PRZEPISY WPROWADZAJĄCE PRAWO O NOTARIACIE

Transkrypt

1 Romuald Sztyk notariusz z Kluczborka Wprowadzenie. PRZEPISY WPROWADZAJĄCE PRAWO O NOTARIACIE Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o notariacie oraz o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego i ustawy o księgach wieczystych z dnia 14 lutego 1991 r. 1 regulują szereg istotnych zagadnień zmierzających do wprowadzania w życie nowego modelu notariatu ukształtowanego na zasadach zbliżonych do rozwiązania ustawowego przyjętego w okresie międzywojennym, a także do obowiązujących w państwach Europy Zachodniej. Ustawodawca musiał jednak uwzględnić aktualny stan prawny i obowiązki zlecone biurom notarialnym nie mieszczące się w tradycyjnych formach działalności notarialnej. Powstała bowiem potrzeba uregulowania wielu problemów organizacyjnych, kadrowych, traktujących przede wszystkim o nowych zasadach ustrojowych notariatu. Ustawodawca ze swojego trudnego zadania wywiązał się zadawalająco, przyjmując optymalne zasady prawne pozwalające na wprowadzenie w życie Prawa o notariacie. Za pozytywne uznać należy objęcie przepisów wprowadzających odrębną ustawą, co nastąpiło w końcowym okresie prac legislacyjnych. Pierwsze projekty Prawa o notariacie zawierały przepisy wprowadające jako ich część składową. Myślą przewodnią było powtórzenie techniki legislacyjnej przyjętej w poprzednich ustawach. W projektach ustaw przyjmowano różne koncepcje zmierzające do prywatyzacji notariatu polskiego. Wiele uwagi poświęcono okresowi przekształcania przyjmując, iż powinien on nastąpić w okresie trzech lat od chwili wejścia w życie ustawy Prawa o 39

2 REJENT Nr 2 - czerwiec 1991 r. notariacie i dopiero na ostatnim etapie prac ustawodawczych okres ten, pod wpływem oddziaływań inspirujących środowisk notarialnych został skrócony do dwóch lat. Oddziaływania te, a także działania Ministerstwa Sprawiedliwości spowodowały, iż w ostatnich dwóch projektach zamierzono wprowadzić w życie Prawo o notariacie z dniem 1 stycznia 1991 r. Wiele propozycji przedstawianych przez członków komisji resortowych oraz no tar'ms zy nie znalazło wyrazu w ostatecznym tekście obu ustaw. Przykładowo wymienić można czynności zlecone notariatowi w postępowaniu nieprocesowym. Proponowano przypisanie mu czynności jedynie dotyczących otwarcia i ogłoszenia testamentu. Nie została ona przyjęta, wbrew rozwiązaniom obowiązującym w państwach Europy Zachodniej. Wprowadzono natomiast czynności o prostym przyjęciu spadku lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku, które mogą być również złożone przed sądem rejonowym. W toku tworzenia nowego Prawa o notariacie rozważano różne koncepcje zmierzające do usytuowania postępowania wieczystoksięgowego w istniejących strukturach organizacyjnych wymiaru sprawiedliwości, a także nowych zbliżonych do ukształtowanych w innych państwach. Wielu zwolenników zyskała propozycja powołania państwowych biur ksiąg wieczystych przy sądach rejonowych, w których byliby zatrudnieni notariusze i asesorzy notarialni otrzymujący obok wynagrodzenia zasadniczego również prowizyjne, jako jeden z czynników motywujących do wykonywania czynności. Równolegle mieli istnieć notariusze wykonujący czynności notarialne. Na wszystkich propozycjach, a także na ostatecznym rozwiązaniu ustawowym zaciążyły problemy ustrojowe istniejące w państwowych biurach notarialnych. Dla zrozumienia przyjętych konstrukcji prawnych przepisów wprowadzających i samej ustawy - Prawa o notariacie, koniecznym wydaje się przedstawienie w zarysie dotychczasowych uregulować prawnych traktujących o instytucji notariatu, w szczególności w przedmiocie przepisów wprowadzających. 40

3 Przepisy wprowadzające Prawo o notariacie W rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. Prawo o notariacie były one zawarte w rozdziale IV tejże ustawy. Ich zdaniem było między innymi ustosunkowanie się do poprzednich rozwiązań prawnych i stworzenie jednolitego i na ówczesne warunki współczesnego Prawa o notariacie. Przyjęto, że notariusze mianowani przed dniem wejścia w życie prawa stają się notariuszami w rozumieniu Prawa o notariacie. Dla złagodzenia utrudnień związanych z nowym rozwiązaniem prawnym i dla zapewnienia ciągłości obsługi prawnej społeczeństwa przewidywano możliwość delegowania przez Ministra Sprawiedliwości do czasowego pełnienia obowiązków notariusza - sędziógo lub prokuratora. Utrzymano podział notariuszy na urzędujących przy wydziale hipotecznym sądu okręgowego i grodzkiego, a na obszarze obowiązywania tomu X części 1 Zwodu Praw - nie urzędujących przy określonym wydziale hipotecznym. Odstąpiono od możliwości jednoczesnego wykonywania zawodu notariusza i adwokata zobowiązując notariuszy do zadeklarowania w ciągu miesiąca czasu zamiar wykonywania jednego z zawodów. Trudności kadrowe wpłynęły także na wydanie przepisu przejściowego w 1946 r. o możliwości przenoszenia i zwalniania notariuszy oraz powierzenia tych obowiązków sędziom i prokuratorom. 4 Natomiast poglądy doktrynalne wpłnęły na upaństwowienie notariatu. Przepisy wprowadzające, stanowiące również część składową ustawy, służyły wprowadzeniu w życie nowego modelu notariatu, obcego tej instytucji. 5 Z ważniejszych postanowień tych przepisów wskazać można na usytuowanie zawodu notariusza wśród innych zawodów prawniczych. Wprawdzie uznano, że notariusze wpisani na listę notariuszy stają się notariuszami w rozumieniu tej ustawy (art. 58 ustawy) jednakże przewidziano możliwość powierzenia tych czynności przez prezesa sądu wojewódzkiego aplikantom notarialnym, osobom mającym kwalifikacje na notariusza oraz pracownikom administracyjnym, którzy pracowali od pięciu lat w "zawodzie 41

4 REJENT Nr 2 - czerwiec 1991 r. notarialnym", a ostatnio w państwowych biurach notarialnych na stanowiskach radcy, referendarza lub podreferendarza. W sposób właściwy usytuowano w nowej strukturze organizacyjnej i prawnej asesorów i aplikantów notarialnych postanawiając iż wpisani na listę mogą być mianowani na stanowiska notariuszy jeżeli spełnią wymagania określone w ustawie. Ustawa ta, z dnia 25 maja 1951 Prawo o notariacie, w wyniku przepisów wprowadzających znosi Izby Notarialne i wprowadza notariat państwowy (art. 1 ustawy). Notariat państwowy stał się organem państwowym, któremu zlecono, mocą odpowiednich roztrzygnięć prawnych, określone czynności będące we właściwości sądów i im właściwe, a ze względów doktiynalnych przeniesione do państwowych biur notarialnych. Okres ten rozpoczął dekret z dnia 18 lutego 1955 r. o przekazaniu państwowym biurom notarialnym niektórych dotychczasowych czynności sądowych. 6 Przepis ten przekazał do kompetencji państwowych biur notarialnych wydawanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym i upominawczym oraz przyjmowanie oświadczeń o przyjęciu i odrzuceniu spadku. Kodeks postępowania cywilnego potwierdził zasadę prowadzenia postępowania nakazowego i upominawczego przez państwowe biura notarialne, a nadto przypisywał mu do jego właściwości sprawy z zakresu spadkowego, obejmującego zabezpieczenie spadku i spis inwentarza, przyjęcie lub odrzucenie spadku oraz otwarcie i ogłoszenie testamentu. 7 Z kolei ustawa z dnia 16 listopada 1964 r. o przekazaniu państwowym biurom notarialnym prowadzenia ksiąg wieczystych 8, czyni z notariatu istytucję bardziej odległą od przypisanej roli, jaką tradycyjnie powinna wykonać. Powołanym przepisem postanowiono bowiem, że określa się właściwość miejscową dla czynności notarialnych, których treścią jest przeniesienie, ustanowienie, zmiana lub zniesienie prawa podlegającego wpisowi do ksiąg wieczystych (art. 2 ustawy). Akty notarialne, których treścią było ustanowienie, zmiana lub zniesienie prawa podlegającego wpisowi do księgi wieczystej, powinny (oprócz treści określonej w Prawie o notariacie) zawierać wniosek stron o dokonanie wpisu. Wprowadzono nową definicję wpisu do ksiąg wieczystych, stwierdzając, że dokonuje się go bez potrzeby wydania uprzednie- 42

5 Przepisy wprowadzające Prawo o notariacie go postanowienia zarządzającego jego dokonanie. Konsekwencją tego było zmodyfikowanie postępowania rewizyjnego przez wprowadzenie zasady, że termin do wniesienia rewizji od wpisu dokonanego biegnie od dnia doręczenia zawiadomienia o wpisie, w któiym zawarta jest jego istotna treść (art. 8 ust. 2 pkt 1 ustawy). Przekazanie postępowania wieczystoksięgowego do państwowych biur notarialnych spowodowało określone przesunięcia kadrowe. W myśl art. 9 cytowanej ustawy Minister Sprawiedliwości mógł delegować sędziów do pełnienia czynności w państwowych biurach notarialnych na zasadach przepisu o ustroju sądów powszechnych. Rozszerzeniem tej zasady była możliwość delegowania sędziów zatrudnianych przy postępowaniu wieczysto księgowym do państwowych biur notarialnych, przejmujących te czynności (bez ich zgody) na okres do pięciu lat. Przesunięcia kadrowe dotyczyły również pracowników administracyjnych zatrudnionych w tym postępowaniu, którzy z sądów zostali przeniesieni do państwowych biur notarialnych (art. 10 ustawy). Przepisy wprowadzające ustawę z dnia 24 maja 1989 r.: Prawo o notariacie zawierają dział III, a wśród nich na podkreślenie zasługuje ograniczenie odpowiedzialności notariusza jako płatnika poprzez nowelizację art. 14 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych i zrównania jej z odpowiedzialnością przewidzianą w Kodeksie pracy. 9 Oceniając zatem konstrukcję prawną przepisów wprowadzających z dnia 14 lutego 1991 r., należy uwzględnić przedstawiony tan prawny jaki istniał w chwili tworzenia nowego prawa o notariacie i z jak skomplikowaneą problematyką zagadnień ustawodawca spotkał się, zmierzając do stworzenia nowego modelu prawa o notariacie - historycznie i społecznie, a także zawodowo mu przypisanego. Dopiero wówczas można obiektywnie ocenić na ile przyjęte tam rozwiązania prawne są poprawne i w jakim zakresie wykazano konieczną wyobraźnię ustawodawczą, znoszącą istotne trudności interpretacyjne powstałe przy wprowadzaniu w życie ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo w notariacie. 43

6 REJENT Nr 2 - czerwiec 1991 r. Czynność notarialna a postępowanie wieczysto - księgowe Przepisy wprowadzające zawierają postanowienia o przekazaniu prowadzenia ksiąg wieczystych do właściwości sądów rejonowych. Zostało to dokonane w wyniku nowelizacji ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (art. 23 ustawy w nowym brzmieniu) w przedmiocie określenia właściwości, zaś okres wprowadzenia tej zasady wynika z dyspozycji art. 3 1 tychże przepisów. Przepisy te nawzajem ze sobą korespondują, jako że Minister Sprawiedliwości znosząc państ' owe biura notarialne podejmuje jednocześnie decyzję o przekazaniu prowadzenia ksiąg wieczystych właściwym sądom rejonowym po utworzeniu kacelarii notarialnych na obszarze właściwości znoszonego biura. Powinno to nastąpić w okresie nie dłuższym niż 2 lata od dnia wejścia w życie ustawy, to jest do dnia 21 kwietnia 1993 r. Chwila ta jest uzależniona również od spełnienia dalszych przesłanek wymienionych w 2 art. 7 cytowanej ustawy bowiem Minister Sprawiedliwości rozpatrując wniosek o wyznaczeniu siedzib kancelarii notarialnych notariuszom zatrudnionym w państwowych biurach notarialnych uwzględnia: - potrzeby funkcjonowania państwowych biur notarialnych do czasu ich zniesienia, - potrzeby sądów rejonowych - i również uzasadniony interes notariusza, który wystąpił o wyznaczenie siedziby kancelarii. Wykładnia gramatyczna powołanego przepisu uzasadnia tezę, że wszystkie trzy przesłanki do zniesienia państwowego biura notarialnego i przekazania prowadzenia ksiąg wieczystych właściwym sądom rejonowym muszą być spełnione jednocześnie. Do takiego stanowiska dochodzi również resort sprawiedliwości. 10 Powstanie tych przesłanek jest z kolei uzależnione od kryteriów, które zostaną ustalone przez resort sprawiedliwości. Mogą one niekiedy być kolizyjne z oceną sytuacji dokonaną przez notariusza jako wnioskodawcy. Wystąpić jednak mogą stany faktycz- 44

7 Przepisy wprowadzające Prawo o notariacie nie od niego niezależne, a do nich zaliczyć należy również określenie chwili kiedy następuje możliwość zniesienia państwowych biur notarialnych, w których jest zatrudnionych więcej niż jeden notariusz. Przeważa pogląd, że znoszenie państwowych biur notarialnych powinno odbywać się w ramach województw, a w niektórych uzasadnionych przypadkach można zastosować odstępstwo od tej reguły. Posiada ona szereg zalet, a przede wszystkim pozwala na zniesienie wszelkich emocji przy tworzeniu kancelarii notarialnych, a jednocześnie wyzwala czynnik mobilizujący do spełnienia przesłanek ustawowych wymienionych w 2 art. 7 ustawy. Odstępstwo od przyjętej zasady powinno mieć charakter wyjątkowy, jako że w przeciwnym razie doprowadzi ono do weryfikacji podstawowego i słusznego założenia. Ma to szczególną wymowę wobec konieczności potraktowania w sposób identyczny wszystkich notariuszy, a w tym także kierowników jednostek, na których ciąży odpowiedzialność za doprowadzenie do wykonania przedstawionych przesłanek warunkujących również i im wyznaczenie siedziby kancelarii notarialnej. Definicje ustawowe wymienionych przesłanek nie są precyzyjne i w związku z tym wydaje się konieczne ustalenie przez Ministerstwo Sprawiedliwości jednakowych kryteriów dla wszystkich państwowych biur notarialnych. Odnoszą się one do wielu problemów, gdyż poprzez pojęcie potrzeby funkcjonowania państwowych biur notarialnych, należy rozumieć zarówno przesłanki negatywne jak i pozytywne. Do tych pierwszych należeć będzie zaprzeczenie istoty ich dalszego istnienia po wypełnieniu zadań mieszczących się w przyjętych kryteriach. Rozumieć należy przez to, iż powinne one wykonać w sposób należyty obowiązki na nie nałożone i dotyczące bieżącego prowadzenia postępowania wieczystoksięgowego, celem stworzenia z kolei możliwości jego kontynuacji przez sądy rejonowe, bez istotnych zakłóceń. Potrzeby sądów rejonowych nie zostały określone. Pojęcie to jest szerokie i można przez nie rozumieć zarówno potrzeby kadrowe, lokalowe oraz prowadzenie postępowania wieczystoksięgowego na bieżąco. Zaspokoić te potrzeby w pewnym zakresie mogą, znoszone państwowe biura notarialne - podejmując trud zlikwidowania 45

8 REJENT Nr 2 - czerwiec 1991 r. ewentualnych zaległości w postępowaniu wieczystoksięgowy Pozostałe zaś są niezależne od notariuszy i będą oceniane prz organ wymiaru sprawiedliwości. Uzasadniony interes notariusza zmierza w kierunku utworzt nia kancelarii notarialnej. Dojście do tego celu jest uwarunkowt ne spełnieniem się przesłanek ustawowych. Prognozowanie zatem terminu przekazania ksiąg wieczystyct do sądów rejonowych jest w chwili obecnej trudne do przewidze nia, poza terminem ustawowym (dwuletnim) określonym w ustawie. Nowelizacja ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, poza przekazanie,n prowadzenia ksiąg wieczystych do właściwości sądów rejonowych, nadała nowe brzmienie art. 40, który nakazuje przesyłanie przez notariusza wypisu aktu notarialnego (wymienionego w art. 39 tejże ustawy) w terminie siedmiu dni od dnia jego sporządzania - sądowi rejonowemu właściwemu do prowadzenia księgi wieczystej dla danej nieruchomości. Pozostałe zmiany mieszczą się w tej konwencji, a ponadto aktualizują treść poszczególnych przepisów wobec zniesienia komisji arbitrażowej. Wejście w życie ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawa o notariacie w sposób zasadniczy zmienia obowiązki notariusza w kancelariach notarialnych wobec postępowania wieczystoksięgowego. Obowiązki jego będą określone w postanowieniach art. 39, 40 i 61 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece. W myśl postanowienia art. 39 powołanej ustawy, będzie on obowiązany zamieszczać w akcie notarialnym także wniosek o dokonanie wpisu w księgach wieczystych, o ile treścią jego będzie ustanowienie, zmiana lub zrzeczenie się prawa ujawnionego w księdze wieczystej. Wpis aktu notarialnego zawierającego ten wniosek notariusz powinien przesłać w terminie siedmiu dni od chwili jego sporządzenia sądowi rejenowemu, właściwemu do prowadzenia ksiąg wieczystych. Wniosek ten należy również zamieścić w akcie notarialnym, którego treścią jest przeniesienie własności nieruchomości (w przypadku braku księgi wieczystej zaginięcia lub zniszczenia) 46

9 Przepisy wprowadzające Prawo o notariacie celem zaproponowania jej założenia (art. 61 ust. 2 powołanej xista wy). Wniosek zawarty w akcie notarialnym jest zatem jego częścią składową, a na notariuszu ciąży obowiązek jego zamieszczenia w nim. Nie jest on jednak wnioskodawcą, skoro w myśl ust. 3 art. 38 tejże ustawy są one składane przez osobę, na której rzecz wpis ma nastąpić albo przez osobę, która ma być wpisem dotknięta, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Tym przepisem szczególnym będzie dyspozycja zawarta w art. 39 ustawy, ale tylko w zakresie zamieszczenia wniosku w akcie notarialnym. Z obowiązku tego jest notariusz zwolniony przy dokonywaniu czynności notarialnej nie w formie aktu notarialnego, chociaż dotychczasowa praktyka zmierzała do ich zamieszczania w czynnościach tego rodzaju. Było to uzasadnione spełnieniem się warunku pełnej obsługi prawnej, która miała inny wyraz gdy postępowanie wieczysto księgowe było prowadzone przez notariusza. Obowiązek notariusza został zatem zawężony jedynie do zamieszczenia wniosku niezbędnego w postępowaniu wieczystoksięgowym i tylko w aktach notarialnych. Przepisy nie nakładają na niego także obowiązku pobrania opłaty sądowej, a więc wpisu stosunkowego i stałej opłaty należnej od tego wniosku. Nie zamieszczenie wniosku o ujawnienia praw w księdze wieczystej w akcie notarialnym spowodować może określoną odpowiedzialność cywilną, a także dyscyplinarną notariusza, w razie poniesienia przez strony uczestniczące w czynności cywilnoprawnej ujemnych konsekwencji. Wada ta, może być sanowana poprzez złożenie przez notariusza odrębnego wniosku jako części uzupełniającej aktu notarialnego a także przez osoby występujące w akcie notarialnym. Musi być to jednak spełnione na piśmie, zgodnie z zasadą obowiązującą w postępowaniu wieczystoksięgowym, stosownie do której wpisy w tym przypadku będą dokonywane jedynie z wniosku chyba, że przepis szczególny w trakcie postępowania wieczystoksięgowego spowoduje konieczność dokonania wpisu z urzędu. Przyjęto rozwiązanie ustawowe nie stwarza również warunków dla notariusza by był uczestnikiem postępowania przy rozpoznawaniu wniosku przez sąd rejonowy. 47

10 REJENT Nr 2 - czerwiec 1991 r. Stosownie bowiem do art. 51 ust. 1 zdanie pierwsze niniejszej ustawy o dokonanym wpisie zawiadamia się wnioskodawcy, sosoby na których rzecz wpis nastąpił i osoby, których prawa zostały wpisem dotknięte. Sąd rejonowy będzie zwolniony z tego obowiązku wobec osób, które przed dokonaniem wpisu oświadczyły na piśmie, że zrzekają się zawiadomieńia, zawierająoego istotną treść wpisu. ' s- "iq di«bi v {pi««;ii mu Również nie zostaną doręczone notariuszowi postanowienia i zarządzenia sądu rejonowego, od których przysługuje środek odwoławczy. Nie zostanie on powiadomiony także o odmowie wpisu i o wyznaczeniu wnioskodawcom z wniosku zamieszczonego w akcie notarialnym terminu do usunięcia przeszkody do wpisu. Przyjmując powyższy zakres obowiązków n ^ąriusza ustawodawca odstąpił od rozwiązań prawnych ukształtowanych w poprzednich uregulowaniach prawnych. Były one bardziej precyzyjne i stwarzały możliwość aktywnego uczestnictwa notariusza w trakcie całego postępowania wieczysto księgowego. W dekrecie z dnia 11 października 1946 r. prawa o księgach wieczystych 10, na notariuszu, który sporządził akt mający być podstawą wpisu do księgi wieczystej z tytułu umocowania ustawowego, ciążył obowiązek złożenia wniosku w imienub interesowanych a także obowiązek podejmowania dalszych czyimóści w ich imieniu, potrzebny ido uzyskaniii wpisu; i w szczególności do wnoszenia środków odwoławczych^ rrmu << ł >>r. ;t<- Pod rządem obowiązywania tego pi-zepisu stosowano wykładnię, według do której notariusz jest uprawniony do składania wniosków z wszystkich czynności przez niego sporządzonych, o ile wywołują one potrzebę ujawnienia praw w księdze wieczystej. 11 Umocowanie ustawowe do składania wniosków było rozszerzone ponadto na akty sporządzone przez innych notariuszy i w oparciu o inne dokumenty, o ile służyć one miały do wykazania następstwa praw w księdze wieczystej. Notariusz występował wówczas jako pełnomocnik zainteresowanych i ta okoliczność miała swój wyraz w terści redakcji wniosku. 12 Notariusz był władny złożyć również wniosek o cofnięcie wniosku już przez niego złożonego, w razie zaistnienia przesłanek 48

11 Przepisy wprowadzające Prawo o notariacie ustawowych upoważniających go do podejmowania tego działania, jednakże powinien wykazać się odrębnym pełnomocnictwem. Notariusz, który sporządził akt obejmujący umowę przenoszącą własność nieruchomości był obowiązany z urzędu przesłać w ciągu tygodnia wypis aktu do sądu prowadzącego właściwą księgę wieczystą, wraz z wnioskiem o dokonanie wpisu. Wniosek ten nie był częścią składową aktu (art. 41 tej ustawy). Przepis ten nie wyłączał uprawnień zainteresowanych do złożenia wniosku o wpis. W literaturze prawniczej istniał pogląd, że wnioski składa się w przypadku umowy przenoszącej własność 13, a także w razie braku księgi wieczystej i o złożenie do zbioru dokumentów. 14 Wniosek notariusza, jako odrębne pismo, odpowiadać musiał ogólnym wymaganiom wniosku, od którego pobierał należne opłaty sądowe, a w wyjątkowych przypadkach mógł od tego odstąpić, informując o tym we wniosku. Zasada obligatoryjności wniosku mieściła się w regułach materialnych prawa o księgach wieczystych, a także była następstwem wiary publicznej. 6 Mimo to, że notariusz był ustawowym pełnomocnikiem do składania wniosku, sąd bezpośrednio do zainteresowanych kierował wszystkie postanowienia do usunięcia braków stanowiących przeszkodę do dokonania wpisu. O doknonanym wpisie zawiadamiało sie osobę, na której rzecz wpis nastąpił oraz osoby, których prawa zostały wpisem dotknięte (art tej ustawy). Zawiadomienie doręczono wymienionym osobom wraz z odpisem postanowienia zarządzającego dokonanie wpisu. O dokonanym wpisie były powiadomione również państwowe biura notarialne 17, które złożyły wniosek. Notariusz w porozumieniu ze stronami, a nawet bez tego uzgodnienia, w przypadkach niecierpiących zwłoki był władny wnieść rewizję od postanowienia sądowego odmawiającego wpisu. 18 W okresie obowiązywania tych przepisów w doktrynie prawniczej, a w szczególności przez St. Breyera, była rozważana kwestia ułomności wniosków składanych przez notariusza. Ułomność ta polegała na tym, że wniosek nie mógł być rozpoznany zaś prawa z niego wynikające ujawnione w księdze wieczystej, ponieważ sam akt 49

12 REJENT Nr 2 - czerwiec 1991 r. był "niedojrzały" aby na jego podstawie te prawa zostały ujawnione. 19 Istnieć mogły wady postępowania po stronie zbywcy, jak np. brak pełnomocnictwa przy akcie oraz wady po stronie nabywcy. Rozważania niniejsze o tyle są istotne, że wystąpić mogą także pod rządem aktualnego postępowania wieczystoksięgowego i z wielu powodów uzyskują przymiot aktualności. Przyjmowano, że nieprzesłanie wniosku do sądu spowodować może odpowiedzialność dyscyplinarną notariusza, zaś zaniechanie złożenia wniosku pozbawia go możliwości reprezentacji. Zarówno w okresie obowiązywania tych przepisów, jak również z chwilą przekazania sądom rejonowym prowadzenia ksiąg wieczystych nabierze szczególnego znaczenia wzmianka o wniosku w księdze wieczystej. Domniemywać można, że wystąpią wnioski kolizyjne i wtedy wzmianka "blokuje" księgę wieczystą dla wpisu wniosku o wyższych numerach kolejnych. 20 Obowiązki notariusza w postępowaniu wieczystoksięgowym zostały odmiennie określone w ustawie z dnia 16 kwietnia 1964 r. o przekazaniu państwowym biurom notarialnym prowadzenia ksiąg wieczystych. 21 Zgodnie z art. 5 ust. 1 powołanej ustawy akt notarialny, którego treścią jest ustanowienie, zmiana lub zniesienie prawa podlegającego wpisowi do księgi wieczystej, musiał zawierać wniosek o dokonaniu wpisu. Wskazano, że wniosek ten jest częścią składową aktu notarialnego, który powinien przede wszystkim zawierać treść wynikającą z prawa o notariacie. W razie braku przeszkód do wpisu państwowe biuro notarialne właściwe do prowadzenia ksiąg wieczystych, dokonywało wpisu w księdze wieczystej, zgodnie z treścią aktu i wnioskiem stron. O dokonanym wpisie zawiadamiało się strony oraz osoby, których prawa zostały wpisem dotknięte, podając w skrócie jego istotną treść. Nałożono na państwowe biura notarialne obowiązek pobierania opłaty i zwrot wydatków na zasadach określonych w przepisach o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (art. 3 ust. 2 ustawy). W okresie obowiązywania przedstawionych przepisów i pod rządem ustawy z dnia 16 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece postępowania wieczystoksięgowe, przy rozpoznawaniu 50

13 Przepisy wprowadzające Prawo o notariacie wniosku o wpis w księdze wieczystej (art. 37 ustawy i w postępowaniu o założeniu księgi wieczystej art. 60 ust. 2 ustawy) stosuje się zasady obowiązujące w postępowaniu nieprocesowym przy uwzględnieniu zmian wynikających z niniejszej ustawy. W postępowaniu nieprocesowym natomiast (w myśl art kpc.) stosuje się odpowiednio przepisy o procesie chyba, że przypisy szczególne stanowią inaczej. Zasady te oddziaływują na redakcję wniosku o ujawnienie praw w księdze wieczystej, który powinien odpowiadać ogólnym warunkom przypisanym procedurze cywilnej dla wszystkich pism ( art. 126 kpc. ) z zachowaniem także zasad określonych w postępowaniu wieczystoksięgowym. W związku z tym, wniosek ten jako pierwsze pismo nie będzie zawierał wszystkich danych wymienionych w 2 art. 126 kpc. Musi on jednak zawierać treść konieczną zawierającą dokładne określenie żądania, jako że pozostałe przesłanki pierwszego pisma jako wszczynającego postępowania powinny być określone w treści aktu notarialnego. Dokumenty zaś, jako załączniki wniosku powinny być określone we wniosku, a jeżeli nie stanowią one podstawy wpisu, jednakże mają one udokumentować następstwo prawne i okoliczność ta nie została w treści aktu notarialnego zaakcentowana, powinny być wymienione jako załączniki wniosku. Wniosek w postępowaniu wieczystoksięgowym powinien być należycie opłacony i sąd rejonowy nie podejmie żadnych czynności w razie nie uiszczenia należnej opłaty. 22 Sąd rejonowy jest również obowiązany badać wartość przedmiotu wniosku i stosować w tej mierze obowiązujące zasady. Obowiązek uiszczenia opłaty sądowej został przeniesiony na wnioskodawcę. Postępowanie nieprocesowe W wyniku nowelizacji art Kodeksu postępowania cywilnego oświadczenie o prostym przyjęciu spadku lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku, może być założone przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub miejsce pobytu składającego oświadczenie. 51

14 REJENT Nr 2 - czerwiec 1991 r. Jednocześnie notariusz lub sąd zostali obowiązani do niezwłocznego przesłania oświadczenia wraz z załącznikami do sądu spadku. Czynności te, były przypisane państwowym biurom notarialnym dekretem z dnia 18 lutego 1955 r. o przekazaniu państwowym biurom notarialnym niektórych dotychczasowych czynności sądowych. 23 Zostały one rozszerzone ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego. 4 na zabezpieczenie spadku i ogłoszenie testamentu. Prawo o notariacie uznało je jako czynności zlecone, do których stosuje się przepisy do nich się odnoszące. 25 W świetle nowego Prawa o notariacie należy rozważyć zagadnienie na ile czynności te podlegają temu prawu, a w jakim zakresie stosuje się przepisy traktujące o tym. Wątpliwości te nie występowały w okresie obowiązywania dawnego Prawa o notariacie, jako że art ustawy stwierdza że notariusze dokonują również czynności określonych, między innymi w przepisach o postępowaniu spadkowym. Nie wydaje się zatem zasadne sporządzenie tych czynności w formie aktu notarialnego, przypisanego również protokołom. Nie można bowiem do takiego wniosku dojść w wyniku wykładni art. 104 obecnego Prawa o notariacie, a tym bardziej na podstawie art. 71 dotychczasowego Prawa o notariacie. Brzmienie obu przepisów jest identyczne, a tryb dokonywania tych czynności można weryfikować jedynie w zakresie nadania nowej treści ustrojowi notariatu. Ustawodawca postanowił jednak, że notariusz sporządza inne czynności wynikające z odrębnych przepisów, do których będą miały zastosowanie zasady z tych przepisów wynikające. Umieszczenie tych czynności w dziale II mówiącym o czynnościach notarialnych ma to znaczenie, że wykonuje je notariusz. 2 '" 1 Czynności te, są dokonywane w postępowaniu nieprocesowym, a zatem stosownie do dyspozycji art kpc. będą miały odpowiednio zastosowanie przepisy o procesie, chyba że przepisy te postanawiać będą inaczej. Stwierdzenie niniejsze rodzi określone skutki dla zachowania się notariuszy przy dokonywaniu czynności, w tym rozmiarze zleconych mu przez dyspozycję art kpc. w nowym brzmieniu. I w tym kontekście należy rozpatrywać obowiązek przewidziany w art. 643 kpc. mówiący o tym, że o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zawiadamia się wszystkie osoby, które we- 52

15 Przepisy wprowadzające Prawo o notariacie d^ug oświadczenia i przedstawionych dokumentów są powołane do dziedziczenia, choćby w dalszej kolejności. Obowiązek ten w brzmieniu art. 643 kpc. przed nowelizacją był adresowany do państwowego biura notarialnego, zaś w nowym brzmieniu nie został on określony. I ta okoliczność, jak również obowiązek niezwłocznego przesłania oświadczenia wraz z załącznikami do sądu spadku, pozwalają na aprobatę tezy między innymi Adolfa Dzyy wyrażonej w czasie obowiązywania postępowania wynikającego z poprzedniej redakcji tego przepisu. W konkluzji przyjąć można pogląd, iż obowiązek ten ciąży na sądzie spadku, a nie notariuszu sporządzjącego oświadczenie. Przyjmując zaś oświadczenie należy uwzględnić aktualny stan prawny, z którego wynika między innymi, że zostały zniesione.zezwolenia organów państwowych na przyjęcie spadku lub zapisu. 28 i Notariusz przy odbiorze oświadczeń nie bada uprawnień składającego oświadczenia w kierunku udowodnienia, że jest on rzeczywiście spadkobiercą oraz iterminu określonego w prawie materiplnym. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może, być również złożone przez pełnomocnika, jednakże pełnomocnictwo, powinno być udzielone na piśmie, zaś podpis notarialne poświadczony (art Kodeksu cywilnego). Oświadczenie takie może być również złożone przez przedstawiciela ustawowego, w imieniu osoby nie mającej pełnej zdolności do czynności prawnej, jednakże za uprzednim zezwoleniem sądu opiekuńczego (art , 156 i Kr i o). Zgodnie z obowiązującymi zasadami oświadczenie o przyjęciu lub podrzuceniu spadku nie może być złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu i nie może być odwołane (art kc.). Istnieje natomiast możliwość uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia, o ile zostało ono złożone pod wpływem błędu lub groźby, które dla wywołania skutków prawnych wymaga zatwierdzenia przez sąd. Oświadczenie powyższe powinno być złożone przed notariuszem, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobyt składającego oświadczenie. W ten sposób została określona właściwość miejscowa, jednakże nie zachowanie jej nie wywołuje ujemnych skutków prawnych dla składającego oświadczenie. 53

16 REJENT Nr 2 - czerwiec 1991 r. Odmowa dokonania czynności nie mieści się w dyspozycji art. 81 obecnego Prawa o notariacie, można jedynie ją rozpatiywać z zachowianiem postanowień art. 200 kpc., uznając się za niewłaściwego do sporządzenia tej czynności. Stosownie do art przepisów wprowadzających, sprawy nie zakończone podlegają, z dniem wejścia w życie ustawy, rozpoznaniu przez właściwy sąd rejonowy. Problem zrodził się co do spraw o zabezpieczenie spadku, jako że z powodu obowiązku wykonywania czynności nadzorczych, zakreślenie ich w repertorium Ns nastąpiło dopiero z chwilą wydania postanowienia o uchyleniu zabezpieczenia. Nie wydaje się jednak, by w tym zakresie należało stosować zasadę właściwości sądu przewidzianą w art kpc. W przeciwnym razie notariusz, nie posiadając delegacji ustawowej, prowadziłby nadal czynności nadzorcze nad postępowaniem o zabezpieczenie spadku. Prawo o notariacie i przepisy wykonawcze w sprawie prowadzenia ksiąg notarialnych nie przewidują prowadzenia repertorium Ns., do którego należałoby wpisywać oświadczenia w postępowaniu spadkowym. Zmusza to do przyjęcia poglądu, iż w ramach czynności zleconych, do których stosują się przepisy tych czynnością odpowiadające, notariusz będzie prowadził repertorium Ns i pobierał należną opłatę sądową. 30 Sprawy z zakresu prawa spadkowego oraz dotyczące tych spraw urządzenia ewidencyjne, państwowe biura notarialne powinny zatem przekazać, w części dotyczącej wyłączenia ich właściwości, z dniem wejścia w życie ustawy Prawa o notariacie, to jest z dniem 21 k./ietnia 1991 r. Status prawny notariusza i innych pracowników. Notariusze działający w dniu wejścia w życie ustawy - Prawo o notariacie w państwowych biurach notarialnych i indywidualnych kancelariach notarialnych w myśl art. 6 przepisów wprowadzających pozostają notariuszami w siedzibie tych biur i kancelarii. Powołany przepis przewidział jednakże zastrzeżenie w art. 7 tejże ustawy polegający na tym, że: 54

17 Przepisy wprowadzające Prawo o notariacie a) notariusze w terminie trzech miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy Prawa o notariacie złożą wnioski o wyznaczeniu im siedzib kancelarii notarialnej albo b) w tym samym terminie wnioski o powołaniu na stanowisko sędziego sądu rejonowego. Konsekwencją nie złożenia wniosku o wyznaczeniu siedziby kancelarii notarialnej w podanym terminie jest rozwiązanie stosunku pracy po upływie trzech miesięcy od dnia doręczenia mu zawiadomienia Ministra Sprawiedliwości o zwolnieniu. Koniec terminu o ustaniu stosunku pracy nie może jednak być wcześniejszy jak dzień zniesienia państwowego biura notarialnego, w którym notariusz był zatrudniony. Na wniosek notariusza termin ten może być krótszy, (art. 9 2 przepisów wprowadzających). Natomiast z dniem doręczenia notariuszowi zawiadomienia o wyznaczeniu siedziby kancelarii notarialnej, dotychczasowy stosunek pracy z nim wygasa, (art. 9 1 przepisów wprowadzających). Spotykamy się zatem z różnymi sytuacjami prawnymi w zakresie ustania stosunku pracy z notariuszem. Następuje on zarówno przez jego wygaśnięcie, a także rozwiązanie. Zasady te są zgodne postanowieniami Kodeksu pracy, jako że w myśl przyjętego tam porządku prawnego, ustanie stosunku pracy następuje w wyniku rozwiązania umowy o pracę albo przez jej wygaśnięcie. Umowa o pracę wygasa stosownie do dyspozycji przewidzianej w art. 63 Kodeksu pracy, w przypadkach określonych w tym przepisie oraz w przepisach szczególnych. Tym szczególnym przepisem jest zatem rozwiązanie prawne ukształtowane w art. 9 1 przepisów wprowadzających. W literaturze prawniczej uznaje się za cechę charakterystyczną wygaśnięcia umowy o pracę ustanie łączącego stosunku prawnego ex lege bez składania oświadczeń woli stron występujących przy umowach ex contractu. 31 Powołanie notariusza na sędziego sądu rejonowego może wystąpić w dwóch przypadkach, a mianowicie: z jego inicjatywy (art. 7 1 przepisów wprowadzających), albo na wniosek Ministra Sprawiedliwości, który za zgodą notariusza zgłosi jego kandydaturę na to stanowisko, w razie powstania kolizji interesów notariuszy ubiegających się o wyznaczenie siedziby kancelarii 55

18 REJENT Nr 2 - czerwiec 1991 r. notarialnej w tej samej miejscowości (art. 7 3 przepisy wprowadzające). Powołanie notariusza na sędziego sądu rejonowego podlega ogólnym zasadom wynikającym z Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej oraz ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych. 32 Przepisy wprowadzające honorują te przepisy postanawiając, że Krajowa Rada Sądownictwa przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej wnioski o powołanie sędziów rejonowych spośród notariuszy zgłoszonych przez zgromadzenie ogólne sędziów w sądach wojewódzkim oraz przez Ministra Sprawiedliwości (art. 8 1 przepisów wprowadzających). W sytuacji natomiast, gdy kandydatura notariusza na stanowisko sędziego nie została zgłoszona Krajowej Radzie Sądownictwa, względnie gdy Krajowa Rada Sądownictwa nie przedstawiła wniosku Prezydentowi o powołanie go na to stanowisko, Minister Sprawiedliwości wyznaczy na wniosek notariusza siedzibę kancelarii notarialnej. Wtenczas stosuje się postanowienia art. 7 przepisów wprowadzających, czyli że w terminie trzech miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o tych zdarzeniach notariusz jest uprawniony do złożenia wniosku Ministrowi Sprawiedliwości o wyznaczeniu mu siedziby kancelarii notarialnej. Będą miały wówczas zastosowanie wszystkie zasady tam wymienione za wyjątkiem powołania notariusza na stanowisko sędziego sądu rejonowego, ponieważ ten tryb postępowania został już wyczerpany. Jedynie w razie zgłoszenia kandydatury notariusza na stanowisko sędziego Krajowej Radzie Sądownictwa, Minister Sprawiedliwości może delegować go do sądu rejonowego i powierzyć pełnienie na czas oznaczony czynności sędziowskich w tym sądzie w sprawach ksiąg wieczystych (art. 8 2 przepisów wprowadzających). Wyznaczając notariuszom siedziby kancelarii notarialnej Minister Sprawiedliwości zasięga opinii Rady właściwej Izby Notarialnej (art. 7 4 przepisy wprowadzające). Opinia ta ma znaczenie informujące a nie decydujące i Minister Sprawiedliwości jest władny zająć odmienne stanowisko szczególnie w sytuacji, gdy w tej samej miejscowości kilku notariuszy złożyło wnioski o wyznaczenie siedziby kancelarii i może 56

19 Przepisy wprowadzające Prawo o notariacie wyznaczyć notariuszowi siedzibę w innej pobliskiej miejscowości w tym samym województwie albo zająć stanowisko alternatywne w tym przepisie wymienione. Pracownicy administracyjni i obsługi zatrudnieni w państwowych biurach notarialnych stają się, zgodnie z brzmieniem art przepisów wprowadzających, z dniem zniesienia tych biur, pracownikami sądów rejonowych na których obszarze właściwości znajdowały się znoszone biura. Pracownicy ci w terminie trzech miesięcy od dnia zniesienia państwowego biura notarialnego, w którym byli zatrudnieni mogą złożyć oświadczenie o odmowie dalszego zatrudnienia. W razie złożenia takiego oświadczenia, co może występować przede wszystkim w razie propozycji przejścia do kancelarii notarialnej, stosunek pracy rozwiązuje się po upływie trzech miesięcy od dnia złożenia oświadczenia w ostatnim dniu miesiąca kalendarzowego. Na wniosek pracownika termin ten może być krótszy. Status prawny asesora notarialnego został uregulowany odmiennie. Minister Sprawiedliwości, znosząc państwowe biuro notariualne, może powołać (zatrudnionego w tym biurze asesora notarialnego na jego wniosek) na notariusza w razie spełnienia przez niego wymagań określonych w art. 11 Prawa o notariacie i trwania asesury conajmniej przez jeden rok oraz wyznaczyć mu siedzibę kancelarii notarialnej (art przepisów wprowadzających). W stosunku do asesora stosuje się wówczas postanowienia art. 7 tejże ustawy, ale tylko w zakresie powołania go na notariusza. Minister Sprawiedliwości może powołać asesora notarialnego (na jego wniosek) na stanowisko asesora sądowego, w razie nie powołania go na notariusza i nie zawarcia umowy o pracę z notariuszem prowadzącym kancelarię notarialną. W stosunku do niego (w razie powołania go na notariusza lub zawarcia umowy o pracę z notariuszem prowadzącym Kancelarię notarialną) stosuje się zasady przewidziane w art. 9 1 ustawy o wygaśnięciu stosunku pracy z chwilą spełnienia się tych zdarzeń. Rozwiązanie stosunku pracy z asesorem notarialnym następuję natomiast na warunkach wymienionych w art. 9 2 przepisów wprowadzających, a więc na takich samych zasadach jak w stosunku do notariusza, o ile nie spełniły się żadne przesłanki 57

20 REJENT Nr 2 - czerwiec 1991 r. przedłużające umowę o pracę, zarówno z tytułu jej zwai względnie z powołania. Aplikanci notarialni stanowią kolejną grupę pracowniczą, której w okresie dwu lat od dnia wejścia w życie ustawy stos się odpowiednio przepisy o aplikantach sądowych. Prezes są. wojewodzkiego przydziela jednak aplikanta notarialnego do okr słonego państwowego biura notarialnego lub sądu rejonoweg Może on, za zgodą notariusza prowadzącego kancelarię notariii ną, skierować aplikanta notarialnego do odbycia praktyki w kacelarii notarialnej tego notariusza (art przepisó* prowadzających). Przepis ten ma charakter przejściowy i w tym kontekście można rozpatrywać zarówno jego zalety jak i wady. Stwarza si^ im możliwość złożenia egzaminu przed komisją egzaminacyjną (art. 74 Prawa o notariacie). Nie zapewnia się jednak właściwego przebiegu okresu szkolenia w razie wystąpienia przesłanek negatywnych, uniemożliwiających przydzielenia go do określonego państwowego biura notarialnego, względnie odmowy notariusza prowadzącego kancelarię notarialną do odbycia praktyki w jego kancelarii. Rolą samorządu notarialnego będzie wówczas podejmowanie takich działań, które pozwolą aplikantowi notarialnemu na odbycie praktyki w kancelarii notarialnej, w tych sytuacjach, gdy w okresie przejściowym i przed przystąpieniem do egzaminu notarialnego, zostaną zniesione państwowe biura notarialne w danym województwie. Istnieje w prawdzie szansa przeniesienia aplikanta notarialnego do innego województwa. Aplikanci notarialni powinni jednak odbywać praktykę notarialną przewidzianą dla nich w art. 72 Prawa o notariacie i przepisu wykonawczego. 33 Z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie organizacja i prowadzenie aplikacji notarialnej przypisana jest zgodnie z postanowieniami Rozdziału 7 Prawa o notariacie samorządowi notarialnemu. 34 Z tą chwilą zatrudnienie aplikanta notarialnego następuje przez notariusza prowadzącego kancelarię lub przez Radę Izby Notarialnej, zaś przebieg praktyki oraz sposób ich doboru określają przepisy wykonawcze wydane przez Ministra Sprawiedliwości na zasadzie art. 71 4, 75 Prawa o notariacie

21 Przepisy wprowadzające Prawo o notariacie Do aplikantów notarialnych stosuje się odpowiednio przepisy 2 art. 11 przepisów wprowadających regulujących zatrudnienie pracowników administracyjnych i obsługi. Rozwiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy z notariuszem, asesorem notarialnym, aplikantem notarialnym i innym pracownikiem państwowego biura notarialnego wywołuje skutki prawne przewidziane w ustawie z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn zakładu pracy oraz o zmianie ustaw 36 z powodu likwidacji zakładu pracy. Wszystkim zatem wymienionym pracownikom, z którymi zostanie rozwiązany lub wygaśnie stosunek pracy przysługuje odprawa pieniężna i dodatek wyrównawczy. Wysokość odprawy pieniężnej jest uzależniona od okresu pracy i wynosi ona w przypadku przepracowania mniej niż 10 lat w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia, powyżej 10 lat lecz nie mniej niż 20 lat dwumiesięczne wynagrodzenie, a powyżej 20 lat trzymiesięczne wynagrodzenie. Odprawę pieniężną ustala się według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, a wydatki z tego tytułu pokrywane są ze środków zakładu budżetowego. Powołana ustawa reguluje również zasady wypłacania dodatku wyrównawczego obciążającego środki Funduszu Pracy. Przepisy przejściowe Ustawodawca uregulował zagadnienia związane z wprowadzeniem prywatyzacji notariatu postanawiając, że do czasu zniesienia państwowych biur notarialnych i do natariuszy oraz innych pracowników zatrudnionych w tych biurach i notariuszy prowadzących indywidualne kancelarie notarialne i do tych kancelarii stosuje się ustawę dotychczasową i inne dotychczasowe właściwe przepisy, chyba że ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawa o notariacie stanowi inaczej. Do opłat za dokonanie czynności notarialnej stosuje się do czasu utworzenia kancelarii notarialnej przepisy art. 59 dotychczasowej ustawy. W myśl zaś tego przepisu, państwowe biura notarialne za dokonanie czynności notarialnej pobierają opłaty, których wyso- 59

22 REJENT Nr 2 - czerwiec 1991 r. kość, tryb pobierania i zwalniania reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 października 1989 r. w sprawie opłat za dokonanie czynności notarialnych. Przepis ten wywołuje ten skutek, że w pewnym okresie powstanie swoisty dualizm w zakresie pobierania ekwiwalentu za dokonane czynności notarialne, które w państwowych biurach notarialnych będą pobierane na zasadach i w wysokości w przepisie wymienionych, a w kancelariach notarialnych będzie pobierane wynagrodzenie (taksa notarialna) określone na podstawie umowy ze stronami czynności nie wiąże wyższe jednak jak maksymalne stawki taksy notarialnej właściwej dla danej czynności. 3 I ta okoliczność przemiawia za tym, aby czas wprowadzania jednolitych zasad funkcjonowania notariatu w wyniku prywatyzacji został skrócony. Do przechowywania i składania do archiwum dokumentów, obejmujących dokonane czynności notarialne oraz sposobu prowadzenia ksiąg wieczystych, stosuje się również przepisy dotychczasowej ustawy wydane na podstawie art. 77 Prawa o notariacie z dnia 24 maja 1989 r. Przepisy ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawa o notariacie stosuje się natomiast do samorządu notarialnego, odpowiedzialności dyscyplinarnej notariuszy zatrudnionych w państwowych biurach notarialnych i notariuszy prowadzących indywidualne kancelarie, a ponadto do czynności notarialnych dokonywanych w tych biurach i kancelariach (art. 5 zdanie 1 ustawy). Czynności notarialne powinny być zatem dokonane w chwili obecnej w trybie i na zasadach wymienionych w dziale II ustawy. W przepisach wprowadzających wykazano dużą dbałość o zachowanie warunków sprawnego i ciągłego funkcjonowania obsługi prawnej społeczności. Temu celowi służą następujące rozwiązania prawne, a mianowicie: 38 - możliwość delegowania sędziego sądu rejonowego do pełnienia czynności notariusza w państwowym biurze notarialnym, w zakresie prowadzenia ksiąg wieczystych, przez Ministra Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii kolegium właściwego sądu wojewódzkiego. Delegowanie sędziego następuje na zasadach bliżej określonych w art Prawa o ustroju sądów powszechnych. Czas trwania delegacji nie może być dłuższy niż dwa lata, od dnia wejścia w życie obecnej ustawy Prawa o notariacie, w razie wyra- 60

23 Przepisy wprowadzające Prawo o notariacie żenią zgody przez sędziego, a przy braku tej zgody na okres nie dłuższy niż trzy miesiące w ciągu roku Minister Sprawiedliwości może także delegować sędziego za jego zgodą do pełnienia czynności notarialnych w kancelarii notarialnej, w określonej siedzibie w przypadku, gdy nie można powołać notariusza do prowadzenia kancelarii notarialnej w tej siedzibie. Zasada ta obowiązuje w okresie pięciu lat od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy i na ten okres jego prawa i obowiązki służbowe ulegają zawieszeniu, a w czasie ich pełnienia stosuje się do niego przepisy dotyczące notariuszy z wyjątkiem odwołania jego i odpowiedzialności dyscyplinarnej, do których mają zastosowanie przepisy ustawy - Prawa o ustroju sądów powszechnych. Pozycja prawna delegowanego sędziego jest wyjątkowo skomplikowana, jako że odnoszą się do niego zarówno przepisy Prawa o notariacie jak również Prawa o ustroju sądów powszechnych. Ustawodawca a priori przyjął, iż jego status materialny będzie korzystniejszy, od tego jaki posiadał w sądzie i dlatego nie podjął próby rozwiązania tego problemu. Nie określił także jakiego sądu sędziego może delegować do pełnienia czynności notarialnych, a zatem każdego sędziego. Domniemywać można, że z tego uprawnienia Minister Sprawiedliwości będzie korzystał w wyjątkowych sytuacjach i w razie zaistnienia przesłanek faktycznych, w tym przepisie wymienionym. - Istotne novum stanowi rozwiązanie przyjęte w art. 14 przep. wprow., w myśl których profesorowie i doktorzy habilitowani nauk prawnych, sędziowie prokuratorzy, adwokaci i radcowie prawni w okresie dwu lat od dnia wejścia w życie obecnej ustawy Prawa o notariacie mogą być przez Ministra Sprawiedliwości zobowiązani do odbycia trzymiesięcznego przeszkolenia w państwowym biurze notarialnym, przed powołaniem na notariusza i wyznaczeniu kancelarii notarialnej. Ratio legis tego przepisu może być kwestionowane. Stworzenie dla tych osób dodatkowego obowiązku odbycia przeszkolenia, jak należy sądzić, było podyktowane troską o właściwe przygotowanie do wykonywania przyszłego zawodu notariusza, mając na uwadze odmienność jego zadań wobec innych zawodów prawniczych. Zniesienie państwowego biura notarialnego spowoduje także likwidację zakładu budżetowego i koniecznością dopełnienie obowiązków wynikających z tego faktu

24 REJENT Nr 2 - czerwiec 1991 r. PRZYPISY 1. Ustawa została ogłoszona w Dz. U. nr 22 poz. 92 w dniu 21 marca 1991 r., zaś weszła wżycie w dniu 21 kwietnia 1991 r., stosownie do art. 25tejżeustawy. Nazwa ustawy w ostatnim zdaniu jeet myląca, jako że wprawdzie dotyczy zmian instytucji ksiąg wieczystych, jednakże nastąpiła zmiana ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. nr 19 poz. 147). 2. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 27 października 1933 r.prawo o notariacie zostało ogłoszone w Dz. U. nr 84 pod poz.» i weszło w życie z dniem 1 stycznia 1934 r. z wyjątkiem art ora ar+ 14, które uzyskały moc obowiązującą z dniem ogłoszenia. Przepisy wprowadzające spowodowały utratę mocy prawnej dotychczasowych przepisów państw zaborczych. Niektóre rozwiązania prawne tam przyjęte, jak np. art. 126 zostały po zmodyfikowaniu przeniesione do art tejże ustawy oraz 3 zarządzenia nr 23/91 S/c Ministra Sprawiedliwości, z dnia 2 maja 1991 r. w sprawie zwołania zgromadzeń notariuszy izb notarialnych. 3. Powołane w przypisie 2, rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej w przepisach w art. od 23 do 148, reguluje w sposób samoistny ustrój notariatu, prawa i obowiązki notariuszy, instytucje samorządu notarialnego, odpowiedzialność dyscyplinarną oraz czynności notarialne a także przechowanie dokumentów i ksiąg notariuszy, a zatem całokształt Prawa o notariacie. Zadaniem zaś przepisów wprowadających było ujednolicenie instytucji notarialnej w związku z uchyleniem dotychczasowych przepisów. 4. Dekret z dnia 24 stycznia 1946 r. o przenoszeniu i zwalnianiu notariuszy oraz 0 powierzeniu pełnienia obowiązków notariuszy sędziom i prokuratorom w okresie przejściowym (Dz. U. nr 6 poz. 54 z późniejszymi zmianami) został uchylony na podstawie art. 62 pkt 2 ustawy z dnia 25 maja 1951 r. Prawo o notariacie. W chwili obecnej można dopatrywać się, że zamierzeniem tego przepisu nie było tylko złagodzenie trudności kadrowych powstałych w wyniku wojny, a także posiadał on znaczenie polityczne pozwalające na swobodne decydowanie o doborze osób mających pełnić te obowiązki. 5. Ustawa z dnia 25 maja 1951 r. Prawa o notariacie, jednolity tekst Dz. U. z 1963 r. nr 19 poz. 106, była wielokrotnie nowelizowana, zarówno przed ogłoszeniem jednolitego tekstu jak również po nim. W związku ze zniesieniem izb notarialnych rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Finansów 1 CRZZ określiło zasady i tryb likwidacji ich majątku oraz funduszów zapomogowych i ubezpieczeniowych tych izb (art cytowanej ustawy). 6. Dekret zdnia 181utego 1955 r. o przekazaniu państwowym biurom notarialnym niektórych dotychczasowych czynności sądowych (Dz. U. nr 9 poz. 56). Zakres 62