Dr hab. Ewa Piechurska-Kuciel, prof. UO Instytut Filologii Angielskiej Uniwersytet Opolski

Transkrypt

1 Dr hab. Ewa Piechurska-Kuciel, prof. UO Instytut Filologii Angielskiej Uniwersytet Opolski Recenzja pracy doktorskiej mgr Bożeny Górskiej-Poręckiej Towards effective ESP instruction: The impact of teacher cognition on course design and classroom practice, napisanej pod kierunkiem Prof. dr hab. Romualda Gozdawy-Gołębiowskiego Główny cel dysertacji Doktorantki stanowi omówienie efektywnej konstrukcji kursów języka angielskiego dla celów specjalistycznych (ESP), a w szczególności w odniesieniu do języka prawniczego z punktu widzenia wiedzy i świadomości zawodowej (cognitions) nauczyciela. Oba badane konstrukty (język specjalistyczny i wiedza, czy też poznanie) stanowią mocno zarysowane pola badawcze, których korzenie sięgają odpowiednio lat sześćdziesiątych i dziewięćdziesiątych zeszłego wieku. Jeśli chodzi o wiedzę, do tej pory główne nurty badawcze obejmowały nauczanie gramatyki języka obcego, czy też nauczanie sprawności takich jak czytanie i pisanie. Pozostałe aspekty procesu nauczania języka obcego nadal domagają się zgłębienia. Tak samo w przypadku rosnącej popularności kursów języka specjalistycznego, badania poświęcone temu zjawisku wydają się bardzo zasadne. Stąd też, już na samym początku recenzji należy wnosić, że praca p. Górskiej-Poręckiej dotyczy jak najbardziej właściwie dobranej tematyki badawczej, która wymaga skrupulatnej analizy w kontekście polskiej szkoły wyższej. Recenzowana dysertacja, licząca 478 stron, została napisana w języku angielskim. Zawiera ona sześć rozdziałów, które dają się wydzielić w części teoretyczną i empiryczną, kilkustronicowe streszczenie w języku polskim, jak i bardzo obszerną bibliografię zawierającą ponad 550 pozycji, obszerne załączniki z ankietami oraz listy figur i tabel. We Wstępie Autorka bardzo precyzyjnie nakreśla cel pracy oraz opisuje jej strukturę. Godny wzmianki jest końcowy akapit, w którym przyznaje się Ona do swoich akademickich ograniczeń, co jednak można przyjąć jako swoistą kokieterię, zważając na całość dysertacji, napisanej w sposób zarówno twórczy, jak i kompetentny. Struktura pracy p. mgr Górskiej- 1

2 Poręckiej wydaje się przemyślana i przejrzysta. Z uwagi na treść kolejne rozdziały rozprawy stanowią konsekwentnie rozwiniętą i kompletną całość. W części teoretycznej (str ) omawia Ona specyfikę nauczania języka specjalistycznego (pochodzenie, cechy, podejścia, jak i jego rolę w nauczaniu angielskiego jako obcego), zagadnienia praktyczne dotyczące szeroko pojętej roli nauczyciela tego typu kursu oraz perspektywy badawcze ESP. W końcowym rozdziale, czwartym, Autorka przedstawia swój własny model analizowania i projektowania kursu specjalistycznego, za pomocą którego zamierza zbadać obecny stan nauczania specjalistycznego języka angielskiego na uczelniach polskich. Model ten oparty jest zarówno o teorie nauczania języka obcego i specjalistycznego, jak i o szeroko pojęte modele wiedzy nauczyciela. Należy tu zaznaczyć, że część teoretyczna charakteryzuje się bardzo szeroko potraktowanym tłem badawczym w odniesieniu do nauczania specjalistycznego języka angielskiego (ESP) z gruntownie omówionymi definicjami i bardzo czytelną klasyfikacją różnorodności ESP oraz sprawnym podsumowaniem. W Rozdziale II, zwanym The practice of ESP (może zręczniej byłoby zatytułować go jako ESP teacher roles?) Autorka klarownie podsumowuje teorie dotyczące funkcji nauczyciela, co znajduje swoje odzwierciedlenie w przejrzystych tabelach (np. 2.1, 2.5). Z kolei Rozdział III poświęcony perspektywom badawczym angielskiego języka specjalistycznego stanowi bardzo przemyślane kompendium teoretyczne owych perspektyw, co z pewnością bardzo dobrze świadczy o Autorce, ponieważ było to trudne przedsięwzięcie. Jednak główną wartością części teoretycznej jest próba stworzenia własnego modelu analizy kursu języka specjalistycznego, który stanowi podstawę teoretyczną opisu nauczania języka specjalistycznego, jak i punkt wyjściowy listy zagadnień, z pomocą których p. mgr Górska-Poręcka będzie analizować planowanie i prowadzenie kursów angielskiego języka prawniczego na polskich uczelniach. Część empiryczna pracy (str ) składa się z dwóch rozdziałów, z których pierwszy (Rozdział V) służy przedstawieniu celu i tła badania (nauczanie angielskiego języka prawniczego w kontekście polskiej szkoły wyższej). Ostatni rozdział w tej części, jak i w całej pracy, zawiera omówienie wyników badania i konkluzje z niego płynące. Podkreślić tu należy wartość samego badania przeprowadzonego przez Doktorantkę. Co prawda, uczestniczyło w nim jedynie 22 nauczycieli, jednak z powodów praktycznych należy mniemać, że stanowili oni dość reprezentatywną próbę, ponieważ pochodzili z różnorodnych ośrodków akademickich w kraju. Poza tym, samo narzędzie badawcze, czyli kwestionariusz, jest bardzo bogaty nie tylko ilościowo, ale także jakościowo, zawierając systematycznie pogrupowane pytania (zgodnie z proponowaną przez Autorkę listą zagadnień). Analiza 2

3 narzędzia jest bardzo szczegółowa i wyczerpująca, poparta odniesieniami do bogatych załączników. Opis samego badania zaś jest równie szczegółowy, zaopatrzony w celne wnioski i podsumowania. Biorąc powyższe pod uwagę, w moim mniemaniu rozprawa p. mg Górskiej-Poręckiej stanowi bardzo interesujące i kompetentnie napisane omówienie nauczania angielskiego języka specjalistycznego na poziomie szkoły wyższej w Polsce. Jej głównym i znaczącym walorem jest próba stworzenia modelu analizy kursu takiego języka, który może stanowić solidną podstawę pracy nauczyciela specjalizującego się w tym zakresie. W konsekwencji, rozprawa ta może się przyczynić do optymalizacji dydaktyki języków obcych, a co najmniej do bardziej celowego nauczania języka specjalistycznego. Przedstawioną mi do recenzji pracę oceniam w pełni pozytywnie. Wśród jej licznych zalet pragnę wymienić najważniejsze. W swojej rozprawie Doktorantka wykazuje się następującymi zaletami: podjęcie tematu istotnego z punktu widzenia efektywnego nauczania specjalistycznego języka obcego, umiejętne radzenie sobie z trudnym i złożonym tematem rozprawy w perspektywie psychologicznej, społecznej i dydaktycznej, dobra znajomość teorii, klarowne wstępy do każdego rozdziału ułatwiające czytanie, zastosowanie wyczerpującego narzędzia badawczego samodzielnie zaprojektowanego na potrzeby tego bardzo ambitnego badania empirycznego, które wymagało od Doktorantki dużej wiedzy i samozaparcia, staranne opracowanie danych zebranych samodzielnie w toku badań własnych, przejrzyście poprowadzony wywód i uzasadnione wnioskowanie, bardzo dobre ugruntowanie pedagogiczne zarówno części teoretycznej, jak i empirycznej. Wszystkie te kwestie całkowicie wystarczają, by stwierdzić, iż Autorka wykazała się kompetencjami formalnymi i merytorycznymi umożliwiającymi poprawną prezentację założonych w temacie treści, w ramach powszechnie przyjętych paradygmatów poznawczych, zaś wywód Jej został zorganizowany w sposób właściwy rozprawom akademickim. Teraz przejdę do uwag, które nasunęły mi się podczas lektury dysertacji. W moim mniemaniu pracę charakteryzują dwie główne słabości. Przede wszystkim, daje się zauważyć brak związku pomiędzy jej tematem a zawartością. Jak sugeruje tytuł ma ona traktować nie 3

4 tylko o języku specjalistycznym, ale także o wiedzy i świadomości nauczyciela. Niestety, brak głębszej dyskusji tego pojęcia. Warto zatem wprowadzić zarówno solidne omówienie teoretyczne, które w obecnym kształcie jest dość zdawkowe (patrz: rozczłonkowane definicje na str. 65, 167, 172, 184, 213, 218, itp.), jak i empiryczne (w obecnej formie trudno traktować dział 4.5 jako rzetelną analizę empiryczną badanego konstruktu). Stąd też, niezrozumiałe dla mnie jest rozdzielenie poznania od afektu w Fig Poza tym, badany konstrukt teacher cognition, tj. wiedza i świadomość zawodowa nauczyciela, zostanie dopiero wprowadzony w bardzo ograniczonej formie w końcowej części Rozdziału IV. Moje drugie zastrzeżenie dotyczy braku jasnego powiązania między działem teoretycznym i empirycznym model analizy kursu języka specjalistycznego zaproponowany przez Autorkę oraz jego praktyczne zastosowanie nie są ze sobą skorelowane. Najpierw model ten został schematycznie ukazany w Fig. 4.9, jednak jego związek z praktycznym odniesieniem do świadomych procesów poznawczych nauczyciela (Tabele 4.1 do 4.5) zdecydowanie wydaje się wymagać głębszego omówienia. Przede wszystkim zaś należałoby powiązać w/w model teoretyczny z jego operacjonalizacją zawartą w Fig Jeśli chodzi o badanie empiryczne, w moim przekonaniu praca znacznie zyskałaby na bardziej przejrzystej prezentacji metody badawczej poprzez zastosowanie schematu APA (badani narzędzia procedura). W obecnym stanie w Rozdziale V główna uwaga skupia się na omówieniu narzędzia; niewiele zaś wiadomo o badanych, ani o procedurze. Prezentacja kolejnych wyników zawiera ich dyskusję, co należałoby odnotować w tytułach sekcji Rozdziału VI. Bardzo dotkliwy wydaje się brak konkluzji zbiorczych odnoszących się do tego ambitnego badania. Co prawda, Autorka podjęła próbę zawarcia ich w Fig (chyba powinno być 6.11?), jednak nie odniosła ich do szeroko pojętych implikacji czy rekomendacji, ani też do samego tytułu pracy. Moje zainteresowanie też wzbudził cytat z tekstu Gillian Donmall w kontekście działań amerykańskiego Narodowego Instytutu Edukacyjnego, ponieważ trudno mi dopatrzyć się związku tej Brytyjki specjalizującej się w świadomości językowej z tym instytutem, tym bardziej, że cytat z jej wypowiedzi pochodzi najprawdopodobniej z jej pracy z 1985, a nie 1975 roku. Dysertacja jest dość obszerna, zatem nie udało się uniknąć pewnych usterek technicznych i redakcyjnych. Pod względem językowym napisana jest ona poprawnie; zawiera jedynie drobne błędy, takie jak brak przedimka (str. 10, 55, 61, 102, 277), uchybienia językowe (brak końcówki -s w l.p. str. 82, each other zamiast one another na str. 276), literówki (np. nazwisko Gumperz na str. 9, czy błędna referencja: Borg, na str. 151). 4

5 Zdarzają się też przekłamania typu Comprehensive Language Hypothesis Krashena (str. 87). Cytaty traktowane są dość niejednorodnie w podwójnym lub pojedynczym cudzysłowie. Poza tym, daje się odczuć brak tabeli skrótów. Reasumując, uważam, że recenzowana rozprawa zasługuje na uznanie jej za pracą dojrzałą i wartościową. Autorka wykazuje się bardzo dobrą znajomością tematyki związanej z główną treścią rozprawy i umiejętnością wykorzystania swojej wiedzy w przeprowadzonych badaniach. Zastosowana metodologia badawcza, a zwłaszcza proponowany przez Doktorantkę model teoretyczny, jak i narzędzie skonstruowane na potrzeby badania pozwoliły Jej w dużej mierze zrealizować zamierzone cele, nakreślone już we wstępnej części dysertacji. Moje zastrzeżenia nie umniejszają mojej wysokiej oceny przedstawionej do recenzji rozprawy. W konsekwencji stwierdzam, że dysertacja doktorska pani mgr Bożeny Górskiej-Poręckiej pt. Towards effective ESP instruction: The impact of teacher cognition on course design and classroom practice spełnia ustawowe wymagania stawiane rozprawom doktorskim w aktualnie obowiązujących przepisach. Wobec tego wnioskuję o dopuszczenie jej Autorki do dalszych etapów postępowania w przewodzie doktorskim. Opole, 4 września