POWIATOWY PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE ORAZ OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE W LWÓWKU ŚLĄSKIM NA LATA

Transkrypt

1 Załącznik do uchwały nr VI/42/2015 Rady Powiatu Lwóweckiego z dnia 27 marca 2015r. POWIATOWY PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE ORAZ OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE W LWÓWKU ŚLĄSKIM NA LATA Lwówek Śląski 2015 rok

2 Spis treści WSTĘP...3 I. POJĘCIE PRZEMOCY W RODZINIE...5 II. ZADANIA POWIATU W ZAKRESIE PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE...8 III. BUDOWANIE LOKALNEGO SYSTEMU PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE...9 IV. DIAGNOZA PRZEMOCY W RODZINIE NA TERENIE POWIATU LWÓWECKIEGO16 V. CELE PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE W POWIECIE LWÓWECKIM W LATACH VI. MONITORING I EWALUACJA ZAKOŃCZENIE

3 WSTĘP,,Przemoc w rodzinie narusza podstawowe prawa człowieka, w tym prawo do życia i godności osobistej, a władze publiczne mają obowiązek zapewnić wszystkim obywatelom równe traktowanie i poszanowanie ich praw i wolności 1. Przemoc w rodzinie jest zjawiskiem społecznym, które niszczy ludzi, niezależnie od ich pozycji społecznej, czy ekonomicznej. Stanowi problem, którego nie wolno lekceważyć, gdyż wpływa destrukcyjnie nie tylko na człowieka będącego ofiarą przemocy, ale na całą rodzinę. Odbija się także na rolach i strukturach społecznych. Ofiara przemocy ma zaburzone poczucie bezpieczeństwa, często nie jest w stanie we właściwy sposób realizować się w życiu osobistym i społecznym. Zjawisko to wpływa także na zdrowie psychiczne, równowagę emocjonalną, jak również może być przyczyną wielu schorzeń somatycznych, a nawet zagrażać życiu. Przemoc jest przestępstwem, czyli bezprawnym i zawinionym czynem człowieka, który podlega karze obowiązującej w czasie jego popełnienia. W ostatnich latach możemy mówić o uwidocznieniu zakresu zjawiska przemocy w rodzinie, także w powiecie lwóweckim. Wiedza ta zobowiązuje osoby działające w obszarze pomocy społecznej i służby zobligowane do ochrony osób do podejmowania adekwatnych i skutecznych działań mających na celu pomoc w znalezieniu rozwiązania problemu. Pierwszego sierpnia 2010 roku weszła w życie ustawa o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (dz. U. z 2010 r., Nr 125, poz. 842), która nakłada na powiat obowiązek opracowania i realizacji powiatowego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie. W związku powyższym Powiat Lwówecki zobowiązany jest do opracowania i realizacji ww. programu. Z uwagi na powyższe Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Lwówku Śląskim opracowało niniejszy program, którego zadaniem jest wprowadzenie w życie szerokiego spektrum działań mających na celu zarówno zwrócenie uwagi opinii publicznej na zjawisko przemocy w rodzinie, przeciwdziałanie przemocy w rodzinie oraz zwiększenie profesjonalizmu służb społecznych w udzielaniu pomocy. Program został opracowany w oparciu o diagnozę problemów społecznych, znajomość środowiska i zależności w nim panujących oraz analizę zasobów instytucjonalnych w Powiecie Lwóweckim zajmujących się tą problematyką. 1 Ustawa o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 r., Nr 125, poz. 842) 3

4 W pierwszej części zaprezentowano ogólne informacje dotyczące przemocy, krótko scharakteryzowano jej rodzaje. Następnie przedstawiono zadania powiatu w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Kolejna część odnosi się do budowania lokalnego systemu przeciwdziałania przemocy. W dalszej części zawarto diagnozę terenu powiatu lwóweckiego pod kątem tego zjawiska, a następnie określono cele, jakie są do osiągnięcia w związku z koniecznością zminimalizowania zakresu tego problemu. Opracowany program stanowi strategię postępowania wobec przemocy w rodzinie. Zakłada podejmowanie kompleksowych działań skierowanych zarówno na ochronę ofiar przemocy, jak i edukowanie sprawców stosujących przemoc oraz korygowanie agresywnych postaw i zachowań. Zakładając, że niniejszy program będzie stanowił wspólny strategiczny plan działań realizowany wielopłaszczyznowo, oczekuje się, że przyczyni się do usprawnienia systemu przeciwdziałania przemocy i ograniczy skutki jego stosowania. 4

5 I. POJĘCIE PRZEMOCY W RODZINIE Według ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dnia 29 lipca 2005 roku przemoc w rodzinie rozumiana jest jako,,jednorazowe lub powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób, w szczególności narażające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienie i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą. 2 Przemoc w rodzinie, zwana także przemocą domową, to zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie skierowane przeciw członkowi rodziny, które narusza prawa i dobra osobiste powodując cierpienie i szkody. Przemoc w rodzinie jest najczęściej problemem ukrytym. Doświadczają jej zarówno kobiety, dzieci, osoby starsze, chore, a czasem również mężczyźni. Przemoc domowa może mieć miejsce we wszystkich grupach społecznych, niezależnie od poziomu wykształcenia, sytuacji materialnej czy ekonomicznej. Rozróżnia się następujące formy przemocy: PRZEMOC FIZYCZNA zamierzone działania człowieka, zwrócone przeciwko fizyczności członka jego rodziny, niosące ryzyko uszkodzenia ciała: - czynna faktyczne używanie siły w celu osiągnięcia czegoś lub tylko wyrządzenia krzywdy, - bierna wszelkiego rodzaju zaniedbania, celowe pozbawienie pożywienia, ograniczenie podstawowych praw, brak opieki (wobec dzieci, osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji); PRZEMOC PSYCHICZNA wszelkie działania zmierzające do poniżenia ofiary, obrażenia, zastraszenia, pozbawienia wiary we własne możliwości, szantaż emocjonalny,,,zabawa uczuciami, manipulacja; PRZEMOC SEKSUALNA zmuszanie do jakiejkolwiek formy aktywności seksualnej wbrew woli ofiary; PRZEMOC EKONOMICZNA pozbawianie środków pieniężnych, ograniczanie wydatków, uniemożliwianie podjęcia zatrudnienia, niezaspakajanie potrzeb materialnych. 2 Tamże. 5

6 Podstawą prawną działań związanych z przeciwdziałaniem przemocy jest: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 02 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) Rozdział drugi pt. Wolność, Prawa i Obowiązki Człowieka i Obywatela reguluje zasady zapewniające każdemu nietykalność osobistą i cielesną oraz stawia na ich straży władze publiczne przyznając obywatelowi prawo żądania organów władzy publicznej szczególnej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją, Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 ze zm.), Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r. Nr 180, poz ze zm.). Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej Według polskich regulacji prawnych przemoc jest przestępstwem. W zależności od tego, czy przemoc ma charakter jednorazowy, czy się powtarza, jest ścigana z różnych artykułów Kodeksu karnego. Jeżeli przemoc ma charakter ciągły, zostanie zakwalifikowana jako przestępstwo znęcania się nad rodziną z art. 207 Kodeksu karnego (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553 z późn. zm), które jest ścigane z urzędu. Artykuł 207 Kodeksu karnego stanowi: 1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osoba nieporadną ze względu na jej stan psychiczny i fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. 2. Jeżeli czyn określony w 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat. 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 2 do 12 lat. Zgodnie z art. 9d ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą odbywa się w oparciu o procedurę Niebieskie Karty i od sierpnia 2010 r. nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą w rodzinie. Procedura Niebieskie Karty obejmuje ogół czynności podejmowanych i realizowanych przez przedstawicieli jednostek organizacyjnych pomocy 6

7 społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty i ochrony zdrowia, w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie. Przedstawiciele podmiotów, o których wyżej mowa realizują procedurę Niebieskie Karty w oparciu o zasadę współpracy i przekazują informacje o podjętych działaniach przewodniczącemu zespołu interdyscyplinarnego. Wszczęcie procedury Niebieskie Karty następuje przez wypełnienie formularza Niebieska Karta w przypadku powzięcia, w toku prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych, podejrzenia stosowania przemocy wobec członków rodziny lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez członka rodziny lub przez osobę będącą świadkiem przemocy w rodzinie. Wszystkie instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swoją działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu są zobowiązane niezwłocznie poinformować o tym Prokuraturę lub Policję. Zaniechanie tego obowiązku może skutkować odpowiedzialnością karną. 7

8 II. ZADANIA POWIATU W ZAKRESIE PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE Zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie są realizowane przez organy administracji rządowej i jednostki samorządu terytorialnego na zasadach określonych w przepisach ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 roku (Dz. U. z 2009 roku, Nr 175, poz ze zmianami) lub ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26 października 1982 roku (Dz. U. z 2007 roku, Nr 70, poz. 473 ze zmianami). Zgodnie z art. 6 pkt. 3 i 4 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku (Dz. U. z 2010 roku, Nr 125, poz. 842 ze zmianami) o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie do zadań własnych powiatu należy w szczególności: 1. Opracowanie i realizacja powiatowego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie. 2. Opracowanie i realizacja programów służących działaniom profilaktycznym mającym na celu udzielenie specjalistycznej pomocy, zwłaszcza w zakresie promowania i wdrożenia prawidłowych metod wychowawczych w stosunku do dzieci w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie. 3. Zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach wsparcia. 4. Zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach interwencji kryzysowej. Do zadań z zakresu administracji rządowej realizowanych przez powiat należy w szczególności: 1. Tworzenie i prowadzenie specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie. 2. Opracowywanie i realizacja programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie. 8

9 III. BUDOWANIE LOKALNEGO SYSTEMU PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE Funkcjonujące w Powiecie Lwóweckim różnego rodzaju formy zinstytucjonalizowanej pomocy przeciwdziałania przemocy w rodzinie mają na celu udzielenie wsparcia psychologicznego, prawnego, socjalnego, pedagogicznego i psychoterapeutycznego, a także edukowanie najbliższego otoczenia oraz mobilizowanie lokalnych władz do działań pomocowych na rzecz ofiar i sprawców przemocy. Zadanie to powinno być realizowane poprzez: a) rozwój oferty pomocowej dla rodzin uwikłanych w przemoc, b) integrację działań instytucji wobec problemu przemocy w rodzinie, c) stosowanie jednoznacznych przekazów, które mówią, że nikt nie ma prawa stosować przemocy wobec drugiego człowieka, nie ma żadnego uzasadnienia ani usprawiedliwienia przemocy domowej, d) rozwój wiedzy, kompetencji, umiejętności reagowania wobec problemu przemocy i podniesienie poziomu świadomości społecznej na temat problemu przemocy. Poszukiwanie skutecznych form przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz pracy z ofiarami i sprawcami wymaga wyspecjalizowanych działań interdyscyplinarnych specjalistów wielu instytucji. Na terenie Powiatu Lwóweckiego działają następujące służby zajmujące się zjawiskiem przemocy w rodzinie: 1. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Jako jednostka organizacyjna powiatu powołana do realizacji określonych zadań, odpowiedzialna jest za całość zadań samorządu powiatowego wynikających z ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. PCPR udziela ofiarom przemocy w rodzinie bezpłatnej pomocy, w szczególności w postaci poradnictwa prawnego i psychologicznego. 2. Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej Celem działań pomocy społecznej jest umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenia trudnych sytuacji życiowych, których same nie są w stanie pokonać, a także zapobieganie powstawaniu tych sytuacji. Pomoc społeczna jest udzielana między innymi w przypadku przemocy w rodzinie. Bezpośrednią pomocą rodzinom i osobom potrzebującym zajmują się pracownicy socjalni zgodnie z ustaloną rejonizacją. 9

10 W ramach swoich kompetencji i zadań pracownik socjalny: a) diagnozuje sytuację i potrzeby osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, b) udziela kompleksowych informacji o możliwościach uzyskania pomocy, w szczególności psychologicznej, prawnej, socjalnej i pedagogicznej, oraz wsparcia, w tym o instytucjach i podmiotach świadczących specjalistyczną pomoc na rzecz osób dotkniętych przemocą w rodzinie, formach pomocy dzieciom doznającym przemocy w rodzinie oraz o instytucjach i podmiotach świadczących tę pomoc, możliwościach podjęcia dalszych działań mających na celu poprawę sytuacji osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, c) organizuje niezwłocznie dostęp do pomocy medycznej, jeżeli wymaga tego stan zdrowia osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, d) może prowadzić rozmowy z osobami, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie, na temat konsekwencji stosowania przemocy w rodzinie oraz informuje te osoby o możliwościach podjęcia leczenia lub terapii i udziale w programach korekcyjno edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie, e) wszczyna procedurę Niebieskiej Karty zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia r. w sprawie procedury Niebieskiej Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta, f) składa wniosek do GKRPA o uruchomienie procedury zobowiązania do leczenia uzależnienia od alkoholu, jeśli sprawca nadużywa alkoholu, g) powiadamia dzielnicowego i omawia z nim sytuację rodziny. Planuje wizytę w domu i ustala wspólny plan dalszych działań, h) w przypadku, gdy wobec sprawcy przemocy sąd orzekł dozór kuratora, pracownik socjalny powinien skontaktować się z kuratorem i wspólnie zaplanować działania, i) powiadamia policję lub prokuratora, jeżeli zachowanie sprawcy nosi znamiona przestępstwa, j) monitoruje sytuację rodzinną i zachowania sprawcy. Pracownicy socjalni, przedstawiciele pomocy społecznej są członkami zespołu interdyscyplinarnego lub grup roboczych współpracujących z zespołem interdyscyplinarnym. W razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie pracownik socjalny wykonujący obowiązki służbowe wspólnie z funkcjonariuszem Policji, a także lekarzem lub ratownikiem medycznym, lub pielęgniarką 10

11 ma prawo podjąć decyzję o odebraniu dziecka z rodziny i umieszczeniu go u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rodzinie zastępczej lub w całodobowej placówce opiekuńczo wychowawczej. Pracownik socjalny ma obowiązek niezwłocznego powiadomienia sądu opiekuńczego o tym fakcie, nie później jednak niż w ciągu 24 godzin. 3. Policja Do podstawowych zadań Policji należy między innymi ochrona życia i zdrowia ludzi. Działania chroniące ofiary przemocy domowej podejmowane przez funkcjonariusza policji zgodnie z obowiązującym prawem to: a) udzielanie osobie, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, niezbędnej pomocy, w tym udzielenia pierwszej pomocy, b) organizuje niezwłoczny dostęp do pomocy medycznej, jeżeli wymaga tego stan zdrowia osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, c) podejmuje, w razie potrzeby, inne niezbędne czynności zapewniające ochronę życia, zdrowia i mienia osób, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie, włącznie z zastosowaniem w stosunku do osoby, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie, środków przymusu bezpośredniego i zatrzymania, d) przeprowadza z osobą, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie, rozmowę, w szczególności o odpowiedzialności karnej za znęcanie się fizyczne lub psychiczne nad osobą najbliższą lub inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od osoby, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie, albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, oraz wzywa osobę, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie, do zachowania zgodnego z prawem i zasadami współżycia społecznego, e) podejmuje działania prewencyjne wobec sprawcy, w tym prowadzi rozmowy profilaktyczne, informuje go o możliwościach podjęcia leczenia lub terapii i udziału w programach korekcyjno - edukacyjnych dla sprawców przemocy, f) przeprowadza na miejscu zdarzenia, w przypadkach niecierpiących zwłoki, czynności procesowe w niezbędnym zakresie, w granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa, 11

12 g) podejmuje działania mające na celu zapobieganie zagrożeniom mogącym występować w rodzinie, w szczególności składa systematyczne wizyty sprawdzające stan bezpieczeństwa osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, w zależności od potrzeb określonych przez Zespół interdyscyplinarny lub grupę roboczą, h) wszczyna procedurę Niebieskiej Karty zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia r. oraz wzorów formularzy Niebieska Karta. Funkcjonariusz policji uczestniczy w spotkaniach zespołu interdyscyplinarnego lub grup roboczych współpracujących z zespołem interdyscyplinarnym. 4. Gminna Komisja ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych W sytuacji gdy aktom przemocy towarzyszy spożywanie alkoholu GKRPA podejmuje następujące działania: a) diagnozuje sytuację i potrzeby osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, b) udziela kompleksowych informacji o możliwościach uzyskania pomocy, w szczególności psychologicznej, prawnej, socjalnej i pedagogicznej, oraz wsparcia, w tym o instytucjach i podmiotach świadczących tę pomoc, możliwościach podjęcia dalszych działań mających na celu poprawę sytuacji osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, c) organizuje niezwłocznie dostęp do pomocy medycznej, jeżeli wymaga tego stan zdrowia osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, d) może prowadzić rozmowy z osobami, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie na temat konsekwencji stosowania przemocy w rodzinie oraz informuje te osoby o możliwościach podjęcia leczenia lub terapii i udziale w programach oddziaływań korekcyjno edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie, e) wszczyna procedurę Niebieskiej Karty zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia r. w sprawie procedury Niebieskiej Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta, f) motywowanie do podjęcia dobrowolnego leczenia uzależnień i skierowanie do punktu konsultacyjnego, poradni, grupy AA, g) jeśli sprawca zaprzecza występowaniu problemów alkoholowych, skierowanie go na badania do biegłego w celu orzeczenia o uzależnieniu, h) w razie konieczności uruchomienie procedury zobowiązania do leczenia odwykowego, 12

13 i) skierowanie do udziału w programie edukacyjno-korekcyjnym dla sprawców przemocy, j) zawiadomienie dzielnicowego i omówienie z nim sytuacji rodziny. Przedstawiciele GKRPA są członkami zespołu interdyscyplinarnego lub grup roboczych współpracujących z zespołem interdyscyplinarnym. 5. Ochrona zdrowia Głównym zadaniem służby zdrowia jest ochrona zdrowia pacjenta. Zjawisko przemocy domowej zalicza się do zakresu sytuacji objętych świadczeniami zdrowotnymi, ponieważ bardzo często temu towarzyszą mu poważne uszkodzenia zdrowia somatycznego i zdrowia psychicznego. Pomoc ofiarom przemocy domowej powinna oprócz udzielenia pierwszej przemocy obejmować następujące zadania: a) umiejętność przeprowadzenia spokojnej rozmowy umożliwiającej rozpoznanie form przemocy i częstotliwości jej występowania, b) poinformowanie osoby, co do których istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie o istniejących możliwościach skorzystania z pomocy, c) wystawienie na prośbę poszkodowanych bezpłatnego zaświadczenia lekarskiego o ustaleniu przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała powstałych wskutek użycia siły, d) poinformowanie o miejscach i warunkach wystawienia obdukcji, e) powiadomienie organów ścigania w przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa stwierdzonego podczas badania lekarskiego (podejrzenia wykorzystywania seksualnego, ciężkie obrażenia ciała). Przedstawiciel ochrony zdrowia uczestniczy w spotkaniach zespołu interdyscyplinarnego lub grup roboczych współpracujących z zespołem interdyscyplinarnym, jak również zobowiązany jest do wszczęcia procedury Niebieskiej Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta. 6. Oświata Ustawa o systemie oświaty zobowiązuje szkoły do wspomagania wychowawczej roli rodziny oraz zapewnienia opieki uczniom pozostającym w trudnej sytuacji życiowej. Rola szkoły w systemie ochrony dziecka jest znacząca. Nauczyciele mają możliwość regularnego obserwowania funkcjonowania dziecka oraz zmian w jego zachowaniu. Pedagog i psycholog szkolny ma możliwość zdiagnozowania sytuacji szkolnej i rodzinnej dziecka. 13

14 W przypadku uzyskania informacji, że uczeń, który nie ukończył 18 roku życia jest ofiarą przemocy lub przestępstwa powinien podjąć następujące kroki: a) przeprowadza rozmowę z osobą doznającą przemocy, w warunkach gwarantujących jej bezpieczeństwo, swobodę wypowiedzi i poszanowania godności, b) diagnozuje sytuację i potrzeby osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, c) udziela kompleksowych informacji o możliwościach udzielenia pomocy, w szczególności psychologicznej, prawnej, socjalnej i pedagogicznej, oraz wsparcia, w tym o instytucjach i podmiotach świadczących specjalistyczną pomoc na rzecz osób dotkniętych przemocą w rodzinie, możliwościach podjęcia dalszych działań mających na celu poprawę sytuacji osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, d) organizuje niezwłoczny dostęp do pomocy medycznej, jeżeli wymaga tego stan zdrowia osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, e) udziela kompleksowych informacji rodzicowi, opiekunowi prawnemu, faktycznemu lub osobie najbliższej o możliwościach pomocy psychologicznej, prawnej, socjalnej, i pedagogicznej oraz wsparcia rodziny, w tym o formach pomocy dzieciom świadczonych przez instytucje i podmioty w zakresie specjalistycznej pomocy na rzecz osób dotkniętych przemocą w rodzinie, f) wszczyna procedurę Niebieskiej Karty zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia r. w sprawie procedury Niebieskiej Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta. 7. Zespół interdyscyplinarny i grupy robocze Gmina podejmuje działania na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w szczególności w ramach pracy zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej. Zadaniem zespołu jest integrowanie i koordynowanie działań jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty, ochrony zdrowia, organizacji pozarządowych oraz specjalistów w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie w szczególności poprzez: a) diagnozowanie problemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, b) podejmowanie działań w środowisku zagrożonym przemocą w rodzinie mających na celu przeciwdziałanie temu zjawisku, 14

15 c) inicjowanie interwencji w środowiskach dotkniętych przemocą w rodzinie, d) rozpowszechnianie informacji o instytucjach, osobach i możliwościach udzielenia pomocy w środowisku lokalnym, e) inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc. Do zadań grupy roboczej należy, w szczególności: a) opracowanie i realizacja planu pomocy w indywidualnych przypadkach wystąpienia przemocy w rodzinie, b) monitorowanie sytuacji rodzin, w których dochodzi do przemocy oraz rodzin zagrożonych wystąpieniem przemocy, c) dokumentowanie działań podejmowanych wobec rodzin, w których dochodzi do przemocy oraz efektów tych działań. 8. Prokuratura W przypadku uzasadnionego podejrzenia, że popełniono przestępstwo Prokuratura wspólnie z Policją ma obowiązek: a) wszcząć postępowanie przygotowawcze mające na celu sprawdzenie czy faktycznie popełniono przestępstwo, b) wyjaśnienia okoliczności czynu, c) zebrania i zabezpieczenia dowodów, d) ujęcia sprawcy, e) w uzasadnionym przypadku zastosować środek zapobiegawczy wobec sprawcy przemocy w postaci: dozoru policyjnego, tymczasowego aresztowania Nawiązanie współpracy nie ma jedynie polegać na przekazywaniu informacji o wystąpieniu zjawiska przemocy w rodzinie, ale na podejmowaniu wspólnie zaplanowanych działań. W celu uniknięcia powielania czynności, działania te powinny być koordynowane przez poszczególne zespoły interdyscyplinarne. Zapewni to prawidłowy przepływ informacji między poszczególnymi służbami/instytucjami, a także pozwoli monitorować podjęte działania. 15

16 IV. DIAGNOZA PRZEMOCY W RODZINIE NA TERENIE POWIATU LWÓWECKIEGO Przemoc domowa w Powiecie Lwóweckim nie jest w pełni zdiagnozowana. Każda z instytucji zajmujących się przemocą posiada własne, odrębne dane, zbierane na potrzeby sprawozdawczości. Przy opracowaniu niniejszego programu wykorzystano dane statystyczne gromadzone przez Policję, Sąd Rejonowy oraz Zespoły Interdyscyplinarne działające na terenie powiatu. Diagnozie poddano okres od 2012 do 2014 roku. Z danych Komendy Powiatowej Policji w Lwówku Śląskim zebranych na podstawie Niebieskich Kart wynika, że w ciągu trzech lat wzrosła liczba interwencji domowych. W latach 2012 oraz 2013 interwencja policjantów utrzymywała się na porównywalnym poziomie, obserwuje się natomiast znaczny wzrost interwencji w roku Liczba interwencji domowych Liczba interwencji domowych Wykres 1. Liczba interwencji domowych przeprowadzonych przez funkcjonariuszy Komendy Powiatowej Policji. Powyższy fakt może być spowodowany wzrostem świadomości ofiar, dotyczącym uprawnień oraz możliwości uzyskania pomocy w związku z przemocą w rodzinie. Analiza danych wskazuje, że sprawcami przemocy z reguły są mężczyźni, znacznie rzadziej kobiety. 16

17 Sprawcy przemocy Sprawcy przemocy ogółem Kobiety Mężczyźni Wykres 2. Sprawcy przemocy według danych Komendy Powiatowej Policji Odwrotnie przedstawia się sytuacja ofiar przemocy. W tym przypadku dominują kobiety, następnie dzieci, sporadycznie mężczyźni. Ofiary przemocy Ofiary przemocy ogółem Kobiety Mężczyźni Dzieci Wykres 3. Ofiary przemocy według danych Komendy Powiatowej Policji. Funkcjonariusze Policji systematycznie informują pracowników socjalnych o problemie przemocy w rodzinie. Liczba powiadomień zmieniała się w kolejnych latach i uzależniona była od ilości interwencji przeprowadzonych przez funkcjonariuszy KPP. Poniższy wykres wskazuje, że w 2014 roku diametralnie wzrosła ilość pism skierowanych do OPS. 17

18 Pisma do Ośrodków Pomocy Społecznej Pisma do Ośrodków Pomocy Społecznej Wykres 4. Ilość pism skierowanych do Ośrodków Pomocy Społecznej w związku z przemocą w rodzinie. Przemocy w rodzinne bardzo często towarzyszy spożywanie alkoholu. Osoby znajdujące się w stanie nietrzeźwości tracą samokontrolę i wykazują nasiloną agresję. Alkohol bardzo często jest przyczyną stosowania agresji wobec najbliższych, dane KPP wskazują, iż na przestrzeni lat wzrosła liczba sprawców przemocy będących pod jego wpływem. Alkohol nie może być jednak traktowany jako przyczyna stosowania przemocy, jest jedynie jednym z czynników jej wystąpienia. Sprawcy przemocy będący pod wpływem alkoholu Sprawcy przemocy będący pod wpływem alkoholu Wykres 5. Sprawcy przemocy będący pod wpływem alkoholu według danych Komendy Powiatowej Policji. Wzrosła również liczba zatrzymanych sprawców w wyniku interwencji funkcjonariuszy KKP w związku ze zgłoszeniem przemocy domowej. 18

19 Ilość zatrzymanych sprawców Ilość zatrzymanych sprawców Wykres 6. Ilość osób zatrzymanych w wyniku interwencji funkcjonariuszy Komendy Powiatowej Policji w związku z przemocą w rodzinie. Natomiast na przestrzeni trzech ostatnich lat spadła liczba postępowań wszczętych wobec sprawców przemocy. Wszczęte postępowania Wszczęte postępowania Wykres 7. Ilość postępowań karnych wszczętych przez Komendę Powiatową Policji wobec sprawców przemocy w rodzinie. Z danych zgromadzonych przez KPP wynika, że w latach 2012 do 2014 najczęstszą formą przemocy była przemoc psychiczna oraz fizyczna. Przemoc ekonomiczna i seksualna nie występowała w ogóle w roku 2012 i Natomiast w 2013 roku pojawiła się w niewielkim stopniu. 19

20 Rodzaje przemocy Fizyczna Psychiczna Ekonomiczna Seksualna Wykres 8. Rodzaje przemocy w rodzinie stwierdzone przez Komendę Powiatową Policji. Według danych Sądu Rejonowego w Lwówku Śląskim na przestrzeni badanego okresu zmienia się ilość wyroków skazujących sprawców przemocy w rodzinie. Najwięcej wyroków skazujących odnotowano w 2012 roku. Wartość ta spadła w roku 2013, jednak wzrosła w 2014 roku. Ilość wyroków skazujących Ilość wyroków skazujących Wykres 9. Ilość wyroków skazujących sprawców przemocy według danych Sądu Rejonowego w Lwówku Śląskim. Porównując ilość wyroków skazujących z ilością wyroków w zawieszeniu na przestrzeni badanego okresu można stwierdzić, że zdecydowana większość wyroków została zawieszona. Natomiast duży odsetek sprawców przemocy został objęty dozorem kuratorskim. 20

21 Ilość wyroków w zawieszeniu Ilość wyroków w zawieszeniu Wykres 10. Ilość wyroków w zawieszeniu według danych Sądu Rejonowego w Lwówku Śląskim. Ilość sprawców przemocy objętych dozorem Ilość sprawców przemocy objętych dozorem Wykres 11. Ilość sprawców przemocy objętych dozorem według danych Sądu Rejonowego w Lwówku Śląskim. Analiza danych wskazuje, że sprawcami przemocy z reguły są mężczyźni, znacznie rzadziej kobiety. 21

22 Sprawcy przemocy Sprawcy przemocy ogółem Kobiety Mężczyźni Wykres 12. Sprawcy przemocy według danych Komendy Powiatowej Policji Odwrotnie przedstawia się sytuacja ofiar przemocy, w tym przypadku dominują kobiety, sporadycznie mężczyźni. Analiza opiera się na danych dotyczących głównie kobiet i mężczyzn, bowiem wśród dzieci będącymi ofiarami przemocy brak jest dostatecznych informacji przekazanych przez Sąd. Ofiary przemocy Ofiary przemocy ogółem Kobiety Mężczyźni Dzieci Wykres 13. Ofiary przemocy według danych Komendy Powiatowej Policji. 22

23 Kolejnym obszarem badań, który poddano diagnozie jest Zespół interdyscyplinarny. Obejmuje on dane zgromadzone przez jednostki organizacyjne pomocy społecznej, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, policji, oświaty oraz ochrony zdrowia. Z danych przekazanych przez Zespoły interdyscyplinarne funkcjonujące na terenie Powiatu Lwóweckiego, można zaobserwować znaczy wzrost rodzin objętych procedurą Niebieskiej Karty, w latach Ilość rodzin objętych procedurą Niebieskiej Karty ilość rodzin obiętych procedurą Niebieskiej Karty Wykres 14. Ilość rodzin objętych procedurą Niebieskiej Karty z terenu Powiatu Lwóweckiego. Ilość formularzy Niebieskiej Karty przekazanych do Zespołu interdyscyplinarnego przewyższa liczbę rodzin objętych procedurą Niebieskiej Karty. Powyższy fakt wynika z tego, iż w niektórych rodzinach kilkukrotnie rozpoczynano procedurę i zakładano Niebieską Kartę. Ilość formularzy Niebieskiej Karty przekazanych do Zespołu interdyscyplinarnego ilość formularzy przekazanych do zespołu interdyscyplinarnego Wykres 15. Ilość formularzy Niebieskiej Karty przekazanych do Zespołu Interdyscyplinarnego 23

24 Z danych zgromadzonych przez Zespół interdyscyplinarny wynika, że w latach najczęstszą formą przemocy była przemoc psychiczna, następnie fizyczna, ekonomiczna i seksualna. Zaobserwować można również, iż w badanym okresie przemoc ekonomiczna i seksualna utrzymuje się na podobnym poziomie. Rodzaje przemocy Fizyczna Psychiczna Ekonomiczna Seksualna Wykres 16. Rodzaje przemocy w rodzinie stwierdzone przez Zespół interdyscyplinarny z terenu Powiatu Lwóweckiego. Każda przemoc niesie za sobą ofiary. Analizując powyższe dane należy stwierdzić, że wśród ofiar przemocy dominują kobiety, następnie dzieci. Ofiary przemocy Ofiary przemocy ogółem Kobiety Mężczyźni Dzieci Wykres 17. Liczba ofiar przemocy według danych z Zespołu interdyscyplinarnego. 24

25 W przypadku sprawców przemocy w rodzinie znacznie dominują mężczyźni. Sprawcy przemocy Sprawcy przemocy ogółem Kobiety Mężczyźni Wykres 18. Liczba sprawców przemocy według danych z Zespołu interdyscyplinarnego. Analiza danych wskazuje, że w momencie dokonywania przemocy, sprawcy byli pod wpływem alkoholu. Spożywanie alkoholu ma duży wpływ na występowanie przemocy w rodzinie, co potwierdza poniższy wykres. Sprawcy przemocy będący pod wpływem alkoholu Sprawcy przemocy będący pod wpływem alkoholu Wykres 19. Sprawcy przemocy będący pod wpływem alkoholu według danych z Zespołu interdyscyplinarnego. Działanie Zespołu interdyscyplinarnego ukierunkowane jest zarówno na pomoc ofiarom jak i sprawcom przemocy w rodzinie. Polega ona przede wszystkim na szeroko pojętym poradnictwie, wśród którego dominuje poradnictwo socjalne. Osoby żyjące w związkach przemocowych żyją w ciągłym strachu przed sprawcą. Jest to dla nich sytuacja, z którą 25

26 niejednokrotnie nie potrafią same sobie poradzić. Ważne jest zapewnienie osobom doznającym przemocy jak i samym sprawcom możliwości korzystania z poradnictwa. Poniższy wykres przedstawia, że najczęstszą formom pomocy jest poradnictwo psychologiczne. Formy poradnictwa Formy poradnictwa ogółem Psychologiczne Prawne Pedagogiczne Socjalne Psychoterapeutyczne Asystent rodziny Wykres 20. Formy poradnictwa udzielane przez specjalistów z terenu Powiatu Lwóweckiego. Niestety osoby doznające przemocy w rodzinie rzadko szukają pomocy. Potwierdzają to poniższe dane, z których wynika, że ze zgłaszanych aktów przemocy tylko nieznaczna część kończy się skierowaniem sprawy do sądu. Pocieszającym może być fakt, iż można w tym aspekcie zaobserwować tendencję wzrostową. Liczba złożonych do Sądu wniosków o wgląd w sytuację dziecka Liczba złożonych do Sądu wnosków o wgląd w sytacją dziecka Wykres 21. Liczba złożonych do Sądu wniosków o wgląd w sytuację dziecka przez Zespoły interdyscyplinarne. Powyższa diagnoza pozwoliła na identyfikację najbardziej istotnych problemów oraz umożliwiła stworzenia kolejnych działań które należy podjąć w celu pomocy, zarówno ofiarom, jak i sprawcom przemocy w rodzinie. 26

27 V. CELE PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE W POWIECIE LWÓWECKIM W LATACH CEL GŁÓWNY I Utworzenie systemu informacji o skali przemocy w rodzinie, możliwościach pomocy oraz formach działania na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Cele szczegółowe: 1. Systematyczne diagnozowanie zjawiska przemocy w rodzinie w powiecie. 2. Stworzenie bazy internetowej umożliwiającej kontakt ze wszystkimi podmiotami z Powiatu Lwóweckiego działającymi na rzecz osób dotkniętych przemocą w rodzinie. 3. Zwiększenie świadomości społecznej na temat zjawiska przemocy w rodzinie: a) upowszechnianie materiałów informacyjnych i edukacyjnych, b) promowanie wartości rodzinnych i form spędzania czasu wolnego w sposób kreatywny, c) promowanie metod wychowawczych bez użycia przemocy, d) zwiększenie świadomości dzieci i młodzieży na temat zjawiska przemocy w rodzinie, e) prowadzenie kampanii edukacyjno promocyjnych dotyczących przeciwdziałania przemocy. Organizacja odpowiedzialna: Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie we współpracy z: - Ośrodkami Pomocy Społecznej z terenu powiatu, - Zespołami Interdyscyplinarnymi z terenu powiatu - Gminnymi Komisjami ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych z terenu powiatu, - Punktem Interwencji Kryzysowej w Lwówku Śląskim, - Sądem Rejonowym w Lwówku Śląskim, - Prokuraturą Rejonową w Lwówku Śląskim - Komendą Powiatową Policji w Lwówku Śląskim, Termin realizacji: rok 27

28 CEL GŁÓWNY II Stworzenie szerokiej oferty pomocy i wsparcia dla osób uwikłanych w przemoc. Cele szczegółowe: 1. Zwiększenie kompetencji pracowników służb realizujących zadania na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 2. Zwiększenie zakresu i jakości świadczonych usług przez PCPR o poradnictwo prawne i psychologiczne. 3. Prowadzenie przez Zespół interdyscyplinarny zintegrowanych i skoordynowanych działań w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 4. Funkcjonowanie punktu interwencji kryzysowej. 5. Zlecenie podmiotom uprawnionym realizacji zadania mającego na celu zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsca w ośrodku interwencji kryzysowej. 6. Zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach wsparcia. 7. Tworzenie w gminach mieszkań chronionych dla ofiar przemocy. 8. Podejmowanie działań interwencyjnych w oparciu o procedurę Niebieskiej karty. 9. Prowadzenie systemowych spotkań super wizyjnych dla osób zajmujących się przemocą domową. 10. Realizacja programów przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie. Organizacja odpowiedzialna: Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie we współpracy z: - Ośrodkami Pomocy Społecznej z terenu powiatu, - Zespołami Interdyscyplinarnymi z terenu powiatu, - Gminnymi Komisjami ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych z terenu powiatu, - Punktem Interwencji Kryzysowej w Lwówku Śląskim, - Sądem Rejonowym w Lwówku Śląskim, - Komendą Powiatową Policji w Lwówku Śląskim. Termin realizacji: rok 28

29 CEL GŁÓWNY III Realizacja oddziaływań korekcyjnych wobec sprawców przemocy Cele szczegółowe: 1. Opracowanie programu oddziaływań korekcyjno edukacyjnych dla osób stosujących przemoc. 2. Zlecenie podmiotowi uprawnionemu realizację zadania mającego na celu prowadzenie programu korekcyjno edukacyjnych dla sprawców przemocy w rodzinie. 3. Kierowanie do Sądu wniosków o obowiązku podjęcia leczenia odwykowego w związku z nadużywaniem alkoholu. 4. Izolowanie sprawców przemocy od ofiar. 5. Przygotowanie kadry do prowadzenia programu korekcyjno edukacyjnego dla sprawców przemocy w rodzinie. 6. Współpraca z instytucjami pomocowymi w zakresie kierowania sprawców przemocy w rodzinie do udziału w programie korekcyjno edukacyjnym. Organizacja odpowiedzialna: Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie we współpracy z: - Ośrodkami Pomocy Społecznej z terenu powiatu, - Zespołami Interdyscyplinarnymi z terenu powiatu - Gminnymi Komisjami ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych z terenu powiatu, - Punktem Interwencji Kryzysowej w Lwówku Śląskim, - Sądem Rejonowym w Lwówku Śląskim, - Prokuraturą Rejonową w Lwówku Śląskim - Komendą Powiatową Policji w Lwówku Śląskim, Termin realizacji: rok 29

30 VI. MONITORING I EWALUACJA Przedmiotem ewaluacji Powiatowego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie w Powiecie Lwóweckim na lata będzie skuteczność podejmowanych działań, głównie w oparciu o analizę zebranych danych. Monitoring programu będzie polegał na zbieraniu przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Lwówku Śląskim danych dotyczących zrealizowanych zadań od podmiotów zaangażowanych w jego realizację, w celu oceny, czy osiąga on założone cele. Kierownik Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Lwówku Śląskim będzie przedkładał Radzie Powiatu Lwóweckiego roczne sprawozdania z realizacji Programu, które będą stanowiły integralną część corocznego sprawozdania z działalności jednostki. 30

31 ZAKOŃCZENIE Przedstawiony program nie wyczerpuje w całości wszystkich działań, które należałoby podjąć. Na pewno, tym co utrudnia skuteczność działań jest bezradność ofiar i świadków przemocy, nikła znajomość występujących form pomocy, brak dostatecznej koordynacji i współpracy wszystkich instytucji zajmujących się problemem. Z analizy danych za ubiegłe lata zauważalnym jest zapotrzebowanie na działania profilaktyczne w tym zakresie, a także udzielanie pomocy osobom dotkniętym przemocą, w tym w formie terapii i wsparcia. Program ten dąży do spójnego i wielopoziomowego systemu przeciwdziałania przemocy opartego o wyspecjalizowane zasoby ludzkie i instytucjonalne, między którymi istnieje ścisła współpraca. Na poziomie powiatu elementami takiego systemu są pracownicy wszystkich instytucji i służb, które uczestniczą w pomaganiu rodzinom. W rozwiązywaniu problemów wynikających z przemocy domowej ważne miejsce zajmuje podejście interdyscyplinarne, zgodnie, z którym wszystkie działania powinny być planowane i wdrażane przez różnych specjalistów. Interdyscyplinarne podejście do problemu zapobiega powielaniu działań przez poszczególne służby, zwiększa również wachlarz możliwości pomocy. Niniejszy program zakłada realizacje celów i kierunków działań w oparciu o diagnozę zjawiska przemocy na terenie powiatu. Wszelkie cele i działania zaplanowane w programie mają służyć poprawie sytuacji rodzin doznających przemocy, jak i ochronie rodzin zagrożonych przemocą. Pogram ma wieloletnią perspektywę, gdyż zawarte w nim cele i obszary działań nakładają obowiązek na wszystkie szczeble administracji publicznej realizacji długofalowych zadań w celu zmniejszenia zjawiska przemocy w rodzinie. Zmniejszenie skali zjawiska przemocy w rodzinie w Polsce jest procesem wymagającym czasu, wysiłku, nakładów finansowych, zaangażowania wszystkich służb, a także zmiany świadomości społecznej. Realizacja Programu powinna przyczynić się do ograniczenia zjawiska przemocy w rodzinie. 31