Zdj. TUDOR VINTILOIU. Program UNHCR dotyczący integracji uchodźców w Europie Środkowej

Transkrypt

1 Zdj. TUDOR VINTILOIU Program UNHCR dotyczący integracji uchodźców w Europie Środkowej

2

3 Program UNHCR dotyczący integracji uchodźców w Europie Środkowej Przedstawicielstwo Regionalne UNHCR dla Europy Środkowej 1. Wzmacnianie współpracy pomiędzy zainteresowanymi stronami 2. Ocena potrzeb oraz ukierunkowane środki integracyjne 3. Promowanie uczestnictwa oraz budowanie mostów łączących z lokalnymi społecznościami 4. Identyfikowanie związków pomiędzy przyjmowaniem uchodźców a fazami integracji 5. Bezpieczny status prawny i równy dostęp do praw 6. Dostęp do niedrogich i bezpiecznych mieszkań 7. Aktywne uczestnictwo w życiu gospodarczym kraju przyjmującego 8. Uczestnictwo poprzez edukację 9. Nauka języka jako droga ku niezależności i samodzielności 10. Monitorowanie i ocena polityk i programów dotyczących integracji Program UNHCR dotyczący integracji uchodźców w Europie Środkowej 3

4

5 Wstęp Zdaniem UNHCR integracja uchodźców to dynamiczny i dwustronny proces o bardzo złożonym charakterze, który wymaga wysiłku wszystkich zaangażowanych stron, w tym gotowości uchodźców do zaadaptowania się w społeczeństwie przyjmującym bez konieczności wyrzekania się własnej tożsamości kulturowej oraz takiej samej gotowości społeczności przyjmujących oraz instytucji publicznych do przyjęcia uchodźców i zaspokojenia potrzeb niejednorodnego społeczeństwa. Konwencja Genewska dotycząca statusu uchodźców z 1951 r. wymienia szereg praw socjalnych oraz ekonomicznych ukierunkowanych na proces integracji. Prawa takie obejmują wolność poruszania się, dostęp do edukacji i rynku pracy, dostęp do opieki i pomocy społecznej, w tym opieki zdrowotnej, możliwość nabywania i zbywania mienia, jak również możliwość podróżowania pod warunkiem posiadania odpowiednich dokumentów podróżnych i dokumentów tożsamości. Ponadto, Artykuł 34 Konwencji wzywa umawiające się Państwa do ułatwiania asymilacji i naturalizacji uchodźców. UNHCR dostrzega postęp, jaki został dokonany w zakresie tworzenia i wdrażania szeregu polityk oraz programów, obejmujących różnorodne aspekty integracji uchodźców w krajach, w których działa Przedstawicielstwo Regionalne UNHCR dla Europy Środkowej (Bułgaria, Czechy, Węgry, Polska, Rumunia, Słowacja i Słowenia). UNHCR zauważa również większe zainteresowanie w regionie - oraz w przypadku Czech obecne tam zaangażowanie - procedurami selekcji, przyjmowania oraz integracji przesiedlonych uchodźców. Program dotyczący integracji uchodźców w Europie Środkowej oraz Nota w sprawie integracji uchodźców w Europie Środkowej w skrócie prezentują stanowisko UNHCR wobec wybranych tematów związanych z integracją uchodźców w jej wymiarze prawnym, ekonomicznym oraz społeczno-kulturowym w obecnej sytuacji i w obecnych warunkach w Europie Środkowej. UNHCR ma nadzieję, że Program dotyczący integracji uchodźców oraz Nota w sprawie integracji uchodźców w Europie Środkowej posłużą jako punkt odniesienia dla wszelkich podsumowań lub ocen obecnych działań integracyjnych w regionie Europy Środkowej lub staną się podstawą dla przyszłych działań rządów i innych zainteresowanych stron w kwestii integracji osób potrzebujących międzynarodowej ochrony, w tym uchodźców przybywających w ramach programów przesiedleniowych. Program UNHCR dotyczący integracji uchodźców w Europie Środkowej 5

6 1. Wzmacnianie współpracy pomiędzy zainteresowanymi stronami Polityki integracyjne mogą być skuteczne wyłącznie wówczas, gdy są tworzone w oparciu o współpracę. Podstawę tych polityk powinny stanowić systemy i struktury umożliwiające koordynację oraz ciągły dialog pomiędzy wszystkimi zainteresowanymi stronami zaangażowanymi w poszczególne fazy przyjmowania osób ubiegających się o status uchodźcy oraz integracji uchodźców, jak również w świadczenie podstawowych usług socjalnych i komunalnych. UNHCR promuje tworzenie platform międzyagencyjnych, które mogłyby połączyć wszystkich kluczowych graczy, w tym instytucje państwowe, interesariuszy reprezentujących społeczność lokalną i społeczeństwo obywatelskie, jak również uchodźców oraz ich społeczności. Zadaniem takich platform powinno być opracowanie oraz wdrożenie strategii i usług integracyjnych dostosowanych do potrzeb uchodźców, jak również zweryfikowanie głównych polityk społecznych pod kątem ich wpływu na proces integracji uchodźców. Platformy takie powinny ponadto ponosić odpowiedzialność za opracowanie narzędzi oceny oraz służyć systematycznemu monitorowaniu wdrażania polityk i programów dotyczących integracji uchodźców. Zdj. TUDOR VINTILOIU 2. Ocena potrzeb oraz ukierunkowane środki integracyjne Uchodźcy oraz osoby objęte ochroną uzupełniającą mogą mieć szczególne potrzeby oraz borykać się z różnymi problemami integracyjnymi z uwagi na przeżyte doświadczenia związane z prześladowaniami, ucieczką czy wygnaniem. Z tego względu często potrzebują ukierunkowanych/specjalistycznych usług dostosowanych do ich szczególnych potrzeb oraz stanowiących uzupełnienie głównych działań pomocowych. UNHCR uważa, że ukierunkowane środki integracyjne dla uchodźców mogą być skuteczne wyłącznie wówczas, gdy stanowią część szerszej strategii aktywnie promującej równość oraz mającej na celu podejmowanie działań zmierzających do przekształcenia instytucji publicznych oraz całego społeczeństwa tak, aby mogły bardziej otwarcie i elastycznie podejmować wyzwania wynikające z większej różnorodności społeczeństwa. Biuro UNHCR zachęca rządy do uwzględnienia środków mających na celu integrację 6 Program UNHCR dotyczący integracji uchodźców w Europie Środkowej

7 uchodźców w politykach, programach oraz planach integracyjnych dla migrantów lub obywateli Unii Europejskiej przemieszczających się do krajów w tym regionie. Środki mające na celu integrację uchodźców powinny również stanowić część szerszych działań zmierzających do zapewnienia ochrony przed dyskryminacją, jak również do zapewnienia równego traktowania, włączenia w ramy społeczeństwa oraz udostępnienia różnorodnych możliwości zgodnie z zasadą równości szans. 3. Promowanie uczestnictwa oraz budowanie mostów łączących z lokalnymi społecznościami Integracja to interakcyjny proces, w którym uczestniczą uchodźcy, obywatele oraz instytucje kraju przyjmującego. Jako rezultat tego procesu powstaje zróżnicowane oraz otwarte społeczeństwo, którego częścią mogą być wszyscy jego uczestnicy bez względu na różnice. Zdj. LIBA TAYLOR Zgodnie z rekomendacją UNHCR, podstawą wszelkich działań zmierzających do poprawienia możliwości lokalnej integracji uchodźców powinno być uczestnictwo lokalnej społeczności w procesie integracji. W tym celu, Biuro UNHCR pragnie podkreślić znaczenie angażowania lokalnych społeczności, instytucji, jak również samych uchodźców w kształtowanie, wdrażanie oraz ocenianie polityk i programów integracyjnych. Biuro UNHCR pragnie również podkreślić znaczenie rozwijania sieci lokalnych i wdrażania odpowiednich projektów, które ułatwią dialog pomiędzy uchodźcami a lokalnymi społecznościami oraz umożliwią współpracę zmierzającą do realizacji wspólnych programów oraz osiągnięcia wspólnych celów. 4. Identyfikowanie związków pomiędzy przyjmowaniem uchodźców a fazami integracji Polityki dotyczące przyjmowania uchodźców są bardziej skuteczne, jeżeli uwzględniają bardziej długofalowe efekty procesu związanego z udzielaniem statusu uchodźcy, w tym integracji osób ostatecznie uznanych za osoby potrzebujące ochrony międzynarodowej. Program UNHCR dotyczący integracji uchodźców w Europie Środkowej 7

8 Według UNHCR ważną kwestią jest dostrzeżenie przez instytucje państwowe wpływu warunków przyjmowania osób ubiegających się o status uchodźcy oraz czasu trwania procedur związanych z nadaniem statusu uchodźcy na integrację uchodźców ze społeczeństwem na szerszą skalę. Polityki dotyczące przyjmowania uchodźców powinny być kształtowane tak, aby minimalizować stopień odizolowania i odseparowania od społeczności przyjmującej i zapewniać osobom ubiegającym się o status uchodźcy, na możliwie już jak najwcześniejszym etapie integracji, szanse rozwoju ich potencjału oraz umiejętności, w tym poprzez rozwój zawodowy lub rozwój podstawowych umiejętności. 5. Bezpieczny status prawny i równy dostęp do praw Bezpieczny status prawny i równy dostęp do praw, usług i programów w sposób pozbawiony dyskryminacji są warunkami koniecznymi dla pomyślnej integracji uchodźców i osób objętych ochroną uzupełniającą. UNHCR uważa, że osoby objęte ochroną międzynarodową, zarówno osoby uznane za uchodźców w rozumieniu Konwencji Genewskiej, przesiedleni uchodźcy czy osoby objęte ochroną uzupełniającą lub inną formą ochrony humanitarnej, zasługują na równe traktowanie oraz dostęp do wszelkich praw i usług niezbędnych, aby ułatwić ich integrację w kraju przyjmującym. Obejmuje to między innymi prawo do łączenia rodzin oraz uzyskania stabilnego statusu prawnego, niepodlegającego częstej weryfikacji. Biuro UNHCR stanowczo zachęca wszystkie rządy do zapewnienia osobom potrzebującym ochrony międzynarodowej takich samych praw i uprawnień w zakresie zatrudnienia, mieszkań socjalnych oraz innych usług publicznych, jakie posiadają obywatele ich krajów. Rządy powinny również zweryfikować ustawodawstwo w odniesieniu do statusu osób objętych ochroną uzupełniającą, tak, aby usunąć wszelkie ewentualne przeszkody stojące na drodze do integracji lub równego traktowania uchodźców, jakie mogą wynikać z obowiązujących obecnie przepisów. 6. Dostęp do niedrogich i bezpiecznych mieszkań Jako fundamentalne prawo każdego człowieka, dostęp do niedrogich i bezpiecznych mieszkań nie tylko odgrywa kluczową rolę w określaniu stopnia dobrobytu i ogólnego stanu zdrowia, ale również stanowi podstawę, dzięki której uchodźcy mogą szukać zatrudnienia, odnawiać więzi rodzinne i nawiązywać relacje z szerszą społecznością. Zdj. BÉLA SZANDELSZKY 8 Program UNHCR dotyczący integracji uchodźców w Europie Środkowej

9 Zdj. IVAN GRIGOROV Szybkie zapewnienie uchodźcom dostępu do bezpiecznych i niedrogich mieszkań stanowi ogromne wyzwanie. Opracowując strategie i programy ukierunkowane na sprostanie potrzebom mieszkaniowym uchodźców, UNHCR podkreśla znaczenie współdziałania wszystkich istotnych interesariuszy, w tym rządów państw, władz lokalnych, organizacji pozarządowych oraz sieci lub grup społecznych. Oprócz dostępności mieszkań oraz specyfiki rynków mieszkaniowych poszczególnych krajów, UNHCR podkreśla potrzebę uwzględnienia szerszego potencjału integracyjnego wszelkich obszarów, w których uchodźcy mogliby się osiedlać. Działania zmierzające w tym kierunku powinny obejmować ocenę warunków na lokalnym rynku pracy, możliwości zatrudnienia oraz edukacji, relacji oraz nastawienia lokalnej społeczności, jak również dostępności usług socjalnych, w tym dostępu do szkół, żłobków oraz placówek opieki zdrowotnej, niezbędnych dla integracji uchodźców. 7. Aktywne uczestnictwo w życiu gospodarczym kraju przyjmującego Zatrudnienie jest kluczowym czynnikiem w integracji uchodźców oraz jest niezbędne dla ich szerszego uczestnictwa w społeczeństwie. Opracowując strategie i programy ukierunkowane na ułatwianie uchodźcom zdobywania samodzielności oraz dostępu do miejsc pracy faktycznie odpowiadających ich umiejętnościom, wiedzy i aspiracjom, UNHCR podkreśla znaczenie budowy partnerstwa i potencjału poprzez koordynację działań kluczowych podmiotów działających na rynku pracy, w tym agencji pośrednictwa pracy, pracodawców, związków pracodawców, organizatorów szkoleń oraz sieci społeczności lokalnych. Ponadto, UNHCR podkreśla potrzebę dokładnego monitorowania wdrażania przepisów prawnych mających zapobiec dyskryminacji oraz rasizmowi w miejscu pracy. UNHCR wspiera lokalny rozwój specjalistycznego poradnictwa prawnego oraz usług doradztwa zawodowego, umożliwiających uchodźcom skuteczne dochodzenie ich prawa do pracy oraz praw w miejscu pracy. Program UNHCR dotyczący integracji uchodźców w Europie Środkowej 9

10 8. Uczestnictwo poprzez edukację Edukacja jest kluczowym czynnikiem ułatwiającym uczestnictwo uchodźców w życiu gospodarczym, społecznym oraz kulturowym kraju przyjmującego. W przypadku dzieci oraz nastolatków pochodzących z rodzin uchodźców, nauka wzmacnia poczucie normalności i rutyny w ich życiu, stanowiąc jednocześnie ważny element ich rozwoju intelektualnego i psychologicznego. UNHCR stanowczo zachęca rządy krajów do zweryfikowania warunków przyjmowania osób ubiegających się o status uchodźcy, tak aby uwzględniały one wiek takich osób. Dzieciom ubiegającym się o status uchodźcy, jak również dzieciom-uchodźcom oraz ich rodzinom powinno być zapewnione ukierunkowane i specjalistyczne wsparcie możliwie jak najszybciej po ich przybyciu do kraju przyjmującego. Wsparcie takie powinno obejmować pomoc w przystosowaniu dzieci do systemu edukacji kraju przyjmującego, w nabywaniu umiejętności językowych oraz w przeciwdziałaniu ewentualnym skutkom przerwania nauki lub opóźnienia intelektualnego lub ogólnorozwojowego ze względu na przeżyte doświadczenia ucieczki lub wygnania. W odniesieniu do uchodźców nie posiadających wykształcenia podstawowego, UNHCR podkreśla znaczenie programów nauki czytania i pisania w specjalistycznych placówkach kształcenia ze względu na rolę tej niezbędnej umiejętności samej w sobie, a także jako podstawy dla innych kwalifikacji. 9. Nauka języka jako droga ku niezależności i samodzielności Nauka języka i uzyskanie podstawowej wiedzy o kraju przyjmującym to podstawowe warunki osiągnięcia niezależności i samowystarczalności, a także uczestnictwa w życiu społeczności. To także środki, dzięki którym uchodźcy mogą odzyskać poczucie bezpieczeństwa, godności i własnej wartości. UNHCR zaleca, aby rządy oraz inne strony zainteresowane angażowały uchodźców w planowanie, wdrożenie oraz ocenę działań z zakresu nauczania, które mają znaczenie dla ich codziennego życia i potrzeb jako rodziców, konsumentów, obywateli oraz pracowników. Powinni oni również zapewnić uchodźcom możliwość ciągłej nauki języka po upływie jednego roku od uznania ich statusu uchodźcy, między innymi, w połączeniu z innymi działaniami w rodzaju szkolenia zawodowego, pośrednictwa pracy czy wolontariatu. UNHCR podkreśla również znaczenie stosowania elastycznego podejścia uwzględniającego wiek, płeć oraz różnorodność uchodźców w nauce języka oraz programach orientacji kulturowej dostosowanych do indywidualnych potrzeb uchodźców. 10. Monitorowanie i ocena polityk i programów dotyczących integracji UNHCR zaleca, aby rządy rozwijały, w ścisłej współpracy z UNHCR, organizacjami pozarządowymi oraz innymi zainteresowanymi stronami, metodologie oraz narzędzia służące do ukierunkowania, monitorowania oraz oceny wdrożenia polityk i programów integracyjnych mając na celu zwiększenie ich skuteczności i skutków długoterminowych. 10 Program UNHCR dotyczący integracji uchodźców w Europie Środkowej

11

12 Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców Przedstawicielstwo Regionalne UNHCR dla Europy Środkowej 1022 Budapest, Felvinci út 27. Węgry tel , faks: hunbu@unhcr.org Budapeszt, kwiecień 2009