DELIMITACJA MIEJSKICH OBSZARÓW FUNKCJONALNYCH WOJEÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Transkrypt

1 DELIMITACJA MIEJSKICH OBSZARÓW FUNKCJONALNYCH WOJEÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO Michał Urbański Regionalne Biuro Gospodarki Przestrzennej Województwa Zachodniopomorskiego Pl. Kilińskiego 3, Szczecin tel. (091) ; fax (091)

2

3 Ludnościowy potencjał grawitacyjny województwa zachodniopomorskiego tys. ludności

4 Regionalne Biuro Gospodarki Przestrzennej Województwa Zachodniopomorskiego

5 Delimitacja Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego - studia i analizy Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym obszar metropolitalny definiuje jako obszar wielkiego miasta oraz powiązanego z nim funkcjonalnie bezpośredniego otoczenia, ustalony w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. Tak więc to ustalenia koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju (KPZK) powinny decydować, które miasto z bezpośrednim, otoczeniem stanowi obszar metropolitarny. Zaktualizowana koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju z 2005 r. wyznaczyła 9 obszarów metropolitalnych (w tym szczeciński) oraz 3 potencjalne obszary* * Zauktualizowana KPZK została wycofana przez rząd, jednak stanowi jedyne opracowanie rządowe dotyczące identyfikacji i delimitacji obszarów metropolitalnych.

6 Metoda wyznaczenia tych obszarów w projekcie KPZK z 2005 r. polegała na wytypowaniu miasta rdzeniowego oraz gmin leżących w pobliżu tych miast, które charakteryzują się wysokim poziomem rozwoju oraz wysoką jego dynamiką (mierzoną za pomocą wybranych wskaźników ilościowych. Założono, że obszar metropolitalny powinien być zamieszkiwany przez ponad 500 tys. mieszkańców, a ponadto kierowano się następującymi innymi zasadami: zasada maksymalnej odległości - do obszarów włączano tylko te gminy, które leżały w odległości do 50 km od centrum miasta rdzeniowego zasada bezpośredniego sąsiedztwa w skład obszaru metropolitalnego włączono wszystkie gminy bezpośrednio sąsiadujące z miastem rdzeniowym zasada ciągłości - za wchodzące w skład obszarów metropolitalnych uznano tylko te gminy, które sąsiadowały z ośrodkiem metropolitalnym bezpośrednio lub przez inne gminy wyznaczone w wyniku przyjętych kryteriów zasada zwartości - za wchodzące w skład obszarów metropolitalnych uznano również te gminy, które nie spełniały kryteriów, ale sąsiadowały wyłącznie z gminami spełniającymi założone kryteria zasadą rozłączności - każda gmina mogła wchodzić w skład tylko jednego obszaru metropolitalnego, w razie nakładania się stref wpływu decydowała odległość gminy od centrum ośrodka metropolitalnego.

7 Zastosowanie takiej metody doprowadziło do wydzielenia przedstawionych poniżej obszarów metropolitalnych Według aktualizacji KPZK w skład Szczecińskiego obszaru metropolitalnego poza Szczecinem weszły by gminy: Banie, Bielice, Dobra Szczecińska, Goleniów, Gryfino, Widuchowa, Kobylanka, Kołbaskowo Kozielice, Maszewo, Nowe Warpno, Nowogard, Osina, Police, Przebiernów, Stare Czarnowo, Stargard Szczeciński miasto, Stepnica, Warnice

8 Delimitacja obszaru bezpośredniego oddziaływania Szczecina w oparciu o modele przestrzenne potencjału ludnościowego i gospodarczego Dla identyfikacji oraz delimitacji Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego posłużono się jedną z metod analizy przestrzennej, jaką jest model potencjału. Pozwala on na określenie wpływu, jaki na daną jednostkę obszaru wywierają wszystkie pozostałe jednostki. Wskaźnik ten lepiej opisuje rzeczywistość od np. wskaźnika gęstości zaludnienia, ponieważ poza występowaniem badanego zjawiskiem w danej jednostce bierze pod uwagę wpływ wszystkich pozostałych jednostek terytorialnych na nią, przez co kluczowe znaczenie - poza własnym potencjałem - posiada odległość od innych jednostek, czyli jego umiejscowienie w przestrzeni społecznogospodarczej. Model potencjału wyprowadzony został z fizycznego modelu grawitacji, w którym możliwe jest wyznaczenie wzajemnego oddziaływania dwóch jednostek pomiędzy sobą. Wspomniane modele pozwalają na wygenerowanie zmiennych teoretycznych, które mogą być traktowane jako wskaźniki opisujące rzeczywistość społeczno-gospodarczą. Zastosowanie modelu potencjału pozwoli zbadać potencjał własny jednostek oraz wpływ potencjału indukowanego przez wszystkie pozostałe jednostki. Stworzenie mapy potencjału pozwoliło na zobrazowanie teoretycznego oddziaływania jednostek terytorialnych na siebie, a przez to zasięg najsilniejszego oddziaływania Szczecina na otaczające go gminy. Ten teoretyczny model nie zastąpi zbadania rzeczywistych powiązań między gminami jednak stanowi dobry punkt wyjścia, który można następnie poddać weryfikacji, przez analizę faktycznych powiązań jednostek terytorialnych.

9 badaniem objęto wszystkie gminy województwa zachodniopomorskiego poza obszarem oddziaływania Szczecina zbadano rozkład potencjału w pozostałej części województwa, podstawową jednostką jest gmina; punktem skupienia masy danej gminy jest miejsce usytuowania jej siedziby; gminy wiejskie oraz miejskie z siedzibą w tym samym mieście, ujmowane są łącznie jako jedna jednostka (masy są sumowane) ; macierz odległości pomiędzy gminami konstruowana jest na podstawie klasycznego algorytmu kaskadowego, pozwalającego na wygenerowanie najkrótszych odległości w grafach ważonych na podstawie ustalonych empirycznie odległości pomiędzy najbliższymi sąsiadami; zbiór danych wejściowych do algorytmu kaskadowego oparty został na założeniu, że odległością pomiędzy sąsiednimi gminami jest najkrótsza możliwa do przebycia środkiem transportu droga, liczona pomiędzy centrami ich siedzib po sieci dróg publicznych Województwa Zachodniopomorskiego, na podstawie mapy województwa w skali 1: ; potencjał własny liczony jest przy odległości = 1; masą dla potencjału ludności jest liczba ludności, dla potencjału gospodarczego jest wartość ustalona w oparciu o wybrane zmienne.

10 Model potencjału posiada następującą formułę: Vi = Mj/dij + Mi/dii gdzie: Vi potencjał jednostki "i" Mj masa jednostki "j" dij odległość pomiędzy jednostkami "i" oraz "j" Mi/dii potencjał własny jednostki "i" Dla łatwiejszego operowania wartościami potencjału, jak również dla umożliwienia porównania ze sobą różnych potencjałów, potencjał obliczony wg podanego powyżej wzoru sprowadza się do postaci potencjału względnego: VWi = (Vi - Vmin)/(Vmax - Vmin) gdzie: VWi potencjał względny jednostki "i" Vmin / max odpowiednio minimalna/maksymalna wartość potencjału

11 Analiza potencjału ludnościowego (VL) Analiza potencjału gospodarczego (VG)

12 kod gmina Potencjał ludności Potencjał gospodarczy Masa V L V L wzgl. Masa V G V G wzgl. 001 Banie 6463, ,43 3,19 0,55 5,71 2, Bielice 2916, ,04 3,06 0,03 5,82 2, Chojna 14004, ,93 4,88 2,50 7,44 3, Dobra 4530, ,77 2,65 0,13 5,11 1, Dobra Szczecińska 9522, ,69 8,40 0,57 10,36 6, Goleniów 32176, ,64 10,41 5,68 11,83 8, Gryfice 23671, ,79 6,62 5,63 9,99 6, Gryfino 31286, ,86 10,58 5,59 12,21 8, Kobylanka 3289, ,05 5,82 0,55 8,89 5, Kołbaskowo 7739, ,56 8,98 0,65 11,38 7, Marianowo 3191, ,45 3,25 0,42 6,19 2, Maszewo 8217, ,97 4,73 0,72 6,78 3, Nowe Warpno 1605, ,83 0,00 0,01 3,68 0, Nowogard 24383, ,06 7,51 4,71 9,75 6, Osina 2859, ,84 3,10 0,50 6,26 2, Płoty 9220, ,51 3,85 0,65 5,79 2, Police 41232, ,94 12,94 6,95 13,79 10, Przelewice 5294, ,83 2,75 0,11 5,02 1, Przybiernów 5157, ,72 2,67 0,57 5,52 1, Pyrzyce 19719, ,46 6,77 3,89 9,28 5, Stare Czarnowo 3885, ,65 4,87 0,15 7,49 3, Stargard Szczeciński 82498, ,85 22,29 18,90 24,55 21, Stepnica 4651, ,57 2,10 0,67 5,30 1, Szczecin , ,04 100,00 100,00 103,17 100, Warnice 3595, ,52 4,10 0,10 6,66 3, Widuchowa 5595, ,05 3,21 0,91 6,35 2,76

13 Wybrano 11 gmin, których potencjał ludnościowy względny przekraczał 6,5 osób/km, a potencjał gospodarczy względny przekraczał 5. W obszarze wyznaczonym na tej podstawie znalazły się gminy Dobra Szczecińska, Goleniów, Gryfice, Gryfino, Kobylanka, Kołbaskowo, Nowogard, Police, Pyrzyce, Stargard Szczeciński, Szczecin. Po analizie kartograficznej wykluczono z tej grupy gminę Gryfice ze względu na nie spełnienie kryterium zasady ciągłości, ponadto odległość od Szczecina znacznie przekracza 50 km. Do obszaru włączono natomiast gminę Stare Czarnowo bezpośredni sąsiad Szczecina. Wstępnie postanowiono zakwalifikować gminę Nowograd, aby zachować zasadę ciągłości postanowiono dołączyć również gminę Osina.

14

15

16 Delimitacja obszaru o wyróżniających się cechach aglomeracyjnych w oparciu o analizę danych statystycznych W kolejnym etapie badań przeprowadzono analizę wskaźników społecznoekonomicznych gmin. Wybrano dane, które w całej Polsce są najwyższe dla gmin leżących wokół dużych miast. Dane te uznano za charakterystyczne cechy gmin aglomeracyjnych. Pod uwagę wzięto następujące dane: Zatrudnienie w przemyśle i usługach rynkowych Bezrobocie Liczba podmiotów w systemie REGON Gęstość zaludnienia

17

18 W oparciu o powyższe współczynniki, dokonano ich normalizacji do przedziału od 1 do 0. Wzięto pod uwagę gminy byłego województwa szczecińskiego zakładając, iż pozostałe gminy województwa zachodniopomorskiego nie mają istotnego wpływu na SOM, a mogą jedynie zakłócić obraz w najbliższym otoczeniu Szczecina. Na podstawie relatywizowanych wskaźników ustalono sumaryczną wartość punktową poszczególnych gmin

19 27 1, Lipiany 54 0, Brojce Pozycja Suma wskaźników Gmina Pozycj a Suma wskaźników Gmina 1 2, Szczecin 28 1,24422 Nowe Warpno 2 2, Stargard Szczecińskimiasto 29 1, Kamień Pomorski 3 2, Dobra (Szczecińska) 30 1, Przybiernów 4 2, Rewal 31 1, Resko 5 2, Międzyzdroje 32 1, Wolin 6 2,15765 Świnoujście 33 1, Chojna 7 2, Kołbaskowo 34 1, Węgorzyno 8 1, Goleniów 35 1, Warnice 9 1, Police 36 1, Widuchowa 10 1, Gryfino 37 1,03685 Ińsko 11 1, Stepnica 38 0, Płoty 12 1, Kobylanka 39 0, Suchań 13 1, Dziwnów 40 0, Dobra 14 1, Pyrzyce 41 0, Bielice 15 1, Maszewo 42 0, Trzcińsko-Zdrój 16 1, Stare Czarnowo 43 0, Świerzno 17 1, Golczewo 44 0, Kozielice 18 1, Łobez 45 0, Moryń 19 1, Dobrzany 46 0, Banie 20 1, Trzebiatów 47 0, Przelewice 21 1, Chociwel 48 0,73775 Stargard Szczeciński 22 1, Gryfice 49 0, Karnice 23 1, Osina 50 0, Radowo Małe 24 1, Cedynia 51 0, Stara Dąbrowa 25 1, Nowogard 52 0, Dolice 26 1,26272 Mieszkowice 53 0, Marianowo

20 Weryfikacja wyodrębnionego teoretycznie obszaru, przez analizę powiązań rzeczywistych Szczecina z obszarem otaczającym (analiza zatrudnienia w wybranych zakładach pracy pod względem miejsca zameldowania pracowników). Analizie poddanych zostało trzynastu dużych pracodawców w Szczecinie z kilku branż: Ochrona zdrowia: Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 1 przy ul. Unii Lubelskiej Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 2 przy Al. Powstańców Wielkopolskich Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital Zespolony przy ul. Arkońskiej Uczelnie wyższe: Pomorska Akademia Medyczna Politechnika Szczecińska Przemysł: Stocznia Szczecińska Nowa Szczecińska Stocznia Remontowa Gryfia Drobimex Publiczne usługi komunalne i transportowe Miejski Zakład Komunikacyjny Zakład Wodociągów i Kanalizacji Administracja publiczna: Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego Urząd Miejski w Szczecinie Zachodniopomorski Urząd Wojewódzki (bez filii w Koszalinie) W sumie w zakładach tych zatrudnionych jest osób, co stanowi 14,5 % pracujących w Szczecinie bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 oraz bez pracujących w gospodarstwach indywidualnych rolnictwie

21

22 pracujących 80 % to mieszkańcy Szczecina

23 2328 Stargard Szczeciński Miasto 1337 Police miasto Dojazdy do pracy w 2011 roku wg GUS 1081 Dobra (Szczecińska) 935 Gryfino - miasto 801 Kołbaskowo 528 Goleniów - miasto 476 Gryfino - obszar wiejski 376 Goleniów - obszar wiejski 352 Stargard Szczeciński 338 Pyrzyce - miasto 309 Stare Czarnowo 273 Kobylanka 253 Police - obszar wiejski 249 Świnoujście 238 Pyrzyce - obszar wiejski 19 Nowe Warpno - miasto

24 Z przeprowadzonych analiz: badania potencjału, sumarycznego wskaźnika cech społeczno ekonomicznych, oraz dojazdów do pracy, można zauważyć, że 10 gmin w każdym z tych badań uzyskało najwyższe wartości. Gminy te, to poza Szczecinem: Dobra Szczecińska, Goleniów, Gryfino, Kobylanka, Kołbaskowo, Police, Pyrzyce, Stare Czarnowo i Stargard Szczeciński miasto. Wynik przeprowadzonych analiz wskazuje, że wymienione gminy stanowić powinny Szczeciński Obszar Metropolitalny

25

26

27

28

29 Pabianice (gmina miejska) włączenie ze względu na silny związek funkcjonalny (F1 = 35,8 i F2 = 2,5, co jest wartościami wysokimi, jak na miasto tej wielkości) oraz otoczenie gminami spełniającymi warunki delimitacyjne W wyniku nie włączenia Stargardu Szczecińskiego, SOM zmniejsza o 12% liczbę ludności i pieniądze na ZIT Puck (gmina miejska) włączenie ze względu na silne związki funkcjonalne o trudnym do skwantyfikowania charakterze oraz ze względu na uniknięcie pozostania w izolowaniu (przez gminę wiejską).

30 Koszalińsko Kołobrzesko Białogardzki Obszar Funkcjonalny Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON Liczba osób obsługiwana przez kanalizacje sanitarną Wskaźnik bezrobocia Budżet gminy w przeliczeniu na mieszkańca Dochody budżetowe z tytułu udziału w podatku PIT Migracje

31

32 82% dojazdów do 3 miast odbywa się z terenu KKB OF

33

34 Dziękuję za uwagę Regionalne Biuro Gospodarki Przestrzennej Województwa Zachodniopomorskiego Pl. Kilińskiego 3, Szczecin tel. (091) ; fax (091)