CEREMONIA SPRAWIEDLIWY WŚRÓD NARODÓW ŚWIATA 27 maja 2019, Warszawa

Transkrypt

1 CEREMONIA SPRAWIEDLIWY WŚRÓD NARODÓW ŚWIATA 27 maja 2019, Warszawa Muzeum Łazienki Królewskie Stara Oranżeria Teatr Królewski

2 2

3 P INFORMACJA O ODZNACZENIU Od 1963 r. specjalna komisja Instytutu Pamięci Narodowej Yad Vashem w Jerozolimie, pod przewodnictwem Sądu Najwyższego Izraela, przyznaje medale i dyplomy Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Jest to odznaczenie mające oddać hołd Bohaterom, którzy bezinteresownie, z czysto humanitarnych pobudek narażali życie dla ratowania swoich żydowskich przyjaciół, sąsiadów, znajomych, a często zupełnie obcych ludzi, skazanych na Zagładę. Dyplomy i medale Sprawiedliwych są wręczane na ceremoniach w Izraelu lub w izraelskich placówkach dyplomatycznych na całym świecie. Ambasada Izraela w Polsce organizuje kilkanaście takich uroczystości rocznie, głównie w Warszawie. Do 1 stycznia 2019 r. odznaczonych zostało Bohaterów z całego świata, w tym 6992 Polaków. 3

4 P R O G R A M Powitanie gości Emil Jeżowski, Ambasada Izraela w Polsce Przemówienia prof. Zbigniew Wawer, Dyrektor Muzeum Łazienki Królewskie Jan Krzysztof Ardanowski, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Jarosław Sellin, Wiceminister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Jan Józef Kasprzyk, Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych J.E. Anna Azari, Ambasador Izraela w Polsce WRĘCZENIE MEDALI I DYPLOMÓW HONOROWYCH SPRAWIEDLIWY WŚRÓD NARODÓW ŚWIATA REGINA I FRANCISZEK BLASZKO Przemówienie: p. Noga Murdoch Odznaczenie odbierze w imieniu Bohaterów: p. Jerzy Kuźma HELENA I STANISŁAW BOROWSCY MARIA I JAN BURBUTOWSCY Odznaczenie odbiorą w imieniu Bohaterów: p. Maria Kozłowska (Borowscy) i p. Janusz Burbutowski ANNA I JÓZEF BUDYŃSCY KRYSTYNA BRYK Odznaczenie odbierze w imieniu Bohaterów: p. Bogumiła Bryk-Kruszyńska; p. Jadwiga Tuszyńska-Bryk 4

5 P ANNA I KAZIMIERZ GAŁECCY JÓZEF IZDEBSKI Przemówienie: p. Kochava Tzur (Stella Zylbersztajn) Odznaczenie odbiorą w imieniu Bohaterów: p. Maria Lauferska (Gałeccy) i p. Marek Domański (Izdebski) DANUTA I FRIEDRICH HECKERMANN ANIELA ROLAND Odznaczenie odbierze w imieniu Bohaterów: p. Witold Wiliński, p. Maria Heckermann, p. Krystyna Wilińska Przerwa muzyczna w wykonaniu pianistki p. Ludmiły Jeżowskiej: Barbara Strzelecka, Menuet Barbara Strzelecka, Walc E dur Barbara Strzelecka, Uspokojenie MATYLDA I ANTONI MALISZEWSCY MARIA MALISZEWSKA Przemówienie: p. Anna Halber Odznaczenie odbierze w imieniu Bohaterów: p. Andrzej Kielczewski JANINA I JAKUB KRAJEWSCY Odznaczenie odbiorą w imieniu Bohaterów: p. Tadeusz Krajewski i p. Elżbieta Cikowska SZCZEPAN MARIAN STANKIEWICZ Odznaczenie odbierze w imieniu Bohaterów: p. Krystyna Pawłowska ZOFIA WYSMULSKA I JÓZEF WYSMULSKI Przemówienie: p. Gilad Levine Goldberg Odznaczenie odbiorą w imieniu Bohaterów: p. Jan Wysmulski, p. Krystyna Monti, p. Krzysztof Wysmulski, p. Kazimiera Grosfeld, p. Anna Wysmulska, p. Maria Wysmulska, p. Bogdan Wysmulski 5

6 Występ muzyczny w wykonaniu duetu p. Jolanta Kaufman - sopran p. Ludmiła Jeżowska fortepian Mieczysław Karłowicz, Pamiętam ciche, jasne, złote dnie (do słów K. Tetmajera) Mieczysław Karłowicz, Idzie na pola (do słów K. Tetmajera) Mieczysław Karłowicz, Zasmuconej (do słów K. Glińskiego) Po zakończeniu części oficjalnej zapraszamy do Królewskiej Galerii Rzeźby na otwarcie wystawy o Bohaterze p. Jerzym Radwanku oraz na poczęstunek (czas na wywiady z dziennikarzami) 6

7 P Ogród Sprawiedliwych w Instytucie Yad Vashem w Jerozolimie (fot. Yad Vashem) Tablice z nazwiskami Bohaterów w Ogrodzie Sprawiedliwych (fot. Ambasada Izraela) 7

8 Ocalony: Benjamin Katz REGINA I FRANCISZEK BLASZKO 4-letni Bejamin znalazł schronienie w rodzinie Reginy i Franciszka Blaszko w 1942 r. Wcześniej przebywał w sierocińcu w pobliżu klasztoru w Szczuczynie. W okolicy mówiono, że w sierocińcu przebywały żydowskie dzieci. Miejscowy ksiądz podczas niedzielnego kazania, zwrócił się do wierzących z prośbą, by pomóc tym dzieciom. Ksiądz później został stracony przez Niemców. Franciszek Blaszko, który mieszkał z rodziną w Małej Wólce koło Grajewa obok Białegostoku, postanowił zabrać do domu żydowskie dziecko i przedstawił go swojemu 9-letniemu synowi jako młodszego brata. Chłopiec został ochrzczony i otrzymał imię Remigiusz (Remek). Pan Franciszek był kolejarzem, a w wolnych chwilach zajmował się również naprawą obuwia. Żydowski chłopiec dobrze się zaklimatyzował w domu p. Blaszko i zaprzyjaźnił się z jego synem. Był tam aż do wyzwolenia przez Armię Czerwoną, nie zdając sobie nawet sprawy z tego, że jest Żydem. Po wojnie wraz ze swoimi wybawcami przeniósł się do Wrocławia. W 1947 r. postanowiono jednak oddać go do sierocińca prowadzonego przez Komitet Żydowski w Krakowie, gdzie poznał swoje korzenie. Następnie wyemigrował do Izraela, gdzie założył rodzinę. Aż do śmierci w 1988 r. mieszkał w kibutzu Tzora nieopodal Jerozolimy. Na dzisiejszą uroczystość przybyła rodzina ocalonego z Izraela. 8

9 HELENA I STANISLAW BOROWSCY MARIA I JAN BURBUTOWSCY Ratowani: Izaak Gruszniewski, Miriam Gruszniewska; Paul (Pinchas) Gruszniewski, Szymon (Steve) Ross P Rodzina Gruszniewskich mieszkała w Łomży. Ojciec Izaak był fryzjerem. W domu tym mieszkała również polska rodzina Borowskich. W 1941 r. Gruszniewscy zostali przeniesieni do getta, które powstało w mieście. Sytuacja materialna rodzina była dość dobra. Izaak pracował jako fryzjer gestapo. Jeden z synów, Pinchas przekradał się na stronę aryjską i szmuglował stamtąd żywność. Pewnego razu został postrzelony przez Niemców, po jakimś czasie jednak wyzdrowiał. Żyli tak do końca października 1942 r. Wtedy znajomy Niemiec poinformował Izaaka, że zbliża się likwidacja getta. Wielu Żydów próbowało ucieczki na aryjską stronę miasta lub do pobliskich lasów. Był wśród nich starszy syn Jehuda uciekł z getta, został on jednak złapany, wysłany do Auschwitz, a stamtąd do obozu Dachau, gdzie pracował w jednej z fabryk aż do wyzwolenia w 1945 r. Zmarł po wyzwoleniu z choroby lub wyczerpania. 31 października 1942 Gruszniewscy wydostali się z getta. Najpierw zwrócili się o pomoc do swojej starej sąsiadki p. Heleny Borowskiej. Ta skierowała ich do swojego brata Jana Burbutowskiego, który miał gospodarstwo w pobliskiej wsi Gielczyn. Brat Jan Burbutowski z jego żoną ukryli rodzinę w lesie obok swojego pola, wspomagali ich żywnością. Żyli tam, aż do nadejścia śniegu. W listopadzie rodzice przekonali sześcioletniego Pinchasa, by wyszedł z lasu i szukał jakiegoś schronienia. Dotarł tak do Łomży do domu p. Heleny Borowskiej. 9

10 Przyjęła go, umyła go, nakarmiła, dała mu nowe ubranie i krzyżyk na szyję. Przebywał tam przez dwa tygodnie. Następnie Pinchas wędrował od wioski do wioski, zatrudniając się u różnych chłopów. Jeden z nich we wsi Cieciera zatrudnił go do 1946 roku. Młodszego syna Szymona Izaak przekazał pp. Burbutowskich, gdzie przebywał do wiosny lub lata Wówczas pojawili się pp. Witkowscy którzy postanowili z sobą zabrać małego Szymona. Chłopiec był dobrze traktowany i po wojnie został oddany w żydowskie ręce.. Po wojnie Szymon trafił do Niemiec, potem do Izraela, w końcu w 1949 r. do USA, gdzie zamieszkał ze swoim starszym bratem. Los rodziców, Icchaka i Miriam, był znacznie gorszy - najpierw ukrywali się na polu rodziny Borowskich, a potem w lasach. Pewnego dnia natknęli się na nich Polacy pracujący w lesie. Zażądali okupu, ci jednak nie mieli już nic. Polscy robotnicy przekazali ich w ręce znanego kolaboranta gestapo Gałeckiego, który wydał ich Niemcom. Trafili do więzienia w Zambrowie, a stamtąd prawdopodobnie do Auschwitz. Rodzina Borowskich z Paulem (Pinhasem) Gruszniewskim (po środku). 10

11 P ANNA I JÓZEF BUDYŃSCY ORAZ KRYSTYNA BRYK Ocalone: Mania Molly Bluhman; Betty Bluhman) Rodzina Bluhman wraz z trójką dzieci (dwie dziewczynki i chłopiec) mieszkała w mieście Krzywce, w powiecie tarnopolskim. Była to dość zamożna rodzina, posiadająca kilka sklepów i ziemię. Po wejściu Niemców rodzina została wysłana do getta do miasta Borszczów. Ojciec został zamordowany przez Niemców już w pierwszym okresie okupacji. Po pewnym czasie Niemcy zaczęli usuwać Żydów z getta w Borszczowie, a matka i troje dzieci uciekły do pobliskich lasów. Stamtąd próbowali wrócić do swojego rodzinnego miasteczka Krzywcze. Najstarsza córka Mania skontaktowała się ze swoją koleżanką z klasy Krystyną Budyńską. Jej rodzice udzielili schronienia Mani i jej siostrze Betty. Przez półtora roku od lata 1943 do wkroczenia Armii Czerwonej siostry przebywały w stodole, a następnie oborze pp. Budyńskich, którzy dostarczali im również żywność. Matka z synem ukryli się u innego rolnika, na którego doniósł sąsiad. Według relacji ocalałej, oboje zostało zamordowani przez Ukraińców. 11

12 ANNA I KAZIMIERZ GAŁECCY JÓZEF IZDEBSKI Ratowane: Stella Zylberstein (dziś Kochawa Tsur) oraz jej matka Gitla Zylbersztajn W roku 1985 uznano tytułem Sprawiedliwy pierwszą osobę (spośród 10) zaangażowaną w ratowanie Stelli, osoba ta została uznana za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata. Rodzina Gałeckich pomagała głównie matce Stelli Gitli. Prawdopodobnie w marcu 1943 Stella dotarła do wsi Bolesty, gdzie miejscowi zdemaskowali ją jako Żydówkę, musiała się wykupić. Stella po raz kolejny więc wróciła do rodziny Gałeckich. Spędziła tam noc, a następnego dnia rankiem w poszukiwaniu innego schronienia dotarła do opuszczonego, jak jej się wydawało domu we wsi Hoja. Tam natknęła się na biedną, choć życzliwą rodzinę Izdebskich. Był to p. Józef Izdebski, jego żona oraz trójka małych dzieci. Rodzina ta utrzymywała się głównie z haftu. Pomimo życzliwości pp. Izdebskich, Stella poczuła, że żyją oni w ciągłym strachu, postanowiła więc po dwóch tygodniach szukać innej kryjówki. Państwo Izdebsccy powiedzieli jej, że zawsze będzie mogła wrócić. Po jakimś czasie zapadła na tyfus, wróciła do pp. Izdebskich, gdzie spędziła najgorsze dni choroby. Na dzisiejszą uroczystość przybyła z Izraela Pani Stella Zylberstein (Kochava Tzur). 12

13 P DANUTA I FRIEDRICH HECKERMANN ANIELA ROLAND Ratowani: Maurycy Laibach (Jan Kociński) i jego syn Stefan Laibach (Kociński); Regina Neemark (Elżbieta Gajewska) Rodzina Laibach była zamożną i dobrze wykształconą żydowską rodziną mieszkającą w Warszawie. Doktor Maurycy Laibach (znany jako Jan Koziński) pracował przed wojną w dużej firmie handlowej. Był oficerem rezerwy Wojska Polskiego i uczestniczył w kampanii wrześniowej. Jego żona uciekła do ZSRR i wróciła do Polski już po wojnie. Jesienią 1940 roku trafił do getta razem ze swoim synem 4-letnim wówczas Stefanem. Maurycy Laibach wyszedł z getta w sierpniu Na początku ukrywał się u pp. Gocławskich, działaczy lewicowych, znanych z pomocy Żydom. Przez kilka miesięcy zmieniał miejsce zamieszkania, aż w marcu 1943 dotarł do domu p. Adeli Roland, która była z pochodzenia Niemką. Przebywał tam aż do wybuchu Powstania Warszawskiego w sierpniu W tym czasie córka p. Roland poślubiła Friedricha Heckermana, również Niemca o antyfaszystowskich poglądach, który zaprzyjaźnił się z M. Laibachem. Po wybuchu powstania F. Heckerman z żoną przenieśli się do Berlina. Natomiast p. Adela z P. Laibachem wydostali się z Warszawy, docierając do Krakowa gdzie spędzili kilka tygodni. W październiku 1944 r. przenieśli się do Wiednia, a stamtąd do Berlina do pp. Heckermanów. Maurycy (pod nazwiskiem Jan Koziński) przebywał tam do końca wojny. 13

14 JANINA I JAKUB KRAJEWSCY Ocalona: Barbara Tyl (Sura Bursztyn) Ocalona wraz z rodzicami, Mosze i Chaną Bursztyn mieszkała, w Wołominie koło Warszawy. Miasto we wrześniu 1939 zostało zajęte przez Niemców. Od razu rozpoczęły się prześladowania Żydów. W listopadzie 1940 r. utworzono getto. Latem 1942 r. wszyscy zostali deportowani do Radzymina, a stamtąd do Treblinki. Ocalała, która miała wówczas 12 lat wraz z innymi dziećmi dotarła do obozu. Przed wejściem do łaźni kazano jej się rozebrać. Korzystając z ogólnego rozgardiaszu wraz z innymi zaczęła biec w kierunku bramy. Została lekko ranna w głowę, ale pomimo wszystko prawie nagiej udało się jej uciec. Krążyła po okolicy w poszukiwaniu schronienia. W swojej relacji złożonej Ambasadzie Izraela w Warszawie 48 lat później pisze: Wędrowałem po polach i lasach, żywiąc się głównie leśnymi owocami. Byłam brudna, ranna i głodna. Spotkani ludzie bali mi się pomóc. W końcu dotarłam do wsi Krajewo-Budzily, do domu Janiny i Jakuba Krajewskich. Pomimo wielkiego strachu i obaw przed sąsiadami, partyzantami i hitlerowcami przyjęli mnie do swojego domu. Wyleczyli mnie z ran i udzielili schronienia. Cały czas żyłam w strachu, w nocy przychodzili z lasu partyzanci i grozili mi śmiercią. Byłam u nich aż do 1948 r. Potem wyjechałam do Łomży, ukończyłam szkołę dla pielęgniarek, a w 1957 r. wyszłam za mąż za Boleslawa Tyla. Mam dwójkę dorosłych dzieci. Nie jestem w stanie wyrazić słowami, co zrobili dla mnie państwo Krajewscy, ryzykując życiem, by ocalić żydowskie dziecko. Zwracam się z prośbą do Państwa Izrael, mojego państwa, by godnie ich uczcić, za to co uczynili dla mnie i za moim pośrednictwem dla całego żydowskiego narodu. 14

15 MARIA MALISZEWSKA MATYLDA I ANTONI MALISZEWSCY Ocalona: Fania Warman P Fania, córka Michała i Reginy Warman, urodziła się w Lublinie w 1915 roku. Rodzina miała dwoje dzieci, córkę Fanię i syna Henryka (Chaima). Fania ukończyła liceum w Lublinie, a w roku 1932 roku jej rodzina przeniosła się do Wołomina. Fania studiowała prawo na Uniwersytecie Warszawskim, była zmuszona przerwać studia i utrzymywała się udzielając korepetycji. W czasie okupacji w Wołominie utworzono getto. Złe warunki i dur brzuszny znacznie zmniejszyły populację i szczególnie dotknęły dzieci, z których wiele pozostało bez opieki. Fania pracowała w tamtejszym sierocińcu. Znajomość Fani z Marią Maliszewską rozpoczęła się jeszcze przed wojną. W czasie okupacji Maria często odwiedzała ją w getcie i jej pomagała. Dostarczała jej paczki i próbowała przekonać ją do ucieczki z getta. Maria żyła samotnie, jej przyjaciel komunista został aresztowany przez gestapo i przetrzymywany w więzieniu. Samo mieszkanie było pod stałą obserwacją. Fania nie chciała uciekać do czasu likwidacji getta. Później na krótko schroniła się u przyjaciółki. Następnie Fania znalazła kryjówkę u rodziców swojej przyjaciółki na okres kilku miesięcy. Maria też zdołała uzyskać dla niej u miejscowego księdza dokumenty. Pewnej nocy w domu pojawiło się w gestapo w poszukiwaniu ukrywającej się Żydówki. Nie znaleźli jej, ale obiecali wrócić. Matka wpadła w panikę. Następnego dnia Fania przeniosła się do pobliskiego lasu. Nie została jednak opuszczona przez swoją przyjaciółkę. Po pewnym czasie 15

16 uzyskała pozwolenie na pracę (Ausweis) i mogła pojawić się publicznie. Postanowiła udać się do Warszawy, by szukać pracy. Znalazła pracę jako służąca u warszawskiej rodzinie. Przebywała tam od 1943 roku aż do wybuchu Powstania Warszawskiego w sierpniu 1944 roku. Stosunek do ocalałej był życzliwy, uważali ją za członka rodziny. Nie jest jasne, czy wiedzieli, że jest Żydówką. Po Powstaniu Warszawskim wraz z innymi mieszkańcami warszawy Fania znalazła się w Pruszkowie. Po wojnie Fania nadal utrzymywała kontakty ze swoimi wybawcami. Fania wyszła za mąż i urodziła syna i córke. W 1968 roku Fania z rodziną opuściła Polskę, ale kontakt z Maliszewskimi trwał aż do ich śmierci. Na dzisiejszą uroczystość przybyła z USA Pani Anna Halber, córka Fani. 16

17 SZCZEPAN MARIAN STANKIEWICZ Ocalona: Maria Kirszenbaum-Trześniewska Do momentu wybuchu wojny, Maria Kirszenbaum- Trześniewska wraz ze swoim mężem mieszkali w Radomyślu nad Sanem. Mieli trzy córki: 19 letnią Reginę, 17 letnią Miriam i 15 letnią Rysię. Prowadzili w miasteczku sklep, którego stałym klientem był Pan Szczepan Stankiewicz. P W 1942 r. mąż Marii został zabrany przez Niemców. Pan Stankiewicz zaoferował by razem z trzema córkami ukryła się w jego gospodarstwie we wsi Żabno, obok Radomyśla nad Sanem. Stankiewicz był biednym 75-letnim człowiekiem. Trudno było jemu zapewnić byt czterem dodatkowym domownikom. Bał się gdyż groziło jemu również niebezpieczeństwo. Na początku Kirszenbaumowie płacili mu za jedzenie lecz niedługo potem skończyły się środki pieniężne. Mimo tego Stankiewicz nie przestał się nimi opiekować. Dominik Głowacki, który był sąsiadem Stankiewicza również pomagał mu w opiece nad Kirszenbaumami podczas okresu ich ukrywania. Przynosił ziemianki, mleko i chleb, załatwił słomę by zrobić łóżka oraz wspierał ukrywającą się czwórkę. Wszyscy przeżyli wojnę. Maria z córkami przeniosła się do Palestyny w 1946 r. Maria nigdy nie zapomniała swoich wybawców i była im dozgonnie wdzięczna. W maju 2014 Yad Vashem przyznało Szczepanowi Stankiewiczowi i Dominikowi Głowackiemu odznaczenie Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. 17

18 WYSMULSKA ZOFIA I JEJ SYN JÓZEF WYSMULSKI Ratowani: Nachum Goldberg, Stefa Goldberg, z domu Langfuss; Hirsh Rubinstein oraz jeszcze jedna dziewczyna. Hanna Goldberg, w swojej relacji opowiada, że brat jej męża, Nachum Goldberg wraz z żoną zdołał uciec z obozu Dorohocza i znaleźli schronienie u p. Zofii Wysmulskiej. Wspomina również, że ukrywając się u rodziny Misztal we wsi Motycz, jakaś kobieta zachorowała na dur brzuszny i zaraziła wiele osób z Dorohoczy. Jedną z nich była dziewczyna ukrywana przez Zofię Wysmulską. Dziewczyna oszalała i doniosła Niemcom, że Zofia ukrywa w swoim w domu Żydów. W drodze na gestapo natknęła się na Józefa Wysmulskiego, który starał się ją przekonać, by nie donosiła Niemcom. Józef zdążył zawiadomić domowników, którzy wyszli, a po kliku godzinach wrócili. Wtedy właśnie nadeszli Niemcy. Zastrzelili Zofię i jej córkę Mariannę, a ukrywających się Żydów spalili żywcem. Józef ocalał, jako ze dokładnie pojechał ze swoim młodszym bratem do sąsiedniego Grabowa. W swojej książce Gilad Levine Goldberg (brat Nachuma) podaje nieco inna wersje tego zdarzenia. Na dzisiejszą uroczystość przybył z USA Gilad Levine Goldberg, brat Nachuma. rodzina Goldbergów w Płouszowicac 26 czerwca

19 P Artystyki wykonają utwory w hołdzie dziś odznaczonym Bohaterom i śp. Barbary Strzeleckiej kompozytorki. śp. Barbara Strzelecka - klawesynistka i kompozytorka, kończyła studia muzyczne u wybitnych pedagogów: Z. Drzewieckiego, M. Jacynowej i M. Wiłkomirskiej (fortepian) oraz u E. Altberg (klawesyn). Występowała w Polsce, wielu krajach Europy oraz w USA, łącząc aktywność koncertową z działalnością pedagogiczną. W latach 90-tych XX w. rozpoczęła twórczość kompozytorską, głównie skupiającą się wokół takich instrumentów, jak klawesyn, wiolonczela i organy. W 1983 roku Instytut Yad Vashem przyznał Barbarze Strzeleckiej oraz jej matce Annie, siostrze Kindze (OSU) i bratu Krystynowi tytuł Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. W latach , w ich domu znalazła schronienie Henia (Hanusia) Rosen. Barbara Strzelecka zmarła 3 kwietnia 2019 r. i została pochowana na warszawskich Powązkach. Muzycy: Jolanta Kaufman - sopran Jolanta Kaufman jest śpiewaczką obdarzoną ciepłym, jasnym sopranem. Ukończyła z wyróżnieniem akademię muzyczną w Poznaniu (1984). Jest laureatką I Konkursu Wokalnego im. Moniuszki. Koncertowała w Europie, Ameryce Północnej i Australii. Specjalizuje się w repertuarze oratoryjnym i pieśniarskim. Jej dorobek wykonawczy jest bardzo bogaty. Obejmuje dzieła sakralne dawnych mistrzów - Bacha, Haendla, Haydna i Mozarta oraz religijne i świeckie utwory kompozytorów późniejszych, m.in. Brahmsa i Gabriela Faure, a także Jana i Tadeusza Maklakiewiczów. Część z nich znalazła swój finał w postaci nagrań płytowych. W dniu 17 października 2018 roku za swoją pracę artystyczną śpiewaczka odebrała z rąk Prezydenta RP Srebrny Krzyż Zasługi. 19

20 Ludmiła Jeżowska fortepian Urodzona w Kazachstanie skąd po maturze przyjechała do Polski by kontynuować studia muzyczne u prof. Andrzeja Salamona i prof. Alicji Palety-Bugaj. Ukończyła Szkołę Muzyczną II st. im. Fryderyka Chopina w Warszawie i zdobyła dyplom magisterski Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Warszawskiego. Jako kameralistka i solistka, z powodzeniem koncertuje od 2000 roku. Prowadzi także szeroko zakrojoną działalność pedagogiczną. W 2006 roku nagrała płytę z miniaturami fortepianowymi kompozycji Barbary Strzeleckiej zatytułowaną Suita Późnego Lata. 20

21 P PROCEDURA PRZYZNANIA TYTUŁU SPRAWIEDLIWY WŚRÓD NARODÓW ŚWIATA O przyznanie honorowego tytułu Sprawiedliwy wśród Narodów Świata osobom niosącym pomoc Żydom w czasie II wojny światowej mogą ubiegać się przede wszystkim Ocaleni oraz ich krewni. Na podstawie ich zeznań komisja historyków decyduje o przyznaniu odznaczenia Sprawiedliwym. Wyjątkowo zgłoszenia składać mogą również ratujący, krewni ratujących, a także świadkowie wydarzeń. Ich wnioski mają wówczas jedynie charakter pomocniczy. Podanie powinno składać się z szeregu dokumentów: 1) dokładnie opisanej historii związanej z ratowaniem osób pochodzenia żydowskiego, zgodnie z wytycznymi Yad Vashem, 2) własnoręcznie podpisanych zeznań świadków opisywanych wydarzeń, 3) spisu osób mogących być świadkami (w miarę możliwości z podaniem danych kontaktowych), 4) wszelkiego rodzaju dokumentów związanych ze sprawą (np. korespondencja pomiędzy uratowanymi i ratującymi), 5) dokładnych danych kontaktowych wnioskodawcy. Procedura sprawdzania wniosku jest dość długotrwała i w dużej mierze zależy od jakości i ilości przedstawionych zaświadczeń i dokumentów. Rozpatrując zgłoszenia, komisja historyków Yad Vashem bierze pod uwagę m.in. następujące kryteria: zakres i rodzaj udzielonej pomocy; korzyści materialne wynikające z udzielanej pomocy lub brak takich korzyści; skala niebezpieczeństwa i podejmowanego ryzyka, wynikającego z udzielania pomocy; motywacja osób udzielających pomocy np. przyjaźń, altruizm, religia, przekonania (w miarę możliwości ustalenia); dostępność dowodów złożonych przez osoby uratowane; inne ważne fakty, informacje oraz dokumenty, które mogą udowodnić prawdziwość przedstawianych wydarzeń. 21

22 Instytut Yad Vashem, Righteous Among the Nations Department P.O. Box 3477, Jerusalem, Izrael tel / , fax 00972/ righteous.nations@yadvashem.org.il 22 Departament Sprawiedliwych wśród Narodów Świata Ambasada Izraela w Polsce ul. Krzywickiego 24, Warszawa tel. 22/ , fax 22/ education@warsaw.mfa.gov.il

23 P 23

24 24