METODYKA POBIERANIA PRÓB GLEBOWYCH Z ROZDROBNIO NYCH GOSPODARSTW INDYWIDUALNYCH

Transkrypt

1 L. KOWALKOWSKI, F. PRZYBYLSKI, A. ZEMBACZYŃSKI METODYKA POBIERANIA PRÓB GLEBOWYCH Z ROZDROBNIO NYCH GOSPODARSTW INDYWIDUALNYCH (Ze Stacji C hem iczno-r olniczej Gorzów Wlkp.) Najważniejszym problemem, od którego zależy praktyczna przydatność wyników analiz chemicznych, jest reprezentatywne pobranie próby. Zagadnienie to nabiera szczególnej wagi w chemii rolnej, gdzie mamy do czynienia nie z prostymi związkami, lecz produktami bardzo złożonymi, o skomplikowanej budowie i składzie chemicznym. Przykładem szczególnym takiego materiału jest gleba, dlatego też przy analizach jej, w wypadku gdy próby mają reprezentować jakiś obszar, stosujemy tzw. próbki średnie mieszane. Powstają one ze zmieszania równych ilości materiału pobranego z punktów rozrzuconych po całej powierzchni badanego pola. Od roku 1955 w związku z organizacją sieci wojewódzkich Stacji Chemiczno-Rolniczych, które podjęły masowe badania stanu zakwaszenia i zasobności naszych gleb, powstał problem, jak należy traktować rozdrobnione działki gospodarstw indywidualnych. Duża ich ilość z jednej strony w poważnym stopniu zwiększa ogólną sumę prób, które winny być pobrane i przeanalizowane, z drugiej strony indywidualne traktowanie poszczególnych działek jest konieczne do celów racjonalnego poradnictwa nawozowego. Praca nasza ma na celu na przykładzie porównania prób pobranych z terenu dwóch wsi województwa zielonogórskiego podkreślić kilka momentów, które winny być brane pod uwagę przy pobieraniu prób z terenów podobnych. Badania terenowe były przeprowadzone w roku 1955 na terenie wsi Lipki Wielkie, powiat Gorzów, oraz w roku 1956 na terenie wsi Muszkowo, pow. Sulęcin. Obie wyżej wymienione wsie leżą na przejściu gleb dolin rzecznych (Warty i Noteci) w pasie gleb bielicowych. W związku z powyższym u*

2 164 L. K ow alkow ski, F. P rzybylsk i, A. Z em baczyński prócz dużej ilości gleb przejściowych można wyróżnić dwa charakterystyczne kompleksy glebowe: 1) kompleks gleb dolinowych pochodzenia bagiennego (silnie zmineralizowane torfy i mursze), 2) kompleks gleb bielico wy ch wytworzonych na piaskach luźnych, słabo gliniastych lub gliniastych całkowitych. Wieś Lipki Wielkie zajmuje obszar około 500 ha. Wielkość gospodarstw waha się w granicach 5 10 ha przy powierzchni pól 0,2 2 ha. Północną część wsi zajmują gleby pochodzenia bagiennego przechodzące w kierunku południowym w typowe bielice. Duży procent tych gleb jest lub był użytkowany jako łąki i pastwiska. Południową część wsi zajmują gleby bielicowe wytworzone z piasków słabo gliniastych, a nawet częściowo luźnych. Wieś Muszkowo zajmuje obszar około 450 ha. Struktura gospodarstw jest podobna jak w Lipkach Wielkich, a rozdrobnienie pól trochę mniejsze. Gleby pochodzenia bagiennego w obu wym ienionych wioskach powstałe na torfach dolinowych mają duży procent części mineralnych wzrastających w kierunku południowym. Użytkowane jako grunta orne są w dużym stopniu rozpylone w warstwie ornej, co zmniejsza ich wartość rolniczą mimo stosunkowo wysokiego poziomu wody gruntowej. Gleby bielicowe występujące na omawianym terenie należą w w iększości do słabych produkcyjnie z uwagi na znikomy procent części spławialnych (3 7%). W yjątek stanowi około 40 ha piasków gliniastych występujących w północnej części Muszkowa. W każdej z badanych wsi zostały pobrane próbki glebowe dwukrotnie przez dwóch pracowników. Pierwszy raz na podstawie luźno narzuconej siatki o powierzchni około 4 ha, nie uwzględniającej poszczególnych pól, tylko najważniejsze granice terenowe, jak drogi czy rowy oraz wyraźną zmienność glebową (próbki te w dalszej części naszej pracy będziemy nazywać próbami zbiorczymi), drugi raz z poszczególnych działek (próbki te nazwiemy próbkami indywidualnymi). Próba zbiorcza powstała z połączenia prób punktowych, natomiast indywidualna z połączenia prób w zależności od wielkości działki. Ogółem pobrano z terenu wsi Lipki 128 prób zbiorczych i 620 prób indywidualnych, z wsi Muszkowo 110 prób zbiorczych i 320 prób indywidualnych.

3 M etodyka pobierania prób glebowych 165 Zgodność między wynikami analiz chemicznych prób zbiorczych i indywidualnych stwierdzono: przy ph we wsi Lipki w 30,8% we wsi Muszkowo w 53,1%, P 2 O5 40,3% 53,4%, K 2 O 35,0% 66,2%. Za zgodne przyjęto próbki, których wyniki były w tej samej klasie kwasowości lub zasobności (według Rhiema). Ogółem zgodność przy oznaczeniach kwasowości wynosiła około 40%, fosforu 45%, a potasu 50%. Analizując przyczyny takiego stanu zwróciliśmy uwagę na następujące momenty: 1) poważne różnice między poszczególnymi wsiami mimo pozornie' podobnych warunków glebowych i ekonomicznych, 2) zależność wyników analiz chemicznych od stosunku obszarów działek indywidualnych połączonych w obrębie jednej próbki zbiorczej, 3) wpływ łączenia w ramach jednej próbki zbiorczej różnych kultur, a głównie okopowych. Większą niezgodność między wynikami analiz prób z terenu wsi Lipki należy wytłumaczyć mniejszym przystosowaniem siatki prób 4 hektarowych do terenowych warunków oraz większym rozdrobnieniem pól. Naszym zdaniem, dla warunków Polski północno-zachodniej bardziej typowe będą stosunki wsi Muszkowo, dlatego przy omawianiu dalszych momentów będziemy posługiwali się przykładami z tego terenu. Zależność wyników analiz chemicznych od powierzchni łączonych działek ilustruje tablica I, a szkice pokazują kształt i stosunki wielkości powierzchni poszczególnych pól Pr. zb Pr. zb Z załączonej tabeli widzimy, iż jednym z najczęstszych powodów niezgodności wyników analiz prób indywidualnych z próbą zbiorczą jest dominacja obszaru jednej z prób indywidualnych. Nie zawsze jednak łączym y działki o tak dużych różnicach powierzchni, a raczej staramy się, by powierzchnie poszczególnych pól wchodzących razem w próbę zbiorczą były do s ie b ie, zbliżone. W tym w y padku jednym z najważniejszych i najczęstszych powodów niezgodności jest łączenie pól o różnym poziomie nawożenia. Przy dużej ilości działek indywidualnych często dokładne i wiarygodne stwierdzenie aktual-

4 166 L. K ow alkow ski, F. P rzybylski, A. Z em baczyński Tablica I Nr próby zbiorczej Odczyn ph w 1 -n KC1 Zawartość m g w g Egnera Nr próby indyw. Odczyn ph w 1-n KC1 Zawartość mg w g Egnera p 2o 5 KaO p 2o 5 k 2o Obsiew 156 4,6 4,0 8, , ,7 4,1-0, , , , ,0 5,4 + 1,4 8,0 + 4,0 3,2-0, , , , , ,5 średnia 4,5-0,1 5,5 + 1,5 4,6-3, ,3 3,8 8, ,6 + 0,3 4,1-0, , , , ,6 10,1 + 1, ,0 4,0-4, , ,4 3,4 8,5 średnia 4,3 5,5 + 1,7 5,0-3, ,2 4, ,1 4,9 + 0,5 7,4 + 4,0 6, 2 + 2, , , ,5 1,5-7,0 10,0 + 1, ,5 średnia 4,4-5,1 + 1,7 5,6-2, ,2 2,5 5, ,3 5,0-0, ,3 5,9 + 0,7 6,4 + 3,9 2,2-0, , , ,5 5, ,5 średnia 5,7 + 0,5 3,8 + 1,3 4,9-0, ,7 3,6 5, ,7 + 2,0 6,5 + 1,8 4,4-0,3 2, 8-1, , , , ,0 5,5 + 0,5 średnia 5,8 + 1Д 3,2-0,4 5,1 + 0, ,4 2,2 5, , ,8 6,2 + 1,8 6,3 + 1,9 2,6 + 0,4 1,2-1,0 1,8-0,4 2, 0-0,2 6, 0 + 1, ,6 4,6 1 0,0 średnia 5,7 + 1,3 1,9-0,3 4,1-0, ,6-5,2 + 0,6 4,8 + 0,2 2, 6-2,0 2, 8-1,8 8,0 + 3,4 5,0-5,0 6,5-3,5 15,0 + 5,0 średnia 4,8 + 0,2 4,4-0, 2 8,9-1,1 żyto ziem niaki

5 M etodyka pobierania prób glebowych 167 ciąg dalszy tablicy I Odczyn Nr próby ph zbiorczej w 1-n KC1 Zawartość m g w g Egnera Nr próby indyw. Odczyn ph w 1 -n KC1 Zawartość mg w g Egnera p 2o 5 k 2o p 2o 5 k 2o Obsiew 173 4,6 7,4 4, ,8 + 0,2 5,3 + 0,7 4,6-3,0-4,4 3,8-3,6 8, 2 + 0, , ,0 3,0 1,0 średnia 4,9 + 0,3 5,0-2,4 5,0 + 1,0 żyto żyto ziem niaki 238 7,0 15,6 5, ,5-2, , , , , ,6 2, 8-1 2,8 1 9,0 + 3, , buraki 199 6,4 1 0,2 7,0 średnia 5,4-1,6 6,4-9,2 4,7-0, ,1-2,3 6, 6 + 0,2 4,8-1,6 7,0-3,2 10,6 + 0,4 5,4-4, , ,0 średnia 5,1-1,3 7,6-2,6 5,6-1,4 buraki U w a g a : Odchylenia przy próbach indywidualnych i średniej, obliczono od próby zbiorczej. nego stanu nawożenia jest niemożliwe, a najlepszym kryterium w tym wypadku jest uprawiana roślina. Przy wynikach analiz chemicznych decydujący wpływ mają, jak widać z załączonych przykładów, działki pod roślinami okopowymi (próby pobierano późną jesienią, tzn. odległość od nawożenia obornikiem wynosiła od 7 m iesięcy do 1 roku). 423 Pr. zb. Pr. zb Tak długo, dopóki różnice między próbą zbiorczą a próbami z poszczególnych działek nie powodują przesunięcia wyników do innej klasy zasobności, powstałe przy różnej technice pobierania prób różnice nie są istotne w praktyce rolniczej (zalecenia nawozowe). W naszym w y padku stwierdziliśmy jednak, że w około 50% różnice były większe, a zalecenia na podstawie prób zbiorczych są niewłaściwe w odniesieniu do działek indywidualnych rolników.

6 168 L. K ow alkow ski, F. P rzybylski, A. Zem baczyński Wnioski Z przedstawionych powyżej przykładów wynika, że należy dążyć do ppbierania prób w wioskach indywidualnych z każdej jednolicie zagospodarowanej działki. W wypadku gdy z powodu zbyt silnego rozdrobnienia m usim y łączyć kilka działek, należy przede wszystkim w y dzielić pola pod roślinami okopowymi (nawożenie obornikiem) i unikać łączenia pól o rażących różnicach w powierzchni. Przy pobieraniu prób zbiorczych z kilku działek o zbliżonych obszarach należy dążyć do zachowania na każdej z nich stałej ilości ukłuć świdra. Praca niniejsza nie rozwiązuje problemu pobierania próbek na polach rozdrobnionych, jednak daje pewne wytyczne do dalszych, szczegółowych badań, które będą przedmiotem prac Stacji Chemiczno-Rolniczej w roku bieżącym. JI. КОВАЛЬКОВСКИ, Ф. П Ж ИБЫ ЛЬСКИ, А. ЗЕМ БА ЧИ Н СКИ МЕТОДИКА ВЗЯТИЯ ПОЧВЕННЫХ ПРОБ ДЛЯ ХИМИЧЕСКОГО АНАЛИЗА С РАЗДРОБЛЕННЫХ ЧАСТНЫХ СЕЛЬСКИХ ХОЗЯЙСТВ (Агрохимическая станция Гожов Влкп.) Резюме Согласно нашим данным около 50% результатов химических анализов почв на ph (в 1-п KCl), Р2О5, КоО (по методу Эгнера) с проб, взятых с отдельных участков (как это часто имеет место в раздробленных частных сельских хозяйствах) не совпадает с результатами обобщенных проб, взятых с более крупных площадей (около 4 га). Согласно нашим наблюдениям несоответствие это обусловлено тем, что в обобщенной пробе подавливающую роль может играть одна проба с какого- -либо самого большого участка или ж е проба, взятая с участка, более интенсивно удобренного (например, участки с пропашными культурами) корнеплодами. Чтобы получить точные результаты, а тем самым, избежать неправильных инструкций для практиков сельского хозяйства, надо брать пробы с участков одинаково возделываемых. В случае смешивания проб с разных с агротехнической точки зрения участков, необходимо обязательно избегать полей с пропашными культурами.

7 M etodyka pobierania prób glebowych 169 L. KOW ALKOW SKI, F. PRZYBYLSKI, A. ZEMBACZYŃSKI THE METHODICS OF SOIL SAMPLING FROM DISPERSED INDIVIDUAL FARMS (Agrochem ical Station Gorzów Wlkp.) Summary The authors observed, in about 50% of analyzed cases that the results of chemical analyses (ph expressed in 1-n KC1 and P2O5, K2O according to Egner) are discordant with collective samples from larger regions (4 ha). This discrepancy is m ostly due, presumably, according to observations, to the predominance of one individual parcel in the collective sample or to differences in fertilizing level (e.g. fields with wot crops). To avoid transmission of false recommendations to the agricultural practice (to the farmers and agricultural service) the samples should possibly be collected from every uniformly improved parcel. In cases of joint parcels of different improvement and crops the fields with wot-crops should be om itted from the sampling.

8