Regionalny system gospodarki odpadami w Polsce Ogólnopolskie seminarium szkoleniowe Zmiany w polskim systemie gospodarki odpadami komunalnymi

Transkrypt

1 Regionalny system gospodarki odpadami w Polsce Ogólnopolskie seminarium szkoleniowe Zmiany w polskim systemie gospodarki odpadami komunalnymi Prezes Krajowej Izby Gospodarki Odpadami Tomasz Uciński Tomasz.Ucinski@pgkkoszalin.pl 30 stycznia 2012 Warszawa

2 Prezentacja KIGO Krajowa Izba Gospodarki Odpadami (KIGO) w Warszawie powołana została w dniu 17 listopada 2003 roku w Senacie RP jako organizacja samorządu gospodarczego przez przedsiębiorstwa sektora gospodarki odpadami. Obecnie Izbę tworzy ponad 140 krajowych przedsiębiorstw zajmujących się szeroko rozumianą gospodarką odpadami (wywóz, składowanie, sortowanie, przetwarzanie i unieszkodliwianie odpadów) oraz produkcją sprzętu komunalnego. KIGO działa w oparciu o ustawę o izbach gospodarczych, która zapewnia realizację podstawowych celów statutowych tzn. reprezentację interesów gospodarczych członków izby wobec administracji samorządowej i centralnej.

3 Izba zabiega o tworzenie i promowanie w gospodarce komunalnej rozwiązań prawno finansowych umożliwiających realizowanie długofalowej i spójnej z polityką samorządów i planami rozwojowymi gmin gospodarki odpadami na wzór innych krajów Unii Europejskiej. Izba aktywnie uczestniczyła i uczestniczy w pracach nad nowelizacją ustaw odpadowych i tworzeniu zintegrowanego, samorządowego systemu gospodarki odpadami w Polsce. Izba konsekwentnie postuluje, aby gospodarkę odpadami powiązać z planami gmin, związków komunalnych, z ich możliwościami pozyskania środków unijnych na inwestycje infrastrukturalne. Przy tworzeniu rozwiązań organizacyjno-prawnych KIGO współpracuje m.in. ze Związkiem Miast Polskich, Związkiem Powiatów Polskich, Unią Metropolii Polskich, Ogólnopolskim Stowarzyszeniem Komunalnych Związków Gmin.

4 Dotychczasowe przepisy prawa polskiego nie mogły pomimo ich usprawniającego i uszczelniającego oddziaływania na system gospodarki odpadami wykreować sprawnego i racjonalnego funkcjonowania gospodarki odpadami w Polsce wobec braku określenia fundamentalnych zasad organizacyjnych systemu. Pomimo licznych inicjatyw ustawodawczych i dyskusji przedstawicieli samorządów oraz podmiotów funkcjonujących w sferze gospodarki odpadami, w tym na forum publicznym, a także pomimo pozytywnych i sprawdzonych wzorców w krajach tzw. starej Unii Europejskiej w naszym kraju dotychczas nie wdrożono samorządowego modelu gospodarki odpadami sprowadzającego się do oddania władztwa nad odpadami samorządom gminnym.

5 Sytuacja ta ulegnie zmianie po wejściu w życie przepisów ustawy z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw. W pracach nad jej przygotowaniem i uchwaleniem uczestniczyła aktywnie Krajowa Izba Gospodarki Odpadami w Warszawie.

6 Założenia ogólne W dniu 1 stycznia 2012 roku weszła w życie ustawa z dnia 1 lipca 2011 roku o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw. Gminy mają 18 miesięcy na wprowadzenie nowego, zintegrowanego systemu gospodarki odpadami komunalnymi. Gminy stały się właścicielem odpadów wytwarzanych na własnym terenie, będą budowały system gospodarki odpadami i ustalały stawki opłat dla mieszkańców za odbiór i zagospodarowanie odpadów. Należy mieć nadzieję, że nowy system spowoduje jasne określenie które z odpadów mają wartość rynkową i przyniesie określenie dla poszczególnych rodzajów odpadów precyzyjnego sposobu postępowania z nimi w celu maksymalnego, racjonalnego i ekonomicznego ich zagospodarowania.

7 To skutkuje obowiązkiem zorganizowania gminnego systemu gospodarki odpadami obejmującego wszystkich właścicieli nieruchomości na terenie gminy m.in. odbioru, transportu, selektywnej zbiórki i zagospodarowania odpadów. W art. 3 ust. 2 ustawy szczegółowo określono, że: Gminy zapewniają czystość i porządek na swoim terenie i tworzą warunki niezbędne do ich utrzymania, a w szczególności: - tworzą warunki do wykonywania prac związanych z utrzymaniem czystości i porządku na terenie gminy lub zapewniają wykonanie tych prac przez tworzenie odpowiednich jednostek organizacyjnych; - zapewniają budowę, utrzymanie i eksploatację własnych lub wspólnych z innymi gminami: regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych (...) (instalacje określa wojewódzki plan gospodarki odpadami, są one podstawowym elementem zagospodarowania odpadów w nowym zintegrowanym systemie, w którym odpady stają się towarem) Gminy ustanawiają selektywne zbieranie odpadów komunalnych obejmujące co najmniej następujące frakcje odpadów: papieru, metalu, tworzywa sztucznego, szkła i opakowań wielomateriałowych oraz odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, w tym odpadów opakowaniowych ulegających biodegradacji; Gminy tworzą punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych w sposób zapewniający łatwy dostęp dla wszystkich mieszkańców gminy, w tym wskazują miejsca, w których mogą być prowadzone zbiórki zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych; przekazywanych do składowania;

8 To gminy decydują (w drodze przetargów, do których stosuje się przepisy ustawy Prawo zamówień publicznych) kto odbiera odpady na ich terytorium i dokąd te odpady będą kierowane (na podstawie odpowiednich zapisów w wojewódzkich planach gospodarki odpadami określających które zakłady pełnić będą funkcję zakładów regionalnych).

9 Przetargi Ustawa określa, że: Wójt, burmistrz lub prezydent miasta określa w specyfikacji istotnych warunków zamówienia: 1) wymogi dotyczące przekazywania odebranych zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów zielonych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania do regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych; 2) rodzaje odpadów komunalnych odbieranych selektywnie od właścicieli nieruchomości; 3) standard sanitarny wykonywania usług oraz ochrony środowiska; 4) obowiązek prowadzenia dokumentacji związanej z działalnością objętą zamówieniem; 5) szczegółowe wymagania stawiane przedsiębiorcom odbierającym odpady komunalne od właścicieli nieruchomości.

10 Spółki z udziałem gminy mogą odbierać odpady komunalne od właścicieli nieruchomości, na zlecenie gminy, w przypadku, gdy zostały wybrane w drodze przetargu. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta zawiera z przedsiębiorcą odbierającym odpady komunalne od właścicieli nieruchomości, wybranym w drodze przetargu, umowę na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. W przypadku rozwiązania umowy na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości wójt, burmistrz lub prezydent miasta jest obowiązany niezwłocznie zorganizować przetarg. W celu zapewnienia odbierania odpadów komunalnych z terenu gminy, do czasu rozstrzygnięcia przetargu, gmina zapewnia te usługi w trybie zamówienia z wolnej ręki zgodnie z ustawą z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych. Ma to ogromne znaczenie przy konieczności zapewnienia bezpieczeństwa sanitarnego (takie zadanie w krajach UE prowadzone jest bez konieczności przeprowadzenia postępowania przetargowego). W Polsce ustawodawca nie przewiduje odstępstw od prawa zamówień publicznych.

11 Rada gminy liczącej ponad mieszkańców może podjąć uchwałę o podziale obszaru gminy na sektory. Dla każdego sektora zorganizowany zostanie oddzielny przetarg na świadczenie usług. Monopol naturalny spółek z udziałem gminy. Przepisy ustawy o zamówieniach publicznych zezwalają na udzielenie zamówienia w trybie z wolnej ręki, jeżeli dostawy, usługi lub roboty budowlane mogą być świadczone przez jednego tylko wykonawcę z przyczyn technicznych o obiektywnym charakterze. (charakter faktyczno prawno - ekonomiczny). Monopol naturalny w zakresie prowadzenia gospodarki odpadami komunalnymi przez gminną spółkę prawa handlowego.

12 Budowa regionalnej instalacji Dzięki nowej ustawie gminy mogą korzystać z trzech metod realizacji obowiązku w zakresie budowy instalacji do przetwarzania odpadów: przetarg, partnerstwo publiczno-prywatne oraz koncesja. Określa to art. 3a ustawy: 1. Gminy, realizując zadania polegające na zapewnieniu budowy, utrzymania i eksploatacji regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych, są obowiązane do: przeprowadzenia przetargu na wybór podmiotu, który będzie budował, utrzymywał lub eksploatował regionalną instalację do przetwarzania odpadów komunalnych, lub dokonania wyboru podmiotu, który będzie budował, utrzymywał lub eksploatował regionalną instalację do przetwarzania odpadów komunalnych, na zasadach określonych w ustawie z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym lub dokonania wyboru podmiotu, który będzie budował, utrzymywał lub eksploatował regionalną instalację do przetwarzania odpadów komunalnych, na zasadach określonych w ustawie z dnia 9 stycznia 2009 r. o koncesji na roboty budowlane lub usługi

13 2. W przypadku gdy przetarg, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, zakończy się wynikiem negatywnym albo gdy nie zostanie dokonany wybór partnera prywatnego na zasadach określonych w ustawie, o której mowa w ust. 1 pkt 2, albo gdy nie zostanie dokonany wybór koncesjonariusza na zasadach, o których mowa w ust. 1 pkt 3, gmina może samodzielnie realizować zadanie polegające na budowie, utrzymaniu lub eksploatacji regionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych.

14 Funkcjonowanie regionalnej instalacji Nowy system zintegrowanej gospodarki odpadami opiera się na regionalnych zakładach zagospodarowania odpadów. Region gospodarki odpadami komunalnymi to obszar określony w wojewódzkim planie gospodarki odpadami, który liczy co najmniej 150 tysięcy mieszkańców. Regionem gospodarki odpadami komunalnymi może być gmina licząca powyżej 500 tysięcy mieszkańców. Regionalna instalacja do przetwarzania odpadów komunalnych to zakład zagospodarowania odpadów o mocy przerobowej wystarczającej do przyjmowania i przetwarzania odpadów z obszaru zamieszkałego przez co najmniej 120 tysięcy mieszkańców spełniający wymagania najlepszej dostępnej techniki lub technologii.

15 Prowadzący regionalną instalację do przetwarzania odpadów komunalnych jest obowiązany zawrzeć umowę na zagospodarowanie zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów zielonych lub pozostałości z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania ze wszystkimi podmiotami odbierającymi odpady komunalne od właścicieli nieruchomości, którzy wykonują swoją działalność w ramach regionu gospodarki odpadami komunalnymi. Rola i znaczenie poszczególnych zakładów jest ściśle określona poprzez zapisy w wojewódzkim planie zagospodarowania odpadów, regulaminach utrzymania czystości i porządku oraz porozumieniach międzygminnych w zakresie prowadzenia wspólnej polityki gospodarowania odpadami określonej przez samorządy i ich związki. Należy mieć nadzieję, że nowy system gospodarki odpadami precyzyjne określi przy planowaniu budowy instalacji- które rodzaje odpadów mają szansę rzeczywiście trafić do zagospodarowania.

16 Wymagania nowego systemu Rada gminy określi, w drodze uchwały, wymagania, jakie powinien spełniać przedsiębiorca ubiegający się o uzyskanie zezwolenia, o którym mowa w ustawie, uwzględniając opis wyposażenia technicznego niezbędnego do realizacji zadań. Podmiot odbierający odpady komunalne od właścicieli nieruchomości jest obowiązany do spełnienia następujących wymagań: 4)posiadania wyposażenia umożliwiającego odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości oraz zapewnienia jego odpowiedniego stanu technicznego; 5)utrzymania odpowiedniego stanu sanitarnego pojazdów i urządzeń do odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości; 6)spełnienia wymagań technicznych dotyczących wyposażenia pojazdów do odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości; 7)zapewnienia odpowiedniego usytuowania i wyposażenia bazy magazynowo-transportowej.

17 Minister właściwy do spraw środowiska w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe wymagania, kierując się koniecznością ujednolicenia wymagań dotyczących odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości i zagospodarowania tych odpadów. Gminne jednostki organizacyjne, które w dniu wejścia w życie ustawy wykonują działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, są obowiązane dostosować się do wyżej wymienionych wymagań, w okresie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy.

18 Gmina kontroluje system Gminy w nowym systemie mają większą kontrolę nad gospodarowaniem odpadami i realny wpływ na realizację celów unijnych tj. osiągnięcia wymaganych poziomów recyklingu, odzysku, ograniczenia ilości odpadów biodegradowalnych do składowania. Przedsiębiorca odbierze odpady zmieszane, biodegradowalne i selektywnie zebrane od mieszkańców a gmina sprawuje nadzór nad prawidłowym zagospodarowaniem odpadów przez odbierającego. W dotychczasowym systemie właściciele nieruchomości samodzielnie podpisywali umowy z odbiorcami odpadów lub tych umów nie podpisywali. W praktyce oznaczało to brak kontroli samorządów lokalnych co do jakości gospodarki odpadami i dalszych losów zebranych odpadów. Nowe przepisy mają ułatwić uzyskanie wymaganych przez UE poziomów ograniczenia ilości składowania biodegradowalnych odpadów komunalnych oraz poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych. Zakłada się, że w 2020 roku Polska osiągnie wskaźnik 35 procent w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 roku.

19 Wzrost konkurencyjności i efektywności Po znowelizowaniu ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z właścicieli nieruchomości zamieszkałych został zdjęty obowiązek podpisania z przedsiębiorstwem wywozowym umowy na odbiór odpadów. Ten obowiązek spadł na gminę. Za jedną stałą opłatą każdy mieszkaniec gminy będzie mógł oddać odpady jakie produkuje. Będzie je odbierać przedsiębiorstwo wyłonione w przetargu. Zdaniem Ministerstwa Środowiska przyczyni się to do wzrostu konkurencyjności na rynku, a co za tym idzie do konkurencyjności cenowej oferowanych usług.

20 Potencjalnie zwiększy się również efektywność pracy firm odpadowych. Wyeliminowane zostanie zjawisko nieuczciwego dzielenia rynku pomiędzy konkretne firmy przez co mieszkańcy nie decydowali dotychczas tak naprawdę o wyborze najkorzystniejszej oferty. Gminy będą wymagać stosowania odpowiednich standardów zagospodarowania odpadów zabezpieczających ochronę środowiska i zdrowie ludzi. Będą do tego posiadały odpowiednie narzędzia prawne, kontrolne i system kar, określonych prawem.

21 Wnioski W krajach starej UE działa zintegrowany system gospodarki odpadami, w którym powszechne jest wykorzystanie paliw z odpadów, recyklingu opakowaniowego, zapewniony jest zbyt na paliwo produkowane na bazie odpadów. Odpady są towarem, którego poszczególne rodzaje mają określone sposoby opłacalnego zagospodarowania. Nie ma gwałtownych skoków cenowych, rynek jest ustabilizowany, co bardzo pomaga w tworzeniu systemu, budowie rozwiązań na długie lata. Przynosi stabilizację i możliwości rozwoju przedsiębiorstw gospodarujących odpadami.

22 W Polsce do tej pory system gospodarowania odpadami polegał głównie na transporcie, gromadzeniu i wstępnej obróbce odpadów. Teraz po zmianie przepisów i organizacji systemu jest szansa na budowę nowoczesnego systemu z udziałem gmin, przedsiębiorstw samorządowych i prywatnych m.in. w ramach partnerstwa publicznoprywatnego. Przykładem takich wzorcowych systemów może być Austria, Niemcy, Szwecja czy Norwegia. Wprowadzenie nowego systemu wymagać będzie stałego monitorowania, aby zapewnić maksimum bezpieczeństwa sanitarnego mieszkańców, ale również racjonalnego planowania w oparciu o plany wojewódzkie i regionalne systemy.

23 To spowoduje rozwój zakładów gospodarki odpadami i całego sektora gospodarki, w tym samorządowych przedsiębiorstw gospodarujących odpadami. Czekają nas jednak dalsze zmiany przepisów. Drugą od dawna postulowaną zmianą będącą wciąż na etapie projektu nowelizacji jest ustawa o odpadach. Najprawdopodobniej doprecyzuje ona definicję recyklingu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Zgodnie z projektem ustawy wprowadzone zostaną również zapisy dotyczące konieczności tworzenia programów zapobiegania powstawania odpadów. Wciąż jeszcze sporo zmian prawnych w zakresie dostosowania naszych przepisów do prawodawstwa unijnego.

24 Zmiana UCPG wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2012 r. W ustawie przewidziano okresy przejściowe dla poszczególnych rozwiązań. 1 stycznia 2012 r. zaczyna działać rejestr działalności regulowanej, gmina od tego dnia nie wydaje zezwoleń na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. 31 kwietnia 2012 r. - przedsiębiorcy odbierający odpady komunalne od właścicieli nieruchomości będą zobowiązani złożyć pierwsze sprawozdania. 1 lipca 2012 r. - sejmik województwa uchwala aktualizację wojewódzkiego planu gospodarki odpadami oraz uchwałę w sprawie wykonania wojewódzkiego planu gospodarki odpadami, w której określone zostaną regiony oraz regionalne instalacje do zagospodarowania odpadów. 1 stycznia 2013 r. - zaczynają obowiązywać nowe regulaminy utrzymania czystości i porządku na terenie gminy. Do tego czasu gminy są zobowiązane podjąć uchwały w sprawie stawek opłat, szczegółowych zasad ich ponoszenia, wzoru deklaracji i terminu złożenia pierwszych deklaracji. Od tego dnia powinna zacząć się kampania edukacyjno-informacyjna, mająca na celu zapoznanie właścicieli nieruchomości z obowiązkami wynikającymi z uchwał. 1 stycznia 2013 r. - przedsiębiorcy, którzy przed wejściem w życie ustawy działali na podstawie zezwoleń są obowiązani uzyskać wpis do rejestru. 31 marca 2013 r. - upływa termin złożenia przez gminy pierwszych sprawozdań do Marszałka Województw. 1 lipca 2013 r. nowy system zaczyna funkcjonować - uchwały rad gmin wchodzą w życie, gminy zaczynają pobierać opłaty od właścicieli nieruchomości i w zamian zapewniają świadczenie usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Do tego czasu muszą zostać rozstrzygnięte przetargi na odbieranie odpadów od właścicieli nieruchomości i muszą być podpisane umowy między gminą, a przedsiębiorcami. UCPG (ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw)

25 Dziękuje za uwagę Prezes Krajowej Izby Gospodarki Odpadami Tomasz Uciński