nabytego zwê enia lewego ujœcia têtniczego.

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Jolanta ŒWIERSZCZ 1 Jacek S. DUBIEL 1 Tomasz MILEWICZ 3 Krystyna SZTEFKO 2 Józef KRZYSIEK 3 Palenie tytoniu, wzrost stê enia lioroteiny (a) i trójglicerydów oraz sadek stê enia HDL-cholesterol w surowicy wydaj¹ siê byæ czynnikami ryzyka owstania lub rogresji zwê enia lewego ujœcia têtniczego Smoking, increase in lasma lioorotein (a) and triglycerides, as well as decrease in lasma HDL-cholesterol concentrations seem to be linked with aortic valve stenosis and its rogression 1 II Klinika Kardiologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagielloñskiego Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Jacek S. Dubiel 2 Zak³ad Biochemii Klinicznej Uniwersyteckiego Szitala Dzieciêcego w Krakowie Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Krystyna Sztefko 3 Klinika Endokrynologii Ginekologicznej Collegium Medicum Uniwersytetu Jagielloñskiego Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Józef Krzysiek Dodatkowe s³owa kluczowe: alenie lioroteina (a) trójglicerydy HDL-cholesterol zwê enie lewego ujœcia têtniczego Additional key words: smoking liorotein (a) triglicerides HDL-cholesterol aortic valve stenosis Adres do koresondencji: Jolanta Œwierszcz Krakow, Al. Pokoju 8/61 Tel.: (48600) grasshoers@interia.eu Celem racy by³a ocena zmian stê- eñ liidów i liorotein w 12 miesiêcznej obserwacji naturalnego rzebiegu nabytego zwê enia lewego ujœcia têtniczego. Pacjenci i metodyka: Badaniem echokardiograficznym zwê enie lewego ujœcia têtniczego (ZLUT) stwierdzono u 60 osób (grua ZLUT). Gruê kontroln¹ stanowi³o 14 osób, u których badaniem echokardiograficznym wykluczono obecnoœæ ZLUT. Obserwacja chorych ze ZLUT oraz gruy kontrolnej trwa³a 12 miesiêcu jaj trwania i zakoñczy³a siê badaniem echokardiograficznym. Stê enia cholesterolu ca³kowitego, HDL-cholesterolu, LDLcholesterolu, trójglicerydów i lioroteidy (a) oznaczano na ocz¹tku obserwacji i w 12 miesi¹cu jego trwania. W 12 miesi¹cu badania gruê ZLUT odzielono retrosektywnie na gruê acjentów z szybkim narastanie gradientu (grua PG) i gruê z wolnym narastaniem gradientu (BPG). Wyniki: Odsetek chorych al¹cych tytoñ w gruie ZLUT w orównaniu do gruy kontrolnej by³ wy szy. Przyrost masy cia³a i masy tkanki t³uszczowej obserwowano tylko w gruie ZLUT. Narastanie stê- enia trójglicerydów, lioroteiny (a), a sadek stê enia HDL-cholesterolu obserwowano w gruie ZLUT. W gruie kontrolnej obserwowano narastanie stê enia HDL-cholesterolu. Stê enia HDL-cholesterolu, LDL-cholesterolu i L(a) by³y czynnikami ró nicuj¹cymi gruê acjentek ze ZLUT i gruê kontroln¹. Lioroteina (a) by³a jedynym arametrem lioroteinowym, który wi¹za³ siê z szybkim narastaniem gradientu ciœnienia orzez lewe ujœcie têtnicze. Stê enie HDL-cholesterolu by³o natomiast jedynym czynnikiem ró nicuj¹cym gruy chorych z szybkim i owolnym narastaniem gradientu ciœnienia rzez zastawkê aortaln¹ w okresie 12 miesiêcy obserwa- Aim: Evaluation of the lasma levels of total cholesterol, LDL-cholesterol, HDL-cholesterol, triglicerides, liorotein (a) during 12 months of the natural course of AVS. Patients & Methods: 60 atients with AVS and 14 controls had echocardiograhic examination at the beginning and at the 12th months of observation. The AVS grou was divided retrosectively at 12 month of the study into 2 grous. 30 atients with raid deterioration of echocardiograhic arameters (PAVS grou) and 30 atients with slow deterioration of echocardiograhic arameters (SAVS grou). Plasma concentration of CRP, TNFa, IL-6, antichlamydial IgA, IgG, IgM antibodies were evaluated at the beginning and at the 12th month of the study. Results: Smokers' ratio was higher in the AVS grou comared to controls. Body mass and body mass index increased only in the AVS grou. Serum levels of triglicerides and liorotein (a) increased, while HDL-cholesterol level decreased during 12 months in the AVS grou. HDL-cholesterol lasma level increased in the control grou. LDL-cholesterol, HDL-cholesterol and the liorotein (a) were the arameters which differed between AVS and control grous. Liorotein (a) was the only liorotein which increased in the PAVS grou. HDL-cholesterol was the only arameters which differed between PAVS and SAVS grous. Serum cholesterol level did not differ between grous. Conclusion: Smoking increase in lasma levels of triglicerides and liorotein (a) and decrease in HDL-cholesterol were associated with the AVS and its rogression. 159

2 cji naturalnego rzebiegu ZLUT. Wniosek: Palenie tytoniu, wzrost stê enia lioroteiny (a) i trójglicerydów, a sadek stê enia HDL-cholesterolu w surowicy wydaj¹ siê byæ czynnikami ryzyka owstania lub rogresji zwê enia lewego ujœcia têtniczego. Wstê Zwê enie lewego ujœcia têtniczego (ZLUT) jest najczêœciej wystêuj¹cym uszkodzeniem zastawki w krajach rozwiniêtych [21]. Jest to choroba o charakterze ostêuj¹cym. Obecnie nie jest znana skuteczna forma jej zachowawczego leczenia [2]. Wyd³u anie siê ycia so³eczeñstwa owoduje narastanie liczby rzyadków tego schorzenia [4]. Zmianami zwi¹zanymi z wiekiem nie udaje siê wyjaœniæ wszystkich rzyadków zwê enia lewego ujœcia têtniczego, gdy tylko 45% ludzi owy ej 80 roku ycia choruje na ZLUT [5]. Czynniki ryzyka zwê enia ujœcia têtniczego szacowane w badaniach eidemiologicznych, okreœlaj¹ce stoieñ zwanienia jak i jego rogresjê w kierunku istotnego ograniczenia rze³ywu krwi w drodze wy³ywu lewej komory, s¹ nadal nie w e³ni oznane. Pacjenci ze zwê eniem lewego ujœcia têtniczego znacznie czêœciej choruj¹ tak e na chorobê niedokrwienn¹ serca, nadciœnienie têtnicze, nag³¹ œmieræ sercow¹ lub zaburzenia rzewodzenia w uk³adzie stymuluj¹cym serca [22,25]. Wyniki badañ rzerowadzone rzez Mautner i ws. wykaza³y, e istniej¹ wsólne czynniki redysonuj¹ce do rozwoju mia d ycy oraz zwanienia ³atków zastawki aortalnej [15]. Wyniki Helsinki Aging Study sugeruj¹ istotn¹ statystycznie zale noœæ omiêdzy takimi czynnikami ryzyka mia d ycy jak wiek acjentów, masa ich tkanki t³uszczowej wyra onej jako wskaÿnik masy cia³a (BMI) i nadciœnienie têtnicze, a wystêowaniem nabytego zwê- enia lewego ujœcia têtniczego [13]. Stosuj¹c analizê wieloczynnikow¹ Lindroos i ws. otwierdzili istnienie wsomnianych czynników jako niezale nych, wskaÿników rzewiduj¹cych wyst¹ienie zwanienia zastawki aortalnej [13]. Stewart i ws. wykazali zwi¹zek wieku i nadciœnienia têtniczego z nabytym zwê eniem lewego ujœcia têtniczego (AVS), a dodatkowo obserwowali zale - noœæ omiêdzy wystêowaniem AVS a oziomem L(a) i LDL-cholesterolu w surowicy [24]. Wykazano istnienie wsólnych czynników redysonuj¹cych do rozwoju mia d ycy oraz zwanienia ³atków zastawki aortalnej [1,10,11,14]. Boon wysun¹³ nawet hiotezê, e nabyte zwê enie lewego ujœcia têtniczego jest zastawkow¹ manifestacj¹ rocesu mia d ycowego [6]. Istniej¹ onadto dowody, e tak e zmiany metabolizmu wania, cukrzyca, hiercholesterolemia mog¹ tak e rzyczyniaæ siê do rozwoju i ostêu AVS [12]. Briand i ws. wykazali, i zesó³ metaboliczny, którego czêœci¹ s¹ zaburzenia liidowe, jest niezale nym czynnikiem redykcyjnym nasilenia gradientu rzez zastawkê aortaln¹ jak równie ogorszenia funkcji ³atków zastawki tak naturalnej jak i homograftu [7,8]. Cel racy Ocena zmian stê eñ liidów i liorotein w 12 miesiêcznej obserwacji naturalnego rzebiegu nabytego zwê enia lewego ujœcia têtniczego. Materia³ i metoda 1. Pacjenci Badanie A. W badaniu uczestniczy³o 74 osoby. Badaniem echokardiograficznym zwê enie lewego ujœcia têtniczego stwierdzono u 60 osób (grua ZLUT). Czynnikami wykluczaj¹cymi udzia³ w badaniu by³y: rzebycie choroby reumatycznej, wrodzona wada serca, otwierdzona w badaniu klinicznym choroba niedokrwienna serca, nadciœnienie têtnicze, cukrzyca, nadczynnoœæ lub niedoczynnoœæ tarczycy, zaburzenie czynnoœci w¹troby lub nerek oraz choroby uk³adowe jak równie choroba nowotworowa. Badaniem echokardiograficznym wykluczono zwê enie lewego ujœcia têtniczego u 14 osób (grua kontrolna). Badaniem klinicznym oraz badaniami biochemicznymi wykluczono u tych osób zaburzenia liidowe, zaburzenia tolerancji glukozy, wrodzona wadê serca, chorobê niedokrwienn¹ serca, nadciœnienie têtnicze, cukrzyca, zaburzenie funkcji w¹troby lub nerek nadczynnoœæ lub niedoczynnoœæ tarczycy oraz choroby uk³adowe. Obserwacja acjentów i acjentek ze zwê eniem lewego ujœcia têtniczego oraz gruy kontrolnej trwa³a 12 miesiêcy. Badanie lekarskie, badanie echokardiograficzne oraz badania biochemiczne wykonano w chwili kwalifikacji acjentów i acjentek do badania oraz owtórzono w 12 miesi¹cu jego trwania. Badanie B. Podzia³ gruy ze zwê eniem lewego ujœcia têtniczego w 12 miesi¹cu jego trwania: W wyniku tej obserwacji gruê acjentów i acjentek ze zwê eniem lewego ujœcia têtniczego odzielono na 2 odgruy Podgrua I: 30 acjentów z klinicznie i echokardiograficznie otwierdzonym nabytym zwê eniem lewego ujœcia têtniczego i narastaniem gradientu skurczowego rzez lewe ujœcie têtnicze w 12 miesiêcznej obserwacji. Podgrua II 30 acjentów z klinicznie i echokardiograficznie otwierdzonym nabytym zwê eniem lewego ujœcia têtniczego i brakiem wzrostu gradientu skurczowego rzez lewe ujœcie têtnicze w 12 miesiêcznej obserwacji. 2. Metodyka Badania rzerowadzano w warunkach ambulatoryjnych jako element rutynowej diagnostyki i/lub ostêu: a/ zwê enia lewego ujœcia têtniczego; b/ czynników ryzyka mia d ycy. Badanie lekarskie oraz secjalistyczne badanie kardiologiczne (elektrokardiogram i badanie echokardiograficzne aaratem HEWLETT PACKARD SONOS 2000 z g³owic¹ 2,0/2,5 MHz i transmiterem dolerowskim z ocen¹ obrazu makroskoowego aaratu zastawki aortalnej, ola owierzchni oraz gradientów rze³ywu rzez zastawkê) zosta³o wykonane u ka dego acjenta w gruach ZLUT i kontrolnej. wartoœci gradientu skurczowego rzez lewe ujœcie têtnicze u acjentów badanych wynosi³ w rzyadku gradientu maksymalnego od 13,5 do 118,0 mmhg, a gradientu œredniego od 6,2 do 90,1 mm Hg. Od wszystkich badanych oraz od osób z gruy kontrolnej obierana zosta³a krew w iloœci 10 ml, w warunkach odstawowych na czczo. Po odwirowaniu w uzyskanej surowicy oznaczano stê enia: cholesterolu ca³kowitego LDL-cholesterolu, HDL-cholesterolu, triglicerydów i lioroteiny nastêuj¹cymi metodami i rzy u yciu nastêuj¹cych zestawów: Cholesterolu ca³kowitego metod¹ CHOD-PAP zestawami firmy Randox na aaracie COBAS-BIO; LDLcholesterolu metod¹ bezoœredni¹ zestawami firmy Randox na aaracie COBAS MIRA; HDL-cholesterolu metod¹ bezoœredni¹ eliminacji enzymatycznej na aaracie COBAS BIO; Trójglicerydów metod¹ GPO-PAP na aaracie COBAS BIO; Lioroteiny a L(a) zestawem N Latex L(a) reagent firmy Dade Behring, aaratem Nefelometr Analyzer II. Analiza statystyczna Po zebraniu i zestawieniu wyników wykonano analizy statystyczne uzyskanych wyników. Test Shairo-Wilka zosta³ u yty w celu oceny normalnoœci rozk³adu. Kolejno zastosowane zostan¹: test-t dla ar skojarzonych w rzyadku rozk³adu normalnego, a rzy braku rozk³adu normalnego test kolejnoœci ar Wilcoxona do oceny zmian arametrów o 12 miesi¹cach obserwacji i test U Manna-Whitneya do oceny czynników mog¹cych ró nicowaæ gruy acjentów ju w czasie badania wstênego w zale noœci od nasilenia czynników ryzyka. Wyniki Badanie A. Charakterystykê kliniczn¹ gruy chorych ze ZLUT i gruy kontrolnej rzedstawiono w tabeli I. W okresie 12 miesiêcy obserwacji naturalnego rzebiegu ZLUT stwierdzono istotny statystycznie rzyrost masy cia³a i masy tkanki t³uszczowej wyra ony jako rzyrost wskaÿnika masy cia- ³a (BMI). W gruie kontrolnej nie stwierdzono zmian arametrów charakterystyki klinicznej. Porównuj¹c natomiast arametry charakterystyki klinicznej w momencie rozoczêcia badania i w 12 miesi¹cu trwania obserwacji stwierdzono znaczn¹ rzewagê chorych al¹cych w gruie ze ZLUT w orównaniu do gruy kontrolnej (tabela II). Œrednie stê enie cholesterolu ca³kowitego nie uleg³o istotnym statystycznie zmianom tak w gruie ZLUT jak i w gruie kontrolnej (tabela III). Stê enie HDL-cholesterolu w surowicy obni y³o siê istotnie statystycznie w gruie acjentek ze ZLUT, a wzros³o w gruie kontrolnej w okresie 12 miesiêcy obserwacji. Poziomy w surowicy trójglicerydów i lioroteiny (a) uleg³y odwy szeniu w gruie ZLUT. Analogiczne arametry nie uleg³y zmianie w gruie kontrolnej (tabela III). WskaŸniki HDL-cholesterol/cholesterol ca³kowity i HDL-cholesterol/LDL-cholesterol uleg³y istotnemu statystycznie obni eniu w gruie ZLUT, a odwy szeniu w gruie kontrolnej (tabela III). Porównuj¹c arametry liidowe omiêdzy gru¹ ZLUT, a gru¹ kontroln¹ rzy rozoczêciu obserwacji stwierdzono ni szy oziom HDL-cholesterolu w gruie ZLUT. W tej samej gruie chorych wykazano tak e wy szy œredni oziom w surowicy lioroteiny (a) (tabela IV). Wartoœci œrednie wskaÿników HDL-cholesterol/ cholesterol ca³kowity i HDL-cholesterol/LDLcholesterol by³y wy sze w gruie kontrolnej w momencie rozoczêcia obserwacji (tabela IV). W 12 miesi¹cu trwania obserwacji onownie oziom HDL cholesterolu by³ ni szy, a oziom trójglicerydów i L(a) wy szy w gruie ZLUT (tabela IV). W 12 miesi¹cu obserwacji oziom LDL-cholesterolu w surowicy sta³ siê istotnie statystycznie wy szy w gruie ZLUT. Podobnie jak na ocz¹tku obserwacji w jej 12 miesi¹cu wartoœci œrednie wskaÿników HDL-cholesterol/cholesterol ca³kowity i HDL-cholesterol/LDL-cholesterol by³y wy sze w gruie (tabela IV). Analizuj¹c wartoœci œrednie arametrów echokariograficznych stwierdzono ich narastanie w gruie ZLUT, a brak takich zmian w gruie kontrolnej (tabela V). Porównuj¹c wartoœci œrednie arametrów echokardiograficznych 160 J. Œwierszcz i ws.

3 Tabela I Dane demograficzne acjentów i acjentek w okresie 12 miesiêcy (wizyta I i II) obserwacji naturalnego rzebiegu zwê enia lewego ujœcia têtniczego oraz dane demograficzne acjentów i acjentek bez zwê enia lewego ujœcia têtniczego (grua kontrolna). The demograhic characteristics of the aortic valve stenosis (AVS) and control grous during 12 months of the study [initial visit (visit I) and visit at the 12th month (visit II)]. Zwê enie lewego ujœcia têtniczego Grua kontrolna I N=60 II (12m-cy) N=60 I II (12m-cy) W iek (lata) 57,88 ± 10,17 (40-79) ,62 ± 5,44 (47-65) - M asa cia³a (kg) 76,95 ± 13,87 (50-110) 80,17 ± 15,11 (51,5-122,1) 76,78 ± 10,62 (54-92) 77,69 ± 11,72 (51,1-100,8) B MI 28,35 ± 4,38 (19,53-38,72) 29,64 ± 5,06 (20,12-42,25) 28,67 ± 5,04 (21,4-38,3) 29,45 ± 5,11 (20,0-42) C TKsyst (mmhg) 132,56 ± 20,47 ( ) 132,07 ± 21,21 ( ) N S 1,25 ± 7,5 ( ) 137,5 ± 2,88 ( ) C TKdiast (mmhg) 77,80 ± 13,79 (60-90) 76,46 ± 13,0 (60-90) N S 77,9 ± 5,0 76,9 ± 2,5 L iczba al¹cych N S Liczba acjentów z rogresj¹ Tabela II Porównanie danych demograficznych w czasie badania wstênego i w 12 miesi¹cu obserwacji omiêdzy acjentami i acjentkami z naturalnym rzebiegiem zwê enia lewego ujœcia têtniczego oraz w gruie acjentów i acjentek bez zwê enia lewego ujœcia têtniczego (grua kontrolna). The comarison of the demograhic data between AVS and control grous at the initial visit and at the 12th month's visit. Badanie Zwê enie lewego ujœcia wstêne Grua kontrolna Zwê enie lewego ujœcia Grua kontrolna W iek (lata) 57,88 ± 10,17 (40-79) 56,62 ± 5,44 (47-65) - - M asa cia³a (kg) 76,95 ± 13,87 (50-110) 76,78 ± 10,62 (54-92) B MI 28,35 ± 4,38 (19,53-38,72) 28,67 ± 5,04 (21,4-38,3) C TKsyst (mmhg) 132,56 ± 20,47 ( ) 1,25 ± 7,5 ( ) 77,69 ± 11,72 (51,1-100,8) 29,45 ± 5,11 (20,0-42) 137,5 ± 2,88 ( ) C TKdiast (mmhg) 77,80 ± 13,79 (60-90) 77,9 ± 5,0 N S 76,46 ± 13,0 (60-90) 76,9 ± 2,5 L iczba al¹cych Liczba acjentów z rogresj¹ Tabela III Stê enia liidów i liorotein w surowicy krwi acjentów i acjentek w okresie 12 miesiêcy (wizyta I i II) obserwacji naturalnego rzebiegu zwê enia lewego ujœcia têtniczego oraz u acjentów i acjentek bez zwê enia lewego ujœcia têtniczego (grua kontrolna). Plasma liids and lioroteins concentration in atients with AVS and in controls during the 12 months long observation of AVS natural course. Zwê enie lewego ujœcia têtniczego Grua kontrolna I N=60 II (12m-cy) N=60 P I II (12m-cy) HDL-cholesterol 6,24 ± 1,24 (4,43-9,7) 6,23 ± 1,25 (3,6-9,8) N S 5,97 ± 1,05 (4,54-7,63) 5,73 ± 0,82 (4,4-7,3) 1,23 ± 0,41 (0,37-2,12) 0,93 ± 0,38 (0,4-1,88) 1,5 ± 0,55 (0,87-2,54) 1,74 ± 0,49 (1,05-2,66) L DL-cholesterol 4,22 ± 1,19 (1,59-8,2) 4,44 ± 1,23 (2,81-8,06) N S 3,72 ± 1,17 (2,22-5,92) 3,40 ± 0,87 (1,98-4,83) T rójglicerydy 1,73 ± 1,12 (0,61-5,83) 1,92 ± 0,9 (0,56-4,04) < 0,02 1,67 ± 1,0 (0,55-3,88) 1,37 ± 0,5 (0,49-2,23) L (a) [mmol\l] 0,12 ± 0,13 (0,02-0,42) 0,16 ± 0,16 (0,01-0,57) 0,03 ± 0,01 (0,02-0,04) 0,04 ± 0,01 (0,03-0,05) H DL-chol/Chol. Ca³k.[%] 20,85 ± 8,53 (3,76-43,89) 15,42 ± 6,48 (4,72-33,27) 80,17 ± 15,11 (51,5-122,1) 29,64 ± 5,06 (20,12-42,25) 132,07 ± 21,21 ( ) 26,48 ± 11,92 (11,4-46,8) 30,82 ± 9,45 (17,62-49,0) H DL/LDL 0,33 ± 0,18 (0,05-0,91) 0,23 ± 0,11 (0,06-0,61) 0,47 ± 0,28 (0,15-0,99) 0,57 ± 0,27 (0,26-1,04) omiêdzy gru¹ ZLUT i kontroln¹ stwierdzono, co oczywiste ró nice istotne statystycznie (tabela VI). Badanie B. Gruê chorych ze zwê eniem lewego ujœcia têtniczego w 12 miesi¹cu obserwacji odzielono retrosektywnie na gruê chorych, u których dosz³o w ci¹gu tych 12 miesiêcy do szybkiego narastania gradientu rzez zastawkê aortaln¹ (grua PG) oraz gruê chorych, u których nie wyst¹i³o takie zjawisko (grua BPG). Stwierdzono w okresie 12 miesiêcy obserwacji rzyrost masy cia³a i wartoœci wskaÿnika BMI tylko w gruie PG (tabela VII). Porównuj¹c arametry charakterystyki klinicznej omiêdzy gru¹ PG, grua BPG i gru¹ kontroln¹ tak w chwili rozoczêcia obserwacji jak i w 12 miesi¹cu jej trwania stwierdzono brak istotnych statystycznie ró nic omiêdzy gruami. Jedynie odsetek chorych al¹cych by³ istotnie statystycznie wy szy w gruach PG i BPG w orównaniu z gru¹ kontroln¹ (tabela VIII). Poziom lioroteiny (a) by³ jedynym arametrem lioroteinowym, którego œrednie stê enie uleg³o wzrostowi w gruie PG w ci¹gu 12 miesiêcy obserwacji (tabela IX). W gruie BPG nie obserwowano zmian istotnych statystycznie œrednich stê eñ liidów i liorotein (tabela IX). W chwili rozoczêcia obserwacji nie 161

4 Tabela IV Porównanie stê eñ liidów i liorotein w czasie badania wstênego i w 12 miesi¹cu obserwacji omiêdzy acjentami i acjentkami z naturalnym rzebiegiem zwê enia lewego ujœcia têtniczego oraz w gruie acjentów i acjentek bez zwê enia lewego ujœcia têtniczego (grua kontrolna). The comarison of lasma liids and lioroteins concentration between AVS and control grous at the initial visit and at the 12th month's visit. HDL-cholesterol Badanie wstêne Grua kontrolna Grua kontrolna 6,24 ± 1,24 (4,43-9,7) 5,97 ± 1,05 (4,54-7,63) N S 6,23 ± 1,25 (3,6-9,8) 5,73 ± 0,82 (4,4-7,3) 1,23 ± 0,41 (0,37-2,12) 1,5 ± 0,55 (0,87-2,54) 0,93 ± 0,38 (0,4-1,88) 1,74 ± 0,49 (1,05-2,66) <0,002 L DL-cholesterol 4,22 ± 1,19 (1,59-8,2) 3,72 ± 1,17 (2,22-5,92) N S 4,44 ± 1,23 (2,81-8,06) 3,40 ± 0,87 (1,98-4,83) T rójglicerydy 1,73 ± 1,12 (0,61-5,83) 1,67 ± 1,0 (0,55-3,88) N S 1,92 ± 0,9 (0,56-4,04) 1,37 ± 0,5 (0,49-2,23) L (a) 0,12 ± 0,13 (0,02-0,42) 0,03 ± 0,01 (0,02-0,04) < 0,02 0,16 ± 0,16 (0,01-0,57) 0,04 ± 0,01 (0,03-0,05) H DL-chol/Chol. Ca³k.[%] 20,85 ± 8,53 (3,76-43,89) 26,48 ± 11,92 (11,4-46,8) 15,42 ± 6,48 (4,72-33,27) 30,82 ± 9,45 (17,62-49,0) H DL/LDL 0,33 ± 0,18 (0,05-0,91) 0,47 ± 0,28 (0,15-0,99) 0,23 ± 0,11 (0,06-0,61) 0,57 ± 0,27 (0,26-1,04) Tabela V Dane echokardiograficznych acjentów i acjentek w okresie 12 miesiêcy (wizyta I i II) obserwacji naturalnego rzebiegu zwê enia lewego ujœcia têtniczego oraz acjentów i acjentek bez zwê enia lewego ujœcia têtniczego (grua kontrolna). Echocardiograhic arametrs in the aortic valve stenosis (AVS) and control grous during 12 months of the study of natural course of AVS [initial visit (visit I) and visit at the 12th month (visit II)]. Zwê enie lewego ujœcia têtniczego Grua kontrolna I N=60 II (12m-cy) N=60 I II (12m-cy) A OGmax (mmhg) 47,17 ± 24,88 (11,5-118,0) 50,60 ± 27,07 (11,5-123,0) < 0,005 8,7 ± 1,2 (7,5-10,5) 8,9 ± 1,9 (7,0-11,1) A OGmean (mmhg) 28,60 ± 16,86 (6,23-81,90) 32,00 ± 18,68 (6,23-90,10) 7,27 ± 0,98 (5,23-8,18) 8,12 ± 1,06 (5,3-9,4) A VA (cm2) 1,44 ± 0,67 (0,40-3,70) 1,33 ± 0,72 (0,40-3,6) 3,0 ± 0,25 (2,75-3,7) 3,05 ± 0,2 (2,8-3,6) V max (m/s) 3,32 ± 0,89 (1,7-5,4) 3,43 ± 0,96 (1,7-5,6) < 0,01 0,91 ± 0,16 (0,7-1,20) 0,95 ± 0,13 P Tabela VI Porównanie danych echokardiograficznych w czasie badania wstênego i w 12 miesi¹cu obserwacji omiêdzy acjentami i acjentkami z naturalnym rzebiegiem zwê enia lewego ujœcia têtniczego oraz w gruie acjentów i acjentek bez zwê enia lewego ujœcia têtniczego (grua kontrolna). The comarison of echocardiograhic arameters between AVS and control grous at the initial visit and at the 12th month's visit. Badanie wstêne Grua kontrolna Grua kontrolna A OGmax (mmhg) 47,17 ± 24,88 (11,5-118,0) 8,7±1,2 (7,5-10,5) < 0,01 50,60 ± 27,07 (11,5-123,0) 8,9 ± 1,9 (7,0-11,1) A OGmean (mmhg) 28,60 ± 16,86 (6,23-81,90) 7,27±0,98 (5,23-8,18) 8,12 ± 1,06 (5,3-9,4) A VA (cm2) 1,44 ± 0,67 (0,40-3,70) 3,0±0,25 (2,75-3,7) 1,33 ±0,72 (0,40-3,6) 3,05 ± 0,2 (2,8-3,6) V max (m/s) 3,32 ± 0,89 (1,7-5,4) 0,91±0,16 < 0,01 3,43 ± 0,96 (1,7-5,6) 0,95 ± 0,13 P Tabela VII Dane demograficzne acjentów i acjentek w okresie 12 miesiêcy (wizyta I i II) obserwacji naturalnego rzebiegu zwê enia lewego ujœcia têtniczego z rogresj¹ (PG) i bez rogresji gradientu (BPG) skurczowego rzez lewe ujœcie têtnicze oraz acjentów i acjentek bez zwê enia lewego ujœcia têtniczego (grua kontrolna). The demograhic characteristics of the PAVS (raid deterioration of echocardiograhic arameters - rogression) and SAVS (slow deterioration of echocardiograhic arameters) grous during 12 months of the study [initial visit (visit I) and visit at the 12th month. Wiek (lata) Masa cia³a BMI (kg) CTKsyst (mmhg) CTKdiast (mmhg) I 57,8 ±1 0,7 (41-79) 76,6 ± 14,8 (56-110) 28,1 ± 4,2 (22,3-38,3) 131,2 ± 20,2 (90-155) 77,1 ± 14,4 (60-90) II ,00 ± 18,68 (6,23-90,10) 80,2 ± 16,5 (60,5-122,1) 29,7 ± 5,4 (23,0-42,3) 130,6 ± 21,6 (85-150) 75,4 ± 13,5 (60-90) <0,002 Brak I 57,9 ± 9,3 (40-74) 78,7 ± 11,9 (50-97,1) 29,0 ± 4,6 (19,5-38,7) 134,7 ± 20,8 (80-155) 79,1 ± 12,5 rogresji gradientu II - 80,3 ± 12,6 (51,5-103,2) 29,6 ± 4,6 (20,1-37) 134,7 ± 20,4 (80-155) 78,4 ± 11,9 Grua kontrolna I II 56,6 ± 5,44 (47-65) 76,78 ± 10,62 (54-92) 28,67 ± 5,04 (21,4-38,3) 1,25 ± 7,5 ( ) 77,9 ± 5,0-77,69 ± 11,72 (51,1-100,8) 29,45 ± 5,11 (20,0-42) 137,5 ± 2,9 ( ) 76,9 ± 2,5 L iczba al¹cych 22 (61,1%) 22 (61,1%) N S N S 162 J. Œwierszcz i ws.

5 TabelaVIII Porównanie danych demograficznych w czasie badania wstênego i w 12 miesi¹cu obserwacji naturalnego rzebiegu zwê enia lewego ujœcia têtniczego omiêdzy gru¹ acjentów i acjentek z rogresj¹ (PG) i bez rogresji gradientu (BPG) skurczowego rzez lewe ujœcie têtnicze oraz acjentów i acjentek bez zwê enia lewego ujœcia têtniczego (grua kontrolna). The comarison of clinical characteristics between PAVS (raid deterioration of echocardiograhic arameters - rogression) and SAVS (slow deterioration of echocardiograhic arameters) and control grous at the initial visit and at the visit of the 12th month. Wiek (lata) Masa cia³a BMI (kg) CTKsyst (mmhg) CTKdiast mmhg) 57,8 ± 10,7 (41,0-79,0) 76,6 ± 14,8 (56,0-110,0) 28,1 ± 4,2 (22,3-38,3) 77,1 ± 14,4 (60-90) Badanie wstêne Brak rogresji gradientu 57,9 ± 9,3 (40,0-74,0) 78,7 ± 11,9 (50,0-97,1) 28,9 ± 14,6 (19,5-38,7) 134,7 ± 20,8 (80-155) 79,1 ± 12,5 Grua kontrolna 56,6 ± 5,44 (47-65) 76,78 ± 10,62 (54-92) 28,67 ± 5,04 (21,4-38,3) 1,25 ± 7,5 ( ) 77,9 ± 5,0 L iczba al¹cych 22 (61,1%) 14 HDL-cholesterol LDL-cholesterol Trójglicerydy L(a) mmol/l HDL-chol/Chol. Ca³k.[%] HDL/LDL Brak rogresji Grua kontrolna n= A/B=; A/C; B/C <0,005 80,2 ± 16,5 (60,5-122,1) 29,7 ± 5,4 (23,0-42,3) 130,6 ± 21,6 (85,0-150,0) 75,4 ± 13,5 (60-90) 80,3 ± 12,6 (51,5-103,2) 29,6 ± 4,6 (21,0-37,0) 134,7 ± 20,4 (80,0-155,0) 78,4 ± 11,9 77,69 ± 11,72 (51,1-100,8) 29,45 ± 5,11 (20,0-42) 137,5 ± 2,9 ( ) 76,9 ± 2,5 22 (61,1%) 14 Brak rogresji gradientu Grua kontrolna I II I II I II 6,07 ± 1,1 (3,6-8,4) 0,93 ± 0,6 (0,46-1,9) 4,45 ± 1,5 (2,8-8,1) 1,95 ± 1,0 (0,6-4,1) 0,10 ± 0,13 (0,015-0,42) 15,3 ± 6,6 (5,8-33,3) 0,21 ± 0,13 (0,07-0,61) 6,22 ± 1,1 (4,7-9,0) 0,82 ± 0,42 (0,4-1,8) 1,98 ± 0,81 (1,1-3,6) 0,19 ± 0,16 (0,01-0,49) 13,2 ± 6,6 (3,76-28,6) 0,18 ± 0,1 (0,05-0,51) 6,44 ± 1,46 (4,6-9,8) 1,21 ± 0,5 (0,56-2,12) 4,08 ± 1,0 (1,6-6,5) 1,75 ± 1,3 (0,6-5,8) 0,16 ± 0,13 (0,018-0,35) 18,8 ± 8,7 (9,0-44,0) 0,29 ± 0,2 (0,15-0,91) 6,3 ± 1,42 (4,4-9,7) 1,24 ± 0,43 (0,58-2,14) 4,02 ± 1,37 (2,7-8,0) 1,7 ± 1,0 (0,7-5,1) 0,15 ± 0,16 (0,02-0,57) 19,7 ± 8,4 (9,6-44,0) 0,31 ± 0,14 (0,2-0,91) 5,98 ± 1,05 (4,54-7,63) 1,50 ± 0,55 (0,87-2,54) 3,72 ± 1,17 (2,2-5,92) 131,2,0 ± 20,2 (90-155) 4,65 ± 1,5 (3,2-8,2) 1,67 ± 1,0 (0,55-3,9) 0,03 ± 0,01 (0,02-0,04) 26,48 ± 11,92 (11,4-46,8) 0,47 ± 0,28 (0,15-0,99) 5,73 ± 0,82 (4,4-7,34) 1,74 ± 0,49 (1,05-2,66) 3,40 ± 0,87 (1,98-4,83) 1,37 ± 0,50 (0,49-2,23) 0,04 ± 0,01 (0,03-0,05) 30,82 ± 9,45 (17,62-49,0) 0,57 ± 0,27 (0,26-1,04) A/B=; A/C; B/C <0,005 Tabela IX Stê enia liidów i liorotein w surowicy krwi acjentów i acjentek w okresie 12 miesiêcy (wizyta I i II) obserwacji naturalnego rzebiegu zwê enia lewego ujœcia têtniczego z rogresj¹ (PG) i bez rogresji gradientu (BPG) skurczowego rzez lewe ujœcie têtnicze oraz u acjentów i acjentek bez zwê enia lewego ujœcia têtniczego. The lasma concentration of liids and lioroteins in the PAVS (raid deterioration of echocardiograhic arameters - rogression) and SAVS (slow deterioration of echocardiograhic arameters) grous during 12 months of the study [initial visit (visit I) and visit at the 12th month (visit II)] as well as the concentration in the control grou during the same time of observation. Tabela X Porównanie stê eñ liidów i liorotein w czasie badania wstênego i w 12 miesi¹cu obserwacji naturalnego rzebiegu zwê enia lewego ujœcia têtniczego omiêdzy gru¹ acjentów i acjentek z rogresj¹ (PG) i bez rogresji gradientu (BPG) skurczowego rzez lewe ujœcie têtnicze oraz acjentów i acjentek bez zwê enia lewego ujœcia têtniczego (grua kontrolna). The comarison of liids and lioroteins concentration between PAVS (raid deterioration of echocardiograhic arameters - rogression) and SAVS (slow deterioration of echocardiograhic arameters) and control grous at the initial visit and at the visit of the 12th month. HDL-cholesterol LDL-cholesterol Trójglicerydy L (a) mmol/l HDL-chol/Chol. Ca³k.[%] HDL/LDL 6,07 ± 1,1 (3,6-8,4) 0,93 ± 0,6 (0,46-1,9) 4,45 ± 1,5 (2,8-8,1) 1,95 ± 1,0 (0,6-4,1) 0,16 ± 0,13 (0,018-0,35) 15,3 ± 6,6 (5,8-33,3) 0,21 ± 0,13 (0,07-0,61) Badanie wstêne Brak rogresji 6,44 ± 1,46 (4,6-9,8) 1,21 ± 0,5 (0,56-2,12) 4,08 ± 1,0 (1,6-6,5) 1,75 ± 1,3 (0,6-5,8) 0,10 ± 0,13 (0,015-0,42) 18,8 ± 8,7 (9,0-44,0) 0,29 ± 0,2 (0,15-0,91) Grua kontrolna 5,98 ± 1,05 (4,54-7,63) 1,50 ± 0,55 (0,87-2,54) 3,72 ± 1,17 (2,2-5,92) 1,67 ± 1,0 (0,55-3,9) 0,03 ± 0,01 (0,02-0,04) 26,48 ± 11,92 (11,4-46,8) 0,47 ± 0,28 (0,15-0,99) ; A/B: A/C<0,05; inne ; A/B: ; A/B: Progresja gradientu 6,22 ± 1,1 (4,7-9,0) 0,82 ± 0,42 (0,4-1,8) 4,65 ± 1,5 (3,2-8,7) 1,98 ± 0,81 (1,1-3,6) 0,19 ± 0,16 (0,01-0,49) 13,2 ± 6,6 (3,76-28,6) 0,18 ± 0,1 (0,05-0,51) Brak rogresji 6,3 ± 1,42 (4,4-9,7) 1,24 ± 0,43 (0,58-2,14) 4,02 ± 1,37 (2,7-8,0) 1,7 ± 1,0 (0,7-5,1) 0,15 ± 0,16 (0,02-0,57) 19,7 ± 8,4 (9,6-44,0) 0,31 ± 0,14 (0,2-0,91) Grua Kontrolna 5,73 ± 0,82 (4,4-7,34) 1,74 ± 0,49 (1,05-2,66) 3,40 ± 0,87 (1,98-4,83) 1,37 ± 0,50 (0,49-2,23) 0,04 ± 0,01 (0,03-0,05) 30,82 ± 9,45 (17,62-49,0) 0,57 ± 0,27 (0,26-1,04) A/C; B/C<0,05; A/B: A/C<0,05; inne <0,05 163

6 Tabela XI Dane echokardiograficzne acjentów i acjentek w okresie 12 miesiêcy (wizyta I i II) obserwacji naturalnego rzebiegu zwê enia lewego ujœcia têtniczego z rogresj¹ (PG) i bez rogresji gradientu (BPG) skurczowego rzez lewe ujœcie têtnicze oraz u acjentów i acjentek bez zwê enia lewego ujœcia têtniczego. The echocardiograhic arameters in the PAVS (raid deterioration of echocardiograhic arameters - rogression) and SAVS (slow deterioration of echocardiograhic arameters) grous during 12 months of the study [initial visit (visit I) and visit at the 12th month (visit II)] as well as the arametrs in the control grou during the same time of observation. AOGmax (mmhg) AOGmean (mmhg) AVA (cm 2 ) Vmax (m/s) Brak rogresji gradientu II I II I 51,9 ± 25,5 (11,8-118,0) 31,1 ± 17,6 (7,4-81,9) 1,3 ± 0,62 (0,4-3,7) 3,54 ± 0,87 (2,0-5,4) 58,7 ± 27,4 (14,7-123) 37,4 ± 19,5 (9,9-90,1) 1,1 ± 0,64 (0,4-3,6) 3,75 ± 0,91 (1,9-5,6) 38,3 ± 21,5 (11,7-80,5) 23,6 ± 14,7 (6,2-56,3) 1,66 ± 0,71 (0,42-3,2) 2,98 ± 0,86,6 ± 19,7 (11,75-80,9) 22,5 ± 12,8 (6,2-49,9) 1,67 ± 0,7 (0,41-3,2) 2,92 ± 0,81 Grua kontrolna I II 8,7 ± 1,2 (7,5-10,5) 7,27 ± 0,98 (5,23-8,18) 3,0 ± 0,25 (2,75-3,7) 0,91 ± 0,16 8,9 ± 1,9 (7,0-11,1) 8,12 ± 1,06 (5,3-9,4) 3,05 ± 0,2 (2,8-3,6) 0,95 ± 0,13 Tabela XII Porównanie danych echokardiograficznych w czasie badania wstênego i w 12 miesi¹cu obserwacji naturalnego rzebiegu zwê enia lewego ujœcia têtniczego omiêdzy gru¹ acjentów i acjentek z rogresj¹ (PG) i bez rogresji gradientu (BPG) skurczowego rzez lewe ujœcie têtnicze oraz acjentów i acjentek bez zwê enia lewego ujœcia têtniczego (grua kontrolna). The comarison of echocardiograhic arameters between PAVS (raid deterioration of echocardiograhic arameters - rogression) and SAVS (slow deterioration of echocardiograhic arameters) and control grous at the initial visit and at the visit of the 12th month. Badanie wstêne Brak rogresji Grua kontrolna Brak rogresji Grua kontrolna AOGmax (mmhg) AOGmean (mmhg) AVA (cm 2 ) V max (m/s) 51,9 ± 25,5 (11,8-118,0) 31,1 ± 17,6 (7,4-81,9) 1,3 ± 0,62 (0,4-3,7) 3,54 ± 0,87 (2,0-5,4) 38,3 ± 21,5 (11,7-80,5) 23,6 ± 14,7 (6,2-56,3) 1,66 ± 0,71 (0,42-3,2) 2,98 ± 0,86 8,7 ± 1,2 (7,5-10,5) 7,27 ± 0,98 (5,23-8,18) 3,0 ± 0,25 (2,75-3,7) 0,91 ± 0,16 A/B: ; A/B: ; A/C<0,05 <0,05; A/B; 58,7 ± 27,4 (14,7-123,0) 37,4 ± 19,5 (9,9-90,1) 1,1 ± 0,64 (0,4-3,6) 3,75 ± 0,91 (1,9-5,6),6 ± 19,7 (11,75-80,9) 22,5 ± 12,8 (6,2-49,9) 1,67 ± 0,7 (0,41-3,2) 2,92 ± 0,81 8,9-1,9 (7,0-11,1) 8,12 ± 1,06 (5,3-9,4) 3,05 ± 0,2 (2,8-3,6) 0,95 ± 0,13 <0,05 <0,05 stwierdzono ró nic œrednich stê eñ cholesterolu ca³kowitego i liorotein omiêdzy gruami PG i BPG (tabela X). Natomiast w 12 miesi¹cu obserwacji stwierdzono ni sze stê enie HDL-cholesterolu w gruie PG w orównaniu do BPG. Wartoœci œrednie wskaÿników HDL-cholesterol/cholesterol ca³kowity i HDL-cholesterol/LDL-cholesterol by³y ni sze w gruie PG w orównaniu do gruy BPG w 12 miesi¹cu obserwacji (tabela X). W gruie PG obserwowano istotne statystycznie zmiany arametrów echokardiograficznych w okresie12 miesiêcy obserwacji (tabela XI). Porównuj¹c wartoœci arametrów echokardiograficznych w chwili rozoczêcia badania nie stwierdzono istotnych statystycznie ró nic omiêdzy gru¹ PG i BPG. Natomiast w 12 miesi¹cu obserwacji stwierdzono istotne statystycznie ró - nice omiêdzy gru¹ PG i BPG (tabela XII). Dyskusja Nasze obserwacje wykaza³y wiêksze nasilenie alenia tytoniu w gruie chorych ze zwê eniem lewego ujœcia têtniczego (ZLUT) w orównaniu do gruy kontrolnej jak równie narastanie masy cia³a i masy tkanki t³uszczowej tylko w gruie chorych z nabyt¹ wad¹ serca. Ngo i ws. wykazali w gruie 87 chorych ze zwê eniem lewego ujœcia têtniczego, i alenie tytoniu i BMI by³y niezale nymi czynnikami ryzyka narastania gradientu rzez zastawkê aortaln¹ w gruie chorych ze ZLUT [17]. Palta i ws. w gruie 170 chorych ze ZLUT obserwowali w³yw alenia tytoniu na rogresjê wady i stwierdzili, e w obserwacji, co najmniej 3 miesiêcznej jest czynnik ryzyka rogresji wady [19]. Niekorzystny rofil liidowy surowicy wyra aj¹cy siê narastaniem stê enia trójglicerydów, lioroteiny (a), a obni eniem stê- enia HDL-cholesterolu. Czynnikami ró nicuj¹cymi gruê acjentek ze ZLUT od gruy kontrolnej by³y stê enia HDL-cholesterolu, LDL-cholesterolu i L(a). Lioroteina (a) by³a jedynym arametrem lioroteinowym, który wi¹za³ siê z szybkim narastaniem gradientu ciœnienia orzez lewe ujœcie têtnicze. Stê enie HDL-cholesterolu by³o natomiast jedynym czynnikiem ró nicuj¹cym gruy chorych z szybkim i owolnym narastaniem gradientu ciœnienia rzez zastawkê aortaln¹ w okresie 12 miesiêcy obserwacji naturalnego rzebiegu ZLUT. Mohler i ws. wykazali, e oziom trójglicerydów jest niezale nym czynnikiem redykcyjnym rzebiegu zwê enia lewego ujœcia têtniczego [16]. Nale y jednak odkreœliæ, e badania Mohlera w ie dotycz¹cym trójglicerydów wykonane by³y u chorych z zastawk¹ dwu³atkow¹, a wyniki rzedstawione w niniejszej racy uzyskano badaj¹c acjentki i acjentów z zastawkami trój³atkowymi. Soydinc i ws. zastosowali analizê wieloczynnikow¹ do oracowania wyników 50 chorych ze ZLUT i stwierdzili, i trójglicerydy i LDL-cholesterol by³y niezale nymi czynnikami ryzyka rogresji wady [23]. Autorzy ci sugeruj¹ tak e zastosowanie wystêowania ZLUT u chorych z choroba niedokrwienn¹ serca jako wskaÿnika rozleg³oœci zmian mia d ycowych w naczyniach wieñcowych [23]. Androova i ws. orównali gruê 42 chorych ze ZLUT i gruê 43 acjentów bez ZLUT i wykazali w³yw dysliidemii (wysoki oziom LDL-cholesterolu i cholesterolu ca³kowitego) i alenia tytoniu na rogresjê wady [3]. Yilmaz i ws. wykazali szybsz¹ roczn¹ rogresjê wady u chorych z ni sz¹ wartoœci¹ wskaÿnika HDL-cholesterol/cholesterol ca³kowity w orównaniu do chorych z woln¹, roczn¹ rogresj¹ wady [26]. Nollert i ws. wykazali rolê czynników ryzyka mia d ycy w rozwoju zmian degeneracyjnych w rzeszczeionych zastawkach ujœcia aortalnego [18]. Pohle i ws wykazali w gruie 104 chorych ze zwê eniem lewego ujœcia têtniczego szybsz¹ rogresjê wady u chorych ze stê eniem LDL-cholesterolu rzekraczaj¹cym 3, mmol/l [20]. Mautner i ws. wykazali, e oziom cholesterolu ca³kowitego w surowicy by³ niezale nym czynnikiem rokowniczym w rzewidywaniu naturalnego rzebiegu zwê enia lewego ujœcia têtniczego [15]. W badaniach Palta i ws. wykazano dwukrotnie szybszy sadek owierzchni lewego ujœcia têtniczego u acjentów i acjentek z hiercholesterolemi¹ w orównaniu do chorych z rawid³owym oziomem cholesterolu ca³kowitego [19]. Chui i ws. obserwowali szybszy roces wanienia ³at- 164 J. Œwierszcz i ws.

7 ków zastawki aortalnej u chorych z hiercholesterolemi¹ w orównaniu do osób z rawid³owym oziomem liidów. Zjawisko to by³o wyraÿne w rzyadku chorych z zastawk¹ trój³atkow¹ [9]. Stewart i ws. sugeruj¹ identycznoœæ klinicznych czynników ryzyka rozwoju mia d ycy i zwê enia lewego ujœcia têtniczego [24]. Wniosek Palenie tytoniu, wzrost stê enia lioroteiny (a) i trójglicerydów, a sadek stê enia HDL-cholesterolu w surowicy wydaj¹ siê byæ czynnikami ryzyka owstania lub rogresji zwê enia lewego ujœcia têtniczego Piœmiennictwo 1. Agmon Y., Khandheria B.K., Meissner I. et al.: Aortic valve sclerosis and aortic atherosclerosis: different manifestations of the same disease? Insights from a oulaion-based study. J. Am. Coll. Cardiol. 2001,, Amberger A., Maczek C., Jurgens G.: Coexression of ICAM-1, VCAM-1, ELAM-1 and HSP60 in human arterial and venous endothelial cells in resonse to cytokines and oxidized low-density lioroteins.cell Stress Chaerones, 1997, 2, Androova O.V., Polubentseva E.I., Anokhin V.N.: Factors facilitating develoment of degenerative aortic valvular stenosis. Klin. Med. (Mosk)., 2005, 83, Aronow W.S., Ahn C., Kronzon I., Goldman M.E.: Association of coronary risk factors and use of statins with rogression of mild valvular aortic stenosis in older ersons. Am. J. Cardiol. 2001, 88, Bellamy M.F., Pellikka P.A., Klarich K.W. et al.: Association of cholesterol levels, hydroxy-methylglutaryl coenzyme-a reductase inhibitor treatment and rogression of aortic stenosis in the community. J. Am. Coll. Cardiol. 2002, 40, Boon A., Cheriex E., LodderJ., Kessels F.: Cardiac valve calcification: characteristics of atients with calcification of the mitral annulus or aortic valve. Heart, 1997, 78, Briand M., Lemieux I., Dumesnil J.G. et al.: Metabolic syndrome negatively influences disease rogression and rognosis in aortic stenosis. J. Am. Coll. Cardiol. 2006, 47, Briand M., Pibarot P., Desres J.P. et al.: Metabolic syndrome is associated with faster degeneration of biorostheticvalves. Circulation 2006, 114, I Chui MC. Newby DE. Panarelli M. et al.: Association between calcific aortic stenosis and hyercholesterolemia: is there a need for a randomized controlled trial of cholesterol-lowering theray? Clinical Cardiol. 2001, 24, Grayston I.T., Kuo C.C., Cambell L.A., Wang S.P.: Chlamydia neumoniae s. nov. For Chlamydia s. strain, TWAR. Int. J. Syst. Bact., 1989, 39, Gurfinkel E., Bonzovich G., Mautner B. et al.: Roxithromycin in non Q-wave coronary atients. Can we change the course of coronary artery diseases? 20th International Congress of Chemotheray 1997, Sydney, Abstr. No Hunink M.G., Goldman L., Tosteson AN. et al.: The recent decline in mortality from coronary heart disease, : the effect of secular trends in risk factors and treatment. JAMA 1997, 277, Lindroos M., Kuari M., Valvanne J. et al.: Factors associated with calcific aortic valve degeneration in the elderly. Eur.Heart J. 1994, 15, Lowe GD., Machado SG., Krol WF., et al.: White blood cell count and haematocrit as redictors of coronary recurrence after myocardial infarction. Thromb. Haemostat. 1985, 54, Mautner G.C., Mautner S.L., Cannon R.O. et al.: Clinical factors useful in redicting aortic valve structure in atients > 40 years of age with isolated valvular aortic stenosis. Am. J. Cardiol. 1993, 72, Mohler E.R., Sheridan M.J., Nichols R. et al.: Develoment and rogression of aortic valve stenosis: atherosclerosis risk factors-a causal relationshi? A clinical morhologic study. Clinical Cardiol. 1991, 14, Ngo M.V., Gottdiener J.S., Fletcher R.D. et al.: Smoking and obesity are associated with the rogression of aortic stenosis. Am. J. Geriatr. Cardiol. 2001, 10, Nollert G., Miksch J., Kreuzer E. et al.: Risk factors for atherosclerosis and the degeneration of ericardial valves after aortic valve relacement. J. Thorac. Cardiovasc. Surg. 2003, 126, Palta S., Pai A.M., Gill K.S., Pai R.G.: New Insights into the rogression of aortic stenosis. Imlications for secondary revention. Circulation 2000, 101, Pohle K, Maffert R, Roers D. et al.: Progression of aortic valve calcification: association with coronary atherosclerosis and cardiovascular risk factors. Circulation 2001, 104, Sanchez P.L., Mazzone A.M.: C-reactive rotein in aortic valve disease. Cardiovascular Ultrasound 2006, 37, Shiraki M., Miyagawa A., Akiguchi I. et al.: Evidence of hyovitaminosis D in atients with mitral ring calcification. Jn. Heart J. 1988, 29, Soydinc S, Davutoglu V, Dundar A. et al.: Relationshi between aortic valve sclerosis and the extent of coronary artery disease in atients undergoing diagnostic coronary angiograhy. Cardiology 2006, 106, Stewart B.F., Siscovick D., Lind B.K. et al.: Clinical factors associated with calcific aortic valve disease. J. Am. Coll. Cardiol. 1997, 29, Wren C., Pestch M.C.: Calcific aortic stenosis. J. R. Coll. Physicians Lond. 1983, 17, Yilmaz M.B., Guray U., Guray Y. et al.: Liid rofile of atients with aortic stenosis might be redictive of rate of rogression. Am. Heart J. 2004, 147,