Zasady projektowania i budowy kanalizacji podciśnieniowej

Transkrypt

1 dr inż. Marek Kalenik Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska Katedra Inżynierii Budowlanej Zakład Wodociągów i Kanalizacji Zasady projektowania i budowy kanalizacji podciśnieniowej 1. Wprowadzenie Koncepcja kanalizacji podciśnieniowej powstała w latach 60 XIX wieku w Holandii [4]. Na przełomie XIX i XX działały w Holandii i innych krajach europejskich pierwsze tego typu systemy. Jednak dopiero 60 lat później zaczęto projektować i budować nowoczesne systemy kanalizacji podciśnieniowej. Kanalizacja podciśnieniowa jest to nowoczesny system służący do odprowadzania ścieków bytowych i przemysłowych, który w Polsce zyskuje coraz większe uznanie i coraz częściej jest budowany. W kraju zostało już wybudowanych kilkadziesiąt systemów kanalizacji podciśnieniowej typu: ROEVAC [11], AIRVAC [1], REDIVAC [10], FLOVAC [5], QUA-VAC [1], SCHLUFF [13]. Transport ścieków w kanalizacji podciśnieniowej jest wymuszony przez pompy próżniowe. Kanalizacja podciśnieniowa może współpracować z systemem kanalizacji grawitacyjnej i ciśnieniowej. Stosuje się ją, gdy deniwelacja terenu jest nieznaczna, czyli na terenach płaskich o zwartej bądź rozproszonej zabudowie i gdy zwierciadło wód gruntowych znajduje się wysoko. System kanalizacji podciśnieniowej szczególnie typu ROEVAC [11] można również stosować, gdy występują trudne warunki gruntowe (teren podmokły) i zjawiska powodzi (teren zalewowy). Można ją stosować w warunkach, w których kanalizacja grawitacyjna i ciśnieniowa sprawia kłopoty techniczne, ekonomiczne lub budzi zastrzeżenia z punktu ochrony środowiska przyrodniczego. System rurociągów kanalizacji podciśnieniowej jest szczelny, zapobiega drenowaniu i przesuszaniu terenu. Eliminuje możliwość skażenia terenu i wody gruntowej ściekami. Systemu kanalizacji podciśnieniowej nie można stosować do transportu ścieków na duże odległości. Za stosowaniem systemu kanalizacji podciśnieniowej na terenach płaskich, przemawiają również mniejsze nakłady inwestycyjne, a niekiedy i koszty eksploatacyjne, niż innych systemów kanalizacyjnych [3, 6]. Natomiast systemu kanalizacji podciśnieniowej nie można stosować do transportu ścieków na duże odległości. 1

2 Obecnie w kraju istnieje kilka przedstawicielstw firm zachodnich i polskich, które w swojej ofercie handlowej proponują system kanalizacji podciśnieniowej typu: ROEVAC, FLOVAC, REDIVAC, QUA VAC, SCHLUFF [5, 10, 11, 1, 13].. Zasady budowy i działania Budowa i zasady działania systemów kanalizacji podciśnieniowej typu ROEVAC, AIRVAC, REDIVAC, FLOVAC, QUA-VAC i SCHLUFF są do siebie zbliżone. We wszystkich systemach kanalizacji podciśnieniowej niezbędne jest wytworzenie podciśnienia w sieci zbiorczych rurociągów podciśnieniowych, a podczas wprowadzania ścieków do sieci zbiorczych rurociągów podciśnieniowych konieczne jest wprowadzanie niezbędnej ilości powietrza, które powoduje transport ścieków w zbiorczych rurociągach podciśnieniowych. Systemy kanalizacji podciśnieniowej zbudowane są z węzłów opróżniających z zaworami opróżniającymi, podłączeniowych i zbiorczych rurociągów podciśnieniowych oraz stacji próżniowo-pompowej. Budowę i zasadę działania kanalizacji podciśnieniowej na przykładzie systemu ROEVAC, przedstawiono na rysunku 1. Ścieki z budynku mieszkalnego (1) przykanalikiem (), grawitacyjnie spływają do węzła opróżniającego (3) z zaworem opróżniającym (4). Gdy poziom ścieków w studzience zbiorczej węzła opróżniającego osiąga maksimum, mechanizm sterujący (5), otwiera zawór opróżniający. Różnica ciśnienia między zbiorczym rurociągiem podciśnieniowym (7) a atmosferą, powoduje napływ (zassanie) ścieków i powietrza do zbiorczego rurociągu podciśnieniowego. Po zassaniu ścieków ze studzienki zbiorczej, zawór opróżniający przez kilka sekund pozostaje otwarty i w tym czasie do zbiorczego rurociągu podciśnieniowego jest zasysane powietrze, które do węzła opróżniającego jest wprowadzane za pomocą rury napowietrzającej (6). Mieszanina ścieków i powietrza zbiorczym rurociągiem podciśnieniowym, odprowadzana jest do zbiornika podciśnieniowego (10). Na zbiorczym rurociągu podciśnieniowym przed zbiornikiem podciśnieniowym muszą być zainstalowane zawory odcinające (8). Gdy w zbiorniku podciśnieniowym ścieki osiągną odpowiedni poziom, mechanizm sterujący pracą pompy ściekowej (13), włącza zatapialną pompę ściekową (11) i ścieki rurociągiem ciśnieniowym (1), zostają przetłoczone do oczyszczalni ścieków. Gdy spada podciśnienie w zbiorniku podciśnieniowym mechanizm sterujący pracą pomp próżniowych (14), włącza pompy próżniowe (15), które wypompowują powietrze ze zbiornika podciśnieniowego i tłoczą do biologicznego filtra powietrza (17) Biologiczny filtr powietrza z wypełnieniem w postaci kory, służy do odświeżania powietrza usuwanego ze zbiornika podciśnieniowego.

3 Rys. 1. Schemat kanalizacji podciśnieniowej w systemie ROEVAC [7]: 1-budynek mieszkalny, -przykanalik, 3-węzeł opróżniający, 4-zawór opróżniający, 5-mechanizm sterujący zaworem opróżniającym, 6 -rura napowietrzająca, 7-zbiorczy rurociąg podciśnieniowy, 8-zawór odcinający, 9-zawór zwrotny, 10- zbiornik podciśnieniowy, 11-zatapialna pompa ściekowa, 1-rurociąg ciśnieniowy, 13-mechanizm sterujący pracą zatapialnej pompy ściekowej, 14-mechanizm sterujący pracą pomp próżniowych, 15-pompa próżniowa, 16-wakuometr, 17-biologiczny filtr powietrza Kanalizacji podciśnieniowa będzie pracowała prawidłowo, gdy cały układ będzie bardzo szczelny w czasie pracy. W związku z tym, kanalizacja podciśnieniowa musi być całodobowo monitorowana przez personel obsługi. Wskazane jest, aby stacja próżniowo-pompowa jako dodatkowe wyposażenie posiadała własny agregat prądotwórczy na wypadek awarii zasilania. Jeśli nie jest ona zintegrowana z grupową oczyszczalnią ścieków, to powinna być wyposażona w urządzenie do przesyłania sygnału o zakłóceniu do oczyszczalni ścieków. Różnice w budowie poszczególnych systemów kanalizacji podciśnieniowej występują głównie w rozwiązaniach węzłów opróżniających i stacji próżniowo-pompowych..1. Węzeł opróżniający z zaworem opróżniającym Budowę i zasadę działania węzła opróżniającego z zaworem opróżniającym w systemie kanalizacji podciśnieniowej typu ROEVAC przedstawiono na rysunku. Ścieki z budynku mieszkalnego, przykanalikiem (11), spływają grawitacyjnie do studzienki zbiorczej (1). Gdy w studzience zbiorczej ścieki osiągną odpowiedni poziom, to w rurze spiętrzającej (13) nastąpi sprężenie powietrza do stanu, gdy nadciśnienie osiągnie wartość graniczną. Ciśnienie powietrza z rury spiętrzającej za pomocą wężyka impulsowego (7) przekazywane jest do pneumatycznego sterownika (9). Wewnątrz pneumatycznego sterownika następuje przesterowanie zaworu trójdrogowego i połączenie ze sobą wężyków impulsowych (5 i 6), przez które podciśnienie z rurociągu podciśnieniowego (14) przekazywane jest do szczelnej komory A (rys. 3) w zaworze opróżniającym (8). Wtedy następuje otwarcie zaworu opróżniającego. Różnica ciśnienia między 3

4 rurociągiem podciśnieniowym a atmosferą, powoduje napływ ścieków i powietrza do rurociągu podciśnieniowego. Po opróżnieniu ze ścieków studzienki zbiorczej, zawór opróżniający przez kilka sekund pozostaje otwarty i w tym czasie do rurociągu podciśnieniowego wprowadzane jest powietrze. Gdy studzienka zbiorcza zostanie opróżniona ze ścieków, to w rurze spiętrzającej zapanuje ciśnienie barometryczne, które wężykiem impulsowym (7) przekazywane jest do pneumatycznego sterownika. Wewnątrz pneumatycznego sterownika następuje przesterowanie zaworu trójdrogowego i połączenie wężyka impulsowego (6) z końcówką impulsową (10), przez którą powietrze (ciśnienie barometryczne) przekazywane jest do szczelnej komory A (rys. 3) w zaworze opróżniającym, co skutkuje zamknięciem zaworu opróżniającego. Rysunek 3 przedstawia zawór opróżniający. Przestrzeń A od B oddziela gumowa membrana (3). Również organ zamykający zawór stanowi gumowa membrana (7). Do przestrzeni A przez otwór (5), który za pomocą wężyków impulsowych jest połączony z pneumatycznym sterownikiem (z zaworem trójdrogowym), rurą spiętrzającą (mechanizmem sterującym) i siecią zbiorczych rurociągów podciśnieniowych, naprzemiennie doprowadzane jest podciśnienie (zawór otwarty) i ciśnienie barometryczne (zawór zamknięty). W komorze B zawsze panuje ciśnienie barometryczne. Gdy w komorze A panuje ciśnienie barometryczne, sprężyna (4) dociska gumową membranę (7) do gniazda (8). Gdy w komorze A panuje podciśnienie to organ zamykający w postaci gumowej membrany jest uniesiony do góry i w tym czasie następuje przepływ ścieków przez zawór opróżniający Rys.. Schemat węzła opróżniającego w systemie ROEVAC [7]: 1-szczelna pokrywa, -rura napowietrzająca, 3-kołnierz zabezpieczający przed wyparciem, 4-rura zamknięta gumowym korkiem, 5,6,7-wężyki impulsowe, 8- zawór opróżniający, 9-pneumatyczny sterownik, 10-końcówka impulsowa, 11- przykanalik, 1-studzienka zbiorcza, 13 -rura spiętrzająca, 14-rurociąg podciśnieniowy, 15-komora z zaworem opróżniającym 4

5 4 3 A B 7 8 Rys. 3. Schemat zaworu opróżniającego typu ROEVAC [7]: 1-korpus zaworu, -otwór łączący przestrzeń "B" z atmosferą, 3- gumowa membrana oddzielająca przestrzeń "A" i "B", 4-sprężyna popychająca dysk, 5-otwór, którym naprzemiennie dostarczane jest do przestrzeni "A" powietrze rozrzedzone (podciśnienie) i powietrze atmosferyczne (ciśnienie barometryczne), 6-dysk, 7-gumowa membrana stanowiąca organ zamykający zawór, 8-gniazdo W kanalizacji podciśnieniowej typu ROEVAC stosowane są zawory opróżniające o średnicy wewnętrznej 50 mm i 65 mm. Kanalizacja podciśnieniowa typu ROEVAC z powodzeniem może być stosowany na terenach zalewowych, ponieważ produkowane są również węzły opróżniające (rys. ) w wersji ze szczelną pokrywą (1) i z wyniesioną na odpowiednią wysokość rurą napowietrzającą (). Poszczególne elementy węzła opróżniającego są wykonane z tworzywa sztucznego PE i PVC. Węzły opróżniające z zaworami opróżniającymi w kanalizacji podciśnieniowej są dostarczane przez producentów na plac budowy w częściach i montowane na miejscu. Szczególnie podczas umieszczania w gruncie węzłów opróżniających typu ROEVAC, jeżeli one nie zostały zaprojektowane jako przejezdne i zalewowe (tzn. mogące pracować pod wodą po zalaniu), należy zwrócić uwagę, aby górna krawędź studzienki zbiorczej i komory z zaworem opróżniającym (rys. ) na całym obwodzie wystawała ponad powierzchnię gruntu 10 cm, tak by niemożliwe było dostanie się wody opadowej do komory z zaworem opróżniającym. Niezachowanie tego wymogu może powodować zalewanie wodą opadową sterownika pneumatycznego i zaworu opróżniającego, co będzie skutkowało wadliwą pracę zaworu opróżniającego. Aby zabezpieczyć węzły opróżniające z tworzywa sztucznego przed wypłynięciem, można na ich krawędzi wykonać obciążnik betonowy w postaci pierścienia. W polskich warunkach należy bardzo dobrze zabezpieczyć węzły opróżniające z zaworami opróżniającymi przed przemarzaniem. Szczególnie w systemie ROEVAC wnętrze komory z zaworem opróżniającym i pokrywę należy wyłożyć styropianem. 5

6 .. Sieć rurociągów podciśnieniowych Sieć zbiorczych rurociągów podciśnieniowych układa się możliwie równolegle do powierzchni terenu z charakterystycznymi wzniosami, które w rurociągach mają następujące cele do spełnienia: wywołanie porcjowego transportu ścieków od wzniesienia do wzniesienia, wytworzenie zamknięć ściekowych w okresach braku przepływu, które w chwili inicjacji przepływu pozwolą wytworzyć mieszaninę powietrzno - ściekową, uniemożliwienie powrotnego przepływu ścieków i powietrza w okresach braku dopływu ścieków do sieci rurociągów podciśnieniowych w miejscach, gdzie ze względu na ukształtowanie terenu wymuszony jest transport ścieków pod górę. Aktualnie stosowane są trzy typy profili pionowych w zbiorczych rurociągach podciśnieniowych (rys. 4) []: falowy, piłokształtny, kieszeniowy. W większość systemów kanalizacji podciśnieniowej stosowany jest tylko jeden typ profilu pionowego, niezależnie od ukształtowania topograficznego terenu, natężeń przepływu ścieków i powietrza w sieci. Jedynie w kanalizacji podciśnieniowej typu ROEVAC stosowane są wszystkie typy profilu w zależności od warunków lokalnych. Profil falowy charakteryzuje się łagodnymi wzniesieniami. Odcinki wznoszące są około dwukrotnie krótsze niż odcinki opadające. Zalecana wysokość wzniosu zależy od średnicy zbiorczego rurociągu podciśnieniowego i waha się od 10 mm do 300 mm. Punkty wysokie i niskie na długości zbiorczego rurociągu podciśnieniowego wykonuje się przez wygięcie rury. Zaletami tego profilu są łatwość montażu, niskie straty statyczne podciśnienia oraz możliwość stosowania w gruntach niestabilnych. Profil piłokształtny charakteryzuje się długimi opadającymi odcinkami o nachyleniu minimalnym 5 i bardzo krótkimi odcinkami wznoszącymi o wysokości minimum 1,5 średnicy wewnętrznej rurociągu podciśnieniowego. Punkty niskie i wysokie wykonuje się za pomocą kolan 45. Zaleca się go stosować w zbiorczych rurociągach podciśnieniowych o średnicy wewnętrznej większej niż 100 mm. Zaletami tego profilu są niskie straty statyczne podciśnienia i możliwość wydłużenia w terenie płaskim. Profil kieszeniowy charakteryzuje się tym, że w niskich punktach zbiorczego rurociągu podciśnieniowego, na końcu odcinka opadającego wykonuje się dodatkowo obniżenie rurociągu 6

7 podciśnieniowego w postaci syfonu. Punkty wysokie wykonuje się za pomocą kolan 45. Długości i nachylenia odcinków opadających i wznoszących są identyczne jak w profilu piłokształtnym. Zaleca się go stosować w zbiorczych rurociągach podciśnieniowych o średnicy wewnętrznej mniejszej niż 100 mm i w których występuje mały przepływ ścieków. Stosuje się go na bocznych odgałęzieniach i końcówkach sieci kanalizacji podciśnieniowej. a) b) c) Rys. 4. Schematy profilu zbiorczego rurociągu podciśnieniowego [7]: a) w kształcie fali, b) w kształcie zębatej piły, c) w kształcie kieszeni. Norma PN-EN 1091 [8] formułuje ogólne warunki, jakie powinien spełniać wysokościowy profil pionowy zbiorczego rurociągu podciśnieniowego: powinien umożliwiać samo oczyszczający przepływ i zapobiegać osadzaniu się stałych zanieczyszczeń ze ścieków, minimalny spadek rurociągu podciśnieniowego powinien wynosić 1:500, to znaczy 5, wielkość zamknięć ściekowych w punktach niskich powinna być utrzymywana na jak najniższym poziomie, wysokość poszczególnych wzniesień powinna być możliwie mała, korzystniejsze jest stosowanie większej liczby małych wzniesień niż jednego dużego, maksymalna różnica wysokości ułożenia dna rurociągu nie powinna przekraczać 1,5 m, minimalna odległość między wzniesieniami powinna wynosić: dla podłączeniowych rurociągów podciśnieniowych 1,5 m, a dla zbiorczych rurociągów podciśnieniowych 6 m. Sieci zbiorczych rurociągów podciśnieniowych buduje się z rur PVC-U lub PE-HD o minimalnej wytrzymałości materiału na ciśnienie 0,6 MPa. Rury z PVC-U łączy się na kielich z uszczelką gumową, natomiast rury z PE-HD łączy się zgrzewając doczołowo lub na klej albo za pomocą kształtek elektrooporowych. Norma PN-EN 1091 [8] zaleca (dopuszcza), aby wewnętrzna minimalna średnica podciśnieniowego rurociągu podłączeniowego nie była mniejsza niż 50 mm. Rurociągi podciśnieniowe należy układać w gruncie w zależności od konfiguracji terenu zgodnie z rysunkiem 5, poniżej poziomu przemarzania gruntu. Zaleca się, aby wysokość poszczególnych wzniesień w rurociągu podciśnieniowym była możliwie najmniejsza. Wskazane jest wiele małych wzniesień zamiast jednego dużego. Zaleca się, aby zmiana poziomu wzniesienia wahała się w 7

8 przedziale od H min = 1,5d do H max = 1,5 m, a minimalne odległości między wzniesieniami wynosiły 6 m [8]. a) 1 1 i = 0, % min. L b) i = 0, % min. c) 6 m min. i = 0, % min. Rys. 5. Sposoby układania zbiorczego rurociągu podciśnieniowego [7]: a) rurociąg transportujący ścieki na terenie płaskim, b) rurociąg transportujący ścieki przeciwnie do spadku terenu, c) rurociąg transportujący ścieki zgodnie ze spadkiem terenu, imin-minimalny spadek rurociągu podciśnieniowego, L-odległość pomiędzy rewizjami, 1-rewizja, -wzniesienie Zmiany profilu powinny być wykonywane tam, gdzie jest to niezbędne, aby nie dopuścić do zbytniego zagłębienia rurociągu podciśnieniowego. Na odcinkach płaskich i wznoszących, zbiorcze rurociągi podciśnieniowe buduje się ze wzniesieniami o profilach: falowym, zębatym lub kieszeniowym (rys. 5). Natomiast na odcinkach opadających zbiorczy rurociąg podciśnieniowy należy prowadzić zgodnie ze spadkiem terenu, a minimalny spadek zbiorczego rurociągu podciśnieniowego nie może być mniejszy niż 0, %. Zbiorcze rurociągi podciśnieniowe układa się w wąskich wykopach z odpowiednio wyprofilowanym dnem i na zagęszczonej podsypce piaskowej. Podłączenia bocznych rurociągów podciśnieniowych (podłączeniowych) do zbiorczych rurociągów podciśnieniowych wykonuje się w górnej części zbiorczego rurociągu podciśnieniowego w zakresie kąta ±60 od osi pionowej (rys. 6). Na zbiorczym rurociągu podciśnieniowym w odległości m od wzniesienia nie powinno być żadnego podłączenia [8]. 8

9 a) b) c) Rys. 6. Schemat podłączenia bocznego rurociągu podciśnieniowego ze zbiorczym rurociągiem podciśnieniowym [7]: a) przekrój poprzeczny, b) przekrój podłużny, c) widok z góry, 1-boczny rurociąg podciśnieniowy, - zbiorczy rurociąg podciśnieniowy, 3-kąt podłączenia bocznego rurociągu podciśnieniowego względem pionowej płaszczyzny 0 w zakresie ± 60, 4- kąt podłączenia bocznego rurociągu podciśnieniowego względem poziomej płaszczyzny Rys. 7. Schemat rewizji [7]: 1-zbiorczy rurociąg podciśnieniowy, -rura pionowa, 3- skrzynka żeliwna, 4-korek gumowy, 5-płyta fundamentowa PVC 160 PVC 160 PVC 160 1PVC 90 a) PVC 110 PVC 90 b) 1 Rys. 8. Schematy połączenia zbiorczych rurociągów podciśnieniowych [7]: a) o różnych średnicach, b) o takich samych średnicach, 1- zasuwa odcinająca, -rewizja 9

10 Rewizje (rys. 7), które służą do kontroli pracy sieci kanalizacji podciśnieniowej, zaleca się rozmieszczać na zbiorczych rurociągach podciśnieniowych tuż za wzniesieniami (rys. 5a) oraz w miejscach łączenia się zbiorczych rurociągów podciśnieniowych (rys. 8). Zasuwy odcinające na zbiorczych rurociągach podciśnieniowych zaleca się rozmieszczać w odległościach nie większych niż 450 m oraz w miejscach łączenia się zbiorczych rurociągów podciśnieniowych (rys. 8)..3. Stacja próżniowo-pompowa Budowę i zasadę działania trzech typowych stacji próżniowo-pompowych przedstawiono na rysunku 9. Klasyczna stacja próżniowo-pompowa składa się z następujących podstawowych elementów: zbiornika podciśnieniowego (jednego lub dwóch), pomp próżniowych (z pierścieniami olejowymi lub wodnymi), pomp ściekowych (zatapialnych lub niezatapialnych), biologicznego filtra powietrza, uzbrojenia regulacyjnego, kontrolnego i pomiarowego. W stacjach próżnio-pompowych z reguły stosowane są zbiorniki podciśnieniowe stalowe zabezpieczone powłokami antykorozyjnymi. W zależności od pojemności i rodzaju kanalizacji podciśnieniowej, zbiorniki podciśnieniowe instalowane są w pomieszczeniach w pozycji poziomej (rys. 9a, b) lub bezpośrednio w gruncie w pozycji pionowej (rys. 9c). Zbiorniki podciśnieniowe wyposażone są w szczelne włazy i w króćce do podłączania rurociągów podciśnieniowych, ciśnieniowych i niezbędnych urządzeń kontrolno-pomiarowych. Zbiorniki podciśnieniowe w systemach kanalizacji podciśnieniowej - prócz funkcji gromadzenia ścieków - pełnią również funkcję akumulatora podciśnienia. Większą niezawodność działania posiadają stacje próżniowo-pompowe wyposażone w dwa zbiorniki podciśnieniowe, ponieważ jeden z nich w każdej chwili może być wyłączony z eksploatacji, a drugi w tym czasie może odbierać ścieki z sieci zbiorczych rurociągów podciśnieniowych. Dwa zbiorniki podciśnieniowe są stosowane wtedy, gdy trzeba rozhermetyzować zbiornik przed jego opróżnieniem ze ścieków. Na przykład, gdy: do odprowadzania ścieków ze zbiornika podciśnieniowego zastosowano dmuchawy, ścieki ze zbiornika podciśnieniowego odprowadzane są rurociągiem grawitacyjnym, zastosowane pompy ściekowe nie są odporne na obniżone ciśnienie po stronie ssawnej, co grozi wystąpieniem kawitacji i zniszczeniem pomp. 10

11 a) FP FP 13 Z max 3 Z min FP FP b) Z max 3 Z min c) Z max Z max Z min Z min 18 Rys. 9. Schematy technologiczne stacji próżniowo-pompowych [7]: a) z filtrem powietrza do usuwania wilgoci, b) ze zbiornikiem do usuwania wilgoci (zbiornik rezerwowy), c) z pompami próżniowymi z pierścieniem wodnym, 1-zbiorczy rurociąg podciśnieniowy, -zawór odcinający, 3-zbiornik podciśnieniowy, 4-sonda do pomiaru zwierciadła ścieków, 5-czujnik do pomiaru podciśnienia w zbiorniku podciśnieniowym, 6-napowietrzanie zbiornika podciśnieniowego, 7-wakuometr, 8-zawór zwrotny, 9,,3,4,5,6,7,8-automatyczny zawór odcinający, 10-filtr powietrza do usuwania wilgoci, 11-rotacyjna pompa próżniowa z pierścieniem olejowym, 1-spust oleju, 13- biologiczny filtr powietrza, 14-przyłącze do awaryjnego usuwania ścieków ze zbiornika podciśnieniowego, 15-pompa ściekowa, 16-elektroniczny przepływomierz, 17-rurociąg ciśnieniowy prowadzący ścieki do oczyszczalni, 18-szfka ze sterownikiem, 19-zbiornik do usuwania wilgoci, 0-napowietrzanie zbiornika do usuwania wilgoci, 1-pływaki do załączania i wyłączania zatapialnych pomp ściekowych, 9-pompa próżniowa z pierścieniem wodnym, 30- wymiennik ciepła, 31-odprowadzenie zużytej cieczy roboczej, 3-zawór regulacyjny, 33-doprowadzenie świeżej cieczy roboczej, 34-spust wody, 35-doprowadzenie wody, 36- zbiornik wolnostojący, 37-zatapialna pompa ściekowa, 38-wylot wypompowanego powietrza 9 11

12 Do wytwarzania podciśnienia w zbiornikach podciśnieniowych i sieci zbiorczych rurociągów podciśnieniowych stosowane są pompy próżniowe z pierścieniem olejowym lub pierścieniem wodnym. W obecnie budowanych systemach kanalizacji podciśnieniowej, przeważnie stosowane są pompy próżniowe z pierścieniem olejowym, mimo że cena zakupu i koszty zawiązane z ich eksploatacją są wyższe w porównaniu z pompami próżniowymi z pierścieniem wodnym. Pompy próżniowe z pierścieniem olejowym nie wymagają żadnej dodatkowej instalacji (rys. 9a i 9b), natomiast w przypadku zastosowania pomp próżniowych z pierścieniem wodnym dodatkowo należy wybudować instalację wodną (rys. 9c). Stosowane w kanalizacji podciśnieniowej pompy próżniowe z pierścieniem olejowym są to najczęściej pompy rotacyjne typu R 5 z zamkniętym obiegiem oleju, produkowane przez firmę BUSCH. Charakteryzują się bardzo dobrą tolerancją pary wodnej, standardowo są wyposażone w separator mgły olejowej, chłodzone są powietrzem i są łatwe w utrzymaniu i konserwacji. Powietrze wypompowywane ze zbiorników podciśnieniowych charakteryzuje się dużą wilgotnością. W związku z tym, wskazane jest stosowanie przed pompami próżniowymi z pierścieniem olejowym filtrów powietrza (rys. 9a) lub zbiornika rezerwowego (rys. 9b) do usuwania wilgoci z wypompowywanego powietrza. Urządzenia te zabezpieczają również pompy próżniowe przed zassaniem ścieków ze zbiornika podciśnieniowego. Stosowanie tych urządzeń zapobiega przed zbyt częstą wymianą oleju w pompach próżniowym, co znacznie obniża koszty eksploatacji systemu kanalizacji podciśnieniowej. W systemach kanalizacji podciśnieniowej stosuje się od dwóch do czterech pomp próżniowych, w tym jedną rezerwową. Aby zapewnić równomierne zużywanie się pomp próżniowych, pompy zawsze pracują w systemie rotacyjnym z jedną pozostającą w spoczynku. Kolejno raz na tydzień jedna z pomp próżniowych jest wyłączana z pracy i w danym tygodniu jest pompą rezerwową. W przypadku, kiedy podciśnienie w zbiorniku podciśnieniowym spada do 0,30 bara załącza się automatycznie pompa próżniowa pozostająca w spoczynku, która w tym momencie wspomaga pracę pozostałych trzech pomp próżniowych. Pompy próżniowe z reguły pracują w zakresie podciśnienia od 0,55 bara do 0,65-0,70 bara i powinny się uruchamiać automatycznie maksymalnie 1 razy na godzinę i pracować w ciągu doby przez około 5 godzin. W stacjach próżniowo-pompowych ze zbiornikiem podciśnieniowym w pozycji poziomej, instalowane są dwie pompy ściekowe na zewnątrz zbiornika podciśnieniowego, natomiast w stacjach próżniowo-pompowych ze zbiornikiem w pozycji pionowej, instalowana jest jedna zatapialna pompa ściekowa wewnątrz zbiornika. Stosowane pompy ściekowe są wyposażone w otwarte wirniki o swobodnym przepływie ścieków. Rurociągi doprowadzające ścieki do zbiorników podciśnieniowych powinny być wyposażone w zawory odcinające, aby przy pracach naprawczych i remontowych możliwe było tymczasowe 1

13 utrzymanie pracy całej sieci kanalizacji podciśnieniowej z jednym tylko zbiornikiem podciśnieniowym lub jedną pompą próżniową. Biologiczny filtr powietrza służy do wychwytywania aerozoli i odoru z wypompowywanego powietrza ze zbiornika podcieniowego. Na dnie filtru znajduje się galeria perforowanych rurociągów ułożonych w warstwie pospółki, która służy do równomiernego rozprowadzania powietrza po całej powierzchni filtra oraz zatrzymania większości aerozoli niesionych przez usuwane powietrze ze zbiornika podciśnieniowego. Powyżej pospółki znajduje się warstwa kory z drzew iglastych, która od pospółki jest oddzielona geowłókniną. W warstwie kory rozwija się mikroflora. Powietrze, które przepływa przez biologiczny filtr jest oczyszczane z aerozoli i nieprzyjemnych zapachów przez mikroflorę. Powstające odcieki na dnie filtra są odprowadzane za pomocą węzła opróżniającego z powrotem do zbiornika podciśnieniowego Z max Z min 14 Rys. 10. Schemat stacji próżniowo-pompowej ze sprężarkami [7]: 1,-zbiornik podciśnieniowo-ciśnieniowy, 3,4,5,6,7,8,9,10,11,1,13,6,7- automatyczny zawór odcinający, 14-rurociąg ciśnieniowy do oczyszczalni ścieków, 15-zbiorczy rurociąg podciśnieniowy, 16-rurociąg odprowadzający powietrze do filtra biologicznego, 17-wakuometr, 18-sonda do pomiaru zwierciadła ścieków w zbiorniku, 19-manometr, 0-zawór zwrotny, 1-dmuchawa, -pompa próżniowa, 3-rura wywiewna, 4-zawór odcinający, 5-rura nawiewna W przypadku, kiedy istnieje potrzeba transportu ścieków z kanalizacji podciśnieniowej na dużą odległość, można zastosować stację próżniowo-pompową wyposażoną zamiast pomp ściekowych w dmuchawy. Na rysunku 10 przedstawiono budowę i zasadę działania stacji próżniowo-pompowej z dmuchawami. Tego typu stacja próżniowo-pompowa wyposażona jest w dwa zbiorniki, w których naprzemiennie panuje podciśnienie lub nadciśnienie. Gdy ze zbiornika () 13

14 wypompowywane jest powietrze przez pompy próżniowe (), to ścieki ze zbiorczych rurociągów podciśnieniowych (15), za pomocą automatycznych zaworów odcinających są kierowane właśnie do tego zbiornika (), który się napełnia ściekami. W tym czasie zbiornik (1) jest już pełny i do niego, tłoczone jest powietrze z dmuchaw (1). Powietrze tłoczone do zbiornika (1) wypycha rurociągiem ciśnieniowym (14) ścieki ze zbiornika do oczyszczalni ścieków. 3. Zasady projektowania Wymiarowanie kanalizacji podciśnieniowej sprowadza się do zaprojektowania sieci zbiorczych rurociągów podciśnieniowych oraz stacji próżniowo-pompowej. Zaleca się stosowanie wyłącznie rozgałęzionej sieci (promienistej) z centralną stacją próżniowo-pompową. Kanalizacja podciśnieniowa służy do zbierania ścieków, a nie do transportowania ścieków na większe odległości. Długość pojedynczego zbiorczego rurociągu podciśnieniowego nie może przekraczać 4 km []. Duże obszary terenu można podzielić na strefy z własną stacją próżniowo-pompową. Węzeł opróżniający z zaworem opróżniającym będzie pracował prawidłowo, gdy minimalne podciśnienie na podłączeniu będzie wynosić 0, bara [7]. System kanalizacji podciśnieniowej musi być szczelny i w razie awarii systemu musi mieć pojemność rezerwową, która powinna wynosić około 5 % średniego dobowego dopływu ścieków [8]. Minimalne średnice zbiorczych rurociągów podciśnieniowych należy przyjmować w zależności od występowania w ściekach dużych zanieczyszczeń stałych. Gdy brak jest w ściekach dużych zanieczyszczeń stałych, to należy przyjmować minimalną średnicę 65 mm, a gdy występują duże zanieczyszczenia stałe - to 80 mm [8]. Obecnie do projektowania kanalizacji podciśnieniowej ogólnie dostępne są wytyczne ATV- DVWK-A 116 [], PN-EN 1091 [8] i EPA/65/1-91/04 [4]. Obowiązująca norma PN-EN 1091 [8], odnośnie projektowania kanalizacji podciśnieniowej, zawiera minimalne wymagania projektowe. Wytyczne projektowania ograniczają się do ogólnych wymagań technicznych, dotyczących budowy i zastosowania urządzeń w systemach kanalizacji podciśnieniowej. Natomiast w wytycznych EPA/65/1-91/04 [4], występuje wiele nieścisłości przy dobrze parametrów projektowych. W wytycznych brak jest informacji, jak te parametry należy prawidłowo dobierać. W związku z tym, w niniejszym artykule zostanie przedstawiony tylko algorytm wymiarowania kanalizacji podciśnieniowej wg ATV-DVWK-A 116 []: 1. Obliczanie maksymalnej odległość pomiędzy wzniesieniami w zależności od rodzaju zastosowanego profilu ułożenia rurociągu (rys. 11): dla profilu falowego F (rys. 11a): H d + 0,05, (1) 14

15 dla profilu piłokształtnego P (rys. 11b): dla profilu kieszeniowego K (rys. 11c): L H d h R h = H d, () ( R H ) 1/ - dopuszczalna odległość pomiędzy wzniesieniami [m], - wysokość wzniesienia rurociągu podciśnieniowego [m], - wewnętrzna średnica rurociągu podciśnieniowego [m], l1, (3) l 500 H, (4) H d + 0,05, (5) h = H d, (6) L 500 H, (7) H > d + 0,05, (8) h = H, (9) L < 500 H, (10) - wysokość wzniesienia wewnątrz rurociągu podciśnieniowego - strata statyczna [m], - promień wygięcia rurociągu podciśnieniowego [m]. a) h H R L 1 L b) h 45 0 H R 45 0 L c) h H R Rys. 11. Profil zbiorczego rurociągu podciśnieniowego [7]: a) w kształcie fali, b) w kształcie zębatej piły, c) w kształcie kieszeni L Promień wygięcia rurociągu podciśnieniowego R w zależności od rodzaju materiału 15

16 wyznacza się ze wzorów: dla PVC-U: R > 300 D, (11) dla PE-HD: R > 50 D, (1) R - promień wygięcia rurociągu podciśnieniowego [m], D - zewnętrzna średnica rurociągu podciśnieniowego [m].. Obliczanie średnic rurociągów podciśnieniowych. Wymiarowane rurociągów podciśnieniowych w pierwszym rzędzie zależy od długości gałęzi i gęstości zasiedlenia. Długość gałęzi jest to odległość zbiorczego rurociągu podciśnieniowego od stacji próżniowo-pompowej do najbardziej oddalonego węzła opróżniającego, bez uwzględniania krótkich rurociągów bocznych i podłączeniowych. Jako gęstość zasiedlenia przyjmuje się liczbę mieszkańców na metr długości gałęzi: G z M i =, (13) L G z - gęstość zasiedlenia dla pojedynczej gałęzi [m -1 ], ΣM i - liczba mieszkańców podłączonych do pojedynczej gałęzi [-], L g - długość pojedynczej gałęzi [m]. g Na podstawie długości gałęzi i gęstości zasiedlenia z tabeli 1 określa się średni stosunek powierza do ścieków w danej gałęzi zbiorczego rurociągu podciśnieniowego. Natomiast stosunek powietrza do ścieków na poszczególnych odcinkach zbiorczego rurociągu podciśnieniowego zaleca się przyjmować od :1 do 1:1. Wskazane jest, żeby stosunek powietrza do ścieków na poszczególnych odcinkach zbiorczego rurociągu podciśnieniowego malał w kierunku stacji próżniowo-pompowej. Po ustaleniu stosunku powietrza do ścieków f i na poszczególnych odcinkach gałęzi z tabeli dobiera się wewnętrzne średnice zbiorczego rurociągu podciśnieniowego. Zaleca się stopniowanie średnicy podciśnieniowego rurociągu nawet, jeśli z punktu widzenia hydraulicznych wartości granicznych nie ma jeszcze potrzeby zwiększania średnicy rurociągu, ponieważ rurociąg podciśnieniowy dodatkowo pełni zadanie akumulatora podciśnienia. Zbiorcze rurociągi podciśnieniowe należy tak projektować, aby suma strat statycznych h na długości pojedynczej gałęzi nie była większa niż 5 m. 16

17 Tabela 1. Wartości stosunku powietrza do ścieków dla zbiorczych rurociągów podciśnieniowych. Długość gałęzi Gęstość zasiedlenia G z [m -1 ]i zakres stosunku powietrza do ścieków f L g [m] 0,05 0,10 0,0 0,50 do 500 3,5-7,0 3,0-6,0,5-5,0,0-5,0 do ,0-8,0 3,5-7,0 3,0-6,0,5-5,0 do ,0-9,0 4,0-8,0 3,5-7,0 3,0-6,0 do ,0-10,0 5,0-9,0 4,0-8,0 3,5-7,0 do ,0-1,0 6,0-10,0 5,0-9,0 4,0-8,0 > ,0-15,0 7,0-1,0 6,0-10,0 (5,0-9,0)* *) zalecane tylko dla specjalnych przypadków Tabela. Wartości do wymiarowania wewnętrznych średnic d zbiorczych rurociągów podciśnieniowych. Średnica nominalna [mm] i dopuszczalna liczba mieszkańców do podłączenia na danym Stosunek powietrza odcinku rurociągu podciśnieniowego [-] do ścieków f i [-] * ( ) ( ) ( ) ( ) (50-700) (00-600) *) zalecane tylko dla specjalnych przypadków 3. Obliczanie ilości ścieków i powietrza dopływającego do zbiornika podciśnieniowego. Dobowy dopływ ścieków do zbiornika podciśnieniowego oblicza się ze wzoru: Q dśr - dobowy dopływ ścieków [dm 3 d -1 ], Q dśr = M qdśr, (14) ΣM - liczba mieszkańców podłączonych do kanalizacji podciśnieniowej [-], q dśr - średnia dobowa ilość ścieków na jednego mieszkańca (w krajach UE waha się od 10 dm 3 d -1 do 400 dm 3 d -1 [9]) [dm 3 d -1 ]. Sekundowy przepływ ścieków w poszczególnych gałęziach zbiorczych rurociągów podciśnieniowych oblicza się ze wzoru: QSi = 0, 005 M i, (15) Q Si - sekundowy przepływ ścieków w pojedynczej gałęzi [dm 3 s -1 ], ΣM i - liczba mieszkańców podłączonych do pojedynczej gałęzi [-]. Całkowity sekundowy dopływ ścieków Q S do zbiornika podciśnieniowego oblicza się ze wzoru: QS = QSi, (16) Maksymalny sekundowy przepływ strumienia powietrza w poszczególnych gałęziach zbiorczych rurociągów podciśnieniowych oblicza się ze wzoru: 17

18 Q Pi = Q f, (17) Q Pi - sekundowy przepływ powietrza w pojedynczej gałęzi [dm 3 s -1 ], Q Si - sekundowy przepływ ścieków w pojedynczej gałęzi [dm 3 s -1 ], f śri - średni stosunek powietrza do ścieków występujący w pojedynczej gałęzi [-]. Całkowity sekundowy dopływ powietrza Q P do zbiornika podciśnieniowego oblicza się ze wzoru: QP = QPi, (18) Średni stosunek powietrza do ścieków w całym systemie kanalizacji podciśnieniowej f oblicza się ze wzoru: Si śri QP f =, (19) Q 4. Dobór pomp ściekowych i próżniowych. Wydajność pojedynczej pompy i ich ilość w kanalizacji podciśnieniowej dobiera się w taki sposób, aby był spełniony warunek: dla pomp ściekowych: dla pomp próżniowych: S QS QSs, (0) n 1 s 18 QP a QPp, (1) n 1 Q Ss - wydajność pojedynczej pompy ściekowej [dm 3 s -1 ], Q S - całkowity sekundowy dopływ ścieków do zbiornika podciśnieniowego [dm 3 s -1 ], n s - liczba pomp ściekowych [-], Q Pp - wydajność pojedynczej pompy próżniowej [dm 3 s -1 ], Q P - całkowity sekundowy dopływ powietrza do zbiornika podciśnieniowego [dm 3 s -1 ], a - współczynnik bezpieczeństwa, który zaleca się przyjmować pomiędzy 1, - 1,5 [-], n p - liczba pomp próżniowych [-], Szczytowy przepływ powietrza w eksploatacyjnych warunkach pracy pomp próżniowych oblicza się ze wzoru: Q Ps p a QP pb =, () p śr

19 Q Ps - szczytowy przepływ powietrza w warunkach eksploatacyjnych [m 3 h -1 ], a - współczynnik bezpieczeństwa, który zaleca się przyjmować pomiędzy 1, - 1,5 [-], Q P - całkowity sekundowy dopływ powietrza do zbiornika podciśnieniowego [m 3 h -1 ], p b - ciśnienie barometryczne [kpa], p śr - średnie bezwzględne ciśnienie pomiędzy ciśnieniem, przy którym następuje wyłączanie się i załączanie się pomp próżniowych [kpa]. Wymaganą wydajność ssania pomp próżniowych w kanalizacji podciśnieniowej oblicza się ze wzoru: Q Pps QPp pb, (3) p + p Q Pps - wydajność pomp próżniowych w kanalizacji podciśnieniowej [m 3 h -1 ], p b - ciśnienie barometryczne [kpa], Q Pp - wydajność pojedynczej pompy próżniowej [m 3 h -1 ], p min max min - minimalne bezwzględne ciśnienie w zbiorniku podciśnieniowym, przy którym następuje wyłączenie pomp próżniowych [kpa], p max - maksymalne bezwzględne ciśnienie w zbiorniku podciśnieniowym, przy którym następuje załączenie pomp próżniowych [kpa]. Dobrze dobrane pompy ściekowe i próżniowe dla projektowanej kanalizacji podciśnieniowej muszą spełniać następujące warunki: QS QSp, (4) n 1 s QPs QPps, (5) n 1 Q Sp - wydajność dobranych pomp ściekowych [dm 3 s -1 ], Q S - całkowity sekundowy dopływ ścieków do zbiornika podciśnieniowego [dm 3 s -1 ], n s - liczba pomp ściekowych [-], Q Pps - wydajność pomp próżniowych w kanalizacji podciśnieniowej [m 3 h -1 ], Q Ps - szczytowy przepływ powietrza w eksploatacyjnych warunkach [m 3 h -1 ], n p - liczba pomp próżniowych [-]. 5. Obliczanie objętości zbiornika podciśnieniowego. Minimalną objętość ścieków w zbiorniku podciśnieniowym oblicza się ze wzoru: p 19

20 V S, QSp = 0 5, (6) k V S - minimalna objętość ścieków w zbiorniku podciśnieniowym [m 3 ], Q Sp - wydajność dobranych pomp ściekowych [m 3 h -1 ], k s - liczba załączeń pomp ściekowych w ciągu godziny (maksymalnie 1/h) [-]. Minimalną objętość powietrza w zbiorniku podciśnieniowym oblicza się ze wzoru: V P 0 s ( p + p ) 0, 5 QPps = ( p p ) k n V P - minimalna objętość powietrza w zbiorniku podciśnieniowym [m 3 ], max min max p min p, (7) Q Pps - wydajność pomp próżniowych w kanalizacji podciśnieniowej [m 3 h -1 ], p min - minimalne bezwzględne ciśnienie w zbiorniku podciśnieniowym, przy którym następuje wyłączenie pomp próżniowych [kpa], p max - maksymalne bezwzględne ciśnienie w zbiorniku podciśnieniowym, przy którym następuje załączenie pomp próżniowych [kpa], k p - liczba załączeń pomp ściekowych w ciągu godziny (maksymalnie 1/h) [-], n p - liczba pomp próżniowych [-]. Objętość zbiornika podciśnieniowego oblicza się ze wzoru: V V = V V, (8) S + - objętość zbiornika podciśnieniowego [m], V S - minimalna objętość ścieków w zbiorniku podciśnieniowym [m 3 ], V P - minimalna objętość powietrza w zbiorniku podciśnieniowym [m 3 ]. Następnie należy sprawdzić czy spełniony jest warunek: 6. Obliczanie mocy silników dla pomp próżniowych i ściekowych. P V 3 V, (9) W przypadku, kiedy w katalogu pomp próżniowych lub ściekowych trzeba oddzielnie dobierać silniki, to dla pomp próżniowych całkowitą moc silników można obliczyć ze wzoru: P p κ Q κ 1 = Pps S ( p + p ) max min η p pmax+ p 1 p b κ 1 κ min, (30)

21 P p - moc pomp próżniowych [kw], Q Pps - wydajność pomp próżniowych w kanalizacji podciśnieniowej [m 3 s -1 ], p min - minimalne bezwzględne ciśnienie w zbiorniku podciśnieniowym, przy którym następuje wyłączenie pomp próżniowych [kpa], p max - maksymalne bezwzględne ciśnienie w zbiorniku podciśnieniowym, przy którym następuje załączenie pomp próżniowych [kpa], p b - ciśnienie barometryczne [kpa], η p - sprawność pompy próżniowej [-], κ - współczynnik adiabatyczny dla powietrza - wynosi 1,4 [-]. Natomiast całkowitą moc silników dla pomp ściekowych oblicza się ze wzoru: P s QSp ρ g H u =, (31) η P s - moc pomp ściekowych [W], Q Sp - wydajność dobranych pomp ściekowych [m 3 s -1 ], ρ - gęstość cieczy [kg m -3 ], g - przyspieszenie ziemskie [m s - ] H u - użyteczna wysokość podnoszenia pomp [m], η s - sprawność pompy ściekowej [-]. 7. Użyteczną wysokość podnoszenia pomp ściekowych oblicza się ze wzoru: H U H Z H U S = H + Z + p, (3) - użyteczna wysokość podnoszenia pomp ściekowych [m H O], - straty hydrauliczne w rurociągu ciśnieniowym [m H O], - geometryczna różnica wysokości [m H O], p vac - maksymalne podciśnienie w zbiorniku podciśnieniowym [m H O]. Maksymalne podciśnienie w zbiorniku podciśnieniowym oblicza się ze wzoru: vac p = p p, (33) p vac - maksymalne podciśnienie w zbiorniku podciśnieniowym [kpa]. p b - ciśnienie barometryczne [kpa], vac b p min - minimalne bezwzględne ciśnienie w zbiorniku podciśnieniowym, przy którym następuje wyłączenie pomp próżniowych [kpa]. min 1

22 4. Podsumowanie Poprawnie zaprojektowany i wybudowany system kanalizacji podciśnieniowej zwykle pracuje bez zakłóceń. Podczas projektowania szczególnie należy zwracać uwagę, aby suma strat statycznych h na długości pojedynczej gałęzi nie przekraczała 5 m. Natomiast w trakcie budowy rurociągi podciśnieniowe muszą być ułożone w gruncie zgodnie z projektem z zachowaniem charakterystycznego pilastego profilu. System kanalizacji podciśnieniowej w pewnych określonych warunkach jest alternatywą dla systemu kanalizacji grawitacyjnej i ciśnieniowej. Jednak często w sytuacjach ewidentnej konieczności zastosowania systemu kanalizacji podciśnieniowej jako alternatywnego rozwiązania jest on pomijany. Przyczyny tego są między innymi następujące: system kanalizacji podciśnieniowej budzi nieufność, a nawet lęk wielu projektantów i eksploatatorów, często jest to powodowane brakiem rzetelnej wiedzy oraz rozpowszechnianiem na temat kanalizacji podciśnieniowej informacji nieścisłych lub nawet nieprawdziwych; dostępna literatura naukowo-techniczna krajowa i zagraniczna często przypomina bardziej materiały reklamowe niż rzetelne opracowania, które powinny przedstawiać zasady działania, metody projektowania i eksploatacji systemu kanalizacji podciśnieniowej; wprowadzona w Polsce do stosowania norma europejska [8] jest ogólnikowa, formułuje ogólne wymagania jakie powinien spełniać system kanalizacji podciśnieniowej, natomiast nie zawiera szczegółowych wytycznych projektowania, natomiast istniejące wytyczne niemieckie [] i amerykańskie [4] dotyczą rodzimych systemów kanalizacji podciśnieniowej, w USA - firmy AIRVAC [1], w Niemczech - firm ROEVAC i SCHLUFF [11, 13]; metody projektowania systemu kanalizacji podciśnieniowej, są najczęściej określone na podstawie doświadczeń eksploatacyjnych; każda firma opracowała własne odmienne metody projektowania, których ze względów komercyjnych nie udostępnia projektantom nie związanych z firmą; wiedza na temat hydraulicznych warunków pracy systemu kanalizacji podciśnieniowej jest niepełna; konieczne są badania eksperymentalne na modelach w skali 1:1 i rzeczywistych obiektach; wykonawstwo i eksploatacja kanalizacji podciśnieniowej stawia odmienne wymagania niż tradycyjna kanalizacja grawitacyjna. 5. Literatura

23 1. AIRVAC: Techniczne materiały informacyjne. ( ).. ATV - DVWK - A 116: Part 1. Vacuum drainage outside of buildings. April Błażejewski R., Bykowski J.: Analiza techniczno-ekonomiczna sieci kanalizacyjnych na terenach niezurbanizowanych. II. Ogólnopolska Konferencja Naukowo - Techniczna. Sieci kanalizacyjne i pompownie ścieków na terenach niezurbanizowanych. Wisła 6-8 września 1999, Wyd. Abrys, s EPA/65/1-91/04: Alternative Wastewater Collection Systems. Manual. United States Environmental Protection Agency. Washington FLOVAC: Techniczne materiały informacyjne. ( ). 6. Heidrich Z.: Analiza porównawcza różnych systemów odprowadzania ścieków z jednostek osadniczych. Gaz, Woda i Technika Sanitarna. Nr 7/1991, s Kalenik M.: Niekonwencjonalne systemy kanalizacji. Wydawnictwo SGGW. Warszawa PN-EN 1091: Zewnętrzne systemy kanalizacji podciśnieniowej. PKN PN-EN 75: Zewnętrzne systemy kanalizacyjne. PKN REDIVAC: Techniczne materiały informacyjne. ( ). 11. ROEVAC: Techniczne materiały informacyjne. ( ). 1. QUA VAC: Techniczne materiały informacyjne. ( ). 13. SCHLUFF: Techniczne materiały informacyjne. ( schluff19_ po.pdf, ). 3