LabForum. IGEN w grupie Roche. ISSN nak ad: 1000 egz.

Transkrypt

1 LabForum IGEN w grupie Roche ISSN nak ad: 1000 egz. Nr 16

2 LabForum sierpieƒ 2003 Gwarancja praw do technologii ECL Szanowni Paƒstwo, Jest mi niezmiernie mi o poinformowaç, e d ugotrwa y spór pomi dzy Roche Diagnostics a IGEN, dotyczàcy kwestii praw Roche Diagnostics do wykorzystywania technologii ECL (elektrochemiluminescencji), zakoƒczy si zawarciem porozumienia pomi dzy stronami. Zgodnie z jego warunkami Roche przejmie IGEN, zabezpieczajàc tym samym swoje prawa do technologii ECL stosowanej w systemach Elecsys. Poprzez przej cie IGEN-u Roche zapewni sobie nowe, bez wy àcznoêci, ca kowicie op acane na ca ym Êwiecie i wieczyste prawa, co pozwoli naszej firmie na kontynuacj komercjalizacji technologii ECL na polu diagnostyki in vitro, jak równie dalszà sprzeda i rozwój linii produktowej Elecsys przeznaczonej dla laboratoriów komercyjnych, laboratoriów szpitalnych i banków krwi. Ponadto, Roche b dzie teraz w stanie oferowaç i sprzedawaç technologi ECL w systemach immunochemicznych do placówek wykonujàcych badania Point of Care i gabinetów lekarskich. Dzia ajàc w oparciu o to porozumienie mo emy teraz stworzyç solidnà podstaw i oferowaç unikatowà technologi na ca ym Êwiecie. Ju teraz mo emy z ca à Êwiadomo- Êcià stwierdziç, e zarówno lekarze jak i laboratoria mogà byç w 100% pewni ciàg oêci dostaw systemów i odczynników linii Elecsys. W ramach zawartego porozumienia IGEN wyrazi zgod na dalsze, swobodne u ywanie przez Roche technologii ECL, a do czasu rzeczywistego przy àczenia firmy IGEN do Roche lub do momentu, kiedy umowa scalajàca zostanie ostatecznie sfinalizowana. Z tego wzgl du Roche b dzie w stanie ju teraz w pe ni obs ugiwaç swoich, zarówno istniejàcych, jak i nowych klientów, nie czekajàc na ostateczne przy àczenie IGEN. ChcielibyÊmy podkreêliç, i w pe ni doceniamy Paƒstwa cierpliwoêç i zrozumienie zachodzàcych procesów. JednoczeÊnie oczekujemy okazji zaprezentowania i dostarczenia Paƒstwu jeszcze szerszej oferty produktów immunodiagnostycznych. Z powa aniem, Spis treêci: Gwarancja praw do technologii ECL Nowe trendy w rozwoju diagnostyki laboratoryjnej Markery nowotworowe sposoby post powania przy zmianie metod oznaczeƒ Ró ne oblicza antykoagulantu tocznia Wydarzenia... Âwiatowy Konkurs Artystyczny dla dzieci i m odzie y Nasz adres: Roche Diagnostics Polska Sp. z o.o.; Centrum Biurowe Klif ul. Okopowa 58/72, Warszawa centrala: tel. 0-22/ faks 0-22/ Andrzej Banaszkiewicz Dyrektor Generalny Roche Diagnostics Polska Sp. z o.o. serwis: tel. 0-22/ faks 0-22/ dzia zamówieƒ: tel. 0-22/ faks 0-22/ internet: 2

3 sierpieƒ 2003 LabForum Wywiad z... Nowe trendy w rozwoju diagnostyki laboratoryjnej Marek T. Paradowski Kierownik Katedry Diagnostyki Laboratoryjnej Uniwersytetu Medycznego w odzi,prezes Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej, Wiceprezes Krajowej Rady Diagnostów Laboratoryjnych 1. Jakie sà zdaniem Pana Profesora najnowsze kierunki rozwoju diagnostyki laboratoryjnej? Podczas ostatnich Kongresów Chemii Klinicznej i Medycyny Laboratoryjnej mi dzynarodowego w Kyoto (Japonia) i europejskiego w Barcelonie mia em okazj przeêledziç trendy rozwoju tej dziedziny. Wydaje mi si, e zmiany zachodzà niezale nie w kilku kierunkach: pierwszy to zwi kszanie zakresu badaƒ laboratoryjnych o nowe parametry, oznaczane g ównie metodami immunochemicznymi i wykorzystujàce metody biologii molekularnej (PCR); drugi kierunek rozwoju diagnostyki laboratoryjnej to integracja badaƒ skupienie na jednym analizatorze maksymalnie du ej liczby mo liwych oznaczeƒ, wykonywanych z jednej próbki i konsolidacja procesów analitycznych w laboratorium z ich pe nà automatyzacjà (du e systemy przedanalityczne sprz one z pracujàcymi analizatorami); trzeci kierunek to zmniejszanie do niezb dnego minimum obj toêci badanej próbki oraz u ywanego odczynnika, czyli mikroanaliza prowadzona z coraz lepszà jakoêcià analitycznà. Warto w tym miejscu powiedzieç, e opracowano nowà technik analitycznà nazwanà technikà Microchip lub Biochip. Zasada metody opiera si na równoczesnym, iloêciowym oznaczeniu kilku, kilkunastu parametrów z niewielkiej obj toêci krwi na p ytce; czwarty tor post pu to próby przerzucenia z centralnego laboratorium cz Êci oznaczeƒ, g ównie parametrów krytycznych (elektrolity, RKZ, glukoza, mleczany, hematokryt/hemoglobina, markery sercowe itp.) do pracowni analitycznych satelitarnych, pracujàcych w bliskim sàsiedztwie pacjenta (bezpo- Êrednio na izbach przyj ç, OIOM-ach, salach operacyjnych, oddzia ach szpitalnych) jest to tzw. typ badaƒ NPT (z ang. Near Patient Testing). W Polsce warto zwróciç uwag na dwa kierunki: zmniejszanie iloêci badaƒ wykonywanych przez laboratoria satelitarne (prawdopodobnie ze wzgl dów ekonomicznych lub braku rozwiàzaƒ organizacyjnych); zdecydowane wkroczenie laboratoriów, szczególnie tych wi kszych, w nowoczesnoêç. Mówimy o wyposa eniu ich w dobre analizatory i budowaniu infrastruktury w àcznie z systemami informatycznymi. Jest to spowodowane najprawdopodobniej mo liwoêciami ZOZ-ów, które cz sto dzier awià aparaty i coraz ch tniej ubiegajà si o akredytacj. 2. Jaki wp yw na jakoêç analitycznà wyniku ma faza przedlaboratoryjna? Liczne badania naukowe prowadzone w ró nych oêrodkach w Europie i Stanach Zjednoczonych udowadniajà, e etap przedlaboratoryjny ma bardzo du y wp yw na wartoêç wyniku. Badania prowadzone na wielotysi cznym materiale wykaza y, e faza ta odpowiada za 30 do 70% wyników niepoprawnych. Sà to ogromnie niepokojàce dane, Êwiadczàce, e wszystkie czynnoêci wst pne poczàwszy od przygotowania pacjenta do badania przez pobranie materia u, jego przechowywanie i transport, wykonywane przez lekarza lub piel gniark, majà decydujàcy wp yw na wiarygodnoêç wyniku. SpoÊród tych czynnoêci wydaje si, e warunki transportu odgrywajà najwa niejszà rol w uzyskaniu analitycznie poprawnego wyniku. Udowodniono to w takich krajach jak Szwecja czy kraje Europy Zachodniej. 3. Czy w zwiàzku z tym mo na powiedzieç, e w Polsce badania laboratoryjne sà wykonywane g ównie w systemie scentralizowanym? Tak, taki system jest w naszych warunkach systemem wiodàcym. Przemawiajà za nim: aspekt ekonomiczny, trudne do prze amania przyzwyczajenia, zarówno lekarzy jak i diagnostów laboratoryjnych oraz brak wzorców organizacyjnych. Jednak system scentralizowany ma te wady. Sà to: cz sto d ugi czas oczekiwania lekarza na wynik (z ang. turn around time, TAT) szczególnie w rozproszonych placówkach s u by zdrowia z du à odleg o- Êcià od laboratorium, brak szybkiej konfrontacji wyniku badania ze stanem klinicznym pacjenta i pojawiajàce si, przy z ej organizacji pracy, trudnoêci w realizacji zleceƒ na badania pilne. 4. JeÊli pojawiajà si trudnoêci w wykonywaniu badaƒ w systemie scentralizowanym to czy istnieje inny system pozwalajàcy ich uniknàç? Tak, taki system istnieje. Sà to, jak ju wspomnia em, badania laboratoryjne wykonywane poza laboratorium centralnym czyli laboratoryjne badania rozproszone (NPT czyli Near Patient Testing). Takie badania wykonuje si w szpitalach bezpo- Êrednio przy ó ku chorego, w stanach za- 3

4 LabForum sierpieƒ 2003 gro enia ycia, w gabinetach lekarza domowego czy w domu pacjenta. Zaletà tego systemu jest du a dost pnoêç badaƒ bezpoêrednio przy ó ku chorego, a wi c pilnych, z krótkim TAT i mo liwoêcià bezpo- Êredniej weryfikacji wyniku ze stanem klinicznym pacjenta. 5. Jakie testy zaliczane sà wi c do badaƒ NPT? Badania NPT nale à do grupy oznaczeƒ wykonywanych w miejscu i czasie kontaktu lekarza z pacjentem (najcz Êciej w szpitalu) w stanie zagro enia jego ycia. Nale à do nich badania obejmujàce tzw. parametry krytyczne, takie jak: parametry RKZ, elektrolity, mocznik, glukoza, mleczany, hemoglobina czy nawet oznaczenia specjalistyczne typu troponiny, mioglobina. Celem jest przede wszystkim szybkie dostarczenie lekarzowi wyniku, czyli skrócenie TAT, co pozwala na podj cie w aêciwej decyzji klinicznej. atwy dost p lekarza do wyniku i bezpoêrednia jego konfrontacja ze stanem klinicznym pacjenta, np. na OIOM-ie, daje gwarancj w aêciwej opieki lekarskiej w aênie u chorych wymagajàcych intensywnej opieki medycznej. W krajach wysoko rozwini tych badania te stanowià 10 i wi cej procent ogólnej liczby zleconych oznaczeƒ. W polskich warunkach analizy tego typu sà jeszcze ma o popularne, a ogólna ich liczba stanowi 1 2% wszystkich wykonywanych badaƒ laboratoryjnych. OsobiÊcie sàdz, e i w Polsce diagnostyka typu NPT winna byç cz Êciej wykorzystywana, zw aszcza w zakresie oznaczeƒ poziomu cukru czy badaƒ gazometrycznych na oddzia ach intensywnej opieki medycznej, kardiologicznych czy w szpitalnych oddzia ach ratunkowych i powinna ju staç si normà. Poza aspektem ekonomicznym oznaczenia tego typu majà wiele wspomnianych wczeêniej zalet. Nale y podkreêliç, e nie ograniczajà roli laboratoriów pod warunkiem dobrej organizacji pracy na linii kierownik laboratorium lekarz klinicysta. 6. Kto w Pana ocenie odpowiada za jakoêç analitycznà wyniku uzyskanego w systemie NPT? Powinna istnieç zasada, e za jakoêç analitycznà wyniku odpowiada kierownik laboratorium centralnego. Dotyczy to zarówno sytuacji, w której oznaczenie wykonane jest w laboratorium centralnym jak równie w systemie badaƒ rozproszonych. W USA oraz w krajach Unii Europejskiej próbuje si od lat stworzyç system, w którym kierownik laboratorium centralnego nadzoruje prac wszystkich badaƒ rozproszonych (najcz Êciej poprzez system informatyczny) i to on odpowiada za jego jakoêç analitycznà. Zgodnie z tà koncepcjà przyjmuje si, e wynik uzyskany z tej samej próbki materia u w ka dym laboratorium (pracowni) pracujàcym w systemie rozproszonym szpitala odpowiada wynikowi uzyskanemu w laboratorium centralnym. Wtedy istnienie takiego systemu jest sensowne i przynosiç mo e okreêlone korzyêci dla lekarza i pacjenta. W Polsce nie ma jeszcze ujednoliconej w tym zakresie organizacji pracy, choç wskazany kierunek, który zaczyna obowiàzywaç ju w niektórych krajach, ma szanse zaistnieç i u nas. 7. Jak nale y umiejscowiç organizacj badaƒ NPT w szpitalu? Jak interpretowaç ró ne opinie dotyczàce wartoêci i poprawnoêci wyników badaƒ? Diagnostyka NPT w szpitalach jest najcz Êciej lokalizowana w Izbach Przyj ç, OIOM-ach, Szpitalnych Oddzia ach Ratunkowych, rzadziej na salach operacyjnych, oddzia ach chorób sercowo-naczyniowych, chirurgicznych. Chcia bym zwróciç uwag, e wspó czesny sprz t przeznaczony do tego typu badaƒ oraz zestawy odczynnikowe zapewniajà nie tylko atwoêç obs ugi ale równie dobrà jakoêç analitycznà wyniku, porównywalnà z jakoêcià uzyskanà w laboratorium centralnym. Pod jednym wszak e warunkiem, e aparaty sà w aêciwie u ytkowane i konserwowane oraz wyniki ustawicznie poddawane sà kontroli jakoêci badaƒ. Pragn w tym miejscu zwróciç uwag na podstawowà zasad przy wykorzystywaniu testów typu NPT; wynik uzyskiwany w jakimkolwiek miejscu badaƒ rozproszonych, czyli w innym miejscu ni laboratorium centralne, jest wynikiem wy àcznie na u ytek lekarza prowadzàcego. Prof. dr hab. n. med. Marek Paradowski wieloletni wyk adowca i nauczyciel akademicki, Kierownik Katedry Diagnostyki Laboratoryjnej Uniwersytetu Medycznego w odzi,prezes Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej, Wiceprezes Krajowej Rady Diagnostów Laboratoryjnych,Konsultant Wojskowy S u by Zdrowia w dziedzinie diagnostyki laboratoryjnej. 4

5 sierpieƒ 2003 LabForum Immunodiagnostyka Markery nowotworowe sposoby post powania przy zmianie metod oznaczeƒ Jan Kulpa,Centrum Onkologii Instytutu im. M. Sk odowskiej-curie,oddzia w Krakowie W komórkach ulegajàcych transformacji nowotworowej mo e dochodziç do wzmo onej ekspresji genów, przez które kodowane bia ka sà w znacznych iloêciach wytwarzane w komórkach prawid owych tylko na pewnych etapach ich rozwoju, a po uzyskaniu przez nie dojrza oêci ich synteza ulega cz Êciowemu lub ca kowitemu zablokowaniu. Te substancje to antygeny towarzyszàce nowotworom. Mogà one byç uwalniane do krà enia. Je eli ich st enie w p ynach ustrojowych, a zw aszcza w osoczu spe nia okreêlone kryteria, to mogà byç zaliczone do krà àcych markerów nowotworowych. Badania krà àcych markerów nowotworowych znalaz y wspó czeênie trwa e miejsce w diagnostyce chorych na nowotwory z oêliwe. Mo liwoêci wykorzystania wyników oznaczeƒ wi kszoêci z poznanych markerów nowotworowych dla wykrywania nowotworów w populacji jak i grupach wysokiego zagro enia nowotworami z oêliwymi ze wzgl du na relatywnie niskà czu oêç i swoistoêç diagnostycznà sà nader ograniczone. Ponadto rezultaty podejmowanych w tej dziedzinie prób sà kontrowersyjne. Stwierdzenie to nie neguje bynajmniej u ytecznoêci badaƒ czy to swoistego antygenu sterczowego (PSA) w kompleksie z badaniem przezodbytniczym i ultrasonograficznym dla wykrywania raka stercza u m czyzn z grup wysokiego ryzyka, czy oznaczeƒ CA 125 àcznie z badaniem ginekologicznym i ultrasonograficznym u kobiet po menopauzie w kierunku wykrycia raka jajnika. PrzydatnoÊç badaƒ markerów nowotworowych w celu ustalenia rozpoznania, a tak e oceny stadium zaawansowania choroby jest ograniczona; wyniki ich badaƒ stanowià w tym zakresie jedynie informacj o charakterze dodatkowym, uzupe niajàcym. Rozpoznanie choroby nowotworowej mo e byç ustalone wy àcznie na podstawie badania mikroskopowego materia u tkankowego, uzyskanego w drodze biopsji wzgl dnie podczas operacji. Chocia z za o enia st enie markera powinno pozostawaç proporcjonalne do liczby komórek zdolnych do jego wytwarzania, a zatem z pewnym przybli- eniem do liczby komórek nowotworowych, a jeszcze z dalszym przybli eniem do wielkoêci guza, a w koƒcu do stadium zaawansowania choroby, to jednak zakresy wahaƒ st enia markerów w poszczególnych stadiach zaawansowania w znacznym stopniu zachodzà na siebie. Zatem na podstawie wyniku badania markera nie mo na u indywidualnego chorego ustaliç stadium zaawansowania choroby; wysokie st enie markera jedynie z pewnym prawdopodobieƒstwem wskazuje na zaawansowany proces chorobowy. Powszechnà akceptacj natomiast zyska y badania markerów nowotworowych dla monitorowania przebiegu choroby, oceny reakcji na leczenie podstawowe i kontroli chorych po tym leczeniu celem wczesnego wykrycia wznowy i/lub odleg ych przerzutów, dla monitorowania i oceny reakcji chorych na leczenie uzupe niajàce. Wyj- Êciowo podwy szone st enie markera w czasie wynikajàcym z jego pó okresu zaniku powinno po leczeniu (zabieg chirurgiczny, radioterapia radykalna), w za- o eniu usuwajàcym z organizmu wszystkie komórki nowotworowe obni yç si do wartoêci spotykanych u ludzi zdrowych. Utrzymujàce si w kolejnych badaniach kontrolnych niskie st enie potwierdza radykalnoêç zastosowanego leczenia. Jakkolwiek nale y zaznaczyç, e niskie st enie markera nie wyklucza obecnoêci aktywnego procesu chorobowego; ujemna wartoêç predykcyjna niskiego st enia dla wykluczenia aktywnego procesu chorobowego dla wi kszoêci markerów nie jest zbyt wysoka. Wzrost st enia markera w trakcie kontroli chorych, utrzymujàcy si w kolejnych badaniach o zwi kszonej cz stotliwoêci, ma wysokà dodatnià wartoêç predykcyjnà dla potwierdzenia reaktywizacji procesu chorobowego, a na podstawie oceny dynamiki tego procesu mo na stwierdziç czy ma miejsce wznowa lokoregionalna czy te rozwijajà si odleg e przerzuty. U znacznego odsetka chorych wzrost st enia markera jest pierwszym sygna em aktywizacji procesu chorobowego, wyprzedzajàcym manifestacj objawów klinicznych, czy radiologicznych. Na podstawie zmian st enia markera mo na równie oceniç reakcj chorych na chemioterapi. Dobrej reakcji na leczenie, remisji towarzyszy spadek st enia markera, podczas gdy jego utrzymywanie si na niezmienionym poziomie lub wzrost sà uznawane za wyk adnik braku reakcji na leczenie lub progresji. Badania markerów w kontroli chorych na nowotwory w za o eniu powinny byç prowadzone ze zmniejszajàcà si stopniowo cz stotliwoêcià do 5 lat po leczeniu podstawowym. Wynik oznaczenia markerów stanowi jeden z elementów kompleksu badaƒ, na podstawie których podejmowane sà cz sto okreêlone decyzje terapeutyczne. Stwarza to wysokie wymagania odnoênie jakoêci wyników badaƒ, a zw aszcza ich precyzji. Jednà z mo liwo- Êci spe nienia w pewnej mierze tych wymagaƒ relatywnie najprostszà jest korzystanie przez ca y czas z tych samych, pochodzàcych od jednego wytwórcy, zestawów odczynnikowych, a tak e systemów pomiarowych; b àd pope niany przy oznaczeniach jest wówczas relatywnie sta- 5

6 LabForum sierpieƒ 2003 y. Jednak niekiedy z ró nych powodów pojawia si koniecznoêç zmiany odczynników jak i systemów pomiarowych. Jest to problem nastr czajàcy ró ne trudnoêci. Wyniki oznaczeƒ markera uzyskane nowo wprowadzanà metodà mogà si ró niç w swoich wartoêciach liczbowych od tych, które otrzymywano przy poprzednio stosowanej metodzie. Przez termin metoda dla wi kszoêci wykonywanych oznaczeƒ markerów nale y rozumieç obecnie kompleks: zestawy odczynnikowe i system pomiarowy (analizator immunochemiczny). Metody badaƒ markerów nie sà w pe ni wystandaryzowane. Zagadnieniem znacznie bardziej z o onym w porównaniu do innych metod wykorzystywanych w diagnostyce biochemicznej jest standaryzacja metod immunochemicznych, jakie sà stosowane zasadniczo wy àcznie w oznaczeniach markerów nowotworowych. Dla wi kszoêci znanych markerów brak jest jednoznacznie zdefiniowanych wzorców, tylko dla pojedynczych z nich istniejà wzorce I-rz dowe, zarejestrowane przez Âwiatowà Organizacj Zdrowia (np. CEA, AFP, PSA). Wzorce I-rz dowe wykorzystywane sà m.in. do kalibracji wzorców IIrz dowych, które z kolei znajdujà zastosowanie do kalibracji wzorców stosowanych w zestawach odczynnikowych. Zapewnia to relatywnie wysokà porównywalnoêç metod oznaczeƒ tych markerów. Dla szeregu jednak markerów stosowane przy przygotowaniu zestawów odczynnikowych wzorce nie sà w pe ni zdefiniowane i to mo e byç jednym ze êróde znacznych nawet ró nic pomi dzy wynikami uzyskiwanymi w ró nych metodach pomiarowych. Nast pnà przyczynà ograniczeƒ w porównywalnoêci wyników uzyskiwanych ró nymi metodami sà ró nice w jakoêci i reaktywnoêci stosowanych w zestawach odczynnikowych przeciwcia (polii monoklonalne), zarówno jako owikowe jak i detekcyjne, zwiàzane ze znacznikiem. Mogà one cechowaç si ró nà swoistoêcià i powinowactwem. Nawet przeciwcia a pochodzàce od tego samego wytwórcy, u yte w porównywanych zestawach odczynnikowych mogà wykazywaç ró nice w zdolnoêci wiàzania jakiegoê epitopu na powierzchni antygenu. W oddzia ywaniu przeciwcia a z epitopem uczestniczà ró ne si y, na których nat enie mogà mieç wp yw czynniki zwiàzane ze Êrodowiskiem mieszaniny reakcyjnej (np. si a jonowa, ph, temperatura). Na ró nice w wynikach uzyskiwanych ró nymi metodami b dà mia y wp yw tak e warunki przebiegu reakcji antygen przeciwcia o. Ta reakcja przebiega zgodnie z prawem dzia ania mas, a na ustalenie stanu równowagi ma wp yw wiele czynników. Ka = [Ag Ab] / [Ag]. [Ab] gdzie [Ag], [Ab], [Ag Ab] to odpowiednio st enie antygenu, st enie przeciwcia a, st enie kompleksu: antygen przeciwcia o, Ka sta a równowagi. Czas, temperatura, powierzchnia czynna kontaktu przeciwcia a i antygenu mogà mieç wp yw na ustalenie stanu równowagi. Ró nice we w asnoêciach wzorca IIrz dowego u ytego do kalibracji wzorców stosowanych w zestawach odczynnikowych, ró nice we w asnoêciach przeciwcia w nich stosowanych, a tak e ró nice w warunkach przebiegu reakcji le à u podstaw ewentualnych rozbie noêci w wynikach oznaczeƒ st enia markera uzyskanych dwoma metodami. Jakie wi c nale y podjàç dzia ania, aby mo na by o zmieniç metod pomiarowà, a zatem przejêç na wykorzystywanie innych zestawów odczynnikowych i inny system pomiarowy? Pierwszym etapem jest porównanie informacji podawanych w instrukcjach do àczanych do zestawów odnoênie zakresu st eƒ wzorców, stosowanych przeciwcia, czu oêci analitycznej i funkcjonalnej metody, zakresu wzgl dnie rozk adu wartoêci spotykanych u ludzi zdrowych. Je eli te dane zosta y sprawdzone i nie wykazujà drastycznych ró nic mo na przystàpiç do wykonania badaƒ porównawczych. Podstawowym warunkiem jest zapewnienie mo liwoêci wykonania równoleg ych badaƒ za pomocà obu metod, czyli zapewnienie dost pnoêci zestawów odczynników na zak adk. W idealnych warunkach nale a oby poprzedziç w aêciwe porównanie obu metod badaniami ich dok adnoêci i precyzji. Jednak zazwyczaj nie ma mo liwoêci przeprowadzenia tego typu ocen. Ograniczamy si do wykonania równoleg ych oznaczeƒ w próbkach surowic krwi pobieranej od osób diagnozowanych lub kontrolowanych w danej placówce. Badania tego typu powinny byç wykonane na odpowiednio licznej grupie próbek surowic, pochodzàcych zarówno od chorych jak i osób nale àcych do grupy referencyjnej, a zakres wahaƒ mierzonych st eƒ markera powinien byç odpowiednio szeroki, pokrywajàcy si, przynajmniej z zakresem st eƒ wzorców stosowanych w porównywanych metodach. Badania te nie powinny byç wykonywane w jednej serii, ale co najmniej w dwóch lub jeszcze lepiej w kilku seriach pomiarowych. Czyni to wyniki przeprowadzonego porównania bardziej wiarygodnymi. Wyniki tych badaƒ porównawczych muszà byç poddane opracowaniu statystycznemu, obejmujàcemu zarówno analiz zale noêci pomi dzy wynikami uzyskanymi obu metodami jak i ocen istotnoêci ró nic pomi dzy wynikami. W za o- eniu zale noêç pomi dzy wynikami pomiarów tego samego sk adnika dwoma metodami powinna mieç charakter prostoliniowy. Stàd przeprowadza si rachunek regresji prostoliniowej i korelacji. Wysoki, bliski jednoêci wspó czynnik korelacji jest tylko miarà si y zwiàzku pomi dzy wynikami uzyskanymi obu metodami, natomiast analiza wspó czynników nachyleniowego i odcinajàcego równania regresji opisujàcego t zale noêç dostarcza szeregu informacji o jej charakterze. Je eli wyniki uzyskane obu metodami sà identyczne to wspó czynnik nachyleniowy równania regresji powinien byç równy jednoêci, a wspó czynnik odcinajàcy równy zeru. Prosta opisana takim równaniem przebiega od punktu przeci cia si osi wykresu pod kàtem 45. Jednak ze wzgl du na powy ej wymienione przyczyny jak i b dy, jakimi opatrzone sà metody pomiarowe, stosunkowo rzadko spotykamy si z takà sytuacjà. Nachyleniowy wspó czynnik równania regresji wi kszy od jednoêci oznacza, e metoda (Metoda A), którà wczeêniej pos ugiwaliêmy si dawa- a wyniki o pewien sta y procent ni sze ani eli ta, którà (Metoda B) chcemy obecnie wdro yç (ryc. 1). Je eli natomiast prosta 6

7 sierpieƒ 2003 LabForum Ryc. 1. Wykres zale noêci pomi dzy wynikami uzyskanymi metodà A i metodà B ró nice proporcjonalne do zakresu mierzonych st eƒ. Ryc. 2. Wykres zale noêci pomi dzy wynikami uzyskanymi metodà A i metodà B przy sta ej bezwzgl dnej ró nicy w mierzonych st eniach. Metoda B pe na zdolnoêç kalibracji; [Metoda B] = b + [Metoda A] Metoda B BIAS zale ny od st enia; [Metoda B] = b + [Metoda A] pe na zdolnoêç kalibracji; [Metoda B] = b + [Metoda A] 0 0 BIAS sta y; [Metoda B] = b + [Metoda A] 1 2 Metoda A 3 4 Y 0 Y Metoda A Y Y regresji przebiega równolegle do prostej opisujàcej idealnà zgodnoêç obu metod, to oznacza, e wyniki uzyskane przy zastosowaniu metody B sà o sta à wartoêç bezwzgl dnà wy sze od uzyskanych metodà A (ryc. 2). Naturalnie opisane na rycinach przyk ady nie wyczerpujà wszystkich mo liwoêci jakie spotyka si przy porównywaniu metod. W praktyce wartoêç wspó czynnika odcinajàcego równania regresji jest niekiedy w przeliczeniach wyników uzyskanych jednà metodà na drugà zaniedbywana, zw aszcza je eli stanowi ona tylko nieznaczny odsetek w stosunku do st eƒ markera spotykanych najcz Êciej u chorych. Przyjmuje si wówczas, e wspó czynnik nachyleniowy jest wspó czynnikiem, przez który nale y podzieliç wynik uzyskany metodà wprowadzanà, aby go przeliczyç na metod dotychczas u ywanà. Taki sposób post powania nie jest dopuszczalny. Dodatkowe uzupe nienie analizy regresji stanowi ocena istotnoêci ró nic pomi dzy parami wyników dla tej samej próbki surowicy uzyskanych porównywanymi metodami. Najcz Êciej stosuje si test t-studenta dla wyników zale nych. Przedstawiona metoda porównania wyników pochodzàcych z dwóch metod pomiarowych w oparciu o rachunek regresji prostoliniowej i korelacji jest post powaniem uproszczonym. Bardziej wnikliwà form analizy zale noêci pomi dzy dwoma metodami pomiarowymi zaproponowali Bland i Altman (Lancet, 1986; ). Wed ug nich nale y najpierw zestawiç wyniki parami, nast pnie dla poszczególnych par wyliczyç wartoêç Êredniej arytmetycznej, nast pnie wartoêç ró nicy pomi dzy wynikami uzyskanymi obu metodami i odsetki jakie te ró nice stanowià w stosunku do wyliczonych wartoêci Êrednich arytmetycznych. Uzyskane dane nanosi si na wykres, w którym zmiennà niezale nà sà wartoêci Êrednich arytmetycznych, a zmiennà zale nà odsetki ró nic pomi dzy wynikami uzyskanymi obu metodami w stosunku do wyliczonej z nich Êredniej. Analiza tak skonstruowanego wykresu umo liwia precyzyjnà ocen w zakresie jakich st eƒ badanego markera zgodnoêç wyników uzyskanych obu metodami jest w pe ni zadowalajàca, a w jakim nie spe nia oczekiwaƒ. Dla pe nej poprawnoêci procesu porównania dwóch metod oznaczeƒ tego samego markera nale a oby zasadniczo poddaç ocenie równie u ytecznoêç diagnostycznà uzyskanych wyników, tj. ich Ryc. 3. Krzywe ROC dla porównania czu oêci i swoistoêci diagnostycznej wyników oznaczeƒ markera dwoma metodami pomiarowymi. Czu oêç 100-swoistoÊç czu oêç, swoistoêç, dok adnoêç diagnostycznà. W tym celu nale y wykreêliç dla obu metod krzywe ROC (receiver operating characteristics), wyliczyç dla ka dej z nich pola powierzchni pod krzywymi i dokonaç oceny istotnoêci ró nic testem Wilcoxona. Przyk ad takiej weryfikacji u ytecznoêci diagnostycznej podano na rycinie 3. Jest rzeczà oczywistà, e takie oceny przeprowadzajà tylko pojedyncze, specjalizujàce si w tego rodzaju badaniach placówki. Wymaga to znacznie wi kszych liczbowo grup chorych i odpowiednio dobranych grup referencyjnych, a tak e wià e si z relatywnie wysokimi nak adami finansowymi. 7

8 LabForum sierpieƒ 2003 Koagulologia Ró ne oblicza antykoagulantu tocznia, cz. I DA Triplett,Dyrektor Midwest Hemostasis and Thrombosis Laboratories Lupus antycoagulant (antykoagulant tocznia LA) jest immunoglobulinà, która wykazuje in vitro dzia anie hamujàce na niektóre testy z zakresu uk adu krzepni cia zale ne od fosfolipidów. Ka dy lekarz w swojej praktyce mo e spotkaç si z chorym, u którego wystàpienie takich objawów klinicznych jak: zakrzepica ylna i/lub t tnicza, nawykowe poronienia, przejêciowe incydenty niedokrwienne mózgu i inne wià à si z obecnoêcià LA. Przeciwcia a o aktywnoêci antykoagulanta tocznia oraz przeciwcia a antykardiolipinowe (ACA) zosta y uznane za g ówne czynniki usposabiajàce do wystàpienia trombofilii nabytej. Sprawia to, e bardzo istotna staje si w aêciwa wspó praca pomi dzy lekarzem klinicystà a laboratorium oraz ustalenie schematu post powania przy wykrywaniu LA i ACA. Zasady diagnostyki laboratoryjnej jakie wymagane sà przy wykrywaniu antykoagulanta tocznia, opracowane przez Podkomisj ds. Lupus Anticoagulant (SSC) uj te zosta y w cztery nast pujàce po sobie etapy: testy przesiewowe; badania przeznaczone do wykrycia obecnoêci inhibitora; testy potwierdzajàce, w których stosuje si zwi kszone st enie fosfolipidów lub alternatywne formy fosfolipidów; wykluczenie innych przyczyn koagulopatii (np. obecnoêci inhibitora czynnika VIII). S owa kluczowe: antykoagulant tocznia; zakrzepice; przeciwcia a antyfosfolipidowe. Wprowadzenie W 1952 roku Conley i Hartmann 1 opisali wyst powanie we krwi osób chorujàcych na toczeƒ rumieniowaty uk adowy (t.r.u.) krà àcego antykoagulantu (synonim: inhibitor). Wysun li oni wówczas przypuszczenie, e obecnoêç tego typu inhibitora wià e si z tendencjà do krwawieƒ. Autorzy kolejnych publikacji wskazali na istnienie zwiàzku pomi dzy krà àcym antykoagulantem a objawami choroby zakrzepowej ( ylnej i/lub t tniczej) oraz sk onnoêcià do nawykowych poronieƒ (Recurrent Fetal Loss RFL) 2, 3.Wroku 1972 Feinstein i Rapaport 4 okreêlili ten inhibitor obowiàzujàcym do dzisiaj terminem: lupus anticoagulant (antykoagulant tocznia LA). Chocia poj cie antykoagulant wià e si ze sk onnoêcià do krwawieƒ to jedynie u niewielkiej grupy pacjentów z LA wyst pujà tego typu zaburzenia. Jak wykazano, ich przyczynà nie jest antykoagulant tocznia lecz ma op ytkowoêç lub te nabyte niedobory protrombiny wyst pujàce g ównie u dzieci i majàce t o infekcyjne: wirusowe lub bakteryjne 5, 6. Przeciwcia a o aktywnoêci antykoagulanta tocznia mogà nale eç do klasy: IgG, IgM, IgA lub te stanowiç ich mieszanin. Immunoglobuliny te wp ywajà in vitro na wyniki badaƒ parametrów krzepni cia zale nych od fosfolipidów, np. aktywowany czas cz Êciowej tromboplastyny Activated Patrial Thromboplastin Time [APTT]; czas rozcieƒczonej tromboplastyny dilute Prothrombin Time [dpt]; kaolinowy czas krzepni cia Kaolin Clotting Time [KCT]; czas tekstarinowy Textarin Time [TT]. ObecnoÊç LA wià e si ze sk onno- Êcià do zakrzepów, a proces zakrzepowy mo e byç zlokalizowany w naczyniach Tabela 1. Przeciwcia a antyfosfolipidowo-bia kowe (APAs). ylnych, t tniczych, mikrokrà eniu, co powoduje du à ró norodnoêç obrazu klinicznego. Patomechanizm tego zjawiska nie zosta ostatecznie poznany. Wysuni to kilka hipotez opisujàcych dzia anie antykoagulanta w warunkach in vivo 7, 8, takich jak: nabyta opornoêç na aktywne bia ko C, czy te aktywacja p ytek krwi. Lupus antycoagulant (LA) nale y do grupy przeciwcia okreêlanych jako przeciwcia a antyfosfolipidowo-bia kowe (Antiphospholipid-Protein Antibodies APA) 9. Inne rodzaje immunoglobulin, które zosta y zaliczone do rodziny przeciwcia APA to: przeciwcia a antykardiolipinowe (Anticardiolipin Antibodies ACA), reaginy (przeciwcia a, których obecnoêç wykrywana jest w dodatnich odczynach testów ki owych) ponadto przeciwcia a skierowane do fosfolipidów o ró nej swoistoêci, zarówno o ujemnym, jak i oboj tnym adunku (np. fosfatydyloseryna PS; fosfatydyloetanoloamina PEA; kwas fosfatydowy PA) (Tabela 1). Ostatnie badania wykaza y, e prawdziwym epitopem dla przeciwcia antyfosfolipidowych 10, 11, sà bia ka kofaktorowe (β 2 glikoproteina I, protrombina, wysokoi niskoczàsteczkowy kininogen). Obecno- Êci przeciwcia antykardiolipinowych oraz przeciwcia skierowanych przeciwko innym fosfolipidom cz sto towarzyszy antykoagulant tocznia (oko o 60% przypadków). Wspó istnienie immunoglobulin: Antykoagulant tocznia (LA) Przeciwcia a antykardiolipinowe (ACA) Reaginy Swoiste przeciwcia a skierowane przeciwko fosfolipidom o ujemnym adunku PL Przeciwcia a antyfosfatydyloserynowe Przeciwcia a antykwas fosfatydowy Przeciwcia a antyfosfatydyloinozytolowe Specyficzne przeciwcia a skierowane do fosfolipidów o oboj tnym adunku PL 8

9 sierpieƒ 2003 LabForum LA, ACA oraz innych APA z patologià zakrzepowà, nawykowymi poronieniami, czy te ma op ytkowoêcià zosta a okreêlona terminem: zespó antyfosfolipidowy (Antiphospholipid Syndrome APS) 12.Zespó antyfosfolipidowy zosta uznany za najcz Êciej wyst pujàcà trombofili nabytà. Przeciwcia a antyfosfolipidowo-bia kowe (APA) Lupus antycoagulant jest przeciwcia- em, którego identyfikacja oraz trudnoêci kliniczne zwiàzane z jego wyst powaniem stanowià problem niepokojàcy zarówno specjalistów diagnostyki laboratoryjnej, jak i lekarzy. Znaczna cz Êç pacjentów z LA, wykazuje równie obecnoêç innych przeciwcia (np. anty-β 2 GP I, antyprotrombinowych), co prowadzi do ró nego typu interakcji 13 w przebiegu oznaczeƒ. Nierzadko w materiale od tego samego pacjenta cz Êç badaƒ uk adu krzepni cia zale nych od fosfolipidów jest patologicznych, podczas gdy inne nie wykazujà odchyleƒ od normy. Mieszanina przeciwcia (ró ne izotopy, awidnoêç, miano) sprawia du e trudnoêci metodyczne i nale y pami taç, e LA nie jest zwiàzkiem jednorodnym, który mo e byç atwo oznaczany, a przeciwnie nale y go traktowaç jako rzadkie zjawisko, wykazujàce du à zmiennoêç mi dzyosobniczà, jak równie istotne ró nice w wykrywalnoêci, w zale noêci od stosowanej procedury analitycznej. Charakterystyczna jest równie mnogoêç objawów klinicznych, zwiàzanych z jego wyst powaniem 14. Poczàtkowo sàdzono, e ró ne rodziny APA sà swoiste dla ró nych fosfolipidów, obecnie jednak wiadomo, e istnieje du a ich heterogennoêç. Historia badaƒ nad rodzinà przeciwcia antyfosfolipidowych rozpoczyna si od opracowania testów przeznaczonych do serologicznej diagnostyki ki y. W okresie II wojny Êwiatowej w Stanach Zjednoczonych Ameryki Pó nocnej oraz wielu innych krajach wykonywanie testu VDRL (Veneral Disease Research Laboratory) wprowadzono na skal masowà. Pozwoli- o to na wyodr bnienie grupy pacjentów (by y to g ównie kobiety), u których wykazano fa szywie dodatnie odczyny testów ki owych (BFP STS Biologic False Positive Serologic Test for Syphilis). W wielu przypadkach by y to stany o charakterze przemijajàcym 15 spowodowane infekcjami bakteryjnymi lub wirusowymi. Nie wiàza- o si to z adnymi implikacjami klinicznymi poza niepokojem osoby badanej. W cz Êci przypadków fa szywie dodatnie odczyny ki owe mia y charakter przewlek y i utrzymywa y si przez ponad 6 miesi cy 16. Jak wykaza y dalsze obserwacje, w tej grupie chorych znaleêli si pacjenci z chorobami autoimmunologicznymi, takimi jak: toczeƒ rumieniowaty uk adowy t.r.u., czy reumatoidalne zapalenie stawów r.z.s., cz sto ujawnionymi dopiero w okresie póêniejszym. Reakcji BFP STS cz sto towarzyszy a równie ma op ytkowoêç i nawykowe poronienia (RFL). W roku 1983 opracowano test przeznaczony do oznaczania przeciwcia antykardiolipinowych (ACA), który mia za zadanie zmniejszenie liczby wyników fa szywie dodatnich odczynów ki owych. W klasycznym teêcie VDRL antygen stanowi a mieszanina kefaliny, cholesterolu i kardiolipiny. Harris i wsp. 17 opracowali metod radioimmunologicznà w fazie sta ej, która pozwoli a na wykrywanie przeciwcia antykardiolipinowych. W 1985 roku 18 opublikowano metod immunoenzymatycznà (ELISA) 10, a w roku 1990 przedstawiono dane, dotyczàce znaczenia bia kowego kofaktora osoczowego (β 2 glikoproteina I; synonim: apolipoproteina H), przy wykrywaniu ACA w teêcie ELISA 10. Jak wykazano β 2 GP I po zwiàzaniu si z kardiolipinà op aszczajàcà p ytk, podlega rekonfiguracji, co prowadzi do ekspozycji neoepitopów, które sà w a- Êciwym celem dla przeciwcia antykardiolipinowych. G ówny epitop apolipoproteiny H zlokalizowany jest w czwartej domenie Sushi. Na liêcie bia ek (poza β 2 GP I) wymienianych jako potencjalne kofaktory osoczowe, niezb dne do aktywnoêci antykoagulanta tocznia, znajdujà si : ludzka protrombina, wysoko- i niskoczàsteczkowy kininogen oraz inne witamino K-zale ne bia ka (w tym bia ka C i S) (Tabela 2). Ostatnio wprowadzono metod wykrywania przeciwcia anty-β 2 GP I i antyprotrombinowych przy braku fosfolipidów. Tabela 2. LA: epitopy bia kowe. β 2 glikoproteina I Aneksyna V Czynnik H komplementu Wysokoczàsteczkowy kininogen Niskoczàsteczkowy kininogen Protrombina Bia ko C Bia ko S Czynnik X Inne Wyodr bniono grup chorych z objawami klinicznymi zespo u antyfosfolipidowego, u których nie zidentyfikowano obecnoêci przeciwcia antyfosfolipidowych, natomiast wykryto obecnoêç przeciwcia anty-β 2 GP I (ok. 5 10% chorych) 19. Antykoagulant tocznia jest bia kiem, które mo e wyst powaç w ka dej populacji pacjentów: dzieci, m odych doros ych, doros ych w Êrednim wieku oraz u ludzi starszych 20. Konsekwencjà tego zjawiska jest mo liwoêç zetkni cia si lekarza ka dej specjalnoêci z objawami klinicznymi o bardzo szerokim spektrum. Mogà to byç: sk onnoêç do krwawieƒ, nawykowe poronienia, zakrzepica naczyƒ ylnych i/lub t tniczych, ma op ytkowoêç, sinica marmurkowa (livedo reticularis), owrzodzenia podudzi, przemijajàce incydenty niedokrwienne mózgu (TIA), plàsawica i inne (Tabela 3). Zaburzenia ze strony wielu uk adów, które mogà zostaç obj te procesem patologicznym oraz fakt, e dotyczà ró nych grup wiekowych sprawia, e zarówno wykrycie obecnoêci antykoagulanta tocznia, jak i prowadzenie pacjentów z LA nastr cza du e trudnoêci, wymaga od lekarza poêwi cenia takiemu pacjentowi uwagi i czasu. ObecnoÊç LA towarzyszyç mo e wielu schorzeniom. Diagnostyka ró nicowa obejmuje mi dzy innymi: ki, gruêlic, toczeƒ rumieniowaty uk adowy oraz nabyte deficyty odpornoêci. Warunkiem niezb dnym do w aêciwego post powania medycznego, jest prawid owa identyfikacja LA przez laboratorium, dlatego te wa na staje si wspó praca pomi dzy klinicystà a laboratorium 21. PodkreÊla si, e u pacjentów wykazujà- 9

10 LabForum sierpieƒ 2003 Tabela 3. LA: zwiàzki z objawami klinicznymi. ZAKRZEPICE cych objawy kliniczne zespo u antyfosfolipidowego konieczne jest wykonywanie obu testów identyfikujàcych przeciwcia a antyfosfolipidowe: antykoagulanta tocznia i przeciwcia a antykardiolipinowe. PiÊmiennictwo C.d. w nast pnym numerze 1. Conley CL, Hartmann RC. A hemorrhagic disorder by circulating anticoagulant in patients lupus erythematosus. J Clin Invest 1952; 31: Bowie EJW, Thompson JH, Pascuzzi CA, Owen CA. Thrombosis in systemic lupus erythematosus despite circulating anticoagulants. J Lab Clin Med 1963; 62: Laurell AB, Nilsson IM. Hypergammaglobulinemia circulating anticoagulants and biologic false positive Wassermann reaction. A study of two cases. J Lab Clin Med 1957; 49: Feinstein DI, Rapaport SI. Acquired inhibitors of blood coagulation. Prog Hemost Thromb 1972; 1: Eberhard A i wsp. Hypoprothrombinemia in childhood systemic lupus erythematosus. Semi Arthritis Rheum 1994; 24: Jaeger U i wsp. Transient lupus anticoagulant associated with hypoprothrombinemia and factor XII deficiency following adenovirus infection. Ann Haematol 1993; 67: Triplett DA. Antiphospholipid antibodies, lupus anticoagulants and thromboembolic disease. Haematologica 1995; 80: KRWAWIENIA ylne Zakrzepica y g bokich/zator t tnicy p ucnej (DVT/PF) Hipoprotrombinemia Zakrzepica naczyƒ kreski Ma op ytkowoêç Zakrzepica naczyƒ wrotnych Inhibitory czynnika XI Zakrzepica naczyƒ siatkówki T tnicze Zakrzepica naczyƒ wieƒcowych Zakrzepice naczyƒ obwodowych Udar/przejÊciowe incydenty niedokrwienne mózgu (TIA) Zastawki Zespó Libmana-Sacka 8. Smirnov D, Triplett DA, Comp PC, Esmon CT. Role of phosphatidylethanolamine in inhibition of activated protein C activity by antiphospholipid antibodies. J Clin Invest 1995; 95: Triplett DA. Antiphospholipid-protein antibodies; laboratory detection and clinical relevance. Thromb Res 1995; 78: Galli M i wsp. Anticardiolipin antibodies directed not to cardiolipin but to a plasma protein cofactor. Lancet 1990; 385: Galli M i wsp. Different anticoagulant and immunological properties of anti-prothrombin antibodies in patients with antiphospholipid antibodies. Thromb Haemost 1997; 77: Hughes GRV. Thrombosis, abortions, cerebral disease and the lupus anticoagulant. Br Med J 1983; 287: Triplett DA, Brandt Jt, Maas RL. The laboratory hetrogeneity of lupus anticoagulant. Arch Pathol Lab Med 1985; 109: Triplett DA. Protean clinical presentation of antiphospholipid-protein antibodies (APA). Thromb Haemost 1995; 74: Davis B. Biologic false positive serologic tests for syphilis. Medicine 1944; 23: Moore JE, Mohr CF. Biologically false positive serologic tests for syphilis. J Am Med Asso 1957; 150: Harris EN i wsp. Anticardiolipin antibodies: detection by radioimmunoassay and association with thrombosis in systemic lupus erythematosus. Lancet 1983; 2: Loizous S i wsp. Measurement of anticardiolipin antibodies by enzyme linked immunosorebent assay (ELISA) standardization and quantitation of results. Clin Exp Rheumatol 1985; 2: Sanmarco M i wsp. Prevalence and clinical significance of IgG isotype anti-β 2 -Glycoprotein I antibodies in antiphospholipid syndrome: a comparative study with anticardiolipin antibodies. J Lab Clin Med 1997; 129: Manco-Johnson MJ, Nuss P. Lupus anticoagulant in children with thrombosis. Am J Hematol 1995; 48: Triplett DA. New diagnostic strategies for lupus anticoagulant and antiphospholipid antibodies. Haemost 1994; 24: Peacock NW, Levine SP. Case report: the lupus anticoagulant hypoprothrombinemia syndrome. Am J Med Sci 1994; 307: Lee MT i wsp. Transient hemorrhagic diathesis associated with an inhibitor of prothrombin with lupus anticoagulant in a 1 1/2 year old girl: report of case and review of literature. Am J Haematol 1996; 51: Arruda i wsp. The mutation ALA677ÆVAL in the methylenetetrahydrofolate reductase gene: a risk factor for arterial disease and venous thrombosis. Thromb Haemost 1997; 77: Brandt JT, Triplett DA, Alving B, Scharrer I. Criteria for the diagnosis of lupus anticoagulants: an update. Throm Haemost 1995; 74: Triplett DA, Stocker K, Unger G, Barna L. The textarin/ecarin ratio: a confirmatory test for lupus anticoagulants. Throm Haemost 1993; 70: Triplett DA, Barna L, Unger GA. A hexagonal (II) phase phospholipid neutralization assay for lupus anticoagulant identification. Throm Haemost 1993; 70: Triplett DA. Simultaneous occurrence of lupus anticoagulant and factor VIII inhibitors. Am J Hematol 1997; 56: (letter) 29. Jones DW, Gallimore MJ, Winter M. Pseudo factor XII deficiency and phospholipid antibodies. Throm Haemost 1996; 75: Triplett DA, Barna L. Use the factor XI assay to screen for ß 2 GPI dependent or prothrombin dependent lupus anticoagulants. Lupus 1994; 3:

11 sierpieƒ 2003 LabForum Wydarzenia... Nominacja profesora Jana Kulpy Prof. dr hab. med. Jan Kulpa Zak ad Analityki i Biochemii Instytut Onkologii Kraków ul. Garncarska 11 Warszawa,4 sierpnia 2003 r. Szanowny Panie Profesorze, W imieniu ca ego zespo u Roche Diagnostics Polska Sp. z o.o. pragniemy pogratulowaç Panu otrzymania tytu u Profesora. Odbieramy ten fakt jako najlepsze uhonorowanie Paƒskiej wieloletniej pracy i dorobku naukowego. JesteÊmy przekonani, e w dalszym ciàgu Pana wybitne osiàgni cia naukowe b dà stymulowaç aktywnoêç naukowà Êrodowiska diagnostyki laboratoryjnej w naszym kraju. JednoczeÊnie,kierowany przez Pana Profesora Zak ad b dzie stwarzaç sprzyjajàce warunki dla wymiany do- Êwiadczeƒ i opinii,pog biania wiedzy i kszta cenia kadr. JednoczeÊnie pragniemy podzi kowaç Panu Profesorowi za dotychczasowà wspó prac z naszà firmà. Raz jeszcze gratulujàc, yczymy Panu Profesorowi dalszych wspania ych dokonaƒ. Z wyrazami szacunku, Andrzej Banaszkiewicz Dyrektor Generalny Roche Diagnostics Polska Sp. z o.o. Piotr Góral Dyrektor ds. Sprzeda y i Marketingu Roche Diagnostics Polska Sp. z o.o. Prof. dr hab. Jan Kulpa podjà prac w Zak adzie Analityki i Biochemii Klinicznej, Centrum Onkologii po ukoƒczeniu studiów w 1961 roku. Za prac nad zmianami cyklicznego AMP w tkankach raka sutka w 1979 roku uzyska tytu doktora nauk chemicznych. W 1994 roku zosta Kierownikiem Zak adu. Wieloletnie badania prowadzone przez dr. Kulp u chorych na raka stercza pozwoli y na zgromadzenie du ego materia u i opracowanie diagnostycznej oceny chorych na ten nowotwór. Zebrany materia sta si podstawà do uzyskania w 1996 roku stopnia doktora habilitowanego. Prof. dr hab. Jan Kulpa jest cz onkiem wielu towarzystw naukowych: 1. European Association for Cancer Research; 2. European Group of Tumor Markers, w której udziela si aktywnie w Focus Group: Lung Cancer, Gynaecological Cancers, oraz Head and Neck Cancers; 3. Kolegium Medycyny Laboratoryjnej. W ramach Kolegium jest cz onkiem Grupy Roboczej ds. Biochemii Klinicznej oraz delegatem polskim jako cz onek korespondent kierowanej przez prof. T. Stameya Grupy Roboczej ds. Standaryzacji Badaƒ PSA; Mi dzynarodowej Federacji Chemii Klinicznej (IFCC). Od wielu lat pracuje aktywnie w Polskim Towarzystwie Onkologicznym, gdzie od 1998 r. pe ni Funkcj Sekretarza Zarzàdu G ównego, a od 2000 roku jest tak e Sekretarzem Rady Polskich Towarzystw Onkologicznych. Prof. dr hab. Jan Kulpa od 1992 roku jest Redaktorem Naczelnym kwartalnika Diagnostyka Laboratoryjna, czasopisma naukowego Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej. Oprócz dzia alnoêci naukowej, zarówno krajowej, jak i zagranicznej prof. dr hab. Jan Kulpa uczestniczy w codziennym yciu Instytutu im. M. Sk odowskiej-curie w Krakowie. Od 2001 r. pe ni w nim funkcj zast pcy dyrektora ds. organizacyjnych. Nag a Êmierç profesora Anzelma Hoppe 15 sierpnia 2003 r. zmar nagle, w wieku 60 lat, prof. dr hab. med. Anzelm Hoppe, kierownik Katedry i Zak adu Fizjopatologii Akademii Medycznej w Gdaƒsku. By wychowankiem Profesora Stefana Angielskiego. Od 3 roku studiów by zwiàzany z Katedrà Biochemii Klinicznej Akademii Medycznej w Gdaƒsku. Mia istotny wspó udzia w kszta towaniu programu nauczania Biochemii Klinicznej, a w ciàgu ostatnich trzech lat, stworzy od podstaw program nauczania Patofizjologii dla studentów Wydzia u Lekarskiego. Jego zainteresowania naukowe dotyczy y problemów zwiàzanych z gospodarkà wodno-sodowà, kwasowo-zasadowà oraz wapniowo-fosforanowà i w tym aspekcie funkcjà nerek. By wieloletnim kierownikiem kursów podyplomowych dotyczàcych tych zagadnieƒ. Jego prace doêwiadczalne dotyczy y mechanizmu wch aniania sodu, wodorow glanów w nerce, dzia ania parathormonu, metabolizmu fosforanów, udzia u przytarczyc w powstawaniu nadciênienia. Prace te w istotny sposób przyczyni y si do zrozumienia mechanizmu dzia ania parathormonu w nerce, za co zosta wyró niony nagrodà naukowà I stopnia Ministra Zdrowia i Opieki Spo ecznej. W wyniku Jego pracy, po raz pierwszy okreêlono g stoêç transportera fosforanów w kanaliku bli szym nefronu. W latach oraz przebywa w Stanach Zjednoczonych jako stypendysta Mayo Clinic. Z g bokim alem i smutkiem przyj liêmy wiadomoêç o Êmierci Êp. dr. hab. med. Anzelma Hoppe profesora nadzwyczajnego AM w Gdaƒsku Âwiat nauki polskiej straci w Jego Osobie cenionego specjalist w dziedzinie diagnostyki laboratoryjnej, a wspó pracownicy i przyjaciele Cz owieka wielkiego serca i niez omnych zasad. Rodzinie Zmar ego najszczersze wyrazy wspó czucia sk adajà pracownicy i koledzy z firmy Roche Diagnostics Polska 11

12 LabForum sierpieƒ 2003 Diabetologia Âwiatowy Konkurs Artystyczny dla dzieci i m odzie y zgodnoêç poziomu artystycznego pracy i rozwini cia tematu z wiekiem uczestnika, zgodnoêç ilustracji z tematem konkursu, oryginalnoêç koncepcji. Po burzliwych obradach Jury postanowi o przyznaç nast pujàce nagrody i wyró nienia: w kategorii dzieci w wieku 6 9 lat: W po owie kwietnia tego roku rozpocz a si polska edycja Âwiatowego Konkursu Artystycznego Accu-Chek Ciesz si yciem. Tak jak chcesz dla dzieci i m odzie y. Celem tego konkursu jest zauwa enie dzieci i m odzie y chorych na cukrzyc oraz umocnienie w nich ich pewnoêci siebie. Niekiedy dzieci i m odzie chorzy na cukrzyc majà trudnoêci z wyra eniem swoich odczuç odnoênie ycia z tà chorobà i radzenia sobie z nià. Konkurs ten pomaga rodzinom oraz osobom zawodowo zwiàzanym ze s u bà zdrowia lepiej zrozumieç emocjonalny wp yw cukrzycy na dzieci; pozwala tak e lepiej zdaç sobie spraw z tego, e pozawerbalne formy komunikacji np. poprzez sztuk mogà czasami stanowiç wa nà wskazówk co do odczuç ma ych pacjentów. Tematem przewodnim konkursu jest motto: Radzàc sobie z cukrzycà realizuj w asne marzenia. Âwiatowy Konkurs Artystyczny zosta zorganizowany przez firm Roche Diagnostics po raz pierwszy. Poczàtkowo mia o to byç wydarzenie jednorazowe, jednak w zwiàzku z tym, e cieszy si on ogromnym zainteresowaniem nie tylko wêród dzieci i m odzie y, ale równie w Êrodowisku lekarskim zdecydowano o jego kontynuacji w kolejnych latach. Âwiatowy Konkurs Artystyczny jest organizowany w trzech kategoriach wiekowych: 6 9 lat, lat i lat, na dwóch szczeblach wspó zawodnictwa: pierwszy poziom konkursu jest rozgrywany na szczeblu krajowym, a nast pnie zwyci skie prace z ka dej kategorii wiekowej trafiajà do oceny przez Jury Mi dzynarodowe. W tegorocznej edycji zwyci zcy szczebla Êwiatowego zostali wy onieni podczas posiedzenia Jury na zjeêdzie Mi dzynarodowej Federacji Cukrzycowej (IDF), który odby si w sierpniu w Pary u. Og oszenie trzech Êwiatowych zwyci zców nastàpi w dniu obchodów Âwiatowego Dnia Cukrzycy w listopadzie 2003 r. Nagrodami dla zwyci zców w ka dej kategorii wiekowej sà wycieczki dla trzech osób do jednego z Parków Rozrywki Disneya, natomiast dla laureatów drugich miejsc Play Station firmy Sony. W polskiej edycji konkursu ch ç udzia- u zg osi o prawie 200 dzieci, a nadesz o 109 prac artystycznych. Ka de dziecko, które przys a o swoje zg oszenie otrzyma- o regulamin konkursu oraz specjalny papier bezdrzewny, na którym nale a o wykonaç prac dowolnà technikà graficznà. Posiedzenie Jury polskiej edycji konkursu odby o si 27 czerwca 2003 r. w siedzibie firmy Roche Diagnostics Polska w Warszawie. W Jury zasiedli: p. Rados aw Mleczko Przewodniczàcy Historyk Sztuki Kurator Muzeum Rzeêby w Pa acu Królikarnia oddzia Muzeum Narodowego wwarszawie p. prof. Renata Wàsikowa Klinika Endokrynologii Wieku Rozwojowego Akademia Medyczna we Wroc awiu p. dr Przemys awa Jarosz-Chobot Klinika Endokrynologii i Diabetologii Dzieci cej Âlàskiej Akademii Medycznej, GórnoÊlàskie Centrum Zdrowia Dziecka i Matki w Katowicach p. dr Rafa Walas Dyrektor ds. Sprzeda y i Marketingu Diabetologii Roche Diagnostics Polska Prace, które wzi y udzia w konkursie zosta y ocenione wed ug nast pujàcych kryteriów: I miejsce Szymon Malik, lat 7 (rysunek powy ej) wyró nienie Julia K dziorek, lat 6 wyró nienie Angelika Orlof, lat 6 w kategorii dzieci w wieku lat: I miejsce Ilona Szumna, lat 10 (rysunek powy ej) wyró nienie Izabela Haƒska, lat 13 wyró nienie Damian Jab onowski, lat 13 w kategorii m odzie y w wieku lat: I miejsce Ma gorzata Górna, lat 15 (rysunek powy ej) wyró nienie Barbara Glanc, lat 14 wyró nienie Sylwia Nowak, lat 16 Nagrodami dla zwyci zców edycji polskiej, oprócz przes ania pracy do kolejnego, mi dzynarodowego etapu konkursu, by y do wyboru: rowery górskie, aparaty fotograficzne lub wie e stereo, natomiast osoby wyró nione otrzyma y przenoêne odtwarzacze CD. 12