nic nie pomoże.; II 1. partykuła używana z reguły w rozmowach telefonicznych, wprowadzająca wyrażenie, za pomocą którego mówiący przedstawia się, np. Dzień dobry, tu Ania.; 2. pot. partykula o charakterze ekspresywnym, wyrażająca najczęściej zniecierpliwienie, a nawet złość, np. Ty mi tu nie płacz!] (o miejscu) itt, ebben; (o kierunku) ide tu bliżej idébb, közelebb tu człowiek dobrze się czuje az ember itt jól érzi magát tu i ówdzie itt-ott; itt is, ott is; imitt, amott; helyenként tu i tam szanaszét; itt-ott, imitt-amott; elvétve; ide-oda tu jest (tu był/była/było; tu będzie) + A. itt van (volt, lesz) tu jest 1 złoty itt van egy zlotyi tu jest , ( ) złotych itt van 5-21; 25-31, ( ) złoty tu jest adres itt van a cím tu jest bardzo duszno nagyon fülledt a levegő tu jest cała moja rodzina az egész családom itt van tu jest dużo ciekawych obrazów itt sok érdekes kép van tu jest karta gwarancyjna itt a garanciajegy tu jest lampa itt van a lámpa tu jest ludno látogatott hely, ez nagyon népes hely tu jest mój bagaż itt (van) a csomagom tu jest niedaleko itt van nem messze tu jest okno, a tam są drzwi itt van az ablak, és ott van az ajtó tu jest pusty przedział itt egy üres fülke tu jest ratusz, Biblioteka Narodowa, Rynek Starego Miasta, Pałac Królewski, zamek średniowieczny itt a városháza, a Nemzeti Könyvtár, az Óvárosi Piactér, a királyi palota, egy középkori vár tu jest stół, tam jest krzesło itt van az asztal, ott van a szék tu jest uniwersytet, a gdzie jest park? itt van az egyetem, és hol van a park? tu jest zasłona, jaka ona jest? itt van a sötétítő függöny, milyen (ő)? tu jestem itt vagyok; (rég) imhol vagyok tu każdy dom jest zabytkiem itt minden ház műemlék tu mieszkam itt lakom tu mówi Andrzej itt András beszél (telefonban) tu może złapać Warszawę (radio) itt lehet fogni Varsót tu można kupić + T. itt lehet kapni tu na dole (na górze, na przodzie, w tyłe) boli mnie itt lenn (fenn, elöl, hátul) fáj tu na górze idefenn tu są 2, 3, , 23, 24, ( ) złote itt van 2,3,4; 23,24,25, ( ) złoty tu są pewne niedociągnięcia itt bizonyos hiányosságok vannak tu wewnątrz idebenn tu wszystko można dostać itt mindent lehet kapni tu wysiadamy! itt kiszállunk! tu, na końcu korytarza itt, a folyosó végén tu, na lewo jest okno itt balra van az ablak tu nie ma + B. itt nincs tu nie ma mojego ojca (twojego dziadka) nincs itt az apám (nagyapád) tu nie ma nowoczesnego mieszkania itt nincs modern lakás tu nie ma wysokiego domu itt nincs magas ház tu nie można kupić + B. itt nem lehet kapni tu nie wolno palić itt nem szabad dohányozni tu nie wolno się kąpać itt nem szabad fürdeni tu niedaleko jest schronisko itt nem messze van turistaház tu pomnik, a za nim ogród itt a szobor és mögötte a kert tu, przy głównej ulicy itt a főutcában tu są słowniki, rozmówki, podręczniki języka polskiego, literatura piękna, powieści kryminalne itt vannak a szótárak, a társalgási zsebkönyvek, a lengyel nyelvkönyvek, a szépirodalom, a bűnügyi regények

84 7069 tu w środku idebenn [Kto mieszka tu w środku?: Ki lakik idebenn?] tuba [1. łac. tuba 'trąba'jeden z największych muz. instrumentów dętych blaszanych, o b. niskiej skali; por. helikon; 2. opakowanie w kształcie rurki służące do przechowywania substancji półpłynnych; też: zawartość takiego opakowania; 3. lejkowata rura służąca do wzmacniania głosu przy porozumiewaniu się na odległość; 4. krój płaszcza, sukienki lub spódnicy o podobnym kształtcie; 5. o kimś, kto propaguje poglądy jakiejś osoby lub organizacji; 6. instrument dęty blaszany, basowy lub kontrabasowy, o najniższej skali] (lat.) tuba; szócső; (zene) a legmélyebb hangú réz fúvós hangszer; hangszóró tuba akustyczna hangcső, szócső, tölcsér, hangtölcsér tuba do mówienia szócső <nagyothalló oktatás> tuba dzwonowa harangformájú tölcsér tuba głośnika hangszórótölcsér tuba sfałdowana głośnika hajtogatott hangszórótölcsér tuba stożkowa gömbhullámú tölcsér tuba wielodrożna sokcellás tölcsér tuba wykładnicza exponenciális tölcsér tuba wykładnicza exponenciálistölcsér Tubal (wytwór) [1. syn Jafeta, wnuk Noego. Podobno jego potomkowie osiedlili się około Morza Czarnego. 2. (w tekstach klinowych Tabal) zapewne znani z Herodota Tybareńczycy, lud zamieszkujący w Azji Mniejszej obszar późniejszej Frygii.] Tubál (visszatért; őt vezetik) [Jáfet fia és ennek leszármazottai (1Móz 10,2; 1Krón 1,5; Ézs 66,19; Ez 27,13).] tubalny, -a, -e [o głosie, dźwięku: głośny i niski] hatalmas, nagy, óriási, fenyegető, veszedelmes, rémes, borzasztó; átható, erős, erőteljes; messzehanzó; dörgő; hangos, visszhangzó; harsogó, dörgő, mennydörgő (hang) tubalny głos [potężny, donośny, grzmiący] dörgő, harsogó, ordító, hangos, öblös hang tube [wym. tju:b] [pop. kolej podziemna w Londynie] (ang.) tube, cső; a londoni földalatti vasút tuber [łac. 'guz; garb'] (lat.) (tuberculum) gumócska, gümő tuberkuliczny, -a, -e tüdőbajos, gümőkóros, tüdővészes tuberkulina [mieszanina białek i polisacharydów, otrzymywana z hodowli prątków gruźlicy, wstrzykiwana w skórę w celach diagnostycznych] (lat.) tuberculin, tuberkulin; (orv.) a gümőkor baktériumából nyert oltóanyag a fertőzöttség megállapítására (Koch ajánlatára) tuberkulinowy, -a, -e (lat.) tuberkulin-, tuberkulinos (oltás, bőrpróba, szempróba); tuberkulotikus; (orv.) gümőkóros tuberkuloza (1. łac. tuberculum zdrobn. od tuber 'guz; garb'; med. przest. gruźlica) (lat.) (med.) tuberkulózis tbc, tüdővész, tüdőbaj, gümőkór, görvélykór (a Koch által 1882-ben felfedezett gümőbacilus okozta megbetegedés) tuberkuły [potocznie: prątki gruźlicy] tüdővész, gümőkór (baktériumok) tuberoza [roślina o dzwonkowatych, białych lub różowych, silnie pachnących kwiatach] tubarózsa (Polianthes tuberosa) [a latin tuberosából am gumós, növ., Polianthes L.), a liliomféléknek hagymás virága, 4 faja Mexikóban, Közép-Amerikában és Kelet- Indiában terem. őshazája Mexikó, Európába körülbelül 1600-ban került.]; bazsarózsa (peonia) tubing [ang. tubbing 'oszalowanie szybu; obudowa tunelu złożona z żeliwnych pierścieni' od tub 'wanna; cebrzyk; balia; podstemplowanie (szybu)'; wielki pierścień żeliwny, stalowy a. żelbetowy, będący elementem obudowy tunelu a. szybu; obudowa z takich pierścieni] (ném., ang.) tübbing; mélyépítésnél használatos, öntöttvas szelvényekből álló gyűrű tubka cső, tubus tubula [ anat. kanalik] tubulus; csövecske, csatornácska tubus [łac. 'rura'rura w lunecie a. mikroskopie, w której zamocowane są soczewki] (lat.) tubus; cső; kupakkal ellátott kis fém v. műanyag tartály krémek, paszták, kenőcsök stb. tartására; cső, cső alakú tok tubylczy, -a, -e bennszülött, belföldi, őslakó-; őslakói; helybeli, itteni, idevalósi, idevaló tubylcza ludność bennszülött lakosság, helybeli népesség tubylec [1. człowiek należący do rdzennej ludności miejscowej; 2. stały mieszkaniec jakiegoś terenu] bennszülött, őslakó; helybeli, itteni, idevalósi ember

85 7070 tucz [intensywne żywienie świń i drobiu w celu uzyskania żywca rzeźnego] hízlalás; (np. gęsi) tömés tucz świń sertéshízlalás tucz trzody chlewnej sertéshízlalás tuczarnia [pomieszczenie, w którym tuczy się zwierzęta przeznaczone do uboju] (hely) hízlalda; (eljárás) hízlalás tuczarnia gęsi lúdtömőhely, libahízlaló tuczący, -a, -e [powodujący tycie] hízlaló, hízótuczenie hizlalás, tömés tucznik [świnia w okresie tuczu] hízó, hízódisznó tuczny, -a, -e [o zwierzęciu hodowlanym: intensywnie tuczony z przeznaczeniem na ubój] hízott, hízlalt, tömött, hízó; hízlalótuczna gęs hízott, hízlalt v. tömött liba tuczny wieprz hízósertés, hízott sertés tuczny wół hízlalt v. hízott ökör tuczony, -a, -e hízlalt, hízott, tömött (pl. liba) tuczona gęś hízott liba tuczyć [1. o pokarmie: powodować tycie; 2. pot. karmić kogoś zbyt obficie; 3. intensywnie karmić zwierzęta hodowlane w celu uzyskania przyrostu mięsa i tłuszczu] hízlalni, (átv.) tömni, jóltartani tuczyć gęś libát tömni v. megtömni tuczyć świnię disznót hízlalni tuczyć wieprze sertést hízlalni tuczyć się; tucznieć [1. pot. o człowieku: jeść zbyt wiele; 2. pot. bogacić się czyimś kosztem; 3. o zwierzęciu hodowlanym: przybierać na wadze] hízni tudzież [spójnik używany do łączenia zdań lub innych wyrażeń, które odnoszą się do tych samych przedmiotów, osób lub faktów] szintén, így, éppúgy, hasonlóképpen, egyformán, egyúttal, azonnal, emellett, ugyancsak tuf [lekka, porowata skała składająca się głównie z piasku i popiołu wulkanicznego] tufa; (geol.) megszilárdult vulkáni hamuból képződött kőzet; laza, lukacsos törmelékkőzet, anyaga cementté vált vulkáni hamu v. homok tuf marglowy mágrás tufa (kő) tuf wapienny mésztufa tuf wulkaniczny vulkánikus tufa tufowy, -a, -e tufatuja [wiecznie zielony krzew lub drzewo iglaste o stożkowatej koronie i łuskowatych igłach] tujacserje, tujafa; Életfa (Thuja) [Életfának a hagyományos népnyelvben mindazon örökzöldeket nevezték; amelyek télen nem hullatták le levelüket. A kertészetben életfának nevezik a keleti tuját és a nyugati tuját. Életfának nevezték továbbá a családfát is amelyen az élet továbböröklődött. A mesei, mondai világ is foglakozik az életfákkal különböző formákban, és különböző misztikus jelentőséggel felruházva azokat. Igen bőséges formavilág jellemzi az életfa ábrázolásokat, de legtöbbjük osztott. A nappalok és éjjelek váltakozását épp úgy megtalálhatjuk rajtuk mint a négy égtájat, vagy a négy évszakot, de sokuk jellemzője a hármas osztás; a múltjelen-jövő életértelmezése is.] tuja książkowa [żywotnik wschodni] keleti tuja v. életfa (Platycladus orientalis, korábban Biota orientalis és Thuja orientalis) tuja wężowa [żywotnik 'Filiformis'] nyugati tuja (Thuja occidentalis) Tujałka (Salpiglossis sinuata) [roślina jednoroczna o wielobarwnych kwiatach, pochodząca z Ameryki Południowej] (növ.) trombitavirág (Salpiglossis sinuata); (dawno) kürtvirág trombitavirág (Salpiglossis sinuata) tujowy, -a, -e tujacserje-, tujafatuk (regionalnie: tłuszcz) csontvelő tukan [fr. toucan 'jw.' z port. tucano 'jp.' z jęz. tupi pieprzojad, zool. ptak z rzędu dzięciołowatych, o potężnym dziobie, jaskrawym ubarwieniu, rozpowszechniony w Ameryce zwrotnikowej] (áll.) tukán (Rhampastas ariel); borsevő-féle madár, Braziliában honos Tukán (Ramphastos sulfuratus)

86 7071 Tukany (Ramphastidae) [rodzina ptaków z rzędu dzięciołowych (Piciformes). Obejmuje gatunki leśne, zamieszkujące Amerykę od południowego Meksyku po Paragwaj i północną Argentynę.] tukánfélék (Ramphastidae) [a madarak osztályának harkályalakúak (Piciformes) rendjébe tartozó családja] A családba az alábbi 4 alcsalád tartozik: Capitoninae alcsaládba 3 nem tartozik: o Capito o Eubucco o Semnornis Lybiinae alcsaládba 8 nem tartozik: o Gymnobucco o Stactolaema o Pogoniulus o Buccanodon o Tricholaema o Lybius o Trachyphonus o Trachylaemus Megalaiminae alcsaládba 3 nem tartozik: o Psilopogon o Megalaima o Calorhamphus Ramphastinae alcsaládba 6 nem tartozik: o Aulacorhynchus o Pteroglossus o Baillonius o Andigena o Selenidera o Ramphastos Alternatív rendszerezés DNS-vizsgálatok alapján harkályalakúak (Piciformes) rendjébe o harkályszerűek (Picida) harkályfélék (Picidae) mézkalauzmadár-félék (Indicatoridae) o tukánszerűek (Rhamphastida) óvilági bajszika-félék (Megalaimoidea) Megalaimidae tukánalkatúak (Rhamphastoidea) tukánfélék (Rhamphastidae) újvilági bajszosmadárformák (Capitoninae) tukánformák (Rhamphastinae) Do rodziny należą następujące rodzaje i gatunki Rodzaj: Capito o brodacz krasnoczapkowy (Capito aurovirens) o brodacz krasnopręgi (Capito wallacei) o brodacz jasnoczapkowy (Capito maculicoronatus) o brodacz ognistoczelny (Capito squamatus) o brodacz białogrzbiety (Capito hypoleucus) o brodacz czarnowstęgi (Capito dayi) o brodacz brązowawy (Capito brunneipectus) o brodacz czarnoplamy (Capito niger) o brodacz złocisty (Capito auratus) o brodacz pięciobarwny (Capito quinticolor) Rodzaj: Eubucco o brodacz żółtogardły (Eubucco richardsoni) o brodacz czerwonogłowy (Eubucco bourcierii) o brodacz szkarłatnogłowy (Eubucco tucinkae) o brodacz pstry (Eubucco versicolor) Rodzaj: Semnornis o brodacz żółtogłowy (Semnornis frantzii) o brodacz wielkodzioby (Semnornis ramphastinus) Rodzaj: Aulacorhynchus o pieprzojad białobrody (Aulacorhynchus wagleri) o pieprzojad szmaragdowy (Aulacorhynchus prasinus) o pieprzojad niebieskogardły (Aulacorhynchus caeruleogularis) o pieprzojad panamski (Aulacorhynchus cognatus) o pieprzojad kolumbijski ulacorhynchus lautus) o pieprzojad szarogardły (Aulacorhynchus griseigularis) o pieprzojad zmiennogardły (Aulacorhynchus albivitta) o pieprzojad czarnogardły (Aulacorhynchus atrogularis) o pieprzojad czerwonodzioby (Aulacorhynchus sulcatus) o pieprzojad żółtodzioby (Aulacorhynchus calorhynchus) o pieprzojad amazoński Aulacorhynchus derbianus) o pieprzojad czerwonorzytny (Aulacorhynchus haematopygus) o pieprzojad żółtobrewy (Aulacorhynchus huallagae) o pieprzojad andyjski (Aulacorhynchus coeruleicinctis) Rodzaj: Pteroglossus o arasari czarnogłowy (Pteroglossus viridis) o arasari żółtobrzuchy (Pteroglossus inscriptus) o arasari rdzawoszyi (Pteroglossus bitorquatus) o arasari amazoński (Pteroglossus azara) o arasari brązowodzioby (Pteroglossus mariae) o arasari czarnoszyi (Pteroglossus aracari) o arasari brązowouchy (Pteroglossus castanotis) o arasari wielopręgi (Pteroglossus pluricinctus) o arasari obrożny (Pteroglossus torquatus) o arasari pręgodzioby (Pteroglossus sanguineus)

87 7072 o arasari ekwadorski (Pteroglossus erythropygius) o arasari płomienny (Pteroglossus frantzii) o arasari kędzierzawy (Pteroglossus beauharnaesii) o tukaniec (Pteroglossus bailloni syn. Baillonius bailloni) Rodzaj: Selenidera o tukanik złotouchy (Selenidera spectabilis) o tukanik gujański (Selenidera culik) o tukanik czarnopierśny (Selenidera reinwardtii) o tukanik żółtolicy (Selenidera nattereri) o tukanik brazylijski (Selenidera gouldii) o tukanik plamodzioby (Selenidera maculirostris) Rodzaj: Andigena o andotukan niebieski (Andigena hypoglauca) o andotukan pstrodzioby (Andigena laminirostris) o andotukan czarnogłowy (Andigena cucullata) o andotukan czarnodzioby (Andigena nigrirostris) Rodzaj: Ramphastos o tukan zielonodzioby (Ramphastos dicolorus) o tukan kolumbijski Ramphastos citreolaemus) o tukan górski (Ramphastos brevis) o tukan tęczodzioby (Ramphastos sulfuratus) o tukan wielki (t. toko) (Ramphastos toco) o tukan czerwonodzioby (Ramphastos tucanus) o tukan brązowodzioby (Ramphastos swainsonii) o tukan czarnodzioby (Ramphastos ambiguus) Mielczarek i Cichocki zaliczali rodzaje Capito, Eubucco i Semnornis do rodziny brodaczy (Capitonidae), która przez Gilla i Wrighta nie jest wyróżniana. tukan żółtogardły (Ramphastos vitellinus) feketecsőrű tukán avagy narancsmellű tukán (Ramphastos vitellinus) [a harkályalakúak (Piciformes) rendjébe és a tukánfélék (Ramphastidae) családjába tartozó faj] tukowy, -a, -e csontvelőtul [pierwiastek chemiczny, miękki, srebrzystobiały metal] tula; újezüst (Tula orosz város nevéből) Tule [łac. Thule, Thyle z gr. Thoúlē 'Tule, wyspa na płn. Atlantyku, do której w IV w. p.n.e. dotarł Piteasz z Marsylii (prawdop. Wyspy Szetlandzkie), uważana w staroż. za płn. granicę zamieszkanego świata'] Thule (mesebeli, legendás sziget az óceán közepén a középkori népek képzeletében) tuleja [1. opakowanie, oprawka w kształcie lejkowatej lub walcowatej rurki; 2. element konstrukcyjny niektórych maszyn w postaci krótkiego odcinka rury] tok, hengertok, szelence, hüvely, persely; csőszály, csőszerű öntőszerkezet, tölcsér tuleja łożyskowa csapágytok, csapágyhüvely tuleja prowadząca vezetőhengertok tuleja sprzegła kapcsolóhüvely, kapcsolótok tuleja z papieru papírtölcsér tulejka tokocska, perselyecske tulejka bagneta szuronyhüvely tulejka kontaktowa (vill.) érintkezőhüvely Tulejnik amerykański (Lysichiton americanus) Sárga lápbuzogány (Lysichiton americanus) [Ezt a növényt még a görény sárga káposztájának is nevezik. Többnyire a lápokban és a nedves erdőkben találjuk meg, magas folyóvizek mentén vagy a Csendesóceán észak-nyugati nedvesebb szigetein. Tavasszal nyílik. Ugyanakkor, ez a virág hőt is termel, úgyhogy télen elolvad a hó körülötte és így képes a túlélésre. Szörnyű szagokat áraszt.] tulić [1. trzymać w objęciach, w uścisku; 2. zbliżać, przykładać do czegoś; 3. zwijać, kulić, podginać jakąś część ciała; 4. o kwiecie: zamykać płatki] ölelni, megölelni, magához szorít, simulni, lecsillapítani, megengesztelni

88 7073 tulić do piersi kebléhez v. keblére ölel, kebléhez szorít tulić płaczące dzieci síró gyermekeket lecsillapítani tulić się [1. pieszczotliwie przyciskać się do kogoś lub czegoś; 2. zbliżać się do czegoś, zwykle szukając schronienia] simulni; (átv.) hízelegni; ölelkezni, összeölelkezni tulipan [roślina o długich, lancetowatych liściach i dużych, dzwonkowatych kwiatach, osadzonych pojedynczo na szczycie dość grubej łodygi] tulipán (Tulipa Gesneriana) (népnyelven tulipánt, Lippainál tulipa, Tulipa L.) [kedvelt hagymás dísznövény, a liliomfélék családjának fűnemü génusza, 50 fajjal az óvilág északi meleg és mérsékelt égövében, hazánkban 4 vad fajjal]; (nép.) tulipánt tulipan papuzi [odmiana tulipana o dwubarwnych lub trójbarwnych kwiatach] kétszínű tulipán tulipanowiec [drzewo o bardzo dekoracyjnych liściach oraz zielonkawożółtych kwiatach z pomarańczowymi plamami, podobnych do tulipanów] tulipánfa (növ., Liriodendron L., pompafa) [a magnoliafélék fajaszakadt fája Észak-Amerikában. Levele karéjos, a csúcsa tompított; virága nagy harangforma, a tulipánéhoz hasonlít, csinos szinü, tüsző-termése tobozformán csoportosodik, fel nem nyilik.] tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera L.) [jeden z dwóch gatunków tulipanowca] amerikai tulipánfa (Liriodendron tulipifera) [a liliomfavirágúak (Magnoliales) rendjébe tartozó dísznövény. Nevét líra alakú leveleiről és tulipánra emlékeztető virágjáról kapta.] tulipanowcowy, -a, -e tulipánfatulipanowy, -a, -e tulipán-; tulipános tuł - tulec [w XV - XVI w. pochwa na strzały, sajdak, kołczan] (daw) tegez, nyíltartó, puzdra Tuła (ros. ) - Tula [1. (dawno) kormányzóság (Tulszkaja gubernija) európai Oroszország középső részeiben, Moszkva, Rjezán, Tambov, Orel és Kaluga közt; 2. Tula, az ugyanily nevü kormányzóság, járás és egy püspökség székhelye, az Upa és több mellékvize összefolyásánál, vasút mellett] tułacki, -a, -ie (tułaczy) bolyongó, vándor, kóbor, bujdosó, földönfutó tułackie życie kóbor v. vándorélet tułactwo bujdosás, kóborlás, bolyongás, vándorlás, vándorélet; hányódás; (bezdomność) hontalanság tułactwo Polakó w we Francji lengyelek hontalansága Franciaországban Tułactwo Polaków we Francji dziennik emigranta by Józef Alfons Potrykowski Published in 1974, Wydawn. Literackie (Kraków) tułacz [1. człowiek niemający stałego miejsca zamieszkania, własnego domu; 2. daw. Emigrant; 3. człowiek niemający stałego miejsca zamieszkania, własnego domu, schronienia, tułający się; włóczęga; 4. osoba przebywająca poza granicami ojczyzny (zwykle wbrew swej woli); emigrant, wygnaniec, wychodźca] földönfutó, hazátlan, bujdosó, vándor, hontalan; (dawno) emigráns ffi tułacz [houtynia, Houttuynia cordata] Kaméleonvirág (Houttuynia cordata) [Erősen tarackoló, színes levelű, nedves helyet kedvelő mocsári évelő. Teljesen télálló. Félárnyékkedvelő, nedves talajt, folyó, sekély vízet igényel. Magassága cm. Szív alakú, kihegyezett, husos, bőrnemű, aromás illatú levelei tavasszal jelennek meg. Június-júliusban hozza füzérben álló jelentéktelen fehér virágait.] tułacz tułaczka [1. forma ż od tułacz; 2. życie bez własnego domu, ciągłe przenoszenie się z miejsca na miejsce] földönfutó, hazátlan, bujdosó, vándor, hontalan; emigráns nő; (tułactwo) bujdosás, kóborlás, bolyongás, vándorlás, hányódás tułaczy, -a, -e bolygó, bolyongó, kóbor, vándorló, földönfutó, hazátlan, hontalan; (dawno) emigráns tułacza wędrówka földönfutó vándorlás

89 7074 tułać się [1. przenosić się z miejsca na miejsce, nie mając własnego domu; 2. błąkać się lub włóczyć się] bolyongani, bujdosni, kóborolni, vándorolni; kószálni, hányódni tułać się po świecie hányódni a nagyvilágban; bujdokolni, vándorolni, kóborolni a világban tułać się bezdomnie hajléktalanul kószálni v. kóborolni tułanie bujdosás, bolyongás, kóborlás, vándorlás tułowiowy, -a, -e törzstułów [1. ciało człowieka lub zwierzęcia prócz głowy i kończyn; 2. u owadów i skorupiaków oraz niektórych innych bezkręgowców: główny odcinek ciała] törzs, derék; torzó; (rovar) tor tułup [długie, szerokie futro; tułub] bunda, írhabunda, suba tum [1. przestarzale: kościół katedralny, katedra lub kolegiata; 2. średniowieczny kościół katedralny lub kolegiata székesegyház Tum (wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie łęczyckim, w gminie Góra Świętej Małgorzaty, na prawym brzegu Bzury, około 2,5 km na wschód od dzisiejszego centrum Łęczycy.) Tum (lengyel falu) tumak [1. zwierzę drapieżne, podobne do łasicy, o ciele pokrytym ciemnobrązową sierścią z żółtopomarańczową plamą na podgardlu; 2. wyprawiona skóra tego zwierzęcia] (Kuna leśna) nyuszt; (Łasica, Łaska (Mustela nivalis) menyét tumaki [futro z wyprawionych skór tumaków] menyétbunda, menyétprém, menyétszőrme tumakowy, -a, -e menyéttuman [1. kłąb czegoś sypkiego lub lotnego, unoszący się w powietrzu; 2. pot. obraźliwie o osobie nieinteligentnej lub mało zdolnej; 3. obłok gęstej mgły lub oparów] sűrű porfelleg, förgeteg, köd; (átv.) tökfilkó, mafla, ostoba, hülye tuman biały porfergeteg tuman kurzu porfelhő, porfelleg, porfergeteg tuman kurzu kotłał się na gościńcu porfelhő kavargott az úton tuman mgły ködfelleg tuman piasku homokfúvás, homokfergeteg tuman zawirował porfelleg kavargott tumanić [pot. oszukiwać] bolondítani, butítani, becsapni, rászedni, elszédíteni, ostobaságot követ el, balgaságot csinálni, ködösíteni, homályosítani tumanić kogo bolondítani v. ámítani vkit tumanieć (pot. głupieć) hülyülni, butulni tumany kurzu ślepią oczy a porfelhők vakítják a szemét tumba [1. kamienny nagrobek w formie skrzyni przykrytej płytą; 2. rodzaj podpory stropu wyrobiska; 3. postument używany w cyrku przy tresurze zwierząt] (lat.) tumba; négyszögű síremlék, a sír zárólapján gyakran a megholt domborművével; szarkofág tumbowy, -a, -e tumbatumor [1. med. obrzmienie (tkanek w obrębie ogniska zapalnego), guz.; 2. łac. 'obrzmienie, obrzęk; wybuch gniewu; pycha' od tumēre 'nabrzmiewać; gniewać się, pysznić'; 3. zob. guz; 4. zgrubienie na roślinie, powodowane m.in. przez wirusy i pasożyty] (lat.) tumor; (orv.) daganat, duzzanat tumorowy, -a, -e tumoros; daganatos tumski, -a, -e székesegyház-, székesegyházi tumult [1. zamieszanie i zgiełk wywołane przez wiele osób będących w ruchu; 2. daw. zamieszki] (lat.) tumultus; zajos csődület, kavarodás, zenebona, zavargás, háborgás, zajongás tumultowy, -a, -e (lat.) tumultuózus; zajosan kavargó, zűrzavaros tumultuoso (wł.) [hałaśliwie, burzliwie; określenie wykonawcze] (ol.) tumultuoso; lármásan, zajosan; viharosan, izgatottan tundra [1. ros. 'jw.' z fiń. tunturi 'góry (na północy)'; bezdrzewne równiny okolic arktycznych i subarktycznych o stale zamarzniętym podglebiu, pokryte roślinnością złożoną z mchów, porostów, nielicznych ziół i pięknie zazw. kwitnących krzewinek; 2. bezleśny obszar w północnej strefie podbiegunowej, na którym rosną m.in. krzewy, mchy i porosty; też: zbiorowisko roślinne tego obszaru] (finn or) tundra; (földr.) zuzmóval és mohával fedett, helyenként mocsaras, az év legnagyobb részében fagy borította északi síkvidék (főleg a Jeges-tenger partvidékére és szigeteire jellemző övezet, a déli féltekén alig van jelen) tundrowy, -a, -e tundra-, tundrás tunel [1. odcinek drogi wykopany pod ziemią; 2. okolony czymś, słabo oświetlony fragment przestrzeni przypominający podziemne przejście; 3. poziome wyrobisko górnicze mające na obu końcach połączenie z powierzchnią ziemi; 4. budowla komunikacyjna w postaci długiego korytarza, podziemna lub podwodna, wykonana metodą odkrywkową lub drążenia, umiejscowiona pod przeszkodą. Tunele to najczęściej

90 7075 budowle geotechniczne mające swoje wyloty na powierzchni ziemi.] (ang.) tunnel; alagút [Alagútnak nevezik a közlekedésre, szállításra, tárolásra vagy egyéb különleges célra szolgáló földfelszín alatt létesített, vonalas jellegű mélyépítési műtárgyakat.] tunel aerodynamiczny [1. urządzenie laboratoryjne służące do badania zjawisk zachodzących przy opływie powietrza wokół ciał stałych; 2. miejsce zapewniające symulację rzeczywistych procesów atmosferycznych] aerodinamikai szél-alagút tunel bazowy bázisalagút Tunel Bazowy Lötschberg (niem. Lötschberg- Basistunnel) [tunel kolejowy w Szwajcarii. Do użytku został oddany w roku 2007, po ośmiu latach budowy. Kosztował 3,5 miliarda dolarów. Ma 34,6 km długości.] Lötschberg bázisalagút [egy vasúti alagút, mely az Alpok alatt halad 34,6 km hosszan Svájcban. Ez jelentősen lerövidítette az utat Milánó és Zürich között. A neve azért Bázisalagút, mert közvetlenül a hegy lábánál fúrták az alagutat.] tunel bazowy Gotharda; Tunel Bazowy św. Gotarda [Gotthard Base Tunnel; ponieważ "tunel bazowy" mi jakoś nie pasuje, a i nazwa ("Gottharda"?, "Gotarda"? "Świętego Gotarda"? "Gothard"?)] Gotthárd bázisalagút Tunel Bazowy Brennera [1. ang. Brenner Base Rail Tunnel; 2. Wkrótce rozpoczną się prace związane z budową tunelu bazowego przez przełęcz Brenner na transalpejskiej linii kolejowej łączącej Włochy z Austrią.] Brenner-bázisalagút [egy tervezett vasúti alagút Ausztriában. Hossza 52 km, a kapcsolódó vonalakkal együtt 62,7 km lesz. Ezzel a világ második leghosszabb alagútja lesz. Megépülése után jelentősen lerövidül Brenner és Bolzano között az eljutási idő, mely Észak- és Dél- Európa egyik legforgalmasabb áruszállító útvonala. Jelenleg a vonatok a Brennerhágón át vezető, igen meredek Brennervasútvonalat használják, gyakran kettő villamos mozdonnyal. A vonatok sebessége alig haladja meg a 70 km/h-t. Megnyitása között várható. Költsége 2006-os árakon kb. 6 milliárd euró. A vonal normál nyomtávú, dupla vágányú és 25 kv 50 Hzcel villamosított lesz. Ez az útvonal része a Transz-Európai vasúti hálózatnak. A megnyitás után a tervezett forgalom napi 80 személyszállító és 320 teherszállító vonat.] tunel chłodniczy [pomieszczenie wyposażone w urządzenie zdolne do wychłodzenia przechowywanych tam produktów do temperatury około 0 C] hűtőalagút tunel drogowy közúti alagút Tunel drogowy Świętego Gotarda (niem. Gotthardtunnel, wł. Galleria del San Gottardo) [został zbudowany pomiędzy 1970 a 1980 rokiem i łączy miejscowość Göschenen w kantonie Uri z Airolo w kantonie Ticino w Szwajcarii. Został oddany do użytku 5 września 1980 roku. Tunel jest główną budowlą na szwajcarskiej autostradzie A2 pomiędzy Bazyleą i Chiasso, która to stanowi najkrótsze połączenie autostradowe pomiędzy Hamburgiem i Sycylią. W momencie otwarcia, z długością 16,918 km był najdłuższym tunelem drogowym na świecie. Obecnie prymat wiedzie Tunel Lærdal, o długości 24,51 km, otwarty w Norwegii 27 listopada 2000 roku.] Gotthárd-alagút (németül Gotthard-Tunnel) [egy közúti alagút elnevezése Svájcban, melyek az Alpokon átkelő Zürich-Milánó útvonal részét alkotják (Európa egyik legforgalmasabb közlekedési útvonala). Sokáig a 2108 m magas Gotthárd-hágó biztosította az összeköttetést Uri és Ticino kantonok, a Reuss és a Ticino völgye között. A világon a 2. leghosszabb közúti alagút, hossza 17 km, Göschenent és Airolót köti össze. Az A2-es autópálya halad át rajta.] tunel foliowy, ogrodniczy [zob. I folia w zn. 2.] fóliaalagút, fóliasátor, fólia, fóliaház tunel hydrotechniczny podziemny przewód doprowadzający wodę pod masywem skalnym do turbin elektrowni wodnej] hidrotechnikai alagút tunel kolejowy vasúti alagút

91 7076 tunel na pasek [tunel tworzony poprzez połączenie dwóch materiałów włókienniczych lub przez złożenie jednego z nich tak, aby elastyczna taśma, taśma, pasek itp., mógł przejść przez niego, co tworzy wymagane udrapowanie.] övház [Alagútszerű kialakítás a ruhadarabon, ahova övet, rugalmas szalagot vagy egyéb pántot be lehet fűzni, hogy pl. egy ruhadarab derekát össze lehessen vele húzni.] tunel powietrzny [komora, przez którą przepływa powietrze wtłaczane specjalnymi dmuchawami, mająca zastosowanie m.in. w suszarniach] levegőalagút tunel przejazdowy aluljáró (autónak) tunelowy, -a, -e alagúttunelowa suszarnia szárítóalagút tunelowy piec alagútkemence tuner {rzecz.}; stroiciel {m.} [urządzenie, które ze złożonego sygnału wejściowego wybiera ten jeden, na podstawie którego konstruowany jest obraz lub dźwięk w telewizorze lub radio. Często poprzez tuner rozumie się kartę telewizyjną albo inne urządzenie, które potrafi przekształcać sygnał analogowy (S-Video, Composite) na sygnał cyfrowy, zrozumiały dla komputera. Tunerem nazywamy też elektroniczne urządzenie do strojenia instrumentów muzycznych.] (ang.) tuner (vevőrész) [A tuner minden TV-ben vagy rádióban az az építőelem, amely a rádióilletve TV-jelek befogásáért és a kívánt adó beállításáért felelős. Vannak olyan kártyák, amelyek a számítógépen egy ablakban (video-overlay) képesek megjeleníteni a TVadást.] Tunezja (Tunis, Republika Tunezyjska - Al- Dżumhurija at-tunisija) [państwo arabskie leżące w północnej Afryce nad Morzem Śródziemnym. Graniczy z Algierią i Libią. W latach r. pod protektoratem Francji. Od 12 listopada 1956 roku w ONZ, a od 1 października 1958 r. członek Ligi Państw Arabskich. Stolicą kraju jest Tunis, a inne większe miasta to: Safakis (Sfax), Ariana, Bizerta (Banzart), Kabis (Gabés), Susa (Sousse). Tunézia v. Tuni (arabul,(سنوت hivatalosan a Tunéziai Köztársaság ةيرهمجلا) (ةيسنوتلا [egy ország Észak-Afrika mediterrán tengerpartján. Nyugatról Algéria, délkeletről Líbia határolja. Az ország területének 45%- át a Szahara homokja borítja. A megmaradó terület megművelhető. A vidék már az ókorban is fontos volt; először Karthágó városa jött létre Tunézia földjén, majd később a Római Birodalom része lett. Az ország fővárosa Tunisz.] Tunga penetrans (L., 1758), T penetrans (Sarcopsylla penetrans) homoki bolha (Sarcopsylla penetrans) [az ember rettegett ellensége. D-Amerikában otthonos és többnyire homokba furakodva él. Szívó orrmánya akkora, mint a teste. Utóbbi 1 mm. hosszú. A megtermékenyített nőstény befurakodik az ember és emlősállatok lábbőrébe, többnyire a köröm alá és kiszabaduló álcái fájdalmas daganatokat okoznak.]; fekélybolha (Pulex v. Sarcopsylla v. Rhynchoprion penetrans L.) [hazájában Dél-amerikában kichna jiger, nigna v. bichonak nevezik] tungowiec, tung [drzewo o dużych liściach i owocach podobnych do jabłek, rosnące w Azji i Ameryce] Tungowiec, tung, aleuryt (Aleurites) [rodzaj z rodziny wilczomleczowatych, obejmujący 7 gatunków drzew z Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej. Najczęściej uprawiany jest tungowiec Forda (Aleurites fordii) z Chin, dostarczający tzw. oleju tungowego (chińskiego oleju drzewnego) służącego do produkcji farb drukarskich, lakierów, werniksów, linoleum.] Aleurites L. [a kutyatejfélékhez tartozó növénygénusz; forró Ázsiában és Ausztráliában tenyésző fa. Az A. triloba Forst m. magas Ázsia, Ausztrália, sőt Amerika szigetein (Antillák stb.) is ültetik. Levele nagy, osztatlan v. 3-4 karéjú, s fehéresen szőrös. Apró fehér virágai az ágak csúcsán csoportosulnak, gyümölcse húsos, gömbölyded, olajszínű zöld, magva kis dióhoz hasonlít, Polinézia népe általában világítónak használja.] Tungowiec molukański (Aleurites moluccana) z Malezji [jest również często uprawiany, otrzymywany z jego nasion olej bankul stosowany jest jako smar, środek do zapuszczania drewnianych łodzi, dający wodoodporność i chroniący przed świdrakami. Służy także do wyrobu świec i mydła. Nasiona, zwane orzeszkami bankul, są jadalne.] kukui dió (más néven mécses dió; latinul: Aleurites moluccana Willd.) (hawaii neve: kukui) [a kutyatejfélék (Euphorbiaceae) növénycsaládba tartozó, Délkelet-Ázsiában előforduló növény, termesztik Kínában és a Fülöp Szigeteken, meghonosították a trópusi területeken pl. Hawaiion.]

92 7077 tunicela [śrdw.łac. tunicella z łac. tunicula, zdrobn. od tunica; Kośc. rz.kat. strój subdiakona podczas mszy odprawianej z asystą, nie różniący się wyglądem od dalmatyki; strój biskupa odprawiającego mszę pontyfikalną] (lat.) tunicula, tunicella; szövetből, v. selyemből készült dalmatika tunika [1. łac. tunica 'szata; koszula; błona', pochodz. sem. rodzaj koszuli (z rękawami a. bez), zazw. sięgającej do kolan a. dłuższej, noszonej jako wierzchnie a. spodnie odzienie przez mężczyzn (z paskiem) i kobiety w staroż. Rzymie; por. chiton. 2. rodzaj sukienki lub dłuższej bluzki o prostej linii. Tuniki mogą mieć różną długość, od całkiem długich po kostki, aż do krótkich ledwo dochodzących do linii bioder. Rękawy posiada proste, niezakończone mankietami. Nie posiada kołnierza. Może być noszona do spodni lub spódnicy, albo jako sukienka.3. Pierwotnie długa, prosta koszula z otworami na ręce w bocznych szwach, wkładana na wąską spódnicę lub spodnie, wzorowana na rzymskiej szacie drapowanej z lekkiej tkaniny. Od kilku sezonów przebój mody damskiej, stałe towarzystwo spodni rurek i legginsów.] (lat.) tunika; (hist.) lenből v. gyapjúból készült ingszerű ruhadarab v. alsóruha az ókori rómaiaknál; középkori tunika (ing); (div.) csípőig v. kissé lejjebb érő női blúz, eseleg övvel később könyékig érő ujjakkal készült. Gyakran övvel viselték. 2. A tunica egy gyapjúból készült egyszerű ruhadarab volt, melyet alsóruhaként viseltek nők és férfiak egyaránt, társadalmi rétegre való tekintet nélkül. A férfiak tunicája rövidebb volt, mint a nőké, öv nélkül körülbelül lábszárközépig ért.] tunika (3) [kamizelka bez rękawów o długości siedem-ósmych.] tunika (mellény) [Ujjatlan, hétnyolcados hosszúságú mellény.] tunika (4) [sukienka o długości siedem-ósmych z rozcięciami z boku. Noszona na spodniach lub spódnicy. Zwykle noszona z paskiem.] tunika (ruha-felsőrész) [Szoknyán vagy nadrágon kívül hordott, hétnyolcados hosszúságú felsőrész. Rendszerint öv tartozik hozzá.] tunika (1) [płaszcz w stylu koszuli, który jest noszony na ubraniu na specjalne okazje.] tunika (kabát) [Ingszerű kabát, amit különleges alkalmakkor a ruha fölött hordanak.] tunika (2) [odzież noszona przez kobiety i mężczyzn w Starożytnym Rzymie. T. jest w kształcie koszulki i sięga poniżej kolan. Początkowo była bez rękawów; później została wyposażona w rękawy sięgające łokcia. Często była wiązania.] tunika (ókori római) [1. Az ókori Rómában nők és férfiak általánosan viselt, ingszerű, a térd alá érő ruhadarabja. Kezdetben ujjatlan volt,

93 7078 tunika haftowana (hebr. ketonet) kötonet [1. teljes hosszúságú köntös; 2. ketonetet a férfiak (Ter 37, ) éppúgy viselték, mint a királylányok (2Sám 13,18); lehetséges, hogy azonos volt azzal az ókori keleten főleg a hettiták által viselt hosszú, keskeny, tarka ruhadarabbal, melyet csigavonalban közvetlenül a testre tekertek] Tunika noszona przez arcykapłana TUNIKA HAFTOWANA (hebr. ketonet) (Wyjścia 28:39, 39:27) Haftowaną tunikę z bisioru arcykapłan zakładał na lniane spodnie, które zakrywały jego biodra i golenie (Wyjścia 28:42). Tunis (arab. ;سنوت [Tūnis]) [stolica Tunezji, położona w odległości ok. 10 km od Morza Śródziemnego, nad zachodnim brzegiem ت ون س jeziora Tunis.] Tunisz (arab írással, tudományos átiratban Tūnis) [Tunézia fővárosa] tuńczyk (Thunnini) [1. plemię obejmujące kilka gatunków dużych, morskich ryb okoniokształtnych z rodziny makrelowatych. 2. duża drapieżna ryba o wrzecionowatym, silnie umięśnionym ciele i księżycowato wygiętej płetwie ogonowej, żyjąca głównie w Oceanie Atlantyckim i Spokojnym] (áll.) tintahal, tonhal; a Földközi-tengerben élő nagytestű, ízletes húsú hal tuńczyk błękitnopłetwy (Thunnus thynnus) (największy z tuńczyków) kékúszójú tonhal (Thunnus thynnus) [a sugarasúszójú halak (Actinopterygii) osztályába a sügéralakúak (Perciformes) rendjébe és a makrélafélék (Scombridae) családjába tartozó faj] Tuńczyk długopłetwy, t. biały, albakora (Thunnus alalunga syn. Germo alalunga) [gatunek morskiej ryby z rodziny makrelowatych. Poławiana gospodarczo na dużą skalę.] Germon ALB Thunnus alalunga Tuńczyk błękitny (południowy) SBF Thunnus maccoyji Déli nagy tonhal SBF Thunnus maccoyji Tuńczyki (Thunnini) [plemię obejmujące kilka gatunków dużych, morskich ryb okoniokształtnych z rodziny makrelowatych] tonhalak nemzetsége Największe znaczenie gospodarcze mają: tuńczyk błękitnopłetwy - największy z tuńczyków, do 700 kg tuńczyk długopłetwy - do 40 kg tuńczyk wielkooczny (wielkooki, patuda, ang. bigeye) - do 180 kg tuńczyk bonito - (mały, ang. skipjack) - do 20 kg tuńczykowy, -a, -e tonhal-; tonhalas tup [wykrzyknik, zwykle powtórzony, naśladujący głośne chodzenie] topogás tupanie topogás, toppantás, toporzékolás, taposás, dobogás tupecik [rodzaj peruki z prawdziwych lub sztucznych włosów, zakrywający częściową łysinę. Zwykle noszony przez mężczyzn, choć również niektóre kobiety wybierają tupecik jako alternatywę dla całej peruki. Obecnie coraz popularniejsze jest przywracanie gęstości włosom innymi zabiegami (włącznie z operacją przeszczepu włosów) tak więc prawdopodobne jest, iż tupecik niedługo przejdzie do lamusa.] paróka fajta tupet [1. fr. toupet 'czelność; kosmyk włosów; czupryna' ze st.fr. top 'czub'. czelność, zuchwalstwo, arogancja; 2. kosmyk włosów, spiętrzony nad czołem, będący w epoce romantyzmu elementem męskiej fryzury 3. duża pewność siebie i zuchwałość granicząca z bezczelnością; 4. półperuka ukrywająca łysinę nad czołem; 5. teatr. półperuczka, nakrywająca wierzch głowy nad czołem] (fr.) toupet; üstök, paróka, álhaj; a természetes hajat dúsító idegen hajfürt v. hajfürtök; (pewność siebie) nagyhangúság, önteltség, magabiztosság, merészség, arcátlanság, szemtelenség, pimaszság tupnąć tupać (tupie) [mocno uderzyć stopami, kopytami lub racicami o ziemię lub podłogę] (tupać) tipegni, topogni, toporzékolni; (tupnąć) toppantani, dobbantani tupnąć nogą lábával toppant v. dobbant tupnięcie toppantás, dobbantás tupot [odgłos tupania] topogás, dobogás

94 7079 tupotać (tupocę, tupoce v. tupoczę, tupocze) [idąc lub biegnąc, uderzać głośno nogami, kopytami lub racicami o ziemię lub podłogę] topogni, dobogni tur 1 (zob. tour) (fr.) tour; fordulat, forgás; forduló, menet tur 2 ( Bos primigenius) [1. wymarły gatunek ssaka z rzędu parzystokopytnych, przodek niektórych ras bydła domowego (Bos taurus). Z opisów w starych kronikach i zachowanych drzeworytów wynika, że tur był bardzo podobny do dużych ras bydła. Odkryty materiał wykopaliskowy jest niewielki.; 2. wymarły przodek bydła domowego] őstulok (Bos primigenius primigenius vagy Bos primigenius namadicus) [az emlősök (Mammalia) osztályának a párosujjú patások (Artiodactyla) rendjéhez, ezen belül a tülkösszarvúak (Bovidae) családjához kihalt faj] tura [1. fr. tour 'obrót; tokarka; obejście dokoła; kolejność' od śrdw.łac. turnus 'jp.' z gr. tórnos 'obrót; cyrkiel; tokarka'; kolejność, następstwo; każda z grup (ludzi) czyniących coś w ustalonej kolejności, zwł. w granicach jednego dnia a. jego części; por. turnus; 2. jedna z kolejno powtarzających się czynności stanowiących fazę jakiegoś cyklu; 3. jedna z grup ludzi wykonujących kolejno tę samą czynność] (fr.) túra; csoport, szállítmány; sportszerű kirándulás, gyaloglás; nagyobb utat felölelő, ismeretszerzési v. szórakozási céllal tett kirándulás; (sp.) portya; (műsz.) fordulat turać sie ło siebie [dbać o siebie (zwłaszcza o wygląd)] ápolja magát; vigyáz v. ügyel magára; ad magára, törődik magával (kiváltképp kinézet) Turan Turán (perzsául: ران ) [a letelepedett iráni népektől északra, az Oxus folyón túl elterülő közép-ázsiai sztyeppék vidékét foglalta magában, ahol lovasnomád népek éltek] turanizm turanizmus v. az ún. turáni gondolat az úgynevezett turáni népek mai összetartozásának eszméje; a magyar-turáni ősrokonságból kiinduló fajelméleti, ellenforradalmi, soviniszta mozgalom, külöünösen a két világháború között (A két világháború között több országban, pl. Törökországban, Japánban és Magyarországon is hivatalos politikai támogatást kapott.) turański, -a, -ie turáni turbacja [1. łac. turbatio 'zamieszanie' od turbare 'zakłócać; niepokoić'; przest. strapienie, zmartwienie, frasunek, kłopot; trud, fatyga; dawn. Niepokój; 2. trudna lub kłopotliwa sytuacja; też: uczucie niepokoju wywołane taką sytuacją] (lat.) turbatio; zavargás, pusztítás; (dawno) nyugtalanság, nyogtalankodás; (strapienie) aggasztás, gyötrés, gyötrelem, gond, bánat, lelki kínzás; fáradtság; (jog) megszabott határidő, melyen belül az özvegy új házasságot nem köthet turban [1. nakrycie głowy z długiego pasa lekkiej materii, owiniętej wokół głowy, noszone przez mężczyzn w krajach muzułmańskich i w Indiach; 2. kobiece nakrycie głowy z materiału udrapowanego na wzór wschodniego zawoju; 3. nakrycie głowy oryginalnie noszone przez narody Muzułmańskie, składa się z czapki z pasem jedwabnego materiału owiniętego wokół niej. Pod wpływem inspiracji do wytworzenia kapeluszy damskich w tym samym kształcie, stał się modny w późniejszych latach II Wojny Światowej. T. dotarł do Europy w czasie Krucjat. W modzie burgundzkiej t. był noszony przez kobiety mi mężczyzn w sądzie. 4. rodzaj nakrycia głowy noszony przez mężczyzn w Indiach, na Półwyspie Arabskim oraz w Iranie. Turban otrzymuje się poprzez zawinięcie długiego (nawet 4-metrowego) fragmentu bawełnianej tkaniny na głowie. W latach 30 i 40 ubiegłego wieku turbany stały się również elementem zachodniej mody kobiecej. 5. Długi pas lekkiej tkaniny, owinięty wokół głowy w sposób praktykowany przez mężczyzn w krajach muzułmańskich i Indiach. Do mody wprowadzony kolekcjami Poireta. Wraca cyklicznie, gdy wzmaga się zainteresowanie Orientem. Ulubiony kapelusz Jadwigi Grabowskiej, legendarnej założycielki Mody Polskiej.] (perzsa-tör. dulbend) turbán [Eredetileg a muzulmán népek által viselt fejfedő; hosszú, selyem-fátyolszövetből készült kelmecsík, amelyet a fej köré tekertek. A középkorban a burgundi stílus tartozékaként férfiak és nők egyaránt hordták. A 19. század első felében és a 20. század elején is a női estélyi öltözet kedvelt kiegészítője.]; a mohamedán népeknél szokásos, kúpos alakú, hosszú kendőből csavart föveg; (div.) az ezt utánzó női sapka

95 7080 turbina [silnik rotacyjny przetwarzający energię kinetyczną określonego czynnika (jak wody, pary, gazu) na pracę użyteczną za pomocą wirnika] (lat.) turbina; (műsz.) forgólapátos kerékkel vmely áramló anyag víz, gőz, gáz energiáját mechanikai munkává alakító gőzgép; víz- v. gőzerő kihasználására szolgáló gépezet turbina gazowa gázturbina; robbanógázok által hajtott erőgép, melynél az égő gázkeverék kereket forgat turbina kombinowana vegyes áramlású turbina turbina kondensacyjna kondenzátoros turbina turbina kołowa kerékturbina turbina parowa gőzturbina turbina reakcyjna túlnyomásos v. reakciós turbina turbina wodna víziturbina turbinka kis turbina turbinowiec [statek napędzany turbiną] turbinahajó turbinownia [pomieszczenie w zakładzie energetycznym mieszczące turbiny] turbinaház turbinowy, -a, -e turbinaturbo- [łac. turbo dpn. turbinis 'obrót; wir; cyklon, burza; bąk'. w złożeniach: sprzężony bezpośrednio z turbiną napędową; turbinowy] turboturbo [1. o silniku, samochodzie, urządzeniu: wyposażony w turbosprężarkę; 2. pot. mający zwielokrotnioną moc] (lat.) turbó turboagregat [zob. turbozespół] turbinagépcsoport turbogenerator [szybkoobrotowa prądnica elektryczna napędzana turbiną parową lub gazową, z którą jest sprzężona] (újlat.) turbogenerátor; (műsz.) azonos tengelyen egyesített gőz- v. gázturbina és váltóáramú dinamó (generátor) turbokompresor (újlat.) turbokompresszor turboodrzutowy, -a, -e (rep.) gázturbinás, turboreaktoros turbosprzężarka turbókompresszor, turbólégsűrítő turbośmigłowiec [samolot wyposażony w silnik turbośmigłowy] (rep.) turbolégcsavaros repülőgép turbować [daw. «sprawiać kłopot lub martwić kogoś] megverni; (dawno) háborgatni, zaklatni turbować się [daw. odczuwać lęk o kogoś lub o coś] aggódni, gondoskodni, nyugtalankodni, alkalmatlankodni turbozespół [zespół złożony z turbiny i napędzanej przez nią maszyny roboczej] turbinagépcsoport turbulencja [1. fiz. turbulentny ruch cząsteczek cieczy (a. gazów); późn.łac. turbulentia 'zamieszanie' z łac. turba 'jp.; niepokój; hałas; tłum; ciżba'. (burzliwy, chaotyczny); 2. chaotycznie poruszające się wiry i strumienie powietrza w atmosferze ziemskiej; 2. ruch cieczy lub gazu, w którym tory poszczególnych elementów cieczy lub gazu przecinają się ze sobą w chaotyczny sposób] (lat.) turbulencia; háborgás, zajongás; (met., fiz.) örvénylés; gáz- v. légtömegek részecskéinek örvénylő keveredése turbulencyjny, turbulentny, -a, -e (lat.) turbulens; forrongó, zavargó Turcja (tur. Türkiye, Republika Turcji Türkiye Cumhuriyeti) [państwo położone w Azji na półwyspie Azja Mniejsza, a częściowo również w Europie ze stolicą w Ankarze.] Törökország (törökül Türkiye Cumhuriyeti) [állam, amelynek területe kisebbik részben Európában, nagyobbik részben Ázsia délnyugati részén fekszik. A Fekete-tenger és a Földközi-tenger között elhelyezkedő Anatóliai-félsziget alkotja az ország fő területét.] Turczyn (dawno) török ffi; (keresztnév) Turczyn [Nazwa tego hasła odnosi się do więcej niż jednego pojęcia]: Turczyn - wieś w województwie podlaskim, w powiecie grajewskim, gminie Rajgród Turczyn - wieś w woj. podlaskim, w pow. białostockim, w gminie Choroszcz Turczyn - wieś w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, gminie Juchnowiec Kościelny Turczynka (obywatelka Turcji) (dawno) török nő, török lány Turda [miasto w środkowej Rumunii, w Siedmiogrodzie w okręgu Kluż, nad rzeką Arieş (dopływ Maruszy). Znane z Dekretu z Turdy Ludwika Węgierskiego z r. 1366] Torda (románul Turda, németül Thorenburg, római neve Potaissa volt) [város, municípium Romániában Kolozs megyében. Az egykori Torda vármegye, majd Torda-Aranyos vármegye székhelye volt.] turecczyzna [1. język turecki; 2. to, co tureckie] törökség; török nyelv és szokások; a törökök földje; (átv.) ami érthetetlen turecki, -a, -ie [dotyczący Turcji, Turków] török turecki (język turecki) török; török nyelv

96 7081 turek [1. przestarzale: a) koń rasy tureckiej; b) turecki tytoń; 2. potocznie o aksamitce (roślinie ozdobnej z rodziny astrowatych)] (dawno) török dohány turek [aksamitka, karafioł] büdöske v. bársonyvirág (Tagetes) Turek [obywatel Turcji] török (ffi) turf [ang. 'darń, murawa; jw.; torf'; 1. łyżwa starego typu w postaci prostej płozy, przykręcanej do podeszwy buta; 2. przest. daw. wyścigi konne; też: tor wyścigowy] (ang.) turf; (ném.) turfa; (darń, murawa) pázsit, gyep; (sp.) tér, gyep, lóversenypálya, lóverseny, lóversenytér; (műsz.) (torf) tőzeg, tökéletlen kőszén; tufa turfowy, -a, -e turf- Turion (pąk zimowy, pąk przetrwalny, zimujące pąki śpiące) [forma rozmnażania i przetrwalnikowa wielu roślin wodnych (np. wywłócznika okółkowego, żabiścieku pływającego, rogatka sztywnego) umożliwiająca przetrwanie okresu mrozów. Rośliny przed zimą tworzą skrócony pęd z pąkiem wierzchołkowym, zwykle osłonięty gęsto rosnącymi wokół liśćmi. Po oddzieleniu od macierzystej rośliny turion opada na dno zbiornika i przeczekuje niekorzystny okres podczas gdy roślina macierzysta ginie. Wiosną turiony rozwijają się w nowe rośliny, przy czym w wielu przypadkach by rozwinąć się muszą zostać przemrożone w okresie zimowym.] (lat. turio, -onis) turion; rügy, bimbó turkawka (Streptopelia turtur) [1. średni ptak wędrowny z rodziny gołębiowatych, zamieszkujący Europę, północną Afrykę i środkowo-zachodnią Azję; 2. ptak przelotny, podobny do gołębia, wydający dźwięki przypominające turkot; 3. daw. o młodej, miłej dziewczynie lubiącej dużo i prędko mówić] gerlice, gerle, vadgerle, vadgalamb (Streptopelia turtur) [a madarak (Aves) osztályának galambalakúak (Columbiformes) rendjéhez, ezen belül a galambfélék (Columbidae) családjához tartozó faj]; (átv.) fiatal lány, csitri Turkawka zwyczajna, turkawka (Streptopelia turtur) [średni ptak wędrowny z rodziny gołębiowatych] vadgerle (Streptopelia turtur) [a madarak (Aves) osztályának galambalakúak (Columbiformes) rendjéhez, ezen belül a galambfélék (Columbidae) családjához tartozó faj. A közeli rokon balkáni gerlével (Streptopelia decaocto) együtt vadgalambnak is nevezik.] Jurek Grzesiak Fotograficzny atlas flory i fauny - Turkawka turkolog [specjalista w zakresie turkologii] (arab+gör.) turkológus; (tud.) a turkológia kutatója, tudósa turkologia [nauka o języku tureckim oraz literaturze i kulturze tureckiej] (arab+gör.) turkológia; (tud.) a török nyelvű népek, elsősorban az oszmán törökök műveltségével, főleg nyelvével és irodalmával foglalkozó tudományág turkologiczny, -a, -e - (arab+gör.) turkológiai turkot, turkotanie [niski, monotonny dźwięk, jaki wydają toczące się po bruku koła pojazdu lub niektóre urządzenia będące w ruchu] zörej, zörgés, robaj, robogás, kopogás, érczúzás, zaj, lárma, zavaró búgás, dörgés, dübörgés, zakatolás, csörömpölés turkotać (turkoczę, turkocze v. turkoce ) [o motorach, maszynach, pojazdach będących w ruchu: wydawać krótkie, szybko następujące po sobie dźwięki] zörögni, robogni, csörömpölni, kopogni, búgni, dübörögni, zakatolni turkuć, turkuć podjadek (Gryllotalpa gryllotalpa) [1. duży owad z rodziny turkuciowatych z rzędu prostoskrzydłych; 2. ciemnobrązowy owad o rozszerzonych w kształcie łopatki przednich nogach służących mu do rozgrzebywania ziemi] lótücsök, lótetű (Gryllotalpa gryllotalpa); vakondtücsök

97 7082 Turkuć podjadek, turkuć pospolity (Gryllotalpa gryllotalpa) [gatunek owada prostoskrzydłego z rodziny turkuciowatych (Gryllotalpidae), jeden z największych owadów w Polsce. Dobrze przystosowany do życia w ziemi, gdzie spędza większość czasu. Larwy identyczne jak imago, ale początkowo bezskrzydłe, a później z krótszymi skrzydłami. Samica opiekuje się jajami, a początkowo młodymi. Owad wszystkożerny, dożywający dwóch do czterech lat.] - lótücsök v. lótetű (Gryllotalpa gryllotalpa) [a rovarok (Insecta) osztályának az egyenesszárnyúak (Orthoptera) rendjéhez, ezen belül a lótücsökfélék (Gryllotalpidae) családjához tartozó faj] turkus [1. minerał, niebieskawy lub niebieskozielony kamień szlachetny; 2. kolor niebieskozielony] türkiz; türkizkék, türkiz szín turkusowy, -a, -e törkiz-; türkizkék (színű) turlać [pot. przemieszczać po jakiejś powierzchni coś okrągłego lub walcowatego] görgetni, gurítani turlać się [1. pot. o czymś okrągłym, walcowatym: obracając się wokół własnej osi, przemieszczać się po jakiejś powierzchni; 2. pot. o człowieku lub zwierzęciu: przesuwać się w jakimś kierunku, obracając się raz na plecy, raz na brzuch; 3. pot. o pojeździe: jechać wolno, z trudem; 4. pot. o człowieku: iść powoli, z wyraźnym wysiłkiem] gördülni, gurulni turlanie görgés, gurulás turlej [(u Zygmunta Glogera) rozgardiasz, zgiełk, igrzysko] (daw) zűrzavar, rendetlenség, öszevisszaság, riadalom, ijedelem, ziláltság; lárma, zsivaj, ricsaj, kiabálás, zaj; zenebona, zsibongás; (sport) játék, játékok, ünnepi játékok, tornaverseny, ünnepély, sportünnepély torlen [(Ubrania i moda) elastyczny; elastor; przędza na dzianinę] kötőfonal torlen elastyczny (zob. elastor) elasztikus kötőfonal turma (zob. tiurma) (dawnej) börtön turmalin [minerał, borokrzemian glinu, sodu, wapnia, magnezu i innych metali, najczęściej czarny] (ásv.) turmalin [A turmalin elnevezés a turmali szingaléz szóból ered, ami vörös színére utal.] turmalin czarny fekete turmalin: sörl [(vasturmalin) NaFe +2 3Al 6 Si 6 O 18 (BO 3 ) 3 (OH) 4 kékesfekete, barnásfekete, fekete.] turmalinowy, -a, -e (ásv.) turmalin-, turmalinos turnia [skała lub szczyt górski o ostrym wierzchołku i stromych zboczach] sziklás hegycsúcs, torony (a Tátrában) turniej [1. st.fr. tourneoi 'jw.' z łac. tornare 'toczyć; obracać' od gr. tórnos; śrdw. sport rycerski, polegający na walce opancerzonych jeźdźców, uzbrojonych zazw. w stępione włócznie (kopie) a. miecze, mającej wykazać zręczność i odwagę zwycięzcy i zdobyć dla niego nagrodę a. łaskę damy, wybranej na tę okazję; zawody sport. obejmujące większą liczbę dyscyplin; rozgrywki eliminacyjne o mistrzostwo, zwł. w szachach; 2. zawody, w których bierze udział większa liczba drużyn lub zawodników; też: rozgrywki eliminacyjne o mistrzostwo; 3. w średniowieczu: zawody rycerskie; 4. Turnieje ob. Gonitwy (Enc. Star. t. II, str. 201). Opisy turniejów i gonitw w Polsce podał K. Wł. Wójcicki w dziele swojem Obrazy starodawne, Warszawa, 1843 r., tom II.] (fr.) tourné-; körút, körutazás, (szính, zene) művészkörút, hangversenykörút, verseny; (dawno) lovagi torna; (sp) portya, verseny; (hist.) (lovagi) torna turniej krokietowy krokettverseny turniej rycerski; turnieje rycerskie [wykształciły się w ramach ewolucji kultury rycerskiej. Turnieje były formą zawodów i sprawdzania umiejętności rycerza. Polegały na prowadzeniu walki według ściśle określonych zasad, a rozgrywane były często na dworach królewskich i książęcych (choć np. we Włoszech popularne były głównie turnieje w mieście).] lovagi torna [A lovagi kultúra kialakulásának alapvető feltétele a helyhez kötött királyi udvartartás volt, ami Magyarországon először III. Béla ( ) uralkodása alatt jött létre. A király a különböző pénzjövedelmeiből adók, bányajog, stb. pompás királyi székhelyeket alakított ki, melyek kiváló otthont teremtettek a lovagi kultúra létrejöttének. Az első ilyen királyi székhely Esztergom volt, majd a tatárjárás után IV. Béla Budát, később Károly Róbert pedig Visegrádot választotta ki udvara színhelyéül. Nagy Lajos felváltva Visegrádon és Budán tartotta udvarát; Zsigmond idejében pedig véglegesen Buda vált a magyar királyok székvárosává. A lovagi tornák hajdanán hozzátartoztak a középkori ember mindennapjaihoz, s több funkciójuk is volt. A lovagoknak alkalmat adott arra, hogy bizonyítsák rátermettségüket és bajvívásban szerzett tudásukat. A tornák istenítéletként is szolgáltak, amely esetekben a vesztest ítélték el, a győztes pedig szabadon távozhatott. Később, a XII.

98 7083 századra a lovagok közötti küzdelmek az imádott hölgy kegyének megszerzéséért indultak, s a párbaj végén a hölgy ítélkezett győztes és vesztes felett.] turniej rycerski turniej szachowy sakkverseny, sakktorna turnieje konne (dawno) lovagi torna turniejowy, -a, -e lovagi tornaturnikiet [1. drzwi obrotowe; 2. narzędzie chirurgiczne służące do zaciskania tętnic w celu tamowania krwi; ściskacz, krępulec] forgóajtó; forgókereszt, forgósorompó; (orv.) érszorító turnikiet wyjściowy (dworcowy) kijárati forgókereszt (vasútnál) turniura [1. fr. tournure 'obrót (rzeczy); zwrot (mowy); postać, trzymanie się; jw.' od tourner 'obracać' z łac. tornare; poduszeczka, którą damy podkładały pod suknię z tyłu poniżej talii, w okresach, kiedy bywało to nakazem mody (np ); również: cul de Paris.; 2. poduszka z sierści konnej, która była stosowana poniżej pleców jako rozszerzenie i ozdoba spódnic. Było bardzo modne pod koniec XIX wieku. 3. element ubioru kobiecego podkreślający biodra i pośladki. Miała ona formę poduszek, spiętrzonych fałd, albo draperii upinanych na spódnicy, a w końcowym okresie jej stosowania była to już spora metalowa konstrukcja, podobna nieco do krynoliny, na której układano suknie. Użycia turniury zaprzestano w latach 80 XIX wieku. 4. sukienka kobieca z wydatnym spiętrzeniem z tyłu bioder, modna pod tą nazwą w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIX wieku. Turniura z lat siedemdziesiątych, tak zwana pierwsza, rozwinęła się z krynoliny przez zebranie zbytniej obfitości z przodu i z boków i upięcie kaskady wstążek, wolantów, pienistych materii - z tyłu, na poziomie bioder. Po turniurze pierwszej, mniej więcej w roku 1878 modna stała się princesse, suknia futerał, wąska, długa, z trenem w kształcie ogona gołębia. Potem znowu druga turniura, bardziej jeszcze wydatna niż pierwsza. Turniury te upinano na gorsecie oraz na małej poduszce, przypinanej z tyłu bioder, a czasem na rusztowaniu w kształcie podkowy. Te "drugie" turniury, ułożone w szerokie fałdy, przystrojone bogato w różne obszycia i ozdoby, przedstawiały się zgrabnie w majestatycznym chodzie po miękkich kobiercach lub czysto utrzymywanej posadzce, były jednak bardzo niewygodne do pracy. Na ulicy strój taki stawał się przykry i krępujący. Turniury ustąpiły więc miejsca około roku 1890 bardziej praktycznym sukienkom secesyjnym. Poprzednikiem turniury było spiętrzenie tyłu sukni, modne zwłaszcza we Francji, w końcu XVII i XVIII wieku, a więc na 200 i 100 lat przed wystąpieniem turniury prawdziwej, w pełni godnej swej nazwy.] (fr.) tournure, turnűr; a női ruházatban alkalmazott párnácska (Cul de Paris) [Lószőr párnával kibélelt és így felpuffasztott hátsó szoknyarész az ülep felett. A 19. század végén volt nagyon divatos.] turniura turnus [1. kolej(ność), następstwo; każda z grup (ludzi) czyniących coś w ustalonej kolejności, zwł. przez okres paru tygodni, miesiąca; por. tura; 2. (u Zygmunta Glogera) Turnus, per turnum (po franc. à son tour) znaczyło kolejne, jak na kogo kolej przypadnie, spełnianie danej czynności, np. wotowania deputatów w Trybunale albo głosowania porządkiem województw. W Koronie zaczynało naprzemian raz Krakowskie a drugi raz Poznańskie.] (lat.) turnus; forduló, menet, kör; ismétlődő sorrend; szakasz; beosztott csoport, csapat; időszakasz

99 7084 turoń [1. kolędnik przebrany za rogate zwierzę; 2. rekwizyt takiego kolędnika w postaci wielkiego drewnianego łba z kłapiącą szczęką] (hist.) öreg guba (bethlehemeseknél) turówka wonna (Hierochloë odorata) [zob. żubrówka w zn. 2.], Żubrówka bölényfű Turpes condiciones remittendae sunt [1. warunki niemoralne należy pominąć (uznać za nie dodane); 2. Niemoralne warunki powinny być odrzucone] (lat.) Turpes condiciones remittendae sunt; az erkölcstelen feltételeket mellőzni kell. turpista, turpistka (ir.) turpizmus követője, turpista (ffi/nő) turpistyczny, -a, -e turpista- Turpitudinem suam allegans nemo audiatur [1. nie wysłuchuje się (w postępowaniu sądowym) osoby, która powołuje się na własny czyn bezprawny (lub niemoralny); 2. nikt nie może być wysłuchany, gdy powołuje się na swoją niegodziwość!] (lat.) Turpitudinem suam allegans nemo audiatur; senki sem lehet kihallgatott, ha saját jogtalan vagy erkölcstelen tettére hivatkozik. turpizm [nurt w literaturze i sztuce, wyrażający się w szczególnym zainteresowaniu przedmiotami i zjawiskami nieestetycznymi] (ir) turpizmus Stanisław Grochowiak ( ) polonistikát tanult Wrocławban, majd Varsóban. Több irodalmi újság szerkesztője volt ben mutatkozott be első verseivel. Az 56-os nemzedék legkiválóbb képviselője. Költészetét az ún. turpizmus stílusa jellemzi. Több prózát és drámát is szerzett. Alkotásaiban szakított a tradicionális irodalmi konvenciókkal. Olyan rekvizítumokat épített be verseibe (csúnyaság, nyomorékság, bomlás, halál), melyeket nem tartottak épp költőinek. Mégis olyan stílusban tette ezt, amellyel nem provokált és nem festett undorító képeket. Ezeket a témákat nagyon finoman alkalmazta, sőt, szépségként, az élet természetes velejárójaként tálalta az olvasó elé. Bemutatta, hogy a csúnyaságban lehet több szépség, hogy az a mindennapi életben teljesebb és igazabb képét mutatja a valóságnak. (A turpizmus (turpism (latin) = csúnyaság) kifejezést J. Przyboś adta ennek a költészetnek, Grochowiak inkább mizerabilizmusnak (miser (latin) = szegénység, nyomor) nevezte ezt a stílust.) Turyn (wł. Torino) [miasto w północnozachodnich Włoszech, nad rzeką Pad, stolica Piemontu. Patronem miasta jest św. Jan Chrzciciel (święto obchodzone 24 czerwca)] Torino (piemontiul, valamint több európai nyelven Turin) [Olaszország negyedik legnagyobb városa Róma, Milánó és Nápoly után (2006) lakossal, a harmadik legfontosabb gazdasági központ Róma és Milánó után, Piemont és Torino megye székhelye, fontos üzleti, kulturális, és oktatási központ.] Turyngia (niem. Thüringen) [to kraj związkowy Republiki Federalnej Niemiec, określany jako Republika (Freistaat Thüringen)] - Türingia (ném.: Thüringen) [Németország középső régiójában elhelyezkedő szövetségi tartomány. Teljes megnevezése "Türingia Szabad Állam" (Freistaat Thüringen)] turysta [osoba uprawiająca turystykę, wędrująca, zwłaszcza pieszo; wędrowiec, podróżnik, piechur, wędrownik], turystka turista, természetjáró, kiránduló (ffi/nő); más helységekbe, főleg külföldre látogató, utazgatómszemély turysta indywidualny egyéni utazó v. turista turystycznie turistásan turystyczny, -a, -e turista, turistaturystyka [zorganizowane wyjazdy poza miejsce stałego zamieszkania] (fr.-lat.) turisztika, természetjárás; utazgatás, idegenbe látogatás; idegenforgalom, turizmus turystyka krajowa országjárás turystyka zagraniczna idegenforgalom turystyka zorganizowana [formy wypoczynku dla wielu osób, którym zapewnia się całodzienne wyżywienie, rozrywki itp.] (fr.-lat.) turizmus; szervezett turisztika; utazgatás, idegenbe látogatás turzan [przymiotno ogrodowe] Küllőrojt (Erigeron x hybridus) turzy, -a, -e bölény-; őstulokturzyca [1. roślina przypominająca trawę; 2. łow. sierść zająca lub królika; 3. samica tura] (növ.) sás; (áll.) vadnyúl bundája; bölénytehén, őstulok nősténye Turzyca (Carex L.) [rodzaj roślin z rodziny ciborowatych (turzycowatych). Liczy gatunków spotykanych na całym świecie, jednak głównie rozpowszechnionych w strefie klimatów umiarkowanych. W Polsce występuje ok. 100 gatunków.] sás (Carex) [a pázsitfüvek (Poales) rendjébe, a palkafélék (Cyperaceae) családjába tartozó növénynemzetség, a palkafélék legfajgazdagabb nemzetsége. Esetenként más nemzetségbe tartozó növényfajok közönséges nevében is szerepelhet a sás szó.] Gatunki flory Polski turzyca bagienna (Carex limosa L.) turzyca biała (Carex alba Scop.) - Carex alba (fehér sás) turzyca blada (Carex palescens L.)

100 7085 turzyca bladozielona (Carex pallens (Fristedt) Harmaja) turzyca błotna (Carex acutiformis Ehrh.) turzyca brunatna (Carex brunnescens (Pers.) Poir.) turzyca brzegowa (Carex riparia Curtis) Parti sás (Carex riparia CURT) turzyca Bueka (Carex buekii Wimm.) turzyca Buxbauma (Carex buxbaumii Wahlenb.) turzyca ciborowata (C. bohemica L., syn. Carex cyperoides L.) turzyca ciemnokłosa, t. zwisła (Carex melanostychya M. Bieb. ex Willd., syn. C. nutans Host) turzyca cienista (Carex umbrosa Host) turzyca czarna (Carex parviflora Host, syn. C. nigra Bellardi) turzyca czarniawa (Carex atrata L.) turzyca dacka (Carex dacica Heuff.) turzyca darniowa (Carex caespitosa L.) turzyca Davalla (Carex davalliana Sm.) Carex davalliana (lápi sás) Sm. turzyca delikatna (Carex supina Wahlenb.) turzyca długokłosa (Carex elongata L.) turzyca drobna (Carex demissa Hornem,, syn. C. tumidicarpa Andersson) turzyca drobnozadziorkowa (Carex microglochin Wahlenb.) w Polsce gat. wymarły turzyca drżączkowata (C. brizoides L.) turzyca dwupienna (Carex dioica L.) turzyca dwustronna (Carex disticha Huds., syn. C. intermedia Gooden) turzyca dzióbkowata (Carex rostrata Stokes) Carex rostrata (csőrös sás) Stokes turzyca filcowata (Carex tomentosa L.) turzyca gładkodzióbkowa (Carex rhynchophysa Fisch., C. A. Mey. & Avé-Lall., syn. C. laevirostris Blytt) turzyca gwiazdkowata (Carex echinata Murray, syn. C. stellulata Gooden.) turzyca Hartmana (Carex hartmanii Cajander) turzyca Hosta (Carex hostiana DC., syn. C. hornschuchiana Hoppe) turzyca japońska (Carex morrowii Boott) gatunek uprawiany turzyca kulista (Carex globularis L.) turzyca krótkokłosa (Carex brachystachys Schrank & Moll) turzyca Lachena (Carex lachenalii Schkuhr., syn. C. lagopina Wahlenb.) turzyca leśna (Carex sylvatica Huds.) turzyca lisia (Carex vulpina L.) turzyca loarska (Carex ligerica J. Gay) turzyca luźnokwiatowa (Carex vaginata Tausch, syn. C. sparsiflora (Wahlenb.) Steud.) turzyca łuszczkowata (Carex lepidocarpa Tausch.) turzyca Michela (Carex michelii Host.) turzyca mocna (Carex firma Host.) turzyca najeżona (Carex pairae F.W. Schultz., syn. C. pairaei F. W. Schultz) turzyca nibyciborowata (Carex pseudocyperus L.) turzyca niby-lisia (C. cuprina (I. Sándor ex Heuff.) Nendtv. Ex A. Kern., syn. C. nemorosa Rebent.) turzyca niska (Carex humilis Leyss.) turzyca nitkowata (Carex lasiocarpa Ehrh.) turzyca obła (Carex diandra Schrank.) turzyca odgięta (Carex curvata Knaf.) turzyca odległokłosa (Carex distans L) turzyca Oedera (Carex oederii Michx.) turzyva omska (Carex omskiana Meinsh.) turzyca orzęsiona (Carex pilosa Scop.) turzyca oścista (Carex atherodes Spreng, syn. C. aristata R. Br.) turzyca owłosiona (Carex hirta L.) Borzas sás (Carex hirta) turzyca pagórkowa (Carex montana L.) turzyca patagońska (Carex magellanica Lam.) turzyca palczasta (Carex digitata L.) turzyca pchla (Carex pulicaris L.) turzyca pęcherzykowata (Carex vesicaria L.) turzyca piaskowa (Carex arenaria L.) [gatunek byliny należący do rodziny turzycowatych] - Homoki sás (Carex arenaria L.) turzyca pigułkowata (Carex pilulifera L.) turzyca pospolita (Carex nigra Reichard, syn. C. fusca Bellardi & All.) turzyca poznańska (Carex repens Bellardi, syn. C. posnanensis Sprib.) turzyca prosowa (C. paniculata L. ) Carex paniculata (bugás sás) L. turzyca prosowata (Carex panicea L.) turzyca przydymiona (Carex fuliginosa Schkuhr) turzyca ptasie-łapki (Carex ornithopoda Willd.) turzyca punktowana (Carex punctata Gaudin) turzyca Reichenbacha (C. pseudo-brizoides Clavaud, syn. C. reichenbachii Kük.) turzyca rozsunięta (Carex divulsa Stokes) turzyca rzadkokłosa (Carex remota L.) turzyca siedmiogrodzka (Carex transsilvanica Schur) turzyca sina (Carex flacca Schreb., syn. C. glauca Murray)

101 7086 turzyca siwa (Carex canescens L.) turzyca skalna (Carex rupestris All.) turzyca skandynawska (Carex scandinavica E. W. Davies, syn. Carex oederi subsp. pulchella Lönnr.) turzyca skąpokwiatowa (Carex pauciflora Lightf.) turzyca stopowata (Carex pediformis C. A. Mey.) turzyca strunowa (Carex chordorrhiza L.) turzyca szczupła (Carex disperma Devey, syn. C. tenella Schkuhr) turzyca sztywna (C. elata All., syn. Carex hudsoni) turzyca ściśniona (Carex spicata Huds., syn. C. contigua Hoppe) turzyca tęga (C. bigelowii Torr. ex Schwein., syn. Carex rigida Gooden.) turzyca torfowa (Carex heleonastes Ehrh. in L.) turzyca tunikowa (Carex appropinquata Schumach, syn. C. paradoxa Willd.) turzyca wąskolistna (Carex stenophylla Wahlenb.) turzyca wczesna (Carex praecox Schreb.) turzyca wiosenna (Carex caryophyllea Latourr.) turzyca włosowata (Carex capillaris L.) turzyca wrzosowiskowa (Carex ericetorum Pollich) turzyca wyciągnięta (Carex extensa Gooden.) w Polsce gat. wymarły turzyca zajęcza (Carex leporina Gooden, syn. C. ovalis Gooden.) turzyca zaostrzona (C. gracilis Curtis, syn. C. acuta L.) turzyca zawsze zielona (Carex sempervirens Vill.) turzyca zgrzebłowata (Carex strigosa Huds.) turzyca zwisła (Carex pendula Huds.) turzyca żółta (Carex flava L.) turzyca życicowa (Carex loliacea L.) turzyca żytowata (Carex secalina Wahlenb.) Carex amgunensis F. Schmidt efemerofit Carex vulpinoidea efemerofit csátés sás (Carex divisa) az egyszikűek (Liliopsida) osztályába, ezen belül a pázsitfüvek (Poales) rendjébe és a palkafélék (Cyperaceae) családjába tartozó faj. turzyca ostra éles sás turzycowy, -a, -e sásos tusculanum, tuskulanum (okolica Tuskulum, miasta znanego z życia Cycerona) (lat.) tusculanum; kis vidékies lak; menedék a világ zaja elől (eredetileg Cicero római író villája Tusculumban) Tuskulanum pod Wilnem vilniusi menedék v. lak tusz 1 [1. prysznic, natrysk; 2. kąpiel, podczas której korzysta się z prysznica] (ném.) (woda) tus, zuhany tusz 2 (niem Tusch; z fr. touche) [1. fanfara; 2. uroczysta krótka fanfara, wykonywana przez orkiestrę na instrumentach dętych i perkusyjnych] (fr.) tus (jel); (zene) (przegrywka na instrumentach) zenei éljenzés; a zenekar harsány, rövid ideig tartó, üdvözlő üdvrivalgásként ható játéka tusz 3, touche [wym. tusz] [1. w szermierce: trafienie; 2. w zapasach: położenie przeciwnika na łopatki] (fr.) tus; (sp) (w szermierce) találat (vívásban); két vállra fektetés (bírkózásban); (wojsk) találat tusz 4 [1. farba wodna, pigmentowa szybkoschnąca; 2. środek kosmetyczny do barwienia rzęs; 3. malowidło lub rysunek wykonane tuszem] (ném.) (farba) tus (tinta); rajzok kihúzásához, díszítő íráshoz használt, vízálló és kitörölhetetlen író és festőanyag tusz do rzęs szempillafesték tusz litograficzny litográfiai tus tusza [1. rozmiary ludzkiego ciała, zwykle dość duże; też: figura człowieka, zwykle dość otyła; 2. ubite zwierzę rzeźne po wstępnej obróbce; też: odgłowiona i wypatroszona ryba] kövérség, testesség, hájtömeg; emberi test nagyságai; kövér emberi alak; lefejezett és kizsigerelt hal tuszka [sztuka ubitego drobiu lub królika, zająca po wstępnej obróbce; też: odgłowiona i wypatroszona ryba] tisztított v. bontott baromfi v. nyúl v. hal tuszować [1. czynić wady lub braki mniej widocznymi; 2. ukrywać lub bagatelizować coś kłopotliwego, wstydliwego lub nielegalnego; 3. malować tuszem, zwłaszcza rzęsy; 4. przen. zacierać, zamazywać, ukryć aferę, przykrą sprawę, w obawie przed kompromitacją a. skandalem.] (ném.) tusolni; tusrajzot készíteni, tussal rajzolni v. festeni v. bevonni v. kihúzni; (átv.) eltakarni, leplezni, elhallgatni, elnyomni; hibát eltusolni, eltitkolni; hirtelen megérinteni, tusolni, tust adni tuszować fakty elkenni a tényeket (elkeni a tényeket) tuszować jaką sprawę elhallgatni v. eltakarni vmilyen dolgot; leplezni tuszowanie tussal rajzolás; elnyomás, elhallgatás tuszowy, -a, -e 1. tus-; 2. tus-, zuhanytuszyć [daw. spodziewać się czegoś, mieć nadzieję] (dawno) remélni, reménykedni tuszę sobie, że... reménykedem abban, hogy...

102 7087 tutać [dziecięce: pić] inni (gyerek) tutaj (tu) (o miejscu) itt, itten, emitt; (o kierunku) ide tutaj codziennie uczymy się języka polskiego itt tanuljuk naponta a lengyel nyelvet tutaj mnie boli itt fáj tutaj nie ma ani jednego przykładu itt egyetlen példa sincs tutaj straszy kísértet jár itt tutejszy, -a, -e [pot. miejscowy] itteni, helyi, idevalósi; idevaló tutejszy, tutejsza [pot. stały mieszkaniec miejsca, w którym znajduje się mówiący o tej osobie] itteni, helybeli, helyi lakos (ffi/nő) tutka [zespół złożony z turbiny i napędzanej przez nią maszyny roboczej] papírtölcsér, papírorsó; hüvely, cigarettahüvely tutka do papierosów cigarettahüvely tutkowaty, -a, -e orsószerű, tölcsérformájú, csőalakú, hüvelyszerű tutkowaty pojemnik csőalakú tartály v. konténer tutor [ang. z łac. 'obrońca; opiekun małoletnich' od tutus p.p. od tueri 'patrzeć; bronić, zachować; strzec'; dawn. opiekun, wychowawca; [wym. tju:te] na wyższych uczelniach anglos. - adiunkt kierujący indywidualnie pracą studentów] (lat.) tutor; (jog) gyám; pártfogó, gyámolító, védő személy tutor; korepetytor {m.} (podręcznik) (ang.) tutor - (gépi) tanító, oktatóprogram [új szoftver vagy hardver mellé a szerkesztők gyakran kézikönyvek helyett, egy kis vizuális tanfolyamot, oktatót mellékelnek] Tutor loco parentis habetur [opiekun zajmuje miejsce rodzica] (lat.) Tutor loco parentis habetur; a gyám a szülő helyét foglalja el. Tutor personae, non rei vel causae datur (Digesta 26, 2, 14, Marcian) [opiekun jest ustanawiany dla osoby, a nie dla rzeczy lub załatwienia sprawy.] (lat.) Tutor personae, non rei vel causae datur; gyám a személy mellé rendelt, és nem a dologhoz vagy az ügy elintézéséhez. tutta, l.m. tutte (wł. cała, całe, wszystkie; tutto = cały) [tutta la forza - z całą siłą; określenie dynamiczno-wykonawcze; tutte le corde (wł. wszystkie struny) - zob. corda] (ol.) tutta; tutte tsz., teljes, egész [tutta (la) forza (olasz) = teljes erővel (zene)] tutti (wł., l.m. od tutto = wszystek, cały; zob. tutta) [wł. muz. 1. wszyscy (cała orkiestra; partia orkiestry w koncercie); część koncertu instrumentalnego grana przez samą orkiestrę w chwili pauzowania solisty; 2. fragment utworu wykonywany przez wszystkie przewidziane w partyturze instrumenty; 3. udział wszystkich wykonawców określonego w danym utworze zespołu orkiestrowego; 3. wszyscy, łącznie; 4. wszyscy, cały zespół; 5. także ripieni albo concerto - zespół orkiestry w concerto grosso. 6. partia orkiestry wykonywana w czasie pauzowania solisty w koncertach i innych utworach przeznaczonych dla solisty i orkiestry. 7. udział wszystkich wykonawców w określonym dla danego utworu zespole orkiestrowym] (ol) tutti; (zene) a teljes zenekar belépése a magánszólam után tutti frutti [wł., "wszystkie owoce"; mieszanina, zbieranina; 1. konfitura z różnych owoców; 2. mieszanka różnych surowych, pokrajanych owoców, przyprawionych cukrem, rumem, likierem; 3. lody z mieszanką krajanych, często kandyzowanych, owoców; 4. mieszanina różnych rzeczy] (ol.) tutti frutti; minden gyümölcs ; különböző gyümölcslekvár; asztalt gyümölcsök; különböző dolgok keveréke v. egyvelege; vegyes gyümölcsfagylalt tutti quanti [wym. tutti kanti] [wszyscy razem, wszyscy bez wyjątku] (ol) tutti quanti; valamennyi, hiánytalanul tuwalnia, towalja [1. były to szerokie ręczniki, które w XVI w. z Włoch do Polski przywożono; 2. Tuwalnia jest to wyraz średniowieczny łaciński, oznaczający welon, którym osłaniają się ręce dla uszanowania niesionych przedmiotów. Osłanianie rąk już u starożytnych było znakiem uszanowania. Jest to więc welon naramienny, velum humerale. Wkłada się on na ramiona celebransa, gdy ma wziąć w ręce monstrancję lub puszkę z przenajświętszym Sakramentem dla niesienia jej w procesji lub błogosławienia wiernych w taki sposób, aby wiszącymi jego częściami mógł okryć podstawę monstrancji lub puszkę. Barwa tuwalni, przy przenajświętszym Sakramencie używanej, jest zawsze biała, choćby szaty celebransa były innej barwy.] (daw) stóla tuwalnia (wł. Tovaglia) [1. chusty którymi opasywały się kobiety 2. dawne określenie części ubioru, chusty którymi opasywały się kobiety. Szeroki pas zdobionej, wzorzystej, delikatnej, cieńszej od pajęczyny tkaniny. W znaczeniu liturgicznym może być to określenie welonu naramiennego, pasa tkaniny, który trzymano przed przystępującymi do komunii oraz przepaski Jezusa. Znane są także tuwalnie żałobne. Tradycja tuwalni

103 7088 jako elementu pamięci, zapisu, pozostała do dziś. 3. szeroki pas materiału] stóla tuwalnia tuz [1. osoba na wysokim stanowisku lub będąca znakomitością w jakiejś dziedzinie; 2. daw. najwyższa karta, zwykle as; 3. najstarsza karta] (közb.) befolyásos személy, nagy kutya; (ká) ász; (közb.) disznó tuziemiec (daw.; zob. tubylec) őslakos, állandó lakos; bennszülött; idevaló, idevalósi (ember) tuzin [1. dwanaście sztuk czegoś; 2. znaczna liczba czegoś] tucat, tizenkét darab tuzin serwet egy tucat szalvéta tuzinami tucatjával, tucatostul tuzinkowe obuwie gyenge minőségű cipő tuzinkowość tucatszerűség, tucat volta vminek tuzinkowy, -a, -e [niczym się niewyróżniający, taki jakich wiele] tucat-, tizenkét-; (átv.) közönséges, gyenge minőségű, hitvány, silány tuzinkowy człowiek tucatember tuzinkowy pisarz átlagíró, tucatíró tuziny [zaimek oznaczający dużą liczbę czegoś lub kogoś] tucat tuzować (táj) ütni, verni, ütlegelni; (táj) korholni, szidni, durván lehordani tuż [Ojciec mieszka tuż obok., lub komunikująca, że między dwoma zdarzeniami upłynęło bardzo mało czasu, np. Zachorowała tuż po maturze.] itt, közel, egész közel, közvetlen mellette, egymás mellett, nem messze, éppen itt, éppen most; (átv.) máris, rögtön, azonnal tuż obok egészen közel, tőszomszédságban [jesteś tuż obok mnie: közel vagy hozzám] tuż pod Krakowem dom zbudował közvetlen Krakkó mellett házat épített tuż przed nim közvetlen előtte tużurek (z fr.: tout jour, co znaczy: każdy dzień), anglez [1. dwurzędowy, długi surdut męski z ciemnej wełny, z aksamitnym kołnierzem, noszony na przełomie XIX i XX w.; 2. słowo z francuskiego, oznaczało biedermeierowski surdut "na co dzień". Tużurek z lat 40-tych XIX wieku miał zwykle aksamitny kołnierz, kieszonki po lewej stronie na piersiach, rękawy z bardzo wąskimi mankietami i na przodzie 5 guzików. 3. wierzchnie odzienie męskie przypominające nieco surdut o wyciętych i zaokrąglonych połach. Jednorzędowy, często z aksamitnym kołnierzem, popularny jako strój codzienny w latach 40 XIX wieku. Zwykle szyty z tego samego materiału co spodnie i kamizelka, ponoć ulubiony strój Stanisława Wyspiańskiego. 4. dwurzędowy długi surdut męski; anglez] rövid kabát, zeke, házikabát tużurek brązowy barna rövid kabát v. zeke TV nadaje a. emituje coś a TV sugároz vmit TWAIN [standard komunikacji między skanerami, aparatami cyfrowymi a programami graficznymi, opracowany dla Windows i systemów Apple Macintosh, a także Linux/Unix (od wersji 2.0, która jest dostępna jako open source).] TWAIN, Technology Without Any Interesting Name; szkenner-képfeldolgozó illesztési szabvány [Szkenner és grafikus szoftver közötti interfész, amely lehetővé teszi a képek beolvasását és a képfeldolgozó programokba való közvetlen bevitelét.] twarda głowa nehéz felfogású twarda waluta kemény valuta twarda wymowa [wymowa, w której jest mało zmiękczonych spółgłosek] kemény kiejtés twardawy, -a, -e [1. pot. dość twardy sztywny, nieelastyczny; 2. pot. o potrawach: niedogotowany] kissé kemény, keménykés twarde łóżko kemény ágy twarde meble, krzesła, fotele itp. [meble niewyściełane] kemény bútor (szék, fotel stb.)

104 7089 twarde serce kemény v. hajthatatlans szív twarde życie nehéz élet twardnąć, twardnieć [1. stawać się twardym sztywnym, nieelastycznym; 2. stawać się odpornym na trudności, surowym, nieustępliwym; 3. zaczynać wyrażać bezwzględność, surowość, nieustępliwość; 4. o spółgłosce miękkiej: zatracać element miękkości] keményedni, megkeményedni, szilárdulni, megszilárdulni, dermedni, kötni (cement), merevedni twardniejący, -a, -e keményedő, szilárduló, dermedő twardniejące pod wpływem ciepła hőre keményedő twardnienie keménykedés, edzés, szilárdulás, dermedés, kötés (cement), merevedés twardnienie cementu cement megkeményedése v. kötése twardo keményen, szilárdan; (átv.) szigorúan, erősen, határozottan twardo co trzymać erősen tartani vmit twardo stać przy kim szilárdan állni vki mellett twardo z nim się obchodzi szigorúan v. keményen bánik vele twardogłowy, -a, -e [ograniczony, niepodatny na żadną perswazję, niedający się przekonać] keményfejű; begyepesedett, maradi twardogłowy polityk begyepesedett, maradi politikus twardogłowy [pot. «przedstawiciel ortodoksyjnego, niereformowalnego odłamu partii] keményfejű ember twardość keménység, szilárdság, merevség; szívtelenség, érzéketlenség, keményszívűség twardość członka a. penisa (med.) a pénisz merevsége twardość drzewa a fa keménysége twardość metali [wielkość odkształcenia zachodzącego pod wpływem działania sił skupionych] fémek szilárdsága twardość serca szívtelenség, keményszívűség twardość uderzeniowa ütőkeménység, ütési szilárdság twardość umysłu nehéz felfogás twardość wody vízkeménység twardówka [zewnętrzna, nieprzejrzysta, biaława błona gałki ocznej] ínhártya, szaruhártya twardszy, -a, -e keményebb, szilárdabb twardy, -a, -e [1. słabo uginający się pod naciskiem, nieelastyczny; 2. o warunkach życia: wymagający wyrzeczeń, trudu; 3. niepoddający się przeciwnościom; też: o charakterze takiej osoby; 4. surowy, bezlitosny; też: będący objawem czyjejś surowości; 5. niedający się nakłonić do zmiany zdania, decyzji; też: będący przejawem działania takiej osoby; 6. niepoddający się emocjom] kemény, szilárd; merev, erős; (átv.) nehéz, zord twarda dyscyplina szigorú fegyelem, vasfegyelem twarda głowa (átv.) kemény fej, makacs, nyakacs twarda konieczność kemény szükségszerűség twarda natura kemény természet, rideg v. merev hajlam twarda okładka kemény borító twarda opona mózgu agyvelő kemény burka twarda szkoła szigorú iskola, kemény lecke twarda woda kemény víz twarde podniebienie kemény szájpad v. szájpadlás twarde postanowienie szilárd elhatározás twarde warunki kemény v. szigorú feltételek twarde życie nehéz, fáradtságos, kemény v. küzdelmes élet twardówka [zewnętrzna, nieprzejrzysta, biaława błona gałki ocznej] (bonc.) ínhártya twardy (ton) kemény (hang) twardy (pot. dolar) keményvaluta; dollár twardy chłopak keménykötésű legény; erős fiú twardy do łóżko kemény fekhely v. ágy twardy dysk [1. zob. dysk w zn. 3.; 2. HDD, hard drive] merevlemez; HDD, Hard Disk Drive, merevlemez-meghajtó twardy grunt kemény talaj twardy jak kamień kőkemény twardy jak skała sziklaszilárd; szilárd v. kemény, mint a szikla twardy ołówek [ołówek o pręciku grafitowym odpornym na złamanie] kemény ceruza twardy orzech kemény dió twardy orzech do zgryzienia kemény dió, (átv.) nehéz ügy v. feladat twardy sen mély álom v. nyomasztó álom twardziel [1. pot. człowiek nieustępliwy, wytrwały, nieugięty; 2. pot. człowiek bezwzględny, zdecydowany na wszystko; 3. środ.; zob. dysk w zn. 3.; 4. przewlekłe zapalenie błony śluzowej górnych dróg oddechowych; 5. wewnętrzna część drewna w starszych pniach drzew, złożona z martwych komórek] (növ.) szklerenchima [a növények erősen megvastagodott falú, szűk sejtüregű, protoplazmáját elveszített, élő anyagot nem tartalmazó sejtje vagy szövete; támasztószövet, fő szerepe a növény szilárdítása.]; (orv.) megvastagodás, keményedés; (átv.) nyakas, makacs ember twardziel nosa orrbőr megvastagodása

105 7090 twardzielec, twardziel (monadnok, inselberg) [forma ukształtowania powierzchni Ziemi odosobnione wzgórze, zbudowane ze skał twardszych (tzn. odporniejszych na procesy niszczące powierzchnię Ziemi) niż skały go otaczające. Takie izolowane wzniesienia są typowymi formami w krajobrazach poddanych długotrwałej denudacji, m.in. na powierzchniach zrównania.] (geol) monadnock (kőbörc); aprózódási, vagy mállási folyamatokból (kőfolyás) visszamaradt tönkmaradványhegy twardzizna nagyon kemény vmi Twardzioszek przydrożny [zob. podróżniczek] Marasmius oreades (Bolt. : Fr.) Fr. [(Bolt.) Fr. (Fr.) Fr.] Mezei szegfűgomba twarogowy, -a, -e túró-; túrós twarożek tejfölös habarcs (10 dkg tehántúró, kevés tejföl, só, 1 csokor metőlőhagyma) twarożek domowy házi túró (krémszerűen elkészítve) twaróg [1. produkt otrzymywany z kwaśnego, ogrzewanego mleka; też: potrawa z tego produktu] túró, tehéntúró twaróg (bryndza) z papryką i cebulą körözött twaróg krowi tehéntúró twaróg owczy juhsajt, liptói sajt twarz [1. przednia część głowy ludzkiej, lico; 2. przenośnie: osoba] arc, ábrázat, arcvonás, kép; (literackie) orca; (mina) arckifejezés; arculat, jelleg, profil twarz mu się zmroczyła (átv.) elsötétült az arca twarz nalana püffedt arc twarz o delikatnych rysach finom vonású arc twarz o drobnych rysach finom arcvonás twarz obrośnie brodą a szakáll elborítja az arcot twarz opalona lebarnult arc twarz papierowa sápadt, finom arc twarz pełna kerek arc twarz pełna ekspresji expresszív v. kifejezésteli arc twarz pomarszczona ráncos arc twarz rozpromieniona ragyogó ábrázat twarz się schmurzyła elborult, elszomorodott az arca twarz szeroka széles arc twarz trędowata leprás arc twarz trupioblada halálsápadt arc twarz bez wyrazu kifejezéstelen arc twarz (cała) w zmarszczkach ráncos arc twarz fotogeniczna jó fényképarc, fényképezésre v. filmezésre alkalmas arc twarz jajowata tojásdad, hosszúkás arc twarz jego pojaśniała arca felderült twarz kameleonowa változékony arckifejezés, állandóan változó arc twarz lalkowata babaarc twarz mi narywa hasogat, szaggat az arcom twarz mi pali ég az arcom twarz mnie pali ég az arcom; pirulok; irulokpirulok twarz mu się pomarszczyła ráncos lett v. megráncosodott az arca twarz wydłużona hosszúkás arc twarz wymizerowana nyúzott arc twarz wyrazista sokatmondó, kifejező arc twarz z dołeczkami gödröcskés arc twarz zalana łzami könnyekkel elborított, könnybelábadt arc twarz zapadła beesett arc twarz zapuchła megdagadt arc twarzą, do siebie szemközt; egymással szembe; arccal magához twarzą ku wschodowi v. na wschód arccal kelet felé twarzą w twarz szemtől szembe twarzowo hozzá illően twarzowy, -a, -e [1. będący częścią twarzy; 2. taki, w którym komuś jest ładnie] arc-, arcvonás-; (közb.) hozzá illő, jól álló

106 7091 twarzowa sukienka archoz v. hozzáillő ruha twarzyczka arocska; pofi, pofika twe tiéd tweed [wym. tui:d] (Tweed rzeka w Szkocji) [1. ang. 'jw.' od tweel, twill 'tkanina o splocie rządkowym' (pod wpływem nazwy rzeki Tweed w Szkocji) z łac. bilix dpn. bilicis 'dwunitkowy'; zob. bi-; licium 'nić'; szkocka tkanina wełniana z grubej przędzy zgrzebnej, często w wielobarwne wzory; 2. zgrzebna tkanina wełniana, miękka, ale ścisła; barwnie tkana powstają efekty nieregularnych barwnych punktów lub elementów geometrycznych. Pierwotnie wytwarzana w domowych warsztatach w Szkocji. 3. miękka i przewiewna tkanina tkana z lekko skręconej, grubej przędzy zgrzebnej. Posiada splot skośny lub płócienny. Do produkcji tweedu używa się zazwyczaj przędzy wątkowej w przynajmniej dwóch kolorach, dzięki czemu powierzchnia zyskuje rodzaj geometrycznego wzoru w kształcie kolorowych punktów. 4. Samodział wełniany z chlubną i długą przeszłością, rozsławiony kostiumami Chanel. Ojczyzną tweedu jest Szkocja, gdzie nad rzeką Tweed ulokowały się tkackie manufaktury.] (ang.) tweed [1. Kézi szövésű, karakteres, nyugtalan felületű, gyapjújellegű szövet. A noppos tweed esetében jellegzetesek a színes noppok. Kötött kelme esetében hasonló optikát érnek el tweedfonal segítségével. 2. (gyapjúszövet): Ritka szövésű, Bolyhos felületű Négyszögletes vagy kockás mintájú gyapjúkelme, kevés színben. Gyakran használjuk Zsámolyok, székek, kanapék, függönyök szöveteként.]; (text.) kétszínű fonálból szőtt, finom, erős gyapjú- v. félgyapjúszövet] tweed (2) [elastyczna, porowata, średnio lub bardzo ciężka wełniana tkanina, o czystej, pogrubionej powierzchni; w płóciennym lub odwracalnym splocie skośnym. Wytwarzana z średnio-delikatnych przędz zgrzeblonych oraz szorstkich wełniany przędz, które są elastyczne i często mają pęczki. T. był produkowany oryginalnie ręcznie z wcześniej nieuprzedzonych przędz. Lekki stosowany jest do damskich i męskich płaszczy. Nazwa pochodzi od rzeki the River Tweed w południowej Szkocji, która przepływa przez region, gdzie taki rodzaj tkaniny (Harris tweed)byłam początkowo wytwarzana. Nazwa może być także związana z angielskim słowem "twill" lub szkockim "tweel", co jest powszechnie stosowane do oznaczania tej tkaniny.] tweed [Közepes súlyú vagy nehéz, rugalmas, légáteresztő gyapjúszövet, jól látható vászon- vagy egyenlő oldalú sávolykötésű szövetszerkezettel. Közepesen finom kártolt és durvább fésült fonalból gyártják, amelyek gyakran szálcsomókat is tartalmaznak. Eredetileg házilag font, egyenlőtlen fonalakból készült. Könnyebb kivitelben öltönyök és kosztümök, nehezebb kivitelben nagykabátok készítésére használják. Elnevezését a dél-skóciai Tweed folyóról kapta, ezen a környéken készítettek először ilyen jellegű, kézi szövőgépen szőtt szövetet (lásd Harris-tweed).] tweed (1) [prosty lub lekko talkowany płaszcz wykonany z lekkiej tkaniny wełnianej; wąski przy szyi. Był modny w okresie Biedermeier.] tweed-kabát [Gyapjúszövetből készült egyenes vagy enyhén karcsúsított, zárt nyakú kabát; a biedermeier korában jelent meg.] tweed Donegal [wełniana tkanina z szorstką, porowatą powierzchnią i surowym, wyraźnym wyglądem, o płóciennym splocie. Zazwyczaj osnowa jest jasna a wątek ciemny. Produkowana z szorstkiej przędzy zgrzebnej, często z kolorowymi nopkami. Tkanina ta jest wykorzystywana na damską i męską odzież sportową.

107 7092 Nazwa pochodzi z Irlandii z rejonu Donegal, gdzie produkowana jest tkanina.] donegal [Rusztikus, kéziszövés hatású, feltűnő megjelenésű kártoltgyapjúszövet. Vászonkötésben készül, világos színű lánc- és sötét színű, gyakran noppos vetülékfonalakból. Felhasználását a szövet súlya határozza meg: sportos férfi- és női kabátokat, zakókat, kosztümöket, felsőkabátokat készítenek belőle. Az elnevezés az írországi Donegal grófság nevéből származik, itt készítették először.] tweed irlandzki [o średniej masie, sprężysta, porowata wełniana tkanina z delikatnym splotem diagonalnym struktura ma charakterystyczną białą osnowę i kolorowy wątek; generalnie robiona ręcznie z przędzy zgrzebnej. Wykorzystywana na męskie marynarki i płaszcze, a także na damskie płaszcze i kostiumy.] ír tweed [Közepes súlyú, rugalmas, kéziszövésszerű, sávolykötésű gyapjúszövet. Jellemzően fehér lánc- és színes vetülékfonalakból szövik. Férfi- és női kabátokat, zakókat, kosztümöket készítenek belőle.] tweel, twill [tkanina o splocie rządkowym] (ang.) twill [A sávoly és a sávolykötés angol elnevezése. Tömör szövet diagonális struktúrával. Pamutból sportos nadrághoz, selyemből vagy szintetikus végtelen szálakból blúzokhoz, ruhákhoz, nyakkendőkhöz vagy bélésanyagként használják.]; (text.) sávolykötéses, bordázott ruhaszövet, főleg selyemből twierdza [1. stała fortyfikacja obronna składająca się z fortów i umocnień połączonych w całość; 2. załoga tej fortyfikacji; 3. miejsce, do którego dostęp jest celowo utrudniony; 4. to, co jest podstawą, oparciem czegoś; 5. ciężkie więzienie położone w obrębie fortyfikacji] bástya, vár; erőd, erődítmény, erősség; (zamek) vár, fellegvár Twierdza Antonia [1. Tradycja dotycząca Antonii jako miejsca skazania Jezusa pochodzi dopiero z XII wieku, kiedy to kilku krzyżowców lokalizuje tutaj pretorium. 2. zespół konstrukcji obronnych wybudowanych przez Heroda w 31 p.n.e. na końcu wschodniej części murów okalających Jerozolimę, na miejscu wcześniejszych umocnień machabejskich. Miała za zadanie bronić dostępu do Świątyni Jerozolimskiej oraz wzmacniać obronę murów od strony północnej, najbardziej narażonej na ewentualnie szturmy. Swoim wyglądem przypominała wieżę, na której rogach ustawiono cztery inne. Trzy z nich miały 25 m wysokości, a czwarta 35 m. Jej fundamenty znajdowały się na stromej skale wysokiej również na 25 m. W czasach Jezusa służyła jako koszary dla rzymskich żołnierzy. Nazwa ma ścisły związek z patronem Heroda - Markiem Antoniuszem. Została zniszczona przez wojska Tytusa podczas oblężenia Jerozolimy w roku 70. Istnieją przypuszczenia, iż na jej terenie podczas święta Paschy mógł przebywać Poncjusz Piłat.] Antónia-erőd [a római légiók és Poncius Pilátus lakhelye Jeruzsálemben. A jeruzsálemi templom északnyugati sarkán emelkedő várat Nagy Heródes újíttatta fel és Marcus Antoniusról nevezte el. Lehetséges, hogy Jézust ezen a helyen vádolták meg, ítélték el, gúnyolták ki és ostorozták meg (Ján. 18:28 19:16).] Twierdza Halicka [Twierdza Halicka położona jest na trudno dostępnym wzgórzu nad głębokim jarem, który zakolem niczym koroną obejmuje wolno i dostojnie płynący Dniestr. Częściowo zrekonstruowana stoi samotnie spoglądając na bezkresną toń rzeki, która przez wieki chroniła dostepu przed najazdami to ze wschodu, to z zachodu.a były one liczne przez wieki i niszczyły, łupiły i paliły domostwa niewielkiego miasta na skraju Rzeczypospolitej. Przewaliły się najazdy tureckie, tatarskie, Kozackie. Zamek Kazimierza Wielkiego wzniesiony w XIV w, okazały i strategicznie ważny przez wieki, zniszczył najazd turecki w 1676 roku. W zaborze austriackim dokonano dalszej dewastacji i rozbiórki tego trwałego śladu polskiej historii. Po 1796 roku pozostawał niszczejącą ruiną. Obecnie w szczątkowej postaci góruje nad miasteczkiem i kryje w sobie zapomiane już dzieje.] Halics vára [A Halics név (lengyelül Halicz, Галич

108 7093 oroszul és ukránul, Galic latinul) eredete bizonytalan. Egyes történészek azt hiszik, hogy kapcsolatos a környéken letelepedett kelta eredetű népekkel, és egy a sok hasonló névből szerte Európában, mint Galaţi Romániában, Gaul (Franciaország) és Galicia Spanyolországban. Mások azt tartják, hogy a név szláv eredetű a halica \ galica szóból származik, ami kopasz (erdőmentes) dombot, hegyet jelent, vagy a halka, galka szóból, ami csókát jelent. A madár a város címerét tartotta, majd bele is került a címerbe. Valószínű azonban, hogy ez a magyarázat csupán népi etimológia.] twierdza nadgraniczna végvár twierdza namorska tengerparti erőd twierdza obronna védőbástya twierdza zaporowa erődakadály, erődgát twierdząca odpowiedź megerősítő, igenlő válasz twierdząco helyeslően, igenlően twierdzący, -a, -e [1. wyrażający potwierdzenie, akceptację czegoś; 2. o wyrazie, zdaniu: niezawierający przeczenia] igenlő, helyeslő, állító twierdząca odpowiedź igenlő válasz twierdzenie [1. zdanie oznajmujące wyrażające jakiś pewnik lub czyjeś mocne przeświadczenie o czymś; 2. log. zdanie udowodnione w danej teorii] igenlés, állítás, megállapítás, kijelentés, jóváhagyás, megerősítés; (mat.) tétel twierdzenie Desarguesa twierdzenie Desarguesa [jedno z pierwszych twierdzeń geometrii rzutowej, sformułowane i udowodnione w XVII wieku przez francuskiego matematyka Gerarda Desarguesa. Wraz z twierdzeniem Pascala stanowi przykład twierdzenia, które jest niezależne od oryginalnego układu aksjomatów geometrii podanego przez Euklidesa oznacza to, że nie da się go udowodnić ani obalić, bez przyjęcia dodatkowych założeń.] Desargues tétele [Gérard (Girard) Desargues (ejtsd kb. zsérar dézarg; Lyon, március 2. Lyon, október 9. francia építész és matematikus. Perspektív háromszögekre vonatkozó nevezetes tétele (1648) kimondja, hogy ha két háromszög egy pontra nézve perspektív, akkor egy egyenesre nézve is perspektív és viszont.] twierdzenie dogmatyczne dogmatikus állítás twierdzenie geometryczne mértani tantétel twierdzenie głosi, że - a tétel kimondja, hogy twierdzenie kontrowersyjne vitatott tétel twierdzenie łatwe do obalenia könnyen cáfolható állítás twierdzenie niezaprzeczalne; twierdzenie niezbite cáfolhatatlan állítás v. tétel négyszín-tétel twierdzenie o czterech barwach [dla każdego skończonego grafu planarnego (V, E) istnieje funkcja, taka że, czyli możliwe jest przypisanie każdemu z jego wierzchołków jednej z czterech liczb 1, 2, 3 i 4 w taki sposób, aby żadne sąsiednie wierzchołki nie miały przyporządkowanej tej samej liczby. Jest to jedno z najsłynniejszych problemów matematycznych.] négyszín-tétel [A matematikában a négyszín-tétel azt állítja, hogy egy tetszőleges régiókra osztott síkot, akár egy politikai térképet egy ország megyéiről, ki lehet úgy színezni legfeljebb négy szín felhasználásával, hogy ne legyen két azonos színű szomszédos régió. Két régiót akkor nevezünk szomszédosnak, ha nem csak izolált pontokban, hanem egy görbe mentén érintkeznek. A régióknak összefüggőeknek kell lenniük: tehát nem állhatnak különálló részekből.] twierdzenie oryginalne eredeti állítás twierdzenie przeciwstawne ellentétes tétel v. állítás