Przedruk za zezwoleniem. B. Kędzia, E. Hołderna-Kędzia Leczenie miodem. Polski Związek Pszczelarski, Warszawa 1998 r.

Transkrypt

1 LECZENIE MIODEM

2 Przedruk za zezwoleniem. B. Kędzia, E. Hołderna-Kędzia Leczenie miodem. Polski Związek Pszczelarski, Warszawa 1998 r. Adres: PZP ul. Świętokrzyska 20, Warszawa, tel. (0-22) Autorzy doc. dr Bogdan Kędzia i mgr Elżbieta Hołderny-Kędzia są pracownikami naukowymi Instytutu Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu, członkami Pszczelarskiego Towarzystwa Naukowego. Zajmują się m.in. właściwościami farmakologicznymi, mikrobiologicznymi i leczniczymi produktów pszczelarskich. Na ten temat opublikowali kilkadziesiąt prac naukowych i cztery monografie. Spis treści: Słodki i zdrowy - Ryszard Sterczyński Skład chemiczny miodu - Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia Miód właściwości biologiczne - Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia Miód działanie antybiotyczne - Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia Odmiany miodu - Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia Ziołomiody - Alicja Paciorek-Kolbus Pyłek kwiatowy - Alicja Paciorek-Kolbus Co zamiast cukru - Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia Znaczenie miodu w odżywianiu - Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia Miód w leczeniu chorób układu pokarmowego - Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia Miód w leczeniu chorób wewnętrznych - Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia Miód w chorobach serca - Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia Miód na serce - Ryszard Sterczyński Miód w chorobach układu oddechowego - Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia Miód w leczeniu chorób skóry - Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia Apiterapia na niepogodę - Halina Sterczyńska Drugie życie miodu - Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia Kosmetyczny cud? Miód! - Anna Niewiadomska Uroda na miodzie - Alina Więckiewicz

3 Słodki i zdrowy Ryszard Sterczyński Cukry, biopierwiastki, enzymy, witaminy, aminokwasy to wszystko znajduje się w miodzie. Od wieków stosowany był jako środek wykrztuśny i uśmierzający kaszel. Dziś nauka potwierdza mądrość medycyny ludowej. We wszystkich kulturach świata miód uznawany byt za lekarstwo. Wiadomo, że wzmaga działanie naturalnych środków przeciw przeziębieniom. Właściwości lecznicze miodów są jednak różne. Wpływ na to ma pora roku, w jakiej miód powstawał i był zbierany, sposób przechowywania oraz kwiaty, z których pszczoły spijały nektar. Miód akacjowy pomaga na kłopoty żołądkowe. Dwie łyżki rozcieńczone w szklance letniej wody i wypijane na czczo regulują trawienie, likwidują zaparcia. Miód wielokwiatowy dwie, trzy łyżeczki dziennie zjadane systematycznie zimą pomagają organizmowi łatwiej znosiç wiosenne alergie. Miód lipowy działa rozgrzewająco i kojąco przy schorzeniach oskrzeli, zatok, kaszlu i przeziębieniu. Jest skuteczny zwłaszcza w stanach osłabienia. Ma także właściwości uspokajające. Miód gryczany działa odtruwająco i uodparniająco na organizm. Miód spadziowy zalecany przy schorzeniach układu krążenia i kłopotach z sercem. Leczy nieżyty górnych dróg oddechowych i gardła. Polecany też w stanach wyczerpania fizycznego i okresach stresu. Miód wrzosowy pomaga przy chorobach pęcherza moczowego, nerek i prostaty. Najlepiej w ciągu dnia popijać miód rozcieńczony w wodzie z dodatkiem soku cytrynowego i łyżeczki oliwy. WARTO WIEDZIEĆ

4 - W temperaturze powyżej 80 C, miód traci swoje lecznicze właściwości. - Aby miód zachował na długo swoje cenne właściwości, trzeba go przetrzymywać w szczelnym naczyniu, w ciemnym, suchym i raczej chłodnym (do 20 C) miejscu. - Dobrze jest dodawać miód do naparów z ziół, np. lipy to zwiększa efekt zdrowotny. - Miód lipowy pobyusza wydzielanie i odkrztuszanie śluzu. Gdy dokucza nam kaszel, możemy zastosować inhalacje z miodu, podczas których wdycha się zawarte w nim olejki eteryczne. - Znajdujące się w miodzie substancje i związki chemiczne działają jak antybiotyki. Skład chemiczny miodu Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia Miód jest produktem o zróżnicowanym składzie chemicznym. Zależy on w dużym stopniu od rodzaju i gatunku roślin, z których pszczoły zbierają nektar lub spadź. W różnych typach i odmianach miodu odkryto ponad 300 składników należących do kilkunastu grup chemicznych, przy czym większość z nich występuje w nieznacznych ilościach. Zgodnie z Polską Normą zawartość wody w dojrzałym miodzie nie może przekraczać 20%. Wyjątkiem jest miód wrzosowy, w którym dopuszcza się 23% wody. Większość miodów zawiera wodę w granicach 17-18%. Spotykane są także miody o zawartości 13-15% wody (niektóre miody nektarowe wielokwiatowe i spadziowe). Najliczniejszą grupę związków występujących w miodzie stanowią węglowodany (średnio 77%). Zawartość cukrów redukujących w polskich miodach nektarowych i spadziowych waha się od 67,9 do 77,7%. Przeważają cukry proste. Przeciętna zawartość glukozy wynosi 30%, a fruktozy 38%. Sacharoza występuje w miodach odmianowych w granicach od 0,8% (miód gryczany i wrzosowy) do 7,7% (miód akacjowy). Średnio występuje ona w ilości 1,3%. Z dwucukrów redukujących w największej ilości spotykana jest maltoza (do 5,4%), a z trójcukrów melecytoza, występująca wyłącznie w miodach spadziowych (do 28%). Ponadto w różnych typach i odmianach miodu stwierdzono niewielkie ilości 22 innych cukrów (m.in. trehalozy, izomaltozy, melibiozy i gencjobiozy).

5 Do charakterystycznych związków powstających na skutek kwasowego rozkładu cukrów prostych, głównie fruktozy, należy zaliczyć 5-hydroksymetylofurfunal (5-HMF). Ważną grupę związków pochodzących z nektaru lub spadzi stanowią kwasy organiczne (0,05-1,2%), które w zasadniczy sposób kształtują smak miodu. W największej ilości występują kwasy: glukonowy, jabłkowy i cytrynowy. Z innych kwasów wymienić należy: mlekowy, bursztynowy, winowy, szczawiowy, masłowy, propionowy, mrówkowy i octowy. Ponadto w miodzie spotyka się 15 innych kwasów, w tym benzoesowy i pirogronowy. Związki azotowe występują w miodzie w niewielkich ilościach. Zawartość białka nie przekracza zwykle 0,5%. Są to głównie albuminy i globuliny, będące składnikami wydzieliny gruczołów gardzielowych pszczół. Miód zawiera także niewielkie ilości wolnych aminokwasów (średnio 0,03%). Do istotnych związków azotowych występujących w miodzie należą enzymy. Pochodzą one głównie z wydzieliny gruczołów ślinowych pszczół. Do najważniejszych należy zaliczyć: - inwertazę, która powoduje rozpad sacharozy do glukozy i fruktozy, czyli wywołuje tak zwaną inwersję, - amylazy: alfa-amylaza prowadzi przemianę skrobi do dekstryn, natomiast beta-amylaza ich dalszy rozpad do maltozy (enzymy te zwane też są diastazami), - oksydazę glukozy enzym powodujący utlenianie glukozy do kwasu glukonowego (w reakcji tej powstaje także nadtlenek wodoru związek o silnych właściwościach przeciwdrobnoustrojowych). W miodzie stwierdzono również występowanie kilkunastu innych enzymów, w tym lizozymu. W omawianym produkcie występują ponadto związki o charakterze hormonalnym. Ważne zadanie spełnia neurohormon acetylocholina. Pochodzi on z wydzieliny gruczołów gardzielowych pszczół i występuje w ilości do 5 mikrogramów w 1 g miodu. Poza tym miód zawiera wolną cholinę, która jest prekursorem wspomnianego hormonu. W składzie miodu spotyka się zwykle związki flawonoidowe, reprezentowane głównie przez kemferol, kwercetynę, apigeninę i hesperetynę. Mogą również występować antocyjany, leukoantocyjany i katechiny.

6 Zasadniczą grupę połączeń, decydującą w dużym stopniu o smaku i aromacie miodu, stanowią składniki olejków eterycznych pochodzące z nektaru. Łącznie wyodrębniono z miodu kilkadziesiąt substancji aromatycznych, wśród których znajdują się wyższe alkohole alifatyczne, aldehydy, ketony, estry i związki polifenolowe, m.in. aldehyd mrówkowy, octowy i izomasłowy, aceton i diacetyl. Uważa się, że aromat i smak miodu zależy także od innych związków, takich jak kwasy organiczne, cukry, aminokwasy, 5-HMF, garbniki i woski. Barwa miodu uzależniona jest przede wszystkim od obecności związków karotenoidowych (głównie beta-karotenu), ksantofilu, chlorofilu i jego pochodnych, flawonoidów i antocyjanów. Ciemnienie miodów przypisuje się melanoidom, substancjom powstającym w wyniku reakcji cukrów, kwasu askorbinowego (witaminy C) i aminokwasów. Na barwę miodu wpływają także substancje koloidowe zbudowane z białek, drobin wosku pszczelego, wody i biopierwiastków. W miodzie mogą występować w nieznacznych ilościach sterole, fosfolipidy i kwasy tłuszczowe. Ponadto w niektórych miodach odmianowych obecne są takie związki, jak arbutyna, gwajakol, katechina i kwas benzoesowy. Miód zawiera niewielką ilość witamin. Zależy to głównie od obecności pyłku kwiatowego i mleczka pszczelego. W miodzie występują zazwyczaj witaminy z grupy B w tym B1, B2, B6, kwas foliowy, kwas nikotynowy i kwas pantotenowy. Zawartość witaminy C w miodzie wynosi przeciętnie 22 mg, przy czym w miodzie gryczanym jej zawartość może dochodzić do 120 mikrogramów. Ponadto w niektórych miodach stwierdzono obecność witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, głównie witaminy A. Poszczególne odmiany miodu różnią się zarówno liczbą, jak i zawartością biopierwiastków, która wynosi średnio 0,3%. W miodzie znajduje się najwięcej potasu (do 4 mg/g), fosforu, magnezu i wapnia. W nieco mniejszej ilości występuje żelazo, krzem, siarka, miedź, fluor, cynk i mangan. Spośród innych ważnych biopierwiastków miód zawiera: kobalt, molibden, chrom i jod. Pozostałe składniki zawarte w miodzie określa się jako domieszki. Na ogół ich zawartość w miodach nie przekracza 1%. W pierwszym rzędzie wymienić można pyłek kwiatowy. W miodzie pszczelim znajduje się średnio 3000 ziarn pyłku w 1 g. Miód zawiera zazwyczaj także niewielką ilość mleczka pszczelego (średnio 1 mikrogram/g). Należy też wspomnieć o możliwości występowania w miodzie substancji toksycznych, do których zalicza się: hioscyjaminę i skopolaminę (nektar z bielunia i lulka czarnego), atropinę (nektar z pokrzyku), digitoksynę (nektar z naparstnicy żółtej) oraz akonitynę (pyłek kwiatowy z tojadu).

7 Zatrucia u ludzi po spożyciu miodu zawierającego wymienione substancje występują jednak niezmiernie rzadko. Miód właściwości biologiczne Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia Działanie miodu na serce i układ krążenia znane jest od dawna. Dzięki dużej zawartości glukozy i fruktozy miód jest produktem łatwo przyswajalnym przez organizm, w tym przez mięsień sercowy. Wysoko energetyczne składniki wchłaniane są bezpośrednio do krwi już w błonie śluzowej żołądka, z pominięciem przewodu pokarmowego. Miód w ilości 100 g dostarcza średnio 325 kcal energii. Występująca w miodzie acetylocholina wzmacnia siłę skurczu i wydolność mięśnia sercowego. Przyczynia się do tego także potas występujący w miodzie w stosunkowo dużej ilości. Miód powoduje obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, a także rozszerzenie naczyń wieńcowych. Przyczynia się do zahamowania procesu miażdżycowego. Wpływ miodu na układ oddechowy można wyjaśnić jego szerokim zakresem działania biologicznego. Miód odznacza się właściwościami antybiotycznymi, przeciwzapalnymi, wykrztuśnymi i odnawiającymi. Za działanie przeciwdrobnoustrojowe miodu odpowiedzialny jest głównie nadtlenek wodoru. Ważną rolę odgrywają również składniki olejków eterycznych. Efekt ten ujawnia się przede wszystkim przy bezpośrednim kontakcie miodu ze zmienioną zapalnie błoną śluzową dróg oddechowych. Z silnym działaniem składników olejkowych mamy do czynienia w przypadku komponentów miodowych. Dla przykładu terpeny z ziołomiodu sosnowego wchłaniają się częściowo przez błonę śluzową górnego odcinka dróg oddechowych, przedostają się do płuc i wydychane z powietrzem oddziałują na

8 drobnoustroje występujące w nabłonku śluzowym. Terpeny odznaczają się również działaniem przeciwzapalnym. Miód powoduje podrażnienie gruczołów wydzielniczych błony śluzowej dróg oddechowych, dzięki czemu dochodzi do upłynnienia wydzieliny oskrzelowej. Pobudza on również ruch rzęsek aparatu migawkowego, co ułatwia odkrztuszanie wydzieliny i usuwanie jej na zewnątrz. Miód odznacza się również właściwościami przeciwalergicznymi. Związane jest to przede wszystkim ze zmniejszeniem obrzęku błon śluzowych, który towarzyszy stanom alergicznym dróg oddechowych, jak również z działaniem uodparniającym miodu. Miód normalizuje zaburzoną czynność wydzielniczą i motoryczną żołądka. Ponadto przyspiesza gojenie powierzchni błony śluzowej żołądka i dwunastnicy poprzez wchłanianie wody z chorej tkanki i działanie przeciwzapalne. Miód pobudza czynność wydzielniczą i motoryczną jelit. Po podaniu tego produktu obserwuje się wzrost ruchów perystaltycznych jelita cienkiego i zwiększone wydzielanie soku jelitowego. Miód wykazuje wyraźnie lecznicze działanie na wątrobę i drogi żółciowe. Ze względu na dużą ilość glukozy i fruktozy jest on łatwo przyswajalny przez ten organ. Glukoza zawarta w miodzie, oprócz odżywiania komórek wątrobowych, odgrywa także dużą rolę w procesach odtruwania organizmu. W wyniku łączenia związków toksycznych z kwasem glukuronowym i pirogronowym powstają połączenia łatwo rozpuszczalne w wodzie, które wydalane są z organizmu wraz z moczem. Natomiast fruktoza prawie całkowicie wykorzystywana jest do syntezy glikogenu, zwiększając w ten sposób jego zapas w wątrobie. Prowadzi to do przyspieszenia przemiany materii w tkankach, a także do wzmocnienia czynności ochronnej i odtruwającej wątroby. Poza tym występująca w miodzie cholina obniża poziom lipidów w wątrobie oraz zwiększa wydzielanie żółci. Dzięki niskiej zawartości białka oraz jonów sodu i chloru, miód wykazuje korzystne działanie na nerki i drogi moczowe. Przyczynia się do usuwania obrzęków pochodzenia sercowego i naczyniowego. Rozszerza naczynia krwionośne nerek, zwiększając filtrację kłębkową. Ma to szczególne znaczenie w tych schorzeniach nerek, którym towarzyszy zmniejszone wydzielanie moczu. Poza tym przyczynia się do usuwania obrzęków pochodzenia mózgowego. Zapobiega także tworzeniu się piasku i kamieni w nerkach i pęcherzu moczowym. Duża zawartość cukrów redukujących, takich jak glukoza i fruktoza oraz niewielka ilość sacharozy, czynią miód pomocnym w leczeniu cukrzycy. Cenna jest przede wszystkim obecność fruktozy, cukru

9 łatwo przyswajalnego przez chorych na cukrzycę. Korzystny wpływ na metabolizm węglowodanów w organizmie wykazuje ponadto acetylocholina oraz niektóre biopierwiastki, szczególnie cynk i chrom. Działanie na skórę Miód dzięki szybkiemu przenikaniu przez skórę zaopatruje tkanki w glukozę oraz inne substancje energetyczne. W przypadku ran przyczynia się do szybkiego ich oczyszczenia z produktów przemiany materii i elementów martwiczych. Przejawia także właściwości przeciwbólowe, przeciwzapalne i odnawiające, dzięki czemu prowadzi do szybkiego ziarninowania i naskórkowania rany. Miód z dobrymi wynikami stosuje się również w przypadku ropiejących ran i oparzeń. Powoduje on szybkie oczyszczanie rany z ropnej wydzieliny, a także umożliwia dostęp makrofagów do chorych miejsc, dzięki cze-mu następuje niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych, szczególnie gronkowców i paciorkowców. Nie dopuszcza także do tworzenia się pęcherzy i blizn pooparzeniowych. Warto także dodać, że miód nie sprzyja powstawaniu próchnicy zębów. Stwierdzono, że wzrost paciorkowców Streptococcus mutans, będących główną przyczyną próchnicy, hamowany jest przez nadtlenek wodoru obecny w miodzie. Ze względu na niewielką zawartość sacharozy (przeciętnie 1,3%) drobnoustrój ten nie jest także w stanie wytworzyć nalotu nazębnego, czynnika warunkującego rozwój próchnicy zębów. Miód działanie antybiotyczne Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia Miód posiada bogate właściwości biologiczne, do których należą działania antybiotyczne i konserwujące, a także inne, mające pozytywny wpływ na skórę i narządy wewnętrzne. Działanie antybiotyczne

10 Jedną z cenniejszych właściwości miodu jest jego działanie na bakterie chorobotwórcze dla człowieka. Przede wszystkim wymienić tutaj wypada ziarniaki Gram-dodatnie, takie jak gronkowce (Staphylococcus aureus) i paciorkowce (Streptococcus pyogenes, S. pneumoniae, S. mutans) oraz pałeczki Gram-ujemne (Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Proteus vulgaris, Salmonella typhi, Shigella dysenteriae, Pseudomonas aeruginosa). Poza tym miód działa na laseczki wąglika (Bacillus anthracis), prątki gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis), rzęsistka pochwowego (Trichomonas vaginalis) oraz chorobotwórcze dla człowieka grzyby drożdżoidalne z rodzaju Candida. Zdania na temat wrażliwości miodu na ogrzewanie i na warunki przechowywania są podzielone. Na ogół przyjmuje się, że ogrzewanie miodu w temperaturze wyższej od 60o C powoduje całkowite zniszczenie zawartych w nim substancji antybiotycznych. Poza tym uważa się, że miody przechowywane w temperaturze pokojowej tracą po 6 miesiącach połowę swojej aktywności antybiotycznej, a po 1,5 roku zanika ona prawie całkowicie. Aktywność antybiotyczną miodu określa się za pomocą wartości inhibinowej, wyrażonej liczbami od 0 do 5. Miody hamujące rozwój wzorcowego szczepu gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus 209 P FDA) w stężeniu 50% mają wartość inhibinową 0, hamujące wzrost szczepu przy stężeniu 25% wartość inhibinową 1, przy stężeniu 12,5% wartość inhibinową 2, a przy stężeniu 1,56% lub niższym wartość inhibinową 5. Wysoką aktywnością antybiotyczną (wartości inhibinowe 4 i 5) charakteryzują się miody spadziowe ze spadzi iglastej, miody nektarowo-spadziowe, a także niektóre miody odmianowe, na przykład gryczany i lipowy. Do średnio aktywnych (wartość inhibinowa 3) zalicza się miód wielokwiatowy i miód spadziowy ze spadzi liściastej. Niską aktywnością antybiotyczną (wartość inhibinowa od 0 do 2) odznaczają się między innymi miody: rzepakowy, akacjowy i wrzosowy. Aktywność antybiotyczna miodu zależy od czynników fizykochemicznych i chemicznych. Podstawowymi mechanizmami zabezpieczającymi miód przed rozwojem drobnoustrojów są czynniki fizykochemiczne. Należy tu wymienić wysokie ciśnienie osmotyczne, spowodowane dużym stężeniem cukrów (średnio 77%), oraz kwaśny odczyn środowiska, wywołany obecnością kwasów organicznych (średnie ph = 4,1). W tych warunkach rozwój bakterii i drożdży osmofilnych jest całkowicie zahamowany. Do substancji chemicznych odpowiedzialnych za antybiotyczne działanie miodu należy zaliczyć przede wszystkim oksydazę glukozy. Enzym ten wprowadzany jest do miodu przez pszczoły wraz z wydzieliną gruczołów gardzielowych. Należy wyjaśnić, że jest on często utożsamiany z inhibiną, chociaż obecnie pod pojęciem tym kryją się różne czynniki i substancje antybiotyczne obecne w

11 miodzie. Wymieniony enzym powoduje powstawanie z glukozy nadtlenku wodoru. Związek ten, zwany potocznie wodą utlenioną, odznacza się silnym działaniem antybiotycznym. Wystarczy nadmienić, że już w stężeniach 3-10 mg/ml powoduje on zniszczenie wszystkich chorobotwórczych bakterii, grzybów, wirusów i pierwotniaków. W naturalnym miodzie reakcja powstawania nadtlenku wodoru zachodzi bardzo wolno. Aktywność antybiotyczna świeżego, nie rozcieńczonego miodu jest z tego względu niska. Natomiast po rozcieńczeniu miodu wodą powstawanie nadtlenku wodoru zachodzi z dużą szybkością. Dla przykładu aktywność antybiotyczna rozcieńczonego miodu jest od 6 do 220 razy wyższa w porównaniu z miodem nie rozcieńczonym. Do innych substancji antybiotycznych wytwarzanych przez pszczoły i wprowadzanych przez nie do miodu należą lizozym i apidycyna. W wielu miodach odmianowych występują także substancje antybiotyczne pochodzące z nektaru roślin olejkowych i spadzi drzew iglastych, takich jak tymol, eukaliptol, mentol, pinen i kamfen, poza tym związki flawonoidowe (kemferol, kwercetyna, apigenina), garbniki katechinowe oraz kwas benzoesowy. Działanie konserwujące Wśród licznych zalet miodu na jednym z pierwszych miejsc należy wymienić jego działanie konserwujące. Nasiona wielu roślin po rocznym przechowywaniu w miodzie w temperaturze pokojowej odznaczają się nie zmienionym wyglądem i wysoką zdolnością kiełkowania, natomiast produkty pochodzenia zwierzęcego jeszcze po 4 latach przechowywania w miodzie zachowują świeżość i wszystkie właściwości organoleptyczne. Jaja kurze, których powierzchnię zakażono pałeczkami okrężnicy i salmonelli, zanurzone w miodzie i badane po 4 miesiącach wykazywały świeżość, a posiewy z ich białka i żółtka nie wykazywały obecności drobnoustrojów. Liczne badania dowodzą, że drobnoustroje będące przyczyną psucia się produktów żywnościowych giną w krótkim czasie w wyniku bezpośredniego kontaktu z miodem. Proces całkowitego zniszczenia bakterii i grzybów, trwa od kilku godzin do kilku dni. Miód można uznać zatem za lepszy środek konserwujący od niektórych substancji stosowanych w praktyce, takich jak benzoesan sodu czy kwas sorbowy. Użycie miodu pszczelego do przedłużania trwałości produktów spożywczych nie znalazło zastosowania, zarówno ze względów ekonomicznych, jak i praktycznych. W piśmiennictwie można znaleźć natomiast dane dotyczące konserwowania różnych tkanek za pomocą 50% roztworów wodnych miodu. Zadowalające wyniki uzyskano, przeszczepiając zwierzętom kości piszczelowe

12 konserwowane miodem. Na podstawie tych badań opracowano nową metodę konserwowania transplantatów kostnych. Podjęto również próby zastosowania miodu jako środka konserwującego w okulistyce. Badania wykazały, że stosowanie stężonych roztworów, a nawet miodu nie rozcieńczonego, pozwalało na przechowywanie transplantatów przez 6 miesięcy. Należy dodać, że ten sposób konserwacji pozwalał na zachowanie w stanie nie zmienionym delikatnych struktur komórkowych oka. Stwarza to możliwości wykorzystania miodu jako środka konserwującego również w innych dziedzinach medycyny. Odmiany miodu Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia Prezentujemy odmiany miodu, jego komponenty i preparaty. Miody odmianowe Według polskiej normy rozróżnia się trzy typy miodu: miód nektarowy, wytwarzany z nektaru roślin, wydzielanego z nektarników kwiatowych lub pozakwiatowych; miód spadziowy, wytworzony ze spadzi zebranej z pędów roślin, oraz miód nektarowo-spadziowy, wytworzony przez pszczoły częściowo z nektaru, a częściowo ze spadzi. Polska norma wyróżnia ponadto następujące odmiany miodu: nektarowy rzepakowy, nektarowy akacjowy, nektarowy lipowy, nektarowy gryczany, nektarowy wrzosowy, nektarowy wielokwiatowy, nektarowo-spadziowy, spadziowy ze spadzi liściastej i spadziowy ze spadzi iglastej. Na mniejszą skalę otrzymywane są także odmianowe miody nektarowe zbierane przez pszczoły z różnych roślin uprawnych, w tym roślin leczniczych. Otrzymuje się je wszędzie tam, gdzie większe obszary w okolicy pasiek są obsiane roślinami jednego gatunku, a miód pozyskiwany jest zaraz po zakończeniu ich kwitnienia. Z ważniejszych należy wymienić: tymiankowy, szałwiowy,

13 macierzankowy, nostrzykowy, mniszkowy, miętowy, malinowy, kasztanowy, lawendowy, koniczynowy, walerianowy i z drzew owocowych. Miodowe komponenty Cennymi właściwościami leczniczymi odznaczają się miodowe komponenty, zwane ziołomiodami. Produkty te, wytworzone przez pszczoły z syropu cukrowego i wyciągów ziołowych, odznaczają się większą skutecznością leczniczą od miodów odmianowych, często także lepszym smakiem i aromatem. Do bardziej znanych miodowych komponentów tej grupy zalicza się ziołomiody: głogowy, sosnowy, świerkowy, rumiankowy, tymiankowy, pokrzywowy, nagietkowy, aloesowy i aroniowy. Do miodowych komponentów zaliczyć należy także miody ziołowe, które otrzymuje się przez podawanie pszczołom roztworu miodu pszczelego z dodatkiem surowców roślinnych. Przez odpowiednie łączenie miodów z produktami roślinnymi, na przykład miodu nektarowego ze świeżym sokiem brzozowym (Betulamel), otrzymuje się miodowe komponenty o wysokich walorach leczniczych. Preparaty Często spotykaną formą preparatów są połączenia miodu nektarowego z innymi produktami pszczelimi, takimi jak pyłek kwiatowy, propolis i mleczko pszczele. Oto kilka przykładów: miód pszczeli z pyłkiem kwiatowym (5% pyłku kwiatowego w miodzie), meliprop (miód z dodatkiem 1% wyciągu propolisowego), miód z mleczkiem pszczelim (0,8% mleczka pszczelego w miodzie) oraz melipropolen (mieszanina 4,3% pyłku kwiatowego, 0,4% propolisu i 0,3% mleczka pszczelego w miodzie). Poza tym produkowane są miody nektarowe z dodatkiem 1% koncentratów ziołowych. Należą do nich: miód z melisą, miód z aronią, miód z podbiałem, miód z lukrecją i miód z pokrzywą. Wytwarzane są również miody lecznicze w postaci płynnej, takie jak miód pszczeli podbiałowy, miód pszczeli koperkowy i miód pszczeli prawoślazowy oraz syropy z miodem pod nazwą Apipulmol i Apitussic. Z innych preparatów warto wymienić miód aloesowy z aronią (Mel Aloe cum Aroniae) oraz miód pszczeli nektarowy z sokiem jeżówki purpurowej (Mel cum succus Echinacae).

14 Ziołomiody Alicja Paciorek-Kolbus Miodowe komponenty zwane ziołomiodami charakteryzują się różnymi właściwościami leczniczymi, mają też niekiedy lepszy smak i aromat niż tzw. miody odmianowe. Apiterapia, czyli leczenie miodem i innymi produktami pszczelimi, takimi jak pyłek kwiatowy, propolis (kit pszczeli), mleczko pszczele, jad pszczeli, jest znana i stosowana od wieków. Właściwości lecznicze miodu doceniali starożytni, np. Hipokrates wykorzystywał miód do zwalczania gorączki. W późniejszych wiekach również znani uzdrowiciele, jak Hildegarda z Bingen (XI/XII w.) i Paracelsus (XV/XVI w.) uwzględniali w swoich metodach leczenia i recepturach różnych leków właśnie miód i inne produkty pszczele. Przy okazji warto dodać, że pionierami w hodowli pszczół byli Kreteńczycy i Egipcjanie, natomiast już w epoce kamiennej miód był znany jako środek słodzący. Według opinii fachowców miodowe komponenty zwane ziołomiodami są produktami bogatszymi składnikowo od miodów nektarowych i spadziowych. Mają bowiem w swoim składzie witaminy i biopierwiastki oraz substancje czynne pochodzenia roślinnego (z ziół). Specjaliści doceniają też ich właściwości lecznicze. W celu uzyskania ziołomiodu (w warunkach hodowlanych) podaje się pszczołom w podkarmiaczkach specjalną pożywką. Jest ona przygotowywana z ziół lub soków owocowych. Dla pszczół stanowi nektar, który wprowadzają do wola, następnie dodają swoje enzymy i hormony, a potem zagęszczają go w komórkach plastra do konsystencji naturalnego miodu. Ziołomiody można kupić w wielu sklepach na terenie całego kraju. Produkty te są sprzedawane w słoikach, ich zawartość wynosi ok. 250 g. Do bardziej znanych miodowych komponentów zalicza się następujące ziołomiody:

15 - aloesowy - reguluje procesy trawienne, można go stosować w zaparciach, gdyż ma działanie łagodnie przeczyszczające; - aroniowy - można go wykorzystywać w leczeniu nadciśnienia tętniczego i w niewydolności układu krążenia; - głogowy - polecany w celu wzmocnienia serca, obniżenia ciśnienia krwi, działa też wspomagająco na układ krążenia; - miętowy - ma działanie przeciwskurczowe i dezynfekujące, można go stosować w stanach zapalnych błon śluzowych jamy ustnej, w paradontozie; - nagietkowy - do stosowania przy bólach mięśni, zębów i w nerwobólach reumatycznych, zapobiega szkorbutowi, reguluje skurcze pojawiające się w przewodzie pokarmowym; - pokrzywowy - można go stosować w przypadkach różnego rodzaju krwawień, w anemii, krzywicy, zapaleniu pęcherza moczowego, nerek, moczeniu się dzieci; - rumiankowy - dezynfekuje, jest pomocny w stanach zapalnych przewodu pokarmowego; - sosnowy - polecany w nieżytach nosa, gardła, krtani, oskrzeli, ma działanie wykrztuśne i przeciwbakteryjne, bywa wykorzystywany w syropach dla dzieci i dorosłych; - tymiankowy - wzmaga apetyt, działa moczopędnie, napotnie i wiatropędnie, można go stosować w chorobach zakaźnych - zwiększa bowiem w takich przypadkach liczbę białych ciałek we krwi. Jeśli zamierzamy stosować ziołomiody w celach leczniczych, warto skonsultować to z lekarzem, szczególnie wtedy, gdy cierpimy na poważne schorzenia. Należy też pamiętać, że zdarzają się przypadki alergii na miód i miodowe komponenty. Pyłek kwiatowy Alicja Paciorek-Kolbus Bywa nazywany cudowną odżywką, ponieważ stanowi kompozycję wielu ważnych dla organizmu człowieka składników odżywczych.

16 Zbieraniem pyłku zajmują się pszczoły zbieraczki, które gromadzą go w ulu. Część pyłku przenoszą do komórek plastra, gdzie pyłek dojrzewa, przechodząc fermentację mlekową, która zostaje zakończona po dodaniu miodu. W ten sposób powstaje pierzga preparat białkowo-witaminowy. Pyłek kwiatowy zawiera 22 składniki odżywcze niezbędne do prawidłowego odżywiania człowieka i zachowania zdrowia. Ma w swoim składzie białka, aminokwasy, witaminy, makro- i mikroelementy, dlatego też nazywa się go często cudowną odżywką. Zawiera więcej wartościowych substancji od miodu. Jest stosowany w leczeniu wielu schorzeń, działa ogólnie wzmacniająco. Dzięki swojej dużej wartości biologicznej może być wykorzystywany u dzieci w różnych chorobach wywołanych zaburzeniami w odżywianiu, brakiem apetytu czy opóźnionym rozwojem. W przypadku dzieci anemicznych pyłek kwiatowy wpływa na przyrost czerwonych ciałek krwi, poprawia również ich ogólny stan zdrowia. Poleca się go ludziom dorosłym, rekonwalescentom i osobom wykonującym ciężką pracę fizyczną, ponieważ działa regenerująco, powoduje przyrost wagi, zwiększa apetyt, poprawia sprawność fizyczną i umysłową (ułatwia przyswajanie wiadomości). Mogą go też stosować w swojej diecie sportowcy, gdyż wzmacnia ich siły. Badania wykazują, że pyłek kwiatowy ma duże znaczenie dla schorzeń przewodu pokarmowego. Reguluje procesy trawienne, m.in. łagodzi skutki ostrych zaparć. Wpływa na wielkość i skład flory bakteryjnej przewodu pokarmowego. Działa ochronnie na tkankę wątrobową, wspomaga jej odbudowę. Dlatego można go stosować w stanach zapalnych wątroby (ostrym i przewlekłym), w początkowym stadium jej marskości. Kuracje pyłkowe obniżają w surowicy krwi aktywność aminotransferazy alaninowej i asparaginianowej, fosfatazy alkalicznej i bilirubiny. Pyłek kwiatowy łagodzi i zmniejsza objawy głodu alkoholowego, dlatego też stosuje się go w leczeniu alkoholizmu. Wykazano jego pozytywne działanie na psychikę człowieka, ponieważ poprawia nastrój, przywraca optymizm, zmniejsza nadmierną nerwowość. Można go stosować uzupełniająco podczas terapii antydepresyjnej. Znane jest też jego działanie wzmacniające na naczynia krwionośne. Dzięki zawartości rutyny zapobiega pękaniu szczególnie najdrobniejszych naczyń i uelastycznia je. Poprawia krążenie, przeciwdziałając zmianom miażdżycowym naczyń mózgowych. Można go używać w profilaktyce wylewów krwi do mózgu. Pyłek kwiatowy wspomaga też funkcje serca.

17 Ponadto stabilizująco stosuje się pyłek kwiatowy w profilaktyce i leczeniu chorób gruczołu krokowego (prostaty). Dzięki kuracjom pyłkowym można uzupełnić niedobory organizmu, gdyż wpływają one na przemianę materii. Zawartość cystyny (aminokwasu) w pyłku powoduje, że jest on polecany przy problemach z łamiącymi się paznokciami i pękaniem kącików ust. Zaleca się przeprowadzanie kuracji pyłkowej dwa razy w roku wiosną (gdy organizm jest osłabiony) i jesienią (w celu uodpornienia na przeziębienia). Przyjmuje się wtedy preparat przez 2-3 miesiące, potem należy zrobić przerwę tej samej długości i kurację powtórzyć. Pyłek kwiatowy można kupić w postaci preparatu gotowego do spożycia w sklepach zielarskich i ze zdrową żywnością. Przed zastosowaniem gotowego pyłku kwiatowego należy zapoznać się z ulotką informacyjną dołączoną do opakowania. Pamiętajmy również, że mogą zdarzać się uczulenia na pyłek kwiatowy i wówczas należy przerwać kurację pyłkową. Co zamiast cukru Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia Ludzie od zawsze lubili słodycze. Dziś, oprócz cukru i miodu, masz do wyboru kilkanaście innych substancji. Poznaj ich wady i zalety. Przez stulecia do nadawania słodkiego smaku potrawom stosowano cukier i miód. Dziś istnieje wiele innych substancji, które są dla nich alternatywą. Zwolennicy słodzików cenią je przede wszystkim za brak kalorii, co jest istotne dla osób stosujących odchudzające diety i dbających o linię. Są też zdrowsze dla zębów, bo nie stanowią pożywki dla rozwoju bakterii powodujących próchnicę. Często są dużo słodsze od klasycznego cukru, a więc satysfakcjonujący smak można uzyskać, stosując nawet

18 niewielką ich ilość. Większość substancji słodzących innych niż cukier i miód lekarze zalecają diabetykom, ponieważ nie powodują, tak jak cukier, gwałtownego wzrostu poziomu insuliny we krwi. Z kulinarnego punktu widzenia ważny jest wpływ słodzików na procesy technologiczne, jakie zachodzą podczas przygotowywania potrawy. Niektóre z nich, np. poliole, powodują zatrzymanie wilgoci w wyrobach piekarniczych, a to zapobiega wysychaniu wypieków. Przeciwnicy słodzików uważają natomiast, że ich nadmierne stosowanie może sprzyjać problemom przewodu pokarmowego. Istnieją też hipotezy, że słodziki mogą być odpowiedzialne za obniżenie nastroju, bóle głowy i bezsenność. Dlatego zawsze warto czytać etykiety ze składem użytych substancji! Ze słodzików powinny zrezygnować kobiety w ciąży, małe dzieci, osoby starsze (ich organizmy są szczególnie podatne na działania niepożądane) i chorzy na fenyloketonurię. Ile to kalorii? 1 łyżeczka cukru (5 g) 20 kcal 1 łyżeczka fruktozy (5 g) 20 kcal 1 łyżeczka miodu (7 g) 23 kcal 1 tabletka słodzika 0 kcal Zero kalorii, mnóstwo słodyczy Tzw. intensywne środki słodzące nie zawierają kalorii i zapewniają słodki smak już w niewielkich stężeniach. Wśród nich najczęściej stosuje się: acesulfam K, aspartam, sacharynę. Są wytwarzane sztucznie poprzez syntezę chemiczną. ASPARTAM Właściwości Jest razy słodszy niż powszechnie stosowany cukier. Dodatkowo wzmacnia aromaty, zwłaszcza cytrusowe. Wady Preparaty zawierające w swoim składzie aspartam nie mogą być stosowane przez osoby chore na fenyloketonurię (choroba dziedziczna, polegająca na zaburzeniach metabolizmu), gdyż są źródłem fenylolaniny aminokwasu, który u chorych nie może ulec prawidłowym przemianom, powodując pojawienie się toksycznych dla młodego organizmu związków. Słodziki składające się z aspartamu mogą być stosowane do przyrządzania tych potraw, których temperatura przygotowywania nie przekracza 100 st. W wyższej temperaturze powstają szkodliwe dla organizmu substancje, a na dodatek aspartam traci swe słodzące właściwości. Nie można stosować go więc do wypieku ciast i

19 ciasteczek, a także do słodzenia napojów zalewanych wrzątkiem. Z upływem czasu słodycz aspartamu ulatnia się. Zalety Aspartam nie zawiera kalorii. Jest tani, nie wymaga stosowania w dużych ilościach. Nadaje się dla diabetyków. ACESULFAM K Właściwości Jest 200 razy słodszy od cukru, podnosi również smak i zapach potraw. Jego właściwości słodzące wzrastają w mieszankach z aspartamem. Dlatego też acesulfam K sprzedaje się najczęściej w słodkich kompozycjach. Wady Acesulfam nie ma działań ubocznych, może jednak dawać gorzkawy posmak. Zalety Jako substancja słodząca jest stabilniejszy termicznie od aspartamu, co oznacza, że nie ulega rozkładowi w wysokiej temperaturze. SACHARYNA Właściwości razy słodsza od cukru. Właściwości słodzące ulegają spotęgowaniu przy jednoczesnym zastosowaniu sacharyny z aspartamem. Wady Sacharyna ma lekko gorzkawy, metaliczny posmak. Z tego powodu nie każdemu przypadnie do gustu. Zalety Często stosowana w cukrzycy jako zamiennik cukru, bezkaloryczna, stabilna w wysokiej temperaturze (do 150 st. C). Nie ulega żadnym przemianom w organizmie, nie kumuluje się, jest w całości wydalana z organizmu. Dobre do wypieków Drugą szeroko stosowaną grupę substancji słodzących stanowią poliole: 1 g polioli dostarcza 2,4 kcal, czyli prawie o 40 proc. mniej niż 1 g cukru. Do tej grupy zaliczamy m.in.: sorbitol, mannitol, izomalt, maltitol, laktikol oraz ksylitol. Poliole występują w przyrodzie (śliwki, gruszki, jabłka, brzoskwinie, figi), są też wytwarzane na drodze syntezy chemicznej. SORBITOL Właściwości O 50 proc. słodszy od cukru. Używany do czekolad, cukierków, lodów, gum do żucia, dżemów, owoców kandyzowanych, dietetycznych środków spożywczych. Wady Zbyt duże spożycie czasami powoduje biegunki i zaburzenia trawienia. Może się magazynować w organizmie cukrzyków i powodować problemy neurologiczne.

20 Zalety Ma wysoką zdolność utrzymywania wilgotności, co zapobiega nadmiernemu wysychaniu słodkich wypieków. Daje też efekt chłodzący, dlatego stosuje się go w cukierkach miętowych i przeciwkaszlowych. KSYLITOL (CUKIER BRZOZOWY) Właściwości Ksylitol jest podobnie słodki jak cukier. Wady Zbyt duże spożycie może doprowadzić do wystąpienia biegunek. Nie nadaje się on do stosowania z substancjami żelującymi np. żelatyną, gdyż osłabia siłę ich działania. Galaretki się nie zsiadają. Zalety Ksylitol nie tylko słodzi, ale też pomaga w utrzymywaniu wilgotności produktu, wiążąc wodę. Jest odporny na temperaturę. Daje też uczucie świeżości i chłodu. MALTITOL Właściwości Odznacza się właściwościami bardzo podobnymi do białego cukru. Smakuje jak cukier i jest niemal (w 90 proc.) tak samo słodki. Wady Nie zauważono żadnych szkodliwych skutków, jednak przy nadmiernym spożyciu może wystąpić efekt przeczyszczający. Zalety Jest odporny na działanie wysokiej temperatury, można więc stosować go do pieczenia i gotowania. Jako zamiennik cukru używany jest w tych samych proporcjach. Może być stosowany przez cukrzyków, ponieważ nie powoduje gwałtownego wzrostu poziomu cukru we krwi. MANNITOL Właściwości Mannitol jest w 60 proc. tak słodki jak cukier. Często stosuje się go do produkcji gumy do żucia, czekolad, dietetycznych środków spożywczych, lodów, cukierków. Wady Zbyt duże spożycie preparatu może prowadzić do występowania biegunek. Zalety Nie chłonie wody, zapobiega tworzeniu się brył i zlepianiu cukru. Wzięte z natury FRUKTOZA Właściwości Poza sztucznie wytwarzanymi środkami słodzącymi, słodki smak potrawom nadaje także fruktoza, która jest naturalnym cukrem owocowym, sprzedawanym pod postacią drobnych

21 kryształków. Fruktoza ma niski ID (indeks glikemiczny), a więc nie powoduje szybkiego wzrostu poziomu insuliny do krwi ani jego szybkiego spadku, dzięki czemu u osób ja stosujących rzadziej pojawiają się nagłe ataki głodu. Wady W porównaniu z innymi substancjami słodzącymi jest dosyć droga. Zalety Podczas stosowania fruktozy nie obserwuje się nadmiernego wydzielania insuliny przez trzustkę, dzięki czemu nie jest ona obciążona ponad swoje możliwości. Z tego powodu stosowanie cukru owocowego zalecane jest dla cukrzyków, bo podnosi poziom glukozy we krwi w znacznie mniejszym stopniu niż klasyczny cukier. Oznacza to, że po wypiciu szklanki herbaty posłodzonej fruktozą poziom glukozy we krwi osiągnie znacznie niższe wartości niż po wypiciu herbaty z taką samą ilością zwykłego cukru. MIÓD Właściwości Nie jest jedynie źródłem pustych kalorii, tak jak klasyczny biały cukier. Zawiera glukozę i fruktozę (cukry proste), glutaminę (aminokwas, który odpowiada za poprawę odporności, hamowanie procesów zapalnych jelit podczas trwania radio- i chemioterapii), witaminy z grupy C, K i B, olejki eteryczne, enzymy regulujące przebieg procesów biochemicznych w naszym organizmie. Swoje terapeutyczne właściwości miód zachowuje w temperaturze niższej niż 50 stopni. Najlepiej spożywać go w czystej postaci lub z płynami o temperaturze maksymalnie ok. 40 stopni, dlatego nie powinno się dodawać go do gorącej herbaty lub mleka. Wady Miód jest wysokokaloryczny: 100 g dostarcza aż kcal. Należy szczególnie zadbać o to, by w pobliżu miodu nie znalazły się żadne mocno aromatyczne substancje, ponieważ miód łatwo chłonie zapachy. Równie silnie miód chłonie wodę. W przypadku przechowywania w nieszczelnym naczyniu górna warstwa może ulec rozrzedzeniu. Wtedy to dochodzi do rozwoju drożdży odpowiedzialnych za procesy fermentacji. Jednocześnie pozostawienie go, np. w niezakręconym dokładnie słoiku spowoduje nadmierne wysychanie i częściową utratę aromatu i smaku. Zalety Miód jest bardzo trwały. Można go przechowywać nawet przez dwa lata. Spożywany systematycznie wzmacnia układ immunologiczny i pomaga w zwalczaniu infekcji, hamuje rozwój drobnoustrojów, działa regenerująco. Jego pozytywne działanie dotyczy praktycznie całego organizmu. CUKIER Właściwości Znany wszystkim biały cukier to w 95 proc. sacharoza, a więc cukier składający się z glukozy i fruktozy. Otrzymywany z buraków cukrowych, najczęściej sprzedawany jest pod postacią drobnych kryształków. Służy przede wszystkim do nadawania słodkiego smaku potrawom i napojom, w przetworach jako środek konserwujący.

22 Wady Nazywany jest często słodkim zabójcą : spożywany w nadmiarze przyczynia się m.in. do powstawania cukrzycy. Stanowi również doskonałą pożywkę dla bakterii w jamie ustnej, prowadząc do rozwoju próchnicy zębów. Jest źródłem pustych kalorii, a więc nie wnosi do organizmu praktycznie nic, poza sporą dawką kalorii. Nadmiar cukru spożywanego w ciągu dnia odkłada się w naszym organizmie pod postacią tłuszczu. Powoduje także nadmierne wydzielanie insuliny, a więc tzw. hiperinsulinemię, która jest odpowiedzią na podwyższony poziom glukozy we krwi. Wiąże się to z wystąpieniem zespołu niewrażliwości tkanek na insulinę. Mamy wtedy do czynienia z sytuacją, gdy organizm produkuje więcej insuliny niż naprawdę potrzebuje, a tkanki nie reagują na jej pojawienie się w sposób prawidłowy. Hiperinsulinemia jest również jednym z głównych czynników odpowiedzialnych za wystąpienie cukrzycy typu II. Zalety Jest tani, szeroko dostępny. Znaczenie miodu w odżywianiu Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia Miód jest cennym produktem w żywieniu różnych grup osób, zwłaszcza małych dzieci, sportowców, osób wykonujących ciężką pracę fizyczną i umysłową, rekonwalescentów i osób starszych. Włączenie go do codziennego pożywienia ma także swoje uzasadnienie. Przydatność miodu w różnych grupach wiekowych W fachowym piśmiennictwie znaleźć można dane na temat stosowania miodu w żywieniu dzieci przedwcześnie urodzonych oraz dzieci z niedowagą, zaburzeniami odżywczymi i brakiem łaknienia. U dzieci z zaburzeniami odżywiania i biegunką dobre efekty uzyskiwano, podając im mleko z odwarem ryżowym i miodem. Miód wpływał także korzystnie na dzieci z obniżonym poziomem hemoglobiny i krwinek czerwonych. Podawanie miodu zwiększało apetyt, przybieranie na wadze i polepszało obraz krwi. Miód przeciwdziałał także zaparciom, wzdęciom, sprzyjał wyrzynaniu się zębów, zapobiegał wymiotom, a także wywierał łagodne działanie uspokajające i nasenne. Należy jednak zaznaczyć, o czym już wspomniano wcześniej, że miód mimo wielu korzystnych cech może u niemowląt i małych dzieci z niewykształconym systemem immunologicznym prowadzić do zatruć pokarmowych. Stwierdzono bowiem, że w miodzie mogą występować przetrwalniki bakterii

23 tlenowych Bacillus larvae, a także przetrwalniki bakterii beztlenowych Clostridium perfringens i Clostridium difficile. W sprzyjających warunkach są one w stanie wywołać ostre zakażenie przewodu pokarmowego. Energetyczne i odżywcze walory miodu cenione są przez sportowców. Produkt ten wzmacnia potencjał fizyczny i wytrzymałość zawodników, zarówno w czasie treningu, jak i w trakcie zawodów. Spożycie go po wysiłku umożliwia w krótkim czasie ustąpienie objawów zmęczenia i szybką odnowę wydatkowanej energii. Badania wykazały, że miód przyjmowany pomiędzy zawodami lub w przerwach meczów pozwalał na podwyższenie efektywności i lepszą tolerancję ponownego wysiłku. Liczni autorzy wskazują na przewagę miodu nad innymi produktami spożywczymi podawanymi sportowcom. W ocenie produktów przynoszących szybko dużą ilość energii, bez wywoływania dolegliwości trawiennych lub innych reakcji ubocznych, miód w skali 1-10 otrzymał 9 punktów, glukoza - 7,5, cukier nierafinowany - 6, a cukier rafinowany - tylko 4,5 punktu. Korzystne działanie miodu uzasadniają także badania efektywności zawodników. Po podaniu miodu efektywność oceniono na 48%, podczas gdy po podaniu fruktozy, glukozy lub sacharozy była ona zauważalna w granicach 15-20%. Warto w tym miejscu dodać, że o ile glukoza i fruktoza zawarte w miodzie są przez organizm ludzki przyswajalne całkowicie, to sacharozę przyswaja on tylko częściowo, a przy zaburzeniach przemiany materii mogą z niej powstawać nawet substancje toksyczne. Miód jako środek bogaty w składniki budulcowe, energetyczne i regulujące stosowany jest z powodzeniem w żywieniu młodzieży szkolnej, studentów, rekonwalescentów, osób niedożywionych i ludzi starszych. Miód najszybciej ze wszystkich produktów naturalnych uzupełnia niedobory energetyczne organizmu. Dzięki temu prawie natychmiast usuwa stan obniżonej zdolności do pracy (z powodu spadku poziomu glukozy we krwi) i utrzymuje odpowiedni poziom energii przez wiele godzin. Badania wykazały, że przyjmowanie miodu w ilości 1 g/kg masy ciała dziennie przez miesiąc, podwyższa fizyczną zdolność do pracy o 14%. Po 2 miesiącach przyjmowania miodu w tej samej ilości stwierdzono jeszcze korzystniejsze wskaźniki, w przeciwieństwie do miodu sztucznego, który nie miał żadnego wpływu na parametry określające fizyczną zdolność do pracy. Miód w diecie odchudzającej, dzięki korzystnemu wpływowi na przemiany metaboliczne, pracę wątroby i dostarczanie organizmowi w niewielkiej dawce niezbędnej ilości kalorii, zapewnia uczucie sytości.

24 Przy niedowadze z kolei ważna jest duża przyswajalność miodu i jego wysoka wartość odżywcza. Przyjmowany systematycznie przyczynia się do szybkiego przyrostu masy ciała i chroni przed jej obniżeniem. Także u rekonwalescentów cenne jest dostarczenie za pośrednictwem miodu znacznej ilości kalorii bez obciążenia układu pokarmowego. Ponadto działa on stymulująco na mięsień sercowy, odnawiająco na komórki wątrobowe, przeciwzapalnie na błonę śluzową żołądka i jelit, moczopędnie, a także łagodnie uspokajająco. Podawanie miodu jest szczególnie cenne w przypadku osób w starszym wieku. Badania lekarzy rosyjskich wskazują, że w procesie starzenia się organizmu dochodzi do obniżenia aktywności tkanki łącznej i zdolności odtruwającej wątroby, upośledzenia czynności układu moczowego, a także zmniejszenia zdolności adaptacyjnych i odporności na zakażenia. Dzieje się to przede wszystkim na skutek obniżenia w organizmie zawartości niezbędnych witamin, aminokwasów i biopierwiastków. Miód poprzez zawarte w nim substancje pozwala na uzupełnienie ważnych dla życia składników, a co za tym idzie, usuwa lub łagodzi wiele wymienionych zaburzeń. Miód w leczeniu chorób układu pokarmowego Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia Miód daje dobre efekty lecznicze w zapaleniu żołądka (gastritis) oraz chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Charakteryzuje się on właściwościami normalizowania upośledzonej czynności wydzielniczej i ruchowej żołądka w tych schorzeniach. Ponadto przyspiesza gojenie zmienionej zapalnie błony śluzowej żołądka i dwunastnicy. Miód powoduje stopniowe zmniejszanie bólu i pobudliwości nerwowej, ustępowanie nudności i zgagi, a także poprawę snu i łaknienia. W wielu przypadkach zapalenia i choroby wrzodowej żołądka leczenie miodem pozwala na uzyskanie lepszych wyników niż w przebiegu tradycyjnej terapii tych schorzeń. Istnieją dowody na to, że miód skutecznie ochrania błonę śluzową żołądka przed szkodliwym działaniem alkoholu.

25 W tym miejscu należy zaznaczyć, że obecnie za czynnik wywołujący zarówno zapalenie żołądka, jak i chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy, przyjmuje się zakażenie bakteriami beztlenowymi Helicobacter pylori. A zatem leczniczy wpływ miodu w tych schorzeniach musi mieć związek z jego niekorzystnym oddziaływaniem na ten drobnoustrój. Miód reguluje czynność wydzielniczą i motoryczną jelit. Dzięki temu stosowany jest w przypadku zapalenia jelita grubego ze skłonnością do biegunek, a także w zapaleniu jelita cienkiego, zwłaszcza u dzieci. Miód poprzez pobudzenie perystaltyki jelit wykazuje łagodne działanie przeczyszczające i z tego względu jest cennym środkiem w leczeniu przewlekłych zaparć. Miód stosuje się z powodzeniem w przypadku zapalenia żołądka i jelit (enteritis) zarówno u dzieci, jak i osób dorosłych. Produkt ten okazał się skuteczny w zakażeniach wywołanych przez bakterie: Salmonella, Shigella, enteropatogenne Escherichia coli i Klebsiella, a także w zakażeniach rotawirusem typu ludzkiego (HRV). Miód podawany doustnie w płynie elektrolitowym wyraźnie skracał czas trwania biegunek i wysokiej gorączki do 58 godzin, w porównaniu do klasycznej metody leczenia tego typu schorzenia, polegającej na podawaniu glukozy i elektrolitów we wlewach dożylnych i stosowaniu antybiotyków, trwającej 93 godziny. Dobre efekty uzyskano także w trakcie leczenia nieswoistych, przewlekłych biegunek. Po 4 miesiącach terapii 83% chorych uznano za wyleczonych. Wyraźną poprawę stwierdzono również u 78% pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem okrężnicy. Miód okazał się skutecznym lekiem w wielu schorzeniach wątroby i dróg żółciowych. Stosuje się go samodzielnie, a także łącznie z podstawową terapią w przypadku wirusowego i przewlekłego zapalenia wątroby, marskości wątroby, schorzeniach pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, kamicy żółciowej, w trakcie długotrwałego przyjmowania leków, zatrucia ołowiem i innymi metalami ciężkimi oraz nadużywania alkoholu. Stwierdzono ponadto korzystne działanie miodu u chorych na żółtaczkę mechaniczną. W wyniku leczenia uzyskuje się zwiększenie przepływu żółci, lepsze opróżnianie pęcherzyka żółciowego i obniżenie poziomu bilirubiny. Sposoby podawania i dawkowania Miód stosowany jest jako środek pomocniczy lub podstawowy w leczeniu zapalenia żołądka. Liczne badania kliniczne wskazują na normalizowanie przez miód niewłaściwej czynności wydzielniczej i motorycznej żołądka. W postaci niedokwaśnej tego schorzenia miód powoduje wzrost kwasowości poprzez zwiększenie wytwarzania kwasu solnego i pepsyny oraz wzmożenie czynności ruchowej żołądka. W tym celu miód przyjmuje się 3 razy dziennie, w postaci zimnego roztworu w wodzie lub

26 naparze z ziół, na minut przed posiłkiem. Roztwór należy wypić szybko. W efekcie uzyskuje się zwiększenie wydzielania soku żołądkowego na skutek drażniącego działania zimnego roztworu. W zapaleniu żołądka z podwyższoną kwasowością miód, po rozpuszczeniu w ciepłej wodzie, przyjmuje się 3 razy dziennie, na 1,5-2 godziny przed jedzeniem. Sposób ten pozwala na znaczne osłabienie czynności wydzielniczej błony śluzowej żołądka, a co za tym idzie obniżenie zawartości kwasu solnego i pepsyny w soku żołądkowym. Powolne wypicie ciepłego roztworu miodu przyczynia się do rozszerzenia ścian komórkowych błony śluzowej oraz zmniejszenia ich napięcia, co w konsekwencji prowadzi do rozcieńczenia śluzu w żołądku i szybkiego wchłaniania miodu bez podrażnienia błony śluzowej. W nadkwaśnej, jak i niedokwaśnej postaci zapalenia żołądka, leczenie miodem prowadzi się najczęściej przez 2 miesiące, stosując od 100 do 200 g miodu dziennie, to jest 5-10 łyżek stołowych. Proponuje się rozdzielenie tej dawki miodu na 3 części i podawanie według schematu: rano i wieczorem po g, w ciągu dnia g, na 1,5-2 godziny przed posiłkiem rannym i popołudniowym oraz 3 godziny po kolacji. Miód należy rozpuścić w 1/2 lub całej szklance ciepłej wody. W wyniku leczenia uzyskuje się zmniejszenie bólu, pobudliwości nerwowej, polepszenie snu, a w przypadku nadkwaśności dodatkowo ustąpienie nudności i zgagi. Specjaliści twierdzą, że za pomocą miodu można uzyskać pozytywne wyniki leczenia większości przypadków zapalenia żołądka. Liczni apiterapeuci wskazują na lepsze działanie miodu w wymienionych schorzeniach po rozpuszczeniu go w naparach z surowców zielarskich, takich jak kwiat nagietka, ziele dziurawca, kwiat i liść podbiału oraz nasiona lnu. W wyniku leczenia miodem choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy uzyskuje się często znacznie lepsze efekty niż przy zastosowaniu tradycyjnej terapii. Lekarze bułgarscy uzyskali na przykład znaczne polepszenie stanu zdrowia w wielu ciężkich przypadkach choroby wrzodowej. W trakcie podawania miodu obserwowano złagodzenie wielu objawów towarzyszących tej chorobie: zmniejszenie bólu i pobudliwości nerwowej, ustępowanie zgagi i odbijania oraz poprawę snu i łaknienia. W rezultacie uzyskano wzrost masy ciała, poprawę obrazu krwi, a także normalizację stolca i wydzielania soku żołądkowego. W chorobie wrzodowej żołądka z podwyższoną i obniżoną kwasowością oraz w chorobie wrzodowej dwunastnicy, miód przyjmuje się w identyczny sposób jak w przypadkach zapalenia żołądka. Dawkowanie miodu prowadzi się również według tego samego schematu.