STUDIA PODYPLOMOWE PRAWO OCHRONY ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM

Transkrypt

1 1 Ochrona przyrody w prawie UE i prawie polskim cz. II 1 2 Barbara Iwańska września 2018 r Ochrona przyrody w prawie polskim I. Źródła prawa ochrony przyrody Ochrona przyrody w ustawach przyrodniczych, np.: Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 roku o rybactwie śródlądowym Ustawa z dnia 28 września 1991 roku o lasach Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych Ustawa z dnia 13 października 1995 roku Prawo łowieckie Ustawa z dnia 15 stycznia 2015 r. o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt, Ochrona przyrody w ustawach środowiskowych, np.: Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku Ochrona przyrody w innych ustawach, np.: Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Ustawa o ochronie przyrody Ustawa o ochronie przyrody 1. Przepisy ogólne 2. Formy ochrony przyrody 3. Ogrody botaniczne, ogrody zoologiczne oraz ośrodki rehabilitacji zwierząt 4. Ochrona terenów zieleni i zadrzewień 5. Organy ochrony przyrody 6. Służby ochrony przyrody 7. Zwalczanie przestępstw i wykroczeń na obszarach chronionych 8. Wykonywanie ochrony przyrody 1

2 9. Gospodarowanie zasobami i składnikami przyrody 10. Skutki prawne objęcia ochroną 11. Przepisy karne 12. Zmiany w przepisach obowiązujących 13. Przepisy przejściowe, dostosowujące i końcowe 9 Przedmiot ustawy o ochronie przyrody art. 1 uop Ustawa o ochronie przyrody określa cele, zasady i formy ochrony przyrody ożywionej i nieożywionej oraz krajobrazu. 10 Cel Ochrona przyrody, w rozumieniu ustawy, polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody w celu: 1) 2) 3) utrzymania procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów; zachowania różnorodności biologicznej; zachowania dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego; 4) zapewnienia ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów, wraz z ich siedliskami, przez ich utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony; 5) ochrony walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień; 6) utrzymywania lub przywracania do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a także pozostałych zasobów, tworów i składników przyrody; 7) kształtowania właściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukację, informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody II. Prawne formy ochrony przyrody 1. Siatka pojęciowa Formy ochrony przyrody: instytucja prawna polegająca na wyodrębnieniu, określonego przedmiotu (obszaru, obiektu, gatunku), uznaniu go za chroniony powszechnie obowiązującym aktem normatywnym, poddaniu go szczególnemu reżimowi prawnemu, w którym zasadniczą rolę odgrywają zakazy zachowania się zagrażające temu podmiotowi, oraz ustanowieniu odpowiedzialności typu penalnego za naruszenie tych zakazów (W. Radecki, 2012) Strefy ochronne (otulina) strefa ochronna graniczącą z formą ochrony przyrody i wyznaczoną indywidualnie dla formy ochrony przyrody w celu zabezpieczenia przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka; 2

3 Strefy ochrony ostoi oraz stanowisk roślin lub grzybów objętych ochroną gatunkową, oraz ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową; gatunki wymagające ustalenia ww. stref ochrony oraz wielkość stref ochrony wynika z rozporządzenia o objęciu ochroną gatunkową 13 Instytucja obszaru specjalnego rozumianego jako przestrzeń w granicach której mają być realizowane określone zadania i cele państwa i która z tego powodu powiązana zostaje ze szczególnym ochronnym reżimem prawnym (A. Wasilewski, 1969) Obszar specjalny o charakterze ekologicznym - określony wycinek terytorium państwa, na którym obowiązuje specjalny reżim prawny, wyłączający lub co najmniej ograniczający część powszechnie obowiązujących norm prawnych, biorąc pod uwagę cel priorytetowy jego utworzenia czyli ochrony zasobów przyrodniczych środowiska. (J. Stelmasiak, Instytucja obszaru specjalnego ) Katalog form ochrony przyrody art. 6 uop 1) 2) 3) 4) parki narodowe; rezerwaty przyrody; parki krajobrazowe; obszary chronionego krajobrazu; 5) obszary Natura 2000; 6) 7) 8) 9) pomniki przyrody; stanowiska dokumentacyjne; użytki ekologiczne; zespoły przyrodniczo-krajobrazowe; 10) ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. W drodze porozumienia z sąsiednimi państwami mogą być wyznaczane przygraniczne obszary cenne pod względem przyrodniczym w celu ich wspólnej ochrony. 3. Tworzenie, powiększenie, likwidacja, zmiana granic form ochrony przyrody Kompetencje i forma działania ustawa o utworzeniu parku narodowego oraz rozporządzenia Rady Ministrów - PN, uchwała sejmiku województwa PK, OCHK, akt prawa miejscowego w formie zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska RP, PK; rozporządzenie ministra właściwego do spraw środowiska Natura 2000, uchwała rady gminy PP, SD, UE, ZPK 4. Treść aktu o utworzeniu/ustanawiającego daną formę ochrony przyrody dostosowana jest do formy ochrony przyrody, jej charakteru, związanego z nią statusu 3

4 ochronnego Zmniejszenie/likwidacja/zniesienie formy ochrony przyrody trzy grupy przesłanek: - bezpowrotna utrata określonych wartości (np. przyrodniczych, historycznych, kulturowych, walorów krajobrazowych - PN, RP, PK, OCHK) - naturalne zmiany stwierdzone w wyniku monitoringu i nadzoru, oraz po uzyskaniu zgody Komisji Europejskiej (Natura 2000) - utraty wartości przyrodniczych i krajobrazowych, ze względu na które ustanowiono formę ochrony przyrody, lub w razie konieczności realizacji inwestycji celu publicznego w przypadku braku rozwiązań alternatywnych lub zapewnienie bezpieczeństwa powszechnego (PP, SD, UE, ZPK) Procedura tworzenia/ustanawiania FOP Procedura zróżnicowana zależna od formy ochrony przyrody Zgoda właściciela jest wymagana jedynie w przypadku utworzenie lub powiększenie obszaru parku narodowego lub rezerwatu przyrody Art. 7. UOP 1. Utworzenie lub powiększenie obszaru parku narodowego lub rezerwatu przyrody jest celem publicznym w rozumieniu ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2018 r. poz. 121, 50, 650, 1000 i 1089). 2. Utworzenie lub powiększenie obszaru parku narodowego lub rezerwatu przyrody obejmujące obszary, które stanowią nieruchomości niebędące własnością Skarbu Państwa, następuje za zgodą właściciela, a w razie braku jego zgody - w trybie wywłaszczenia określonym w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami. 20 Udział innych podmiotów obejmuje w zależności od formy ochrony przyrody organy jednostek samorządu terytorialnego, organy ochrony przyrody, organizacje ekologiczne czy instytucje ochrony przyrody Forma udziału uzgodnienie albo opinie 21 Przykład I Określenie i zmiana granic parku narodowego może nastąpić po uzgodnieniu z właściwymi miejscowo organami uchwałodawczymi jednostek samorządu terytorialnego, na których obszarze działania planuje się powyższe zmiany, oraz po zaopiniowaniu, w terminie 30 dni od dnia przedłożenia tych zmian, przez 4

5 zainteresowane organizacje pozarządowe. Niezłożenie opinii w przewidzianym terminie uznaje się za brak uwag Przykład II Projekt uchwały sejmiku województwa w sprawie utworzenia, zmiany granic lub likwidacji parku krajobrazowego wymaga uzgodnienia z właściwą miejscowo radą gminy oraz właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. Przykład III Projekty uchwał sejmiku województwa, o wyznaczeniu obszaru chronionego krajobrazu wymagają uzgodnienia z właściwą miejscowo radą gminy oraz właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. Przykład IV Projekt uchwały rady gminy o ustanowienie pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego następuje w drodze uchwały rady gminy wymaga uzgodnienia z właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. Szczególna procedura przewidziana została w przypadku tworzenia obszarów Natura 2000 Podobnie, takie działania wspólnych przewidziane są w przypadku zmian granic obszaru chronionego czy likwidacji obszaru chronionego, choć nie zawsze w takiej samej konfiguracji jak przy tworzeniu FOP Ustawa o ochronie przyrody w pewnych przypadkach konkretyzuje kompetencje organów współdziałających Przykład Art. 23 UOP 3b. Rada gminy może odmówić uzgodnienia projektu uchwały, o której mowa w ust. 2 (o utworzeniu obszaru chronionego krajobrazu BI), wyłącznie w przypadku, gdy przyjęcie tej uchwały prowadziłoby do ograniczenia możliwości rozwojowych gminy wynikających z ustaleń studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego lub miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w stopniu nieproporcjonalnym do wartości jakie obszar chronionego krajobrazu ma chronić. 3c. Rada gminy nie może odmówić uzgodnienia projektu uchwały, o której mowa w ust. 2, w przypadku, gdy podjęcie tej uchwały jest konsekwencją rekomendacji dotyczącej utworzenia lub powiększenia obszaru chronionego krajobrazu zawartej 5

6 w audycie krajobrazowym, o którym mowa w ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym System ochrony form ochrony przyrody Reżim prawny związany jest określoną formą ochrony przyrody Ustawa o ochronie przyrody wprowadza zamknięte katalogi względnych zakazów dla poszczególnych form ochrony przyrody, które: obowiązują z mocy ustawy (np. zakazy obowiązujące w PN lub RP) albo obowiązują z mocy aktu o utworzeniu (ustanowieniu) danej formy ochrony przyrody w tym drugim przypadku organ tworzący (ustanawiający) daną formę wybiera z ustawowego katalogu zakazów dla danej formy ochrony przyrody te, które są właściwe dla tworzonej formy ochrony przyrody i wynikają z potrzeb jej ochrony Względny charakter zakazów zakazy wynikające z mocy prawa Art UOP W parkach narodowych oraz w rezerwatach przyrody zabrania się: 1) budowy lub przebudowy obiektów budowlanych i urządzeń technicznych, z wyjątkiem obiektów i urządzeń służących celom parku narodowego albo rezerwatu przyrody Art UOP Zabrania się, z zastrzeżeniem art. 34, podejmowania działań mogących, osobno lub w połączeniu z innymi działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, w tym w szczególności: 1) pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000 lub 2) wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, lub 3) pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami. 30 zakazy wynikające z aktu o utworzeniu formy ochrony przyrody Przykład zespołu przyrodniczo krajobrazowego Art UOP Ustanowienie pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego następuje w drodze uchwały rady gminy. 6

7 2. Uchwała rady gminy, o której mowa w ust. 1, określa nazwę danego obiektu lub obszaru, jego położenie, sprawującego nadzór, szczególne cele ochrony, w razie potrzeby ustalenia dotyczące jego czynnej ochrony oraz zakazy właściwe dla tego obiektu, obszaru lub jego części, wybrane spośród zakazów wymienionych w art. 45 ust Art UOP W stosunku do pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego mogą być wprowadzone następujące zakazy: 1) niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub obszaru; 2) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym lub przeciwpowodziowym albo budową, odbudową, utrzymywaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych; 3) uszkadzania i zanieczyszczania gleby; 4) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody albo racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej; 5) (.) 6) ( ) 7) ( ) zmiany sposobu użytkowania ziemi; ALE właściwe dla tego obiektu, obszaru lub jego części (art. 44 ust.2 UOP) oraz zgodne z celami utworzenia ZPP - ochrona cech charakterystycznych krajobrazu (art. 43 UOP ) 32 Czy zamieszczenie w akcie o utworzeniu zespołu przyrodniczo krajobrazowego wszystkich zakazów określonych w art. 45 ust. 1 UOP stanowi nieprawidłowe wykonanie delegacji ustawowej Przykład I : Wyrok NSA z dnia 24 listopada 2017 r. II OSK 545/16 może to świadczyć o nieprawidłowym wykonaniu delegacji ustawowej akt powinien zawierać zakazy właściwe dla tego obiektu, obszaru lub jego części, wybrane spośród zakazów wymienianych w art. 45 ust. 1 ustawy organ wydający akt o utworzeniu ZPK nie musi wprowadzić wszystkich zakazów zamieszczonych w art. 45 ust. 1 ustawy Dodatkowo powinien odpowiednie zakazy ograniczać terytorialnie określając obszar ich obowiązywania, zgodnie z założeniami wynikającymi z art. 43 ustawy o ochronie przyrody (ochrona cech charakterystycznych krajobrazu) zakazów przewidzianych w art. 45 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody, które ograniczają prawo własności, nie można interpretować rozszerzająco i w konsekwencji zrównywać z takimi formami ochrony przyrody jak parki narodowe, 7

8 rezerwaty przyrody czy parki krajobrazowe Przy wydawaniu aktów prawa miejscowego na podstawie art. 44 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie przyrody, należy też pamiętać o zasadzie proporcjonalności wynikającej z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. W przeciwnym bowiem razie przepisy prawa miejscowego w sprawie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego stają się ukrytą formą wywłaszczenia, o którym stanowi art. 21 ust. 2 Konstytucji RP, tyle że jest to wywłaszczenie bez słusznego odszkodowania Przykład II: Wyrok NSA z dnia 31 maja 2016 r. II OSK 2308/14 nie można kategorycznie stwierdzić, że na terenie zespołu przyrodniczokrajobrazowego, w stosunku do którego wprowadzone zostały zakazy niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obszaru oraz zmiany sposobu użytkowania ziemi, nie można budować nowych obiektów. ale z przepisów tych wynikać może ograniczenie prawa zabudowy nieruchomości, o ile tego rodzaju zakazy mają służyć zachowaniu cech charakterystycznych krajobrazu podlegającego ochronie. Konieczna jest zatem w każdym przypadku analiza planowanego przedsięwzięcia pod kątem celu utworzenia i ochrony danego zespołu przyrodniczo-krajobrazowego zamiar zabudowy na obszarze zespołu przyrodniczo-krajobrazowego z uwagi na wprowadzone zakazy, podlega ocenie, jaki wpływ ma to zamierzenie na zachowanie podlegającego ochronie krajobrazu Wyjątki od zakazów: Odstępstwa od zakazów obowiązujących na obszarach chronionych lub w stosunku do obiektów chronionych mogą mieć charakter generalny lub indywidulany. Przykładem odstępstwa o charakterze generalnym jest art. 15 ust. 2 UOP, zgodnie z którym Zakazy obowiązujące w parku narodowym nie dotyczą 1) wykonywania zadań wynikających z planu ochrony lub zadań ochronnych; 3) prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem powszechnym; 4) wykonywania zadań z zakresu obronności kraju w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa; 5) obszarów objętych ochroną krajobrazową w trakcie ich gospodarczego wykorzystywania przez jednostki organizacyjne, osoby prawne lub fizyczne oraz wykonywania prawa własności, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego. 37 8

9 Przykład: Przesłanka dotycząca prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem powszechnym Wyrok WSA w Warszawie z dnia 18 listopada 2011 r. IV SA/Wa 1445/11 LEX nr Powyższy wyjątek może dotyczyć dwóch odrębnych sytuacji tj. może on mieć zastosowanie w toku prowadzenia akcji ratowniczej w sytuacji wystąpienia klęski żywiołowej lub też prowadzenia działań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa powszechnego w przyszłości. Nie jest wymagane jednoczesnego prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem powszechnym Zapewnienie bezpieczeństwa powszechnego może mieć związek z budową lub utrzymywaniem w należytym stanie urządzeń takich jak wały przeciwpowodziowe Sprawa dotyczyła usunięcie drzew i krzewów na obszarach bezpośredniego zagrożenia powodzią, a zarzut m.in. Wymogu Przykładem odstępstwa o charakterze indywidulanym jest zawarta w art. 15 ust. 3 UOP kompetencja Ministra właściwego do spraw środowiska do wydania zezwolenia na obszarze parku narodowego na odstępstwa od zakazów, o których mowa w ust. 1, jeżeli jest to uzasadnione: 1) potrzebą ochrony przyrody, wykonywaniem badań naukowych, celami edukacyjnymi, kulturowymi, turystycznymi, rekreacyjnymi lub sportowymi lub celami kultu religijnego i nie spowoduje to negatywnego oddziaływania na przyrodę parku narodowego lub 2) potrzebą realizacji inwestycji liniowych celu publicznego, w przypadku braku rozwiązań alternatywnych i po zagwarantowaniu kompensacji przyrodniczej w rozumieniu art. 3 pkt 8 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska Przykład: Wyrok NSA w Warszawie z dnia 1 lipca 2014 r. II OSK 85/14 LEX nr O odstępstwach od zakazu budowy lub przebudowy obiektów budowlanych i urządzeń technicznych w parku narodowym rozstrzyga w drodze decyzji administracyjnej minister właściwy do spraw środowiska, inne organy - w braku podstawy ustawowej - nie są kompetentne do wiążącego wyłączenia tego zakazów zwłaszcza kompetencja taka nie wynika z art.10 ust 6 ustawy o ochronie przyrody, który stanowi, że "projekty studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (.) w części dotyczącej parku narodowego i jego otuliny wymagają uzgodnienia z dyrektorem parku narodowego w zakresie ustaleń tych planów, mogących mieć negatywny wpływ na ochronę przyrody parku narodowego 9

10 Uzgodnienie ani nie zastępuje, ani nie wyłącza konieczności uzyskania decyzji ministra środowiska o odstępstwach od ww. zakazu Innym przykładem odstępstwa o charakterze indywidulanym od tzw. zakazu pogarszaniu obszarów Natura 2000 jest art. 34 UOP zezwalający na realizację planu lub przedsięwzięcia pomimo negatywnego oddziaływania na obszar Natura 2000 W przypadku każdej z form ochrony przyrody (obszarowej czy obiektowej) ustawodawca przewiduje system odstępstw, który różni się charakterem (z mocy prawa lub indywidulane) oraz wymaganymi przesłankami 8. OTULINA art. 5 pkt 14 UOP OTULINA: strefa ochronna graniczącą z formą ochrony przyrody i wyznaczona indywidualnie dla formy ochrony przyrody w celu zabezpieczenia przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka - - Obowiązek wyznaczenia otuliny PN - Możliwość jej wyznaczenie RP, RP, OBCH - Brak podstaw do wyznaczania otuliny pozostałe formy ochrony przyrody Charakter otuliny Wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 5 października 2007 r. II SA/Go 471/07 Otulina nie jest ustawowo wyodrębnioną formą ochrony przyrody lecz chroni formę ochrony przyrody 44 Ograniczenie w otulinie FOP Wyrok WSA w Warszawie z dnia 4 sierpnia 2009 r., IV SA/Wa 698/09 LEX nr Zakazy wynikające z art. 15 ust. 1 ustawy z 2004 r. o ochronie przyrody odnoszące się do parków narodowych, nie dotyczą jego otuliny. Wyrok WSA w Warszawie z dnia 1 sierpnia 2006 r. IV SA/Wa 546/06 Ochronny cel otuliny dla parku narodowego, jako formy ochrony przyrody, nie uzasadnia jednak utożsamiania jej z parkiem narodowym, jako obszarem o rygorach prawnych ochrony określonych m.in. W art. 15 ust.1 ustawy o ochronie przyrody. Zakres zakazów ustawowo przypisanych do obszaru parku narodowego i rezerwatu przyrody nie może być, z racji konstytucyjnej ochrony własności, dotyczącej także terenów znajdujących się w otulinie parku narodowego, rozszerzany w drodze interpretacji na obszary nie objęte art. 15 ust.1 ustawy o ochronie przyrody. 10

11 45 Czy zatem w granicach otuliny obowiązują jakiekolwiek ograniczenia? Wyrok NSA w Warszawie z dnia 8 kwietnia 2009 r. II OSK 590/08 ( ) jakkolwiek w ustawie o ochronie przyrody nie określono wobec obszaru otuliny zakazów w zakresie wykonywania własności nieruchomości w niej położonych, tak jak w odniesieniu do obszaru samego parku narodowego w art. 15 ustawy o ochronie przyrody, to nie oznacza to, że brak jest jakichkolwiek ograniczeń dotyczących zabudowy na tym terenie. Ustawowo określony cel otuliny stanowi podstawę do formułowania ograniczeń w sferze wykonywania własności nieruchomości położonych w otulinie Ustawowo określonym celem otuliny celu jest zabezpieczenia przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka cd. Zagrożenia zewnętrzne to czynniki mogące wywołać niekorzystne zmiany cech fizycznych, chemicznych lub biologicznych zasobów, tworów i składników chronionej przyrody, walorów krajobrazowych oraz przebiegu procesów przyrodniczych, wynikających z przyczyn naturalnych lub z działalności człowieka, mający swoje źródło poza granicami obszarów lub obiektów podlegających ochronie prawnej (art. 5 pkt 29 ustawy o ochronie przyrody). Mając na uwadze cel otuliny, wynikający z definicji legalnej otuliny, przyjąć należy że w otulinie parku narodowego można lokalizować tylko takie inwestycje, które dla tego parku nie stwarzają zagrożenia wynikającego z działalności człowieka cd. Odmienna wykładnia - brak jakichkolwiek ograniczeń lub zakazów w otulinie prowadziłoby do tego, że wyznaczenie otuliny parku narodowego byłoby zupełnie bezcelowe (ponieważ nie zabezpieczałaby ona w żaden sposób parku narodowego). 9. Udostępnianie form ochrony przyrody Ograniczenie w zakresie udostępniania FOP mogą wynikać z celu i reżimu ochrony danej FOP Np. obszar parku narodowego może być udostępniany w sposób, który nie wpłynie negatywnie na przyrodę w parku narodowym hierarchia funkcji parku narodowego Z udostępnianiem mogą być powiązane opłaty. Ustawa przewiduje możliwość (obowiązek) pobierania opłat w związku z określonym udostępnianiem PN i RP 10. Plany ochrony i zadania ochronne 51 11

12 \ 52 \ Ochrona prawna Art POŚ 1. Jeżeli w związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości korzystanie z niej lub z jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe lub istotnie ograniczone, właściciel nieruchomości może żądać wykupienia nieruchomości lub jej części. 2. W związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości jej właściciel może żądać odszkodowania za poniesioną szkodę; szkoda obejmuje również zmniejszenie wartości nieruchomości WYROK TK z 7 marca 2018 r., Sygn. akt K 2/17 Art. 129 ust. 4 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. 12. Obszary chronione a gospodarka przestrzenna 12

13 57 58 Analizując relacje funkcjonowania obszarów chronionych do aktów planowania przestrzennego wskazać należy: Po pierwsze na art. 3 pkt 1 UOP, zgodnie z którym cele ochrony przyrody są realizowane przez uwzględnianie wymagań ochrony przyrody w strategiach, programach i dokumentach programowych, o których mowa w art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (..) programach ochrony środowiska przyjmowanych przez organy jednostek samorządu terytorialnego, koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategiach rozwoju województw, planach zagospodarowania przestrzennego województw, strategiach rozwoju gmin, studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i planach zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej oraz w działalności gospodarczej i inwestycyjnej Po drugie, na fakt, iż obowiązek sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego może wynikać wyłącznie z przepisów szczególnych, które w sposób jednoznaczny nakazują uchwalić plan miejscowy Przepisy ustawy o ochronie przyrody nie stanowią expressis verbis o obowiązku uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego jako konsekwencji utworzenia obszaru chronionego (Wyrok WSA w Łodzi z dnia 2 września 2008 r. II SA/Łd 476/08, LEX nr ) 59 Po trzecie, na obowiązek uzgadniania aktów planowania o charakterze ogólnym z organami ochrony przyrody (dyrektorem parku lub RDOŚ) w zakresie ustaleń tych planów, mogących mieć negatywny wpływ na ochronę przyrody lub cele ochrony obszaru chronionego. Przykład: art. 16 ust. 7 UOP Projekty studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województw oraz planów zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej w części dotyczącej parku krajobrazowego i jego otuliny, wymagają uzgodnienia z właściwym miejscowo regionalnym dyrektorem ochrony środowiska w zakresie ustaleń tych planów, mogących mieć negatywny wpływ na ochronę przyrody parku krajobrazowego. 60 Po czwarte, na obowiązek uzgadniania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu z organami ochrony przyrody (dyrektorem parku lub RDOŚ) w odniesieniu do obszarów objętych ochroną Obszary objęte ochroną obejmują formę ochrony przyrody oraz otulinę 13

14 61 Po piąte, na wskazane oddziaływanie planów ochrony lub zadań ochronnych dla parków narodowych rezerwatów przyrody czy parków krajobrazowych na akty planowania w postaci wskazań lub ustaleń (B. Iwańska, M. Baran, Plany i zadanie ochronne dla obszarów chronionych i ich wpływ na akty planowania oraz decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, przygotowany do publikacji) 62 Plan ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody (art. 20 ust. 3 pkt 7 uop) oraz parku krajobrazowego(art. 20 ust. 4 pkt 6 uop) zawiera Ustalenia do studiów i planów miejscowych dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń wewnętrznych lub zewnętrznych planu/zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 (art. 28 ust. 10 pkt 5, art. 29 ust. 8 pkt 4) zawierają Wskazania do zmian w istniejących studiach i planach miejscowych dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń wewnętrznych lub zewnętrznych, jeżeli są niezbędne dla utrzymania lub odtworzenia właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura Czy pojęcia ustalenia, wskazania determinują różny zakres oddziaływania na akty planistyczne brak jest przekonujących argumentów, aby nadawać odmiennie znaczenie prawne terminom używanym przez ustawodawcę: ustalenia czy też wskazania z uwagi na ich cel i skutki prawne W jednym i w drugim przypadku chodzi o swoiste prawne wytyczne (tak WSA w Szczecinie określił wskazania zawarte planie zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 wyrok z dnia 16 listopada 2015 r., sygn.. akt II SA/Sz 720/15) zawarte we wprowadzanych planach/zadaniach ochronnych, które są adresowane do organów samorządu gminnego (organu uchwałodawczego który posiada kompetencje do uchwalenia Studium i Planu Miejscowego 65 Wątpliwości dotyczące treści wskazań/ustaleń: pomimo szerokiego spektrum możliwego oddziaływania ( kształtowania ) - treść określonych ustaleń lub wskazań musi być każdorazowo uzasadniona celem, jakim jest eliminacja lub ograniczenie zidentyfikowanych uprzednio zagrożeń 14

15 wewnętrznych lub zewnętrznych konieczność uzasadnienia (wykazania) przez organy ochrony przyrody powiązania funkcjonalnego pomiędzy treścią określonego ustalenia lub wskazania zawartego w planie lub zadaniu ochronnym a zasadnością/potrzebą jego wprowadzenia w studium lub planie miejscowym (zob. np. wyrok WSA w Olsztynie z dnia 28 marca 2017 r., II SA/Ol 1323/16) wymóg dochowania proporcjonalności treści ustaleń /wskazań (ograniczeń w nich zawartych) do celu któremu mają one służyć 66 Czy ustalenia/wskazania maja dotyczyć obszaru chronionego czy także terenów poza jego granicami? 67 Jaki jest podmiot /adresat ustaleń i wskazań 68 Wyrok NSA z dnia 14 stycznia 2011 r. II OSK 2035/09 Teza (legalis Numer ) Zawarte w planie ochrony ustalenia do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz planów zagospodarowania przestrzennego, określone w art. 20 ust. 4 pkt 6 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zm.) adresowane są do organów uchwalających studia i plany, nie mogą natomiast być uznane za samoistne zakazy, wywierające bezpośrednie skutki prawne. Ustalenia te powinny być uwzględnione przy sporządzaniu aktów planistycznych, nie mają jednak wiążącego charakteru w sprawach o ustalenie warunków zabudowy. Tym samym nie mogą stanowić podstawy decyzji odmawiającej ustalenia warunków zabudowy Jaki jest przedmiot odniesienia ustaleń i wskazań (istniejące czy przyszłe dokumenty)?: Jakie są postaci braku uwzględnienia ustaleń i wskazań zawartych w planach/zadaniach ochronnych i jakie środki zwalczania tego rodzaju naruszenia 71 (a) po pierwsze, uchwalenia przez gminy dokumentu planistycznego (studium czy też planu) i braku uwzględnienia ustalań/wskazań zawartych w planach albo zadaniach ochronnych Stwierdzenie nieważności uchwały samodzielnie przez wojewodę w ramach środków 15

16 nadzoru (art. 91 ust. 1 i 4 ustawy o samorządzie gminnym termin 30 dni od doręczenia uchwały Stwierdzenie nieważności uchwały przez sąd na skutek skargi Wojewody po upływie ww. terminu 30 dni od doręczenia (art. 93 i 94 ustawy o samorządzie gminnym) Skarga podmiotu prywatnego na podstawie art. 101 ust. 1 u.s.g. Art Każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone uchwałą lub zarządzeniem, podjętymi przez organ gminy w sprawie z zakresu administracji publicznej, może zaskarżyć uchwałę lub zarządzenie do sądu administracyjnego b) po drugie, zaniechania po stronie rady gminu w postaci braku uchwalenia dokumentu planistycznego (studium albo planu) i braku realizacji ustalań/wskazań zawartych w planach lub zadaniach ochronnych zaniechanie uchwałodawcze (planistyczne). Przepisy ustawy o ochronie przyrody (także te dotyczące planów/zadań ochronnych) nie stanowią expressis verbis o obowiązku uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wyrok WSA w Łodzi z dnia 2 września 2008 r. II SA/Łd 476/08, LEX nr przepisy u.s.g. nie przewidują możliwości wydania przez wojewodę w drodze aktu nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego zarządzenia zastępczego w przedmiocie sporządza planu miejscowego lub jego zmiany w celu wdrożenia ustaleń/wskazań Nie ma podstaw do wniesienie skargi indywidualnej w trybie art. 101a ust. 1 u.s.g. (skarga na zaniechanie planistyczne) z uwagi na przesłankę jej wniesienia: organ gminy nie wykonuje czynności nakazanych prawem ) Art. 101a. 1. Przepisy art. 101 stosuje się odpowiednio, gdy organ gminy nie wykonuje czynności nakazanych prawem albo przez podejmowane czynności prawne lub faktyczne narusza prawa osób trzecich Ochrona gatunkowa Art Ochrona gatunkowa obejmuje okazy gatunków oraz siedliska i ostoje roślin, zwierząt i grzybów. 2. Ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących na terenie kraju lub innych państw członkowskich Unii Europejskiej rzadkich, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie przepisów umów międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest stroną, gatunków roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk i ostoi, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. 3. W celu ochrony ostoi i stanowisk roślin lub grzybów objętych ochroną gatunkową lub ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt 16

17 objętych ochroną gatunkową mogą być ustalane strefy ochrony Konstrukcja ochrony gatunkowej polega na wskazaniu przez ustawodawcę narzędzi prawnych, które mają służyć osiągnięciu celów ochrony. Po pierwsze organ właściwy (minister właściwy ds. środowiska) w akcie normatywnym określa listę gatunków objętych ochroną. Po drugie, ustawodawca wprowadza nakazy i zakazy oraz odstępstwa od nich wskazane w ustawie dla zapewnienia celów ochrony. Organ nadający status ochrony gatunkowej wprowadza stosowne ograniczania, zakazy i nakazy. Ochrona gatunkowa może być ścisła lub częściowa. Ochrona ścisła obejmuje gatunki rzadkie lub zagrożone. Ochrona gatunkowa obejmuje z jednej strony okazy gatunków a z drugiej siedliska i ostoje chronionych. W celu ochrony ostoi i stanowisk roślin lub grzybów objętych ochroną gatunkową lub ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą być ustalane strefy ochrony. Są to formy ochrony quasi-obszarowej (W. Radecki, Ustawa o ochronie przyrody. Komentarz, Warszawa 2012, s. 257) RDOŚ może ustalać i likwidować, w drodze decyzji administracyjnej, strefy ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową. Ustawodawca polski reguluje zasady i tryb odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez zwierzęta objęte ochroną gatunkową. W przypadku gatunków chronionych odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody w mieniu rozwiązuje konflikt między dwoma dobrami (interesami) prawnie chronionymi środowiskiem i ochroną mienia i jest przedmiotem ustawy o ochronie przyrody. celem jest skompensowanie wspomnianych szkód, których charakter nie pozwala stworzyć skutecznych zabezpieczeń przed wolno żyjącą zwierzyną odpowiednio łowną lub chronioną. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2007 roku, sygn. akt III CZP 120/07, opubl. OSP, zeszyt 5/2009. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2007 roku, sygn. akt III CZP 120/07, opubl. OSP, zeszyt 5/2009 Zasady odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez określone zwierzęta objęte ochroną gatunkową reguluje art. 126 ust. 1 u.o.p. Zob. wykład I 80 17

18 13Odpowiedzialność prawna w przypadku naruszenia przepisów dotyczących form ochrony przyrody Administracyjna Cywilna Karna 81 Literatura J. Stelmasiak, Instytucja obszaru specjalnego w materialnym prawie administracyjnym na przykładzie obszarów specjalnych o charakterze ekologicznym, w: Prawo administracyjne materialne, tom 7: System Prawa Administracyjnego, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2012, s W Radecki, Ustawa o ochronie przyrody. Komentarz, Difin 2016 W. Radecki, Prawna ochrona przyrody w Polsce a Natura 2000 leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, LexisNexisSeria: Monografie2014 W. Radecki, Prawna ochrona przyrody w Polsce, Czechach i Słowacji Wolters Kluwer 2010 A. Habuda, Obszary natura 2000 w prawie polskim, Difin