Bezpieczeństwo i higiena pracy

Transkrypt

1 Niewiążące wskazówki właściweg pstępwania dtyczące wyknania dyrektywy 1999/92/WE ATEX (atmsfery wybuchwe) Bezpieczeństw i higiena pracy Niewiążące wskazówki właściweg pstępwania dtyczące wyknania dyrektywy 1999/92/WE ATEX (atmsfery wybuchwe) Zatrudnienie i sprawy spłeczne Kmisja Eurpejska

2

3 Niewiążące wskazówki właściweg pstępwania dtyczące wyknania dyrektywy 1999/92/WE Parlamentu Eurpejskieg i Rady w sprawie minimalnych wymagań dtyczących bezpieczeństwa i chrny zdrwia pracwników zatrudninych na stanwiskach pracy, na których mże wystąpić atmsfera wybuchwa Zatrudnienie i sprawy spłeczne Kmisja Eurpejska DG ds. Zatrudnienia, Spraw Spłecznych i Ròwnści Szans Jednstka F.4 Wersja stateczna, kwiecień 2003 r.

4 Dkument pracwany na pdstawie COM(2003)515 wersja stateczna. Jeśli są Państw zaintereswani trzymywaniem elektrniczneg biuletynu Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia, Spraw Spłecznych i Równści Szans ESmail, prsimy wysłanie a na adres: empl-esmail@ec.eurpa.eu. Biuletyn jest wydawany regularnie w języku angielskim, francuskim i niemieckim. Eurpe Direct t serwis, który pmże Państwu znaleźć dpwiedzi na pytania dtyczące Unii Eurpejskiej. Ot numer bezpłatny: Bardz wiele infrmacji na temat Unii Eurpejskiej znajduje się w Internecie. Dstęp mżna uzyskać przez serwer Eurpa ( Dane katalgwe znajdują się na kńcu niniejszej publikacji. Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnt Eurpejskich, ISBN Wspólnty Eurpejskie, 2006 Pwielanie materiałów jest dzwlne, pd warunkiem że zstanie pdane ich źródł. Printed in Italy Druk na papierze białym bezchlrwym

5 Wstęp Wstęp Twrzenie większej liczby i lepszych miejsc pracy był zawsze celem Unii Eurpejskiej. Wymieniny cel zstał ficjalnie przyjęty przez Radę pdczas szczytu Rady Eurpejskiej w Lizbnie w marcu 2000 r. raz jest jednym z kluczwych elementów mających na celu pprawę jakści pracy. Aby stawić czła nwym wyzwanim dnszącym się d plityki spłecznej, wynikającym z radykalnych przemian eurpejskiej gspdarki i spłeczeństwa, Eurpejska Agenda Plityki Spłecznej, zatwierdzna pdczas szczytu Rady Eurpejskiej w Nicei, jest parta na ptrzebie zapewnienia pzytywnych i dynamicznych wzajemnych relacji plityki gspdarczej, spłecznej i zatrudnienia. Agenda Plityki Spłecznej musi wzmcnić rlę plityki spłecznej raz umżliwić jej siągniecie większej skutecznści w zapewnianiu chrny sób, spłecznej spójnści raz zmniejszaniu nierównści. Rada Eurpejska zgrmadzna w Sztkhlmie zajęła się kwestią jakści w pracy, chcąc nie tylk brnić minimalnych standardów, lecz również pdnsić je i zapewniać bardziej sprawiedliwy pdział dknanych pstępów stanwiących kluczwy element w pnwnym siągnięciu pełneg zatrudnienia. W tym zakresie bezpieczeństw i chrna zdrwia w miejscu pracy stanwią jedną z kwestii plityki spłecznej, na których Unia Eurpejska skncentrwała swje wysiłki. Na szczęście, wybuchy i nagłe pżary nie są najczęstszymi pwdami wypadków przy pracy. Jednakże ich knsekwencje są drastyczne i dramatyczne jeśli chdzi fiary śmiertelne i kszty eknmiczne. Ptrzeba zmniejszenia występwania przypadków wybuchów i nagłych pżarów w miejscu pracy wynika zarówn z przesłanek humanitarnych jak i eknmicznych raz dprwadziła d przyjęcia przez Parlament Eurpejski i Radę dyrektywy ATEX 1999/92/WE. Przesłanki humanitarne są czywiste: wybuchy i pżary mgą pwdwać pważne brażenia i śmierć. Przesłanki eknmiczne są zawarte w każdym pracwaniu w pstaci rzeczywistych ksztów wypadków, które wskazują, iż pprawa zarządzania ryzykiem (zdrwie i bezpieczeństw) mże przyczynić się d znaczneg wzrstu krzyści dla przedsiębirstwa. Dtyczy t w szczególnści ptencjalnych wybuchów. 3 Przyjęcie śrdków legislacyjnych stanwi część zbwiązań mających na celu włączenie chrny zdrwia i bezpieczeństwa pracwników w miejscu pracy d gólneg pdejścia dtycząceg dbreg sampczucia w pracy. Kmisja Eurpejska łączy różne instrumenty aby umcnić prawdziwą kulturę zapbiegania ryzyku. Niniejsze wskazówki właściweg pstępwania są jednym z tych instrumentów, a w art. 11 dyrektywy ATEX Parlament Eurpejski i Rada przewidziały: iż Kmisja pracuje praktyczne wytyczne charakterze niewiążącym. Będą ne mgły być wykrzystane jak pdstawa dla krajwych wskazówek mających na celu udzielenie pmcy małym i średnim przedsiębirstwm w pprawie zarówn ich bezpieczeństwa jak i rentwnści. Wreszcie, krzystając z tej spsbnści chciałabym zachęcić wszystkie pdmity w dziedzinie chrny zdrwia i bezpieczeństwa, a w szczególnści władze krajwe i pracdawców, d stswania wymieninej dyrektywy z dpwiedzialnścią i stanwczścią, aby uniknąć, lub przynajmniej zmniejszyć d minimum, ryzyk wynikające z wystąpienia atmsfery wybuchwej raz d utwrzenia bezpieczneg śrdwiska pracy. Odile Quintin Dyrektr Generalny

6

7 Spis treści Spis treści Wprwadzenie Jak psługiwać się niniejszymi wskazówkami właściweg pstępwania Pwiązania z dyrektywą 1999/92/WE Zakres wskazówek Obwiązujące przepisy i inne infrmacje Oficjalne i nieficjalne centra dradztwa Ocena ryzyka wybuchu Metdy Kryteria ceny Czy substancje łatwpalne są becne? Czy wystarczające rzprszenie w pwietrzu mże spwdwać pwstanie mieszaniny wybuchwej? Gdzie mgą pjawić się atmsfery wybuchwe? Czy pwstanie atmsfery wybuchwej jest mżliwe? Czy zapbiega się w spsób pewny twrzeniu niebezpiecznych atmsfer wybuchwych? Czy zapbiega się w spsób pewny zapłnwi atmsfer wybuchwych? Śrdki techniczne chrny przeciwwybuchwej Zapbieganie twrzeniu się niebezpiecznych atmsfer wybuchwych Użycie substytutów substancji łatwpalnych Ograniczanie stężeń Zbjętnianie Zapbieganie lub graniczanie twrzenia się atmsfer wybuchwych w pbliżu instalacji Wykrywacze gazu Unikanie źródeł zapłnu Klasyfikacja miejsc niebezpiecznych według stref Zasięg śrdków chrnnych Rdzaje źródeł zapłnu Ograniczanie skutków wybuchu (śrdki graniczające) Urządzenia dprne na wybuch Ujście wybuchu Tłumienie wybuchu Zapbieganie rzprzestrzenianiu się wybuchów (techniczne dłączanie) Stswanie systemu sterwania prcesem Wymgi dtyczące urządzeń d wyknywania pracy Wybór urządzeń d wyknywania pracy Płączenie urządzeń d wyknywania pracy

8 Spis treści 4. Śrdki rganizacyjne chrny przeciwwybuchwej Instrukcje pstępwania Kwalifikacje pracwników Szklenie pracwników Nadzór pracwników System zezwleń na wyknywanie pracy Knserwacja Inspekcje i kntrle Oznaczanie miejsc niebezpiecznych Obwiązki krdynacji Ustalenia krdynacyjne Śrdki chrnne mające na celu zapewnienie bezpiecznej współpracy Dkument dtyczący chrny przeciwwybuchwej Wymagania zgdnie z dyrektywą 1999/92/WE Wprwadzenie w życie Wzór dkumentu dtycząceg chrny przeciwwybuchwej Opis miejsca pracy i bszarów rbczych Opis etapów prcesu i/lub działań Opis używanych substancji/parametrów bezpieczeństwa Wyniki analizy ryzyka Pdjęte śrdki chrny przeciwwybuchwej Wprwadzenie w życie śrdków chrny przeciwwybuchwej Krdynacja śrdków chrny przeciwwybuchwej Załącznik d dkumentu dtycząceg chrny przeciwwybuchwej ZAŁĄCZNIKI A.1 Glsariusz A.2 Prawdawstw, nrmy i źródła ddatkwych infrmacji dtyczących chrny przeciwwybuchwej A.2.1 Dyrektywy i wytyczne eurpejskie A.2.2 Krajwe przepisy Państw Człnkwskich UE transpnujące dyrektywę 1999/92/WE A.2.3 Wybrane nrmy eurpejskie A.3 Wzry frmularzy i listy kntrlne A.3.1 Lista kntrlna: Ochrna przeciwwybuchwa wewnątrz urządzenia A.3.2 Lista kntrlna: Ochrna przeciwwybuchwa w pbliżu urządzenia A.3.3 Wzór: Frmularz zezwlenia na wyknywanie pracy związanej ze źródłami zapłnu w miejscach występwania niebezpiecznych atmsfer A.3.4 Lista kntrlna: Krdynacja dtycząca chrny przeciwwybuchwej w zakładzie A.3.5 Lista kntrlna: Zadania krdynatra ds. chrny przeciwwybuchwej w zakładzie A.3.6 Lista kntrlna: Kmpletnść dkumentu dtycząceg chrny przeciwwybuchwej A.4 Dyrektywy 1999/92/WE, 89/391/EWG i 94/9/WE

9 Wprwadzenie Wprwadzenie Ochrna przeciwwybuchwa jest rzeczą szczególnie ważną dla bezpieczeństwa; wybuchy narażają życie i zdrwie pracwników w wyniku niekntrlwaneg działania gnia i ciśnienia, występwania prduktów wywłujących szkdliwe reakcje i pchłaniania tlenu w pwietrzu, którym ddychają pracwnicy. Z teg pwdu ustanwienie spójnej strategii w celu zapbiegania wybuchm wymaga, aby śrdki rganizacyjne zstały pdjęte w miejscu pracy. Dyrektywa ramwa 89/391/EWG 1 wymaga, aby pracdawca wprwadził w życie śrdki niezbędne d zapewnienia bezpieczeństwa i chrny zdrwia pracwników, włącznie z zapbieganiem ryzyku zawdwemu raz infrmwaniem i szkleniem, jak również zapewnieniem niezbędnych ram rganizacyjnych i śrdków. Należy pdkreślić, iż zgdnść z minimalnymi wymaganiami ustanwinymi w wymieninej dyrektywie nie gwarantuje zgdnści z dpwiednim ustawdawstwem krajwym. Dyrektywa ta zstała przyjęta zgdnie z art. 137 Traktatu ustanawiająceg Wspólntę Eurpejską, a wymieniny artykuł nie uniemżliwia Państwm Człnkwskim utrzymywania lub wprwadzania bardziej rygrystycznych śrdków chrnnych zgdnych z Traktatem. 1. Jak psługiwać się niniejszymi wskazówkami właściweg pstępwania Zagrżenia wybuchem mgą pwstać we wszystkich przedsiębirstwach, które mają d czynienia z substancjami łatwpalnymi. Obejmują ne surwce, prdukty pśrednie, kńcwe raz dpady z rutynweg prcesu pracy, jak wskazan na rysunku 1. Niniejsze wskazówki właściweg pstępwania pwinny być stswane w płączeniu z dyrektywą 1999/92/WE 2, dyrektywą ramwą 89/391/EWG raz dyrektywą 94/9/WE 3. 7 Rysunek 1: Przykłady sytuacji, w których pwstaje atmsfera wybuchwa 4. 1 Dyrektywa Rady 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprwadzenia śrdków w celu pprawy bezpieczeństwa i zdrwia pracwników w miejscu pracy, Dz. U. L 183, z , str. 1 2 Dyrektywa 1999/92/WE Parlamentu Eurpejskieg i Rady z dnia 16 grudnia 1999 r. sprawie minimalnych wymagań dtyczących bezpieczeństwa i chrny zdrwia pracwników zatrudninych na stanwiskach pracy, na których mże wystąpić atmsfera wybuchwa, Dz. U. L 23, z 28/1/2000, str Dyrektywa Parlamentu Eurpejskieg i Rady 94/9/WE z dnia 23 marca 1994 r. w sprawie zbliżenia ustawdawstw Państw Człnkwskich dtyczących urządzeń i systemów chrnnych przeznacznych d użytku w przestrzeniach zagrżnych wybuchem, Dz. U. L 100, z 19/4/1994, str.1. 4 Zb. ultka ISSA Wybuchy gazu, Międzynardwa Sekcja Zapbiegania Ryzyku Zawdwemu w Przemyśle Chemicznym, Międzynardwe Stwarzyszenie Zabezpieczenia Spłeczneg (ISSA), Heidelberg, Niemcy

10 1. Jak psługiwać się niniejszymi wskazówkami właściweg pstępwania Dyrektywa 1999/92/WE ustanawia minimalne wymagania dtyczące bezpieczeństwa i chrny zdrwia pracwników zatrudninych na stanwiskach pracy, na których mże wystąpić atmsfera wybuchwa. Artykuł 11 wymieninej dyrektywy wymaga, aby Kmisja pracwała praktyczne wytyczne zawarte w niewiążących wskazówkach właściweg pstępwania. Zasadniczym celem wskazówek jest wspieranie Państw Człnkwskich w pracwywaniu ich krajwych plityk chrny zdrwia i bezpieczeństwa pracwników. Mają na celu umżliwienie pracdawcm, szczególnie w małych i średnich przedsiębirstwach (MŚP) sprawwanie następujących funkcji dtyczących chrny przeciwwybuchwej: identyfikacja zagrżeń i cena ryzyka; ustanawianie szczególnych śrdków w celu chrny bezpieczeństwa i zdrwia pracwników zatrudninych na stanwiskach pracy, na których mże wystąpić atmsfera wybuchwa; zapewnianie bezpieczneg śrdwiska pracy i dpwiednieg nadzru pdczas becnści pracwników zgdnie z ceną ryzyka; pdejmwanie kniecznych krków i niezbędnych uzgdnień dtyczących krdynacji w przypadku gdy wiele firm prwadzi działalnść w tym samym miejscu pracy; pracwanie dkumentu dtycząceg chrny przeciwwybuchwej. Praktycznie dtyczy t wszystkich gałęzi przemysłu, pnieważ zagrżenia atmsferą wybuchwą pjawiają się pdczas wielu prcesów i działań. Przykłady pdan w tabeli Rysunek 1.2: Trójkąt wybuchu Tlen Źródł zapłnu Wybuch Paliw D wybuchu dchdzi, jeżeli paliw jest becne w mieszaninie z pwietrzem (tzn. wystarczającą ilścią tlenu) w granicach wybuchwści, wraz ze źródłem zapłnu (zb. rysunek 1.2). Należy zauważyć, iż wymienina dyrektywa zawiera specjalną definicję wybuchu, która bejmuje przypadki, w których, p nastąpieniu zapłnu, spalanie bejmuje w całści niespalną mieszaninę. W przypadku wybuchu pracwnicy są narażeni na ryzyk niekntrlwaneg działania gnia i ciśnienia w pstaci prmieniwania termiczneg, płmieni, fal uderzeniwych i latających szczątków raz szkdliwych prduktów pchdzących z reakcji i zubżenia niezbędneg d ddychania tlenu w pwietrzu.

11 1. Jak psługiwać się niniejszymi wskazówkami właściweg pstępwania Tabela 1.1: Przykłady zagrżeń wybuchem w różnych gałęziach przemysłu. Gałąź przemysłu Przemysł chemiczny Zagrżenie wybuchem Łatwpalne gazy, ciała płynne i stałe są przekształcane i przetwarzane pdczas wielu różnych prcesów w przemyśle chemicznym. Wymienine prcesy mgą spwdwać pwstanie mieszanin wybuchwych. Składwanie dpadów raz inżynieria lądwa i wdna Przedsiębirstwa wytwarzające energię Przedsiębirstwa unieszkdliwiania dpadów Na składwiskach mgą pjawić się łatwpalne gazy pchdzące z dpadów. Złżne uzgdnienia techniczne są niezbędne dla uniknięcia niekntrlwanych emisji gazu i prawdpdbneg ryzyka zapłnu. Łatwpalne gazy z różnych źródeł mgą grmadzić się w tunelach, piwnicach ze słabą cyrkulacją pwietrza, itd. Kawałki węgla, które nie stanwią zagrżenia wybuchem w płączeniu z pwietrzem, mgą zstać przekształcne pdczas transprtu, mielenia lub suszenia w pył węglwy sprzyjający twrzeniu mieszaniny wybuchwej pył/ pwietrze. Pdczas czyszczania ścieków w czyszczalniach pwstają gazy, które mgą sprzyjać twrzeniu mieszanin wybuchwych gaz/pwietrze. Dstawcy gazu Mieszaniny wybuchwe gaz/pwietrze mgą pwstać pdczas uwlnienia gazu ziemneg, np. w wyniku wycieku. Przemysł drzewny Pdczas bróbki drewna pwstaje pył drzewny. Mże n sprzyjać twrzeniu mieszanin wybuchwych pył/pwietrze, np. w filtrach lub silsach. Działania związane z malwaniem sprayem Nadmierne rzpylenie pwstające na stanwiskach malwania sprayem raz uwalniane pary rzpuszczalnika mgą spwdwać atmsferę wybuchwą w przypadku płączenia się z pwietrzem. 9 Rlnictw Wytwórnie bigazu są wykrzystywane w niektórych gspdarstwach rlnych. Mieszaniny wybuchwe bigaz/pwietrze mgą pwstać pdczas uwlnienia gazu ziemneg, np. w wyniku wycieku. Obróbka metali Przemysł spżywczy i paszwy W przypadku bróbki części wytwarzanych z metali, mgą pwstać wybuchwe pyły metali twrzące się pdczas pwierzchniwej bróbki (szlifwanie). Ma t szczególnie zastswanie d metali lekkich. Wymienine pyły metali mgą spwdwać zagrżenie wybuchem w klektrach pyłu. Wybuchwe pyły mgą pwstać pdczas transprtu i składwania ziarna, cukru, itd. W przypadku gdy są ne wypuszczane i zbierane w wyniku filtrwania, w filtrze mże pjawić się atmsfera wybuchwa. Przemysł farmaceutyczny Alkhle są częst wykrzystywane jak rzpuszczalniki pdczas prdukcji prduktów farmaceutycznych. Czynniki i materiały pmcnicze, które pwdują wybuchy pyłu, takie jak laktza, mgą być również wykrzystane. Rafinerie Działania związane z recyklingiem Wszystkie węglwdry przetwarzane w rafineriach są łatwpalne i w zależnści d ich temperatury zapłnu, mgą spwdwać pwstanie atmsfer wybuchwych nawet w temperaturze tczenia. Obszar taczający fabrykę przetwarzającą paliw jest gólnie uważany za miejsce, gdzie mgą pjawić się atmsfery wybuchwe. Przetwarzanie dpadów d celów recyklingu mże spwdwać zagrżenie wybuchem, np. puszek lub innych pjemników zawierających łatwpalne gazy i/lub płyny, które nie zstały zupełnie próżnine lub pyłu papierweg lub z plastiku.

12 1. Jak psługiwać się niniejszymi wskazówkami właściweg pstępwania Przykłady: 1. Wybuch, d któreg dszł pdczas czyszczenia ktła palaneg węglem. Dwóch pracwników dnisł śmiertelne parzenia. Przyczyną była lampa z wadliwym kablem elektrycznym. Spięcie wywłał zapłn unsząceg się pyłu węglweg. 2. Pył przesiąknięty rzpuszczalnikiem zstał wymieszany w mieszalniku. Pracwnik nie pddał wystarczającemu zbjętnianiu mieszalnika przed rzpczęciem czynnści. W mmencie gdy pył dstał się d mieszalnika, pwstała mieszanina wybuchwa parów rzpuszczalnika i pwietrza, której zapłn zstał wywłany elektrstatycznym iskrzeniem spwdwanym napełnianiem. Pracwnik dniósł również pważne parzenia. 3. D pżaru dszł w młynie. Pżar rzprzestrzenił się przez twry w dachu, c spwdwał wybuch pyłu. Czterech pracwników dnisł brażenia, a cały budynek zstał zniszczny. Straty materialne wynisły Niniejsze wskazówki stanwią niewiążącą pmc mającą na celu chrnę życia i zdrwia pracwników przed zagrżeniem wybuchem. 1.1 Pwiązania z dyrektywą 1999/92/WE 10 Zgdnie z art.11 dyrektywy 1999/92/WE Parlamentu Eurpejskieg i Rady w sprawie minimalnych wymagań dtyczących bezpieczeństwa i chrny zdrwia pracwników zatrudninych na stanwiskach pracy, na których mże wystąpić atmsfera wybuchwa, niniejsze wskazówki dnszą się d art. 3, 4, 5, 6, 7 i 8 raz załączników I i II A wymieninej dyrektywy (zb. załącznik 4). Tabela 1.2 wskazuje, którym artykułm wymieninej dyrektywy dpwiadają rzdziały niniejszych wskazówek. Tabela 1.2: Pwiązania pmiędzy artykułami wymieninej dyrektywy i rzdziałami niniejszych wskazówek Artykuły dyrektywy 1999/92/WE (załącznik 4 zawiera ryginalny tekst artykułów wymieninej dyrektywy. Tytuł Rzdziały wskazówek Art. 2 Definicja Załącznik 1: Glsariusz Art. 3 Zapbieganie wybuchm i zabezpieczenia przeciwwybuchwe 3.1 Zapbieganie twrzeniu się niebezpiecznej atmsfery wybuchwej 3.3 Ograniczanie skutków 3.4 Stswanie systemu sterwania prcesem 3.5 Wymgi dtyczące urządzeń d wyknywania pracy Art. 4 Ocena ryzyka wybuchu 2. Ocena ryzyka wybuchu Art. 5 Obwiązki gólne 4. Śrdki rganizacyjne Art. 6 Obwiązek krdynacji 5. Obwiązki krdynacji Art. 7 załącznik I załącznik II Art. 8 Miejsca, w których mgą pwstawać atmsfery wybuchwe Dkument dtyczący chrny przeciwwybuchwej 3.2 Unikanie źródeł zapłnu 6. Dkument dtyczący chrny przeciwwybuchwej

13 1. Jak psługiwać się niniejszymi wskazówkami właściweg pstępwania Aby ułatwić krzystanie ze wskazówek, klejnść rzdziałów zstała zmienina w dwóch punktach w prównaniu z klejnścią artykułów dyrektywy 1999/92/WE: cena ryzyka wybuchu w rzdziale 2 (art. 4 wymieninej dyrektywy) jest mawiana przed śrdkami chrny przeciwwybuchwej (art. 3, 5-7 wymieninej dyrektywy); śrdki zapbiegania zapłnwi niebezpiecznych atmsfer wybuchwych są mawiane w rzdziale 3.2 (art. 7 raz załącznik I i II wymieninej dyrektywy) jak część technicznych śrdków chrny przeciwwybuchwej wymieninych w rzdziale 3 (art. 3 wymieninej dyrektywy). 1.2 Zakres wskazówek Niniejsze wskazówki są przeznaczne dla wszystkich przedsiębirstw, w których pstępwanie z substancjami łatwpalnymi mże sprzyjać pwstaniu niebezpiecznych atmsfer wybuchwych i spwdwać zagrżenie wybuchem. Stsuje się t d pstępwania z substancjami palnymi w warunkach atmsferycznych. Pstępwanie bejmuje wytwarzanie, bróbkę, przetwarzanie, zniszczenie, składwanie, dstawę, przeładunek raz transprt wewnętrzny przy użyciu rurciągów lub innych śrdków. Uwaga: Zgdnie z definicją prawną atmsfery wybuchwej zawartą w dyrektywie 1999/92/WE, niniejsze wskazówki mają zastswanie wyłącznie w warunkach atmsferycznych. Wymienina dyrektywa i niniejsze wskazówki nie mają zatem zastswania w warunkach nieatmsferycznych, jednakże pracdawca nie jest zwlniny ze swich bwiązków w zakresie chrny przeciwwybuchwej w warunkach, w których nadal mają zastswanie wymgi innej legislacji dtyczącej zdrwia i bezpieczeństwa pracwników. Rzważania na temat aspektów chrny przeciwwybuchwej, pruszane w różnych rzdziałach, są w szczególnści kierwane d małych firm. Niniejsze wskazówki kncentrują się na przekazaniu pdstawwej wiedzy i zasad, które są zilustrwane krótkimi przykładami. Wzrce frmularzy raz listy kntrlne dla firm są przedstawine w załączniku 3. Obwiązujące przepisy i inne źródła infrmacji są wskazane w załączniku Zgdnie z art. 1 dyrektywy 1999/92/WE, niniejsze wskazówki nie mają zastswania d: miejsc używanych bezpśredni d i w czasie pieki lekarskiej nad pacjentami; używania urządzeń stswanych d spalania paliw gazwych zgdnie z dyrektywą 90/396/EWG; pstępwania z materiałami wybuchwymi lub nietrwałymi substancjami chemicznymi; przemysłu wydbywczeg bjęteg dyrektywą 92/91/EWG raz dyrektywą 92/104/EWG; używania śrdków transprtu lądweg, wdneg i pwietrzneg, d któreg mają zastswanie właściwe pstanwienia zawarte w umwach międzynardwych (np. ADNR, ADR, ICAO, IMO, RID), a także dyrektywy Wspólnty wprwadzające w życie te umwy. Śrdki transprtu przeznaczne d używania w przestrzeni zagrżnej wybuchem nie pdlegają wyłączeniu. Dyrektywa 94/9/WE stsuje się d wprwadzania d brtu, ddawania d użytku i prjektwania urządzeń i systemów chrnnych przeznacznych d użytku w przestrzeniach zagrżnych wybuchem.

14 1. Jak psługiwać się niniejszymi wskazówkami właściweg pstępwania 1.3 Obwiązujące przepisy i inne infrmacje Krzystanie z niniejszych wskazówek nie zapewnia sam w sbie zgdnści z bwiązkwymi wymgami w zakresie chrny przeciwwybuchwej w pszczególnych Państwach Człnkwskich UE. Wiążącymi instrumentami są przepisy prawa, w ramach których Państwa Człnkwskie dknały transpzycji dyrektywy 1999/92/WE. Mgą ne wykraczać pza minimalne wymgi zawarte w wymieninej dyrektywie, na której pierają się niniejsze wskazówki. Przy wypełnianiu bwiązków zgdnie z art. 8 dyrektywy 1999/92/WE, np: prjektwaniu nwych urządzeń zgdnie z dyrektywą 94/9/WE, zalecane jest knsultwanie się ze strnami internetwymi ATEX 94/9/WE: Ddatkwą pmc we wprwadzaniu w życie przepisów przy użyciu technicznych i rganizacyjnych śrdków, stanwią nrmy eurpejskie (EN), które mżna dpłatnie uzyskać w krajwych instytucjach nrmalizacyjnych. Ich wykaz jest pdany w załączniku 2.2. Ddatkwe infrmacje mżna znaleźć w przepisach i nrmach krajwych raz w literaturze specjalistycznej. Załącznik 2.3 zawiera dniesienia d pszczególnych publikacji, które są uważane za przydatne przez właściwe władze Państwa Człnkwskieg i włączne d niniejszych wskazówek. Jednakże, włączenie publikacji d Załącznika nie znaczy, iż jej zawartść jest w całści spójna z niniejszymi wskazówkami. 1.4 Oficjalne i nieficjalne centra dradztwa 12 W przypadku gdy niniejsze wskazówki nie udzielają dpwiedzi na pytania związane z wypełnianiem wymgów dtyczących chrny przeciwwybuchwej, należy bezpśredni skntaktwać się z krajwymi źródłami infrmacji. Należą d nich inspektraty pracy, agencje ubezpieczeń d następstw nieszczęśliwych wypadków lub stwarzyszenia raz izby handlwe, przemysłwe i rzemieślnicze.

15 2. Ocena ryzyka wybuchu 2. Ocena ryzyka wybuchu We wszystkich przypadkach, gdy jest t mżliwe, pracdawca pwinien zapbiegać występwaniu atmsfer wybuchwych. Aby zapewnić zgdnść z najwyższym prirytetem, jak kreśln w art. 3 dyrektywy 1999/92/WE, pierwszym krkiem w cenie ryzyka wybuchu jest kreślenie, czy niebezpieczna atmsfera wybuchwa mże wystąpić w danych warunkach. Następnie należy ustalić czy mże djść d jej zapłnu. Wymieniny prces ceny musi zawsze dnsić się d indywidualnych przypadków i nie mże być ugólniany. Zgdnie z art. 4 dyrektywy 1999/92/WE uwzględnia się w szczególnści prawdpdbieństw i trwałść niebezpiecznej atmsfery wybuchwej, prawdpdbieństw zaistnienia źródeł zapłnu, które staną się aktywne raz efektywne, instalacje, użyte substancje, zachdzące prcesy i ich ewentualne wzajemne ddziaływanie raz rzmiar przewidywanych skutków. Uwaga: Ocena ryzyka wybuchu pczątkw kncentruje się na: prawdpdbieństwie wystąpienia atmsfery wybuchwej a następnie na prawdpdbieństwie zaistnienia źródeł zapłnu, które staną się efektywne. Rzpatrywanie skutków ma drugrzędne znaczenie pdczas prcesu ceny, pnieważ wybuch mże zawsze spwdwać duże szkdy, pcząwszy d pważnych strat materialnych, a skńczywszy na dniesinych brażeniach i śmierci. Ilściwe pdejście d ryzyka dtycząceg chrny przeciwwybuchwej jest drugrzędne w prównaniu z unikaniem niebezpiecznych atmsfer wybuchwych. Prcedura ceny musi być przeprwadzna dla każdeg prcesu pracy lub prcesu prdukcyjneg raz dla każdeg statusu funkcjnwania i zmiany statusu instalacji. Ocena nwej lub istniejącej instalacji pwinna być parta na następującym statusie funkcjnwania: 13 nrmalne warunki funkcjnwania, włącznie z knserwacją; uruchamianie i wycfywanie z eksplatacji; nieprawidłwe funkcjnwania, przewidywane awarie; nieprawidłwe użycie, które mże zstać racjnalnie przewidziane. Ryzyk wybuchu musi być cenine całściw. Ważnymi czynnikami są: używane urządzenia d wyknywania pracy; cechy charakterystyczne budynków zakładu; używane substancje; warunki pracy i prcesy prdukcyjne; raz ewentualne wzajemne ddziaływanie pmiędzy wymieninymi czynnikami jak również ze śrdwiskiem pracy. Miejsca, które są alb mgą być płączne pprzez twry z miejscami, w których mże pwstawać atmsfera wybuchwa (dalej zwane miejscami niebezpiecznymi ) muszą również być brane pd uwagę przy cenie ryzyka wybuchu. Jeżeli atmsfera wybuchwa zawiera różne gazy łatwpalne, pary, mgły lub pyły, należy t uwzględnić przy cenie ryzyka wybuchu. Obecnść np: mieszanin hybrydwych mże znacznie zwiększyć skutki wybuchu.

16 2. Ocena ryzyka wybuchu Ostrzeżenie: Zgdnie z gólną zasadą mieszaniny hybrydwe mgły, lub pyłów z gazami i/lub parami mgą twrzyć atmsferę wybuchwą w przypadku gdy stężenie pszczególnych paliw jest wciąż niższe d ich granicy wybuchwści. Pnadt, należy cenić ryzyk negatywneg wpływu jednej z faz na urządzenie d wykrywania (np: zatrucie katalizatrów przez mgłę). 2.1 Metdy Metdy właściwe dla ceny ryzyka wybuchu dtyczące prcesu pracy lub instalacji pierają się na systematycznym pdejściu d kntrli bezpieczeństwa zakładu i prcesów. W tym kntekście systematyczny znacza zrganizwane przeprwadzenie działań w parciu przesłanki biektywne i lgiczne. Analiza dtyczy istniejących źródeł niebezpiecznych atmsfer wybuchwych raz efektywnych źródeł zapłnu, które mgą pjawić się w tym samym czasie. W praktyce, zwykle wystarczającym jest kreślenie i cena ryzyka wybuchu w spsób systematyczny przy użyciu zestawu specyficznych pytań. W rzdziale 2.2 pisan prstą prcedurę d zastswania w parciu charakterystyczne kryteria ceny. 14 Uwaga: Inne metdy ceny ryzyka pisane w literaturze dtyczące identyfikacji zagrżeń (np. wykrzystanie list kntrlnych, tryb awaryjny raz analizy skutków, analizy błędów działania, analiza HAZOP) lub ceny zagrżeń (np: analiza drzewa zdarzeń lub analiza drzewa błędów) są użyteczne d celów chrny przeciwwybuchwej wyłącznie w wyjątkwych przypadkach np: aby kreślić źródła zapłnu w kmplekswych instalacjach. 2.2 Kryteria ceny Ocena zagrżenia wybuchem nie zależy jedynie d becnści lub ewentualneg wystąpienia źródeł zapłnu. Aby dszł d wybuchu mająceg niebezpieczne skutki muszą zstać jedncześnie spełnine cztery następujące warunki: wyski stpień rzprszenia substancji łatwpalnych; stężenie substancji łatwpalnych w pwietrzu w ramach ich płącznych granic wybuchwści; niebezpieczne ilści atmsfery wybuchwej; efektywne źródł zapłnu. Aby sprawdzić, czy wymienine warunki są spełnine, ryzyk wybuchu mże być w praktyce cenine przy zastswaniu siedmiu pytań. Rysunek 2.1 ilustruje diagram ceny i zawiera pytania, które należy pstawić. Kryteria umżliwiające udzielenie dpwiedzi są wyjaśnine we wskazanych rzdziałach. Pierwsze cztery pytania służą w zasadzie kreśleniu, czy występuje ryzyk wybuchu i czy śrdki chrny przeciwwybuchwej są knieczne. Jedynie w przypadku udzielenia na nie pzytywnych dpwiedzi, należy rzważyć trzy pzstałe pytania, aby kreślić, czy prpnwane śrdki chrnne graniczają ryzyk wybuchu d dpuszczalneg pzimu. Etap ten musi zstać przeprwadzny w płączeniu z wybrem śrdków chrnnych zgdnie z rzdziałem 3 niniejszych wskazówek i pwtarzany, jeżeli jest t knieczne, aż d znalezienia całściweg rzwiązania właściweg dla danych klicznści. D celów ceny, należy pamiętać, iż kryteria chrny przeciwwybuchwej są zwykle ważne wyłącznie w warunkach atmsferycznych. W warunkach nieatmsferycznych, kryteria bezpieczeństwa mgą się znacząc różnić.

17 2. Ocena ryzyka wybuchu Przykłady: 1. Minimalna energia zapłnu mże zstać bardz zmniejszna przy dużym stężeniu tlenu lub wyskiej temperaturze. 2. Wyskie ciśnienie pczątkwe pwduje wyższe maksymalne ciśnienie wybuchu i wzrst szybkści narastania ciśnienia. 3. Różnica między granicami wybuchwści zwiększa się przy wyskiej temperaturze i wyskim ciśnieniu. Znaczy t, iż dlna granica wybuchwści mże być niższa, a górna granica wybuchwści wyższa. Rysunek 2.1: Diagram ceny służący rzpznaniu i zapbieganiu zagrżeniu wybuchem. Tak Czy substancje łatwpalne są becne [2.2.1]? Czy wystarczające rzprszenie NIe w pwietrzu mże spwdwać pwstanie An mieszaniny wybuchwej [2.2.2]? Gdzie mgą pjawić się atmsfery Następnie wybuchwe [2.2.3]? An Czy pwstanie atmsfery wybuchwej jest mżliwe [2.2.4]? Nie NIe Śrdki chrny przeciwwybuchwej nie są knieczne Śrdki chrny przeciwwybuchwej nie są knieczne Śrdki chrny przeciwwybuchwej nie są knieczne Śrdki chrny przeciwwybuchwej są knieczne Zapbiegać, w miarę mżliwści, twrzeniu się niebezpiecznych atmsfer wybuchwych Czy zapbiega się w spsób pewny Tak Nie twrzeniu niebezpiecznych atmsfer wybuchwych [2.2.5]? Knieczne są dalsze śrdki chrnty przeciwwybuchwej D jakich stref mgą zstać przypisane miejsca, w których wystepują niebezpieczne atmsfery Następnie wybuchwe [3.2.1]? Unikać efektywnych źródeł zapłnu w miejscach, w których wystepują niebezpieczne atmsfery wybuchwe według klasyfikacji stref Czy zapłn niebezpiecznych atmsfer wybuchwych jest wysce nieprawdpdbny NIe [2.2.6]? Tak Knieczne są dalsze śrdki chrnty przeciwwybuchwej Stswać dpwiednie niezbedne śrdki chrny przeciwwybuchwej Stswać dpwiednie i prprcjnalne śrdki graniczające zagrżenie 15 Ograniczać szkdliwe skutki wybuchu aby zapewnić chrnę zdrwia i bezpieczeństwa pracwników.

18 2. Ocena ryzyka wybuchu Rysunek 2.1 zawiera pytania na temat pewnych metd zapbiegania twrzeniu się niebezpiecznych atmsfer wybuchwych. Odpwiedź Tak mże zstać udzielna jedynie w przypadku gdy pdjęte wcześniej techniczne i rganizacyjne śrdki wykluczają wystąpienie wybuchu, przy uwzględnieniu wszystkich warunków funkcjnwania i racjnalnie przewidywalnych przypadków nieprawidłweg funkcjnwania Czy substancje łatwpalne są becne? D wybuchu djdzie w przypadku gdy substancje łatwpalne są becne w prcesie pracy lub prdukcyjnym. Znaczy t, iż c najmniej jedna substancja łatwpalna jest używana jak surwiec lub materiał pmcniczy, pwstaje jak dpad, prdukt pśredni lub kńcwy lub mże pwstać w wyniku zwykłeg nieprawidłweg funkcjnwania. Przykład: Substancje łatwpalne mgą również pwstać przypadkw, np: gdy słabe kwasy lub alkalia są składwane w metalwych pjemnikach. W takich przypadkach, w wyniku elektrchemicznej reakcji, mże pwstać wdór, który grmadzi się w fazie gazwej. Wszystkie substancje zdlne d egztermicznej reakcji utleniania pwinny być uważane za łatwpalne. W szczególnści, bejmuje t wszystkie substancje, które są już sklasyfikwane i znakwane jak łatwpalne (R10), wysce łatwpalne (F raz R11/R15/R17) lub skrajnie łatwpalne (F+ raz R12) zgdnie z dyrektywą 67/548/EWG w sprawie substancji niebezpiecznych. Jednakże, bejmuje t również wszystkie inne substancje i preparaty, które nie są (jeszcze) sklasyfikwane, ale spełniają dpwiednie kryteria zapalnści lub są gólnie uważane za palne. Przykłady: Gazy łatwpalne i mieszaniny gazów, np: gazy skrplne (butan, buten, prpan, prpylen), gazy ziemne, gazy spalinwe (np: tlenek węgla lub metan) lub gazwe łatwpalne prdukty chemiczne (np: acetylen, tlenek etylenu lub chlrek winylu). 2. Ciecze łatwpalne, np: rzpuszczalniki, paliwa, rpa naftwa, leje smarwe lub dpady lejwe, farby, rzpuszczalne i nierzpuszczalne w wdzie prdukty chemiczne. 3. Pyły łatwpalnych ciał stałych, np: węgiel, drewn, żywnść i pasze (np: cukier, mąka lub zbże), twrzywa sztuczne, metale lub prdukty chemiczne. Uwaga: Pewna liczba substancji nie jest łatwpalna w nrmalnych warunkach, lecz staje się wybuchwa w przypadku gdy zstanie wymieszana z pwietrzem, jeżeli rzmiar cząstek jest wyjątkw mały lub energia zapłnu wystarczając wyska (np: pyły metali, aerzle). Zagrżenia wybuchem pwinny być dalej rzpatrywane wyłącznie w przypadku gdy substancje łatwpalne są becne.

19 2. Ocena ryzyka wybuchu Czy wystarczające rzprszenie w pwietrzu mże spwdwać pwstanie mieszaniny wybuchwej? T, czy atmsfera wybuchwa mże pwstać w becnści substancji łatwpalnej, zależy d zdlnści d zapłnu mieszaniny utwrznej z pwietrzem. Atmsfera wybuchwa jest becna, jeżeli siągnięt wymagany stpień rzprszenia raz jeżeli stężenie substancji łatwpalnych w pwietrzu mieści się w ich granicach wybuchwści. Ze względu na swój charakter, gazy i pary psiadają wystarczający stpień rzprszenia. Aby udzielić dpwiedzi na pwyższe pytanie, należy uwzględnić następujące właściwści substancji raz ich prawdpdbny stan przetwrzenia. 1. Gazy łatwpalne raz mieszaniny gazów: Dlna i górna granica wybuchwści Maksymalne (czasem również minimalne) stężenie substancji łatwpalnych pwstające lub trzymywane pdczas pstępwania z nimi. 2. Ciecze łatwpalne: Dlna i górna granica wybuchwści par Dlna granica wybuchwści mgieł Temperatura zapłnu Uwaga: Mieszaniny wybuchwe nie mgą pwstawać wewnątrz pjemników, jeżeli temperatura w pjemniku jest przez cały czas utrzymywana na pzimie wystarczając niższym d temperatury zapłnu ( kł 5 C 0 d 15 C 0 zb. przykłady w rzdziale 3.1.2) 17 Temperatura tczenia i pstępwania Uwaga: Mieszaniny wybuchwe para/pwietrze mgą być becne, gdy np: maksymalna temperatura pstępwania jest wystarczając niższa d temperatury zapłnu cieczy. Spsób pstępwania z cieczą (np: rzpryskiwanie, wstrzykiwanie, rzpraszanie strumieni cieczy, parwanie, skraplanie) Uwaga: Atmsfery wybuchwe mgą pwstać nawet przy temperaturach niższych d temperatury zapłnu jeżeli ciecz jest rzprszna na krpelki, np: w wyniku zraszania. Użycie cieczy w warunkach wyskieg ciśnienia (np: w systemach hydraulicznych) Uwaga: W przypadku występwania przecieków w zbirnikach cieczy łatwpalnych wyskciśnieniwych, ciecz mże wytrysnąć i utwrzyć mgłę wybuchwa, która mże następnie zmienić się w parę wybuchwą, w zależnści d rzmiaru przecieku, ciśnienia i wytrzymałści materiału.

20 2. Ocena ryzyka wybuchu Maksymalne (czasem również minimalne) stężenie substancji łatwpalnych pwstające lub trzymywane pdczas pstępwania z nimi (wyłącznie wewnątrz urządzeń/instalacji) 3. Pyły łatwpalnych ciał stałych Obecnść lub pwstawanie mieszanin pył/pwietrze lub sadów pyłu Przykłady: 1. mielenie lub przesiewanie; 2. transprtwanie, napełnianie lub rzładwywanie; 3. suszenie. Maksymalne stężenie substancji łatwpalnych pwstające lub trzymywane pdczas pstępwania z nimi w dniesieniu d dlnej granicy wybuchwści. Dlna i górna granica wybuchwści Uwaga: W praktyce, granice wybuchwści nie są tak przydatne w dniesieniu d pyłów jak dla gazów i par. Stężenie pyłu mże zstać znacznie zmienine, jeżeli sady pyłu zstaną uniesine lub uniesiny pył padnie. Atmsfery wybuchwe mgą zatem pwstać jeżeli pył zstanie uniesiny. Rzkład rzmiaru cząstek (uwzględnia się drbne frakcje mniejsze niż 500 µm), wilgtnść, punkt tlenia się 18 Rysunek 2.2: Przykłady dtyczące pwstawania mieszanin pyl/pwietrze pdczas peracji napełniania i transprtwych Gdzie mgą pjawić się atmsfery wybuchwe? Jeżeli atmsfery wybuchwe mgą pwstać, trzeba kreślić, czy mgą pjawić się w miejscu pracy czy też w instalacji, aby cenić ptencjalne zagrżenie. W tym celu, należy pnwnie uwzględnić właściwści substancji i charakterystykę instalacji, infrmacje dtyczące technlgii raz czynniki śrdwiskwe. 5 Zb. ultka ISSA Wybuchy gazu, Międzynardwa Sekcja Zapbiegania Ryzyku Zawdwemu w Przemyśle Chemicznym, Międzynardwe Stwarzyszenie Zabezpieczenia Spłeczneg (ISSA), Heidelberg, Niemcy

21 2. Ocena ryzyka wybuchu 1. Gazy i pary: Stsunek gęstści d pwietrza im cięższe są gazy i pary, tym szybciej padają, mieszając się stpniw z dstępnym pwietrzem i grmadząc się w rwach, przewdach i szybach. - Gęstść gazów np: prpanu jest zwykle wyższa niż pwietrza. Nagrmadzne gazy padają i rzprzestrzeniają się, mgą również pknać duże dległści i dpier wtedy zapalić się. - Niektóre gazy mają zbliżną gęstść d pwietrza np: acetyle, wdór cyjankwy, etylen, tlenek węgla. Wymienine gazy rzadk rzpraszają się i padają w spsób naturalny. - Kilka gazów jest wiele lżejszych d pwietrza np: wdór, metan. Wymienine gazy, jeżeli nie znajdują się w przestrzeni zamkniętej, rzpraszają się w atmsferze w spsób naturalny. Nawet niewielkie ruchy pwietrza (naturalne pdmuchy pwietrza, pruszający się ludzie, knwekcja termiczna) mgą znacznie przyspieszyć wymieszanie z pwietrzem. Rysunek 2.3: Rzprzestrzenianie się skrplnych gazów (przykład) Ciecze i mgły: Wskaźnik parwania, charakteryzujący ilść atmsfery wybuchwej, która pwstaje przy kreślnej temperaturze Rzmiar bszaru parwania i temperatury pracy, np: w przypadku gdy ciecze są rzpryskiwane lub wstrzykiwane Ciśnienie, przy użyciu któreg rzpryskiwane ciecze są uwalniane i twrzą mgły wybuchwe 3. Pyły: Obecnść uniesineg pyłu, np: w filtrach, pdczas transprtu w pjemnikach, w punktach przeładunkwych lub wewnątrz suszarek Pwstawanie sadów pyłu, w szczególnści na pzimych lub lekk pchylnych pwierzchniach raz unszenie się pyłu Wielkść ziaren. Inne lkalne warunki i warunki działania muszą zstać również uwzględnine: Spsób pstępwania z substancjami: w zbirnikach gaz-, pył-, wdszczelnych lub w twartych urządzeniach, np: pdczas napełniania i próżniania. Mżliwe przecieki na zawrach, łączach rur, itd. 6 Zb. ultka ISSA Wybuchy gazu, Międzynardwa Sekcja Zapbiegania Ryzyku Zawdwemu w Przemyśle Chemicznym, Międzynardwe Stwarzyszenie Zabezpieczenia Spłeczneg (ISSA), Heidelberg, Niemcy

22 2. Ocena ryzyka wybuchu Warunki wentylacyjne i inne czynniki przestrzenne Miejsca, które nie są wentylwane np: znajdujące się pniżej pzimu pdłża niewentylwane bszary takie jak rwy, przewdy i szyby, są w szczególnści narażne na pjawienie się substancji lub mieszanin łatwpalnych Czy pwstanie atmsfery wybuchwej jest mżliwe? Jeżeli atmsfera wybuchwa mże pjawić się lkalnie w takich ilściach, iż wymaga t pdjęcia szczególnych śrdków chrnnych, aby zapewnić bezpieczeństw i zdrwie pracwników, jest na kreślana jak niebezpieczna atmsfera wybuchwa, a miejsca, których mwa są klasyfikwane jak miejsca niebezpieczne. Rysunek 2.4: Parwanie nawet niewielkich ilści substancji łatwpalnych (takich jak ciekły prpan) mże sprzyjać twrzeniu się dużych ilści palnych par. 20 Uwaga: 1 litr ciekłeg prpanu, w przypadku gdy zstanie przekształcny w gaz i rzprszny w pwietrzu d dlnej granicy wybuchwści mógłby spwdwać pwstanie atmsfery wybuchwej pjemnści litrów 7. W przypadku gdy istnienie ptencjalnej atmsfery wybuchwej zstał ustalne, kreślenie czy jest na niebezpieczną atmsferą wybuchwą zależy d jej bjętści i szkdliwych skutków zapłnu. Zwykle przyjmuje się, iż wybuch spwduje szkdliwe skutki i że niebezpieczna atmsfera wybuchwa jest becna. Wyjątki d tej zasady mżna stswać d pstępwania z bardz małymi ilściami np: w labratriach. W takich przypadkach, należy pdjąć decyzję na pdstawie warunków lkalnych i warunków działania czy przewidywana ilść atmsfery wybuchwej jest niebezpieczna. Przykłady: 1. Stała bjętść atmsfery wybuchwej przekraczająca 10 litrów w zamkniętych pmieszczeniach musi być zawsze uważana za niebezpieczną atmsferę wybuchwą, niezależnie d wielkści pmieszczenia. 2. Mżna wykrzystać metdę ceny szacunkwej stsując regułę empiryczną, zgdnie z którą atmsfery wybuchwe becne w zamkniętym pmieszczeniu są niebezpieczne jeżeli zajmują więcej niż jedną dziesięcitysięczną bjętści pmieszczenia, np: 8 litrów w pmieszczeniu bjętści 80 m 3. Jednakże, nie 7 Zb. ultka ISSA Wybuchy gazu, Międzynardwa Sekcja Zapbiegania Ryzyku Zawdwemu w Przemyśle Chemicznym, Międzynardwe Stwarzyszenie Zabezpieczenia Spłeczneg (ISSA), Heidelberg, Niemcy

23 2. Ocena ryzyka wybuchu znacza t, że całe pmieszczenie ma być uważane za miejsce niebezpieczne, lecz jedynie ta część, w której niebezpieczna atmsfera wybuchwa mże pjawić się. 3. W przypadku większści pyłów palnych, warstwa sadu grubści mniejszej niż 1 mm, znajdująca się na pdłdze jest wystarczająca, jeżeli zstanie uniesina, aby wypełnić całkwicie pmieszczenie nrmalnej wyskści mieszaniną wybuchwą pył/pwietrze. 4. W przypadku gdy atmsfery wybuchwe znajdują się w naczyniach, które nie są w stanie wytrzymać ptencjalneg ciśnienia wybuchu, wiele mniejsze ilści niż wskazane pwyżej muszą być uważane za niebezpieczne z pwdu zagrżenia, które mgą wywłać np: latające dłamki naczynia. W przypadku wymienineg niebezpieczeństwa dlna granica wybuchwści nie mże zstać kreślna. Klejnym czynnikiem, który należy uwzględnić w cenie dtyczącej mżliwści pjawienia się w danej sytuacji niebezpiecznej atmsfery wybuchwej jest skutek spwdwany zniszczeniem elementów instalacji znajdujących się w pbliżu. Uwaga: Wybuch mże również wywłać szkdy w tczeniu, które następnie mgą spwdwać uwlnienie i prawdpdbny zapłn łatwpalnych lub innych substancji Czy zapbiega się w spsób pewny twrzeniu niebezpiecznych atmsfer wybuchwych? Jeżeli prawdpdbne jest pjawienie się niebezpiecznej atmsfery wybuchwej, niezbędnym jest pdjęcie śrdków chrny przeciwwybuchwej. W pierwszej klejnści należy próbwać uniknąć pjawienia się atmsfer wybuchwych. Rzdział 3.1 pisuje mżliwe d wykrzystania w tym celu śrdki techniczne, które należy rzważyć wraz z pisanymi w rzdziale 4 śrdkami rganizacyjnymi. 21 Skutecznść pdjętych śrdków chrny przeciwwybuchwej musi być cenina, W tym celu, należy uwzględnić wszystkie statusy funkcjnwania raz każde nieprawidłwe funkcjnwanie (włącznie z tymi, które pjawiają się rzadk). Pdejmwanie innych śrdków nie jest knieczne tylk w przypadku gdy w spsób pewny zapbiega się twrzeniu niebezpiecznych atmsfer wybuchwych Czy zapbiega się w spsób pewny zapłnwi atmsfer wybuchwych? Jeżeli nie mżna wykluczyć pjawienia się niebezpiecznej atmsfery wybuchwej, kniecznym jest pdjęcie śrdków aby uniknąć źródeł efektywneg zapłnu. Dlateg też im bardziej prawdpdbne jest pjawienie się niebezpiecznej atmsfery wybuchwej, tym skuteczniej należy unikać wymieninych źródeł. Rzdział 3.2 pisuje mżliwe d wykrzystania w tym celu śrdki techniczne, które należy rzważyć wraz z pisanymi w rzdziale 4 śrdkami rganizacyjnymi. Jeżeli nie mżna wykluczyć jednczesneg pjawienia się niebezpiecznych atmsfer wybuchwych raz efektywnych źródeł zapłnu, kniecznym jest również pdjęcie kreślnych w rzdziale 3.3 śrdków graniczających wybuch wraz z pisanymi w rzdziale 4 śrdkami rganizacyjnymi. W przeciwnym przypadku należy pdjąć prprcjnalne śrdki graniczające.

24 3. Śrdki techniczne chrny przeciwwybuchwej 3. Śrdki techniczne chrny przeciwwybuchwej Śrdki chrny przeciwwybuchwej znaczają wszystkie śrdki, które zapbiegają twrzeniu się niebezpiecznych atmsfer wybuchwych, unikają zapłnu niebezpiecznych atmsfer wybuchwych lub graniczają skutki wybuchów w taki spsób, aby zapewnić zdrwie i bezpieczeństw pracwników. 3.1 Zapbieganie twrzeniu się niebezpiecznych atmsfer wybuchwych Zgdnie z art. 3 Zapbieganie wybuchm i zabezpieczenia przeciwwybuchwe dyrektywy 1999/92/WE, zapbieganie twrzeniu się niebezpiecznych atmsfer wybuchwych ma zawsze znaczenie prirytetwe Użycie substytutów substancji łatwpalnych Mżna zapbiegać twrzeniu się niebezpiecznych atmsfer wybuchwych unikając lub zmniejszając użycie substancji łatwpalnych. Przykładem jest zastąpienie rzpuszczalników łatwpalnych i śrdków czyszczących rztwrami wdnymi. W dniesieniu d pyłów, w niektórych przypadkach mżliwe jest pwiększenie rzmiaru cząstek używanych substancji w taki spsób, aby nie mgły twrzyć się mieszaniny wybuchwe. Należy dłżyć starań aby zapewnić, iż dalsze przetwarzanie nie zmniejsza rzmiaru cząstek, np: w wyniku ścierania. Inną mżliwścią jest zwilżanie pyłów lub użycie prduktów w pstaci pasty tak, aby pyły nie mgły zstać uniesine Ograniczanie stężeń Mieszaniny gazów i pyłów z pwietrzem są wybuchwe tylk w kreślnych granicach stężenia. W niektórych warunkach działania i tczenia, mżliwym jest pzstanie pza wymieninymi granicami wybuchwści. Zagrżenie wybuchem nie występuje, jeżeli wymienine warunki są w spsób wiarygdny zapewnine. W zamkniętych pjemnikach i instalacjach, utrzymywanie stężenia gazów i par substancji łatwpalnych pza granicami wybuchwści nie sprawia trudnści. Przykład: Mżna zapewnić utrzymanie stężenia na pwierzchni pnad substancjami łatwpalnymi pniżej dlnej granicy wybuchwści, jeżeli temperatura na pwierzchni cieczy jest przez cały czas utrzymywana wystarczając pniżej temperatury zapłnu (różnica temperatur wynsząca 5 C 0 zapewnia zwykle dpwiedni pzim bezpieczeństwa dla czystych rzpuszczalników i dpwiedni 15 C 0 dla mieszanin rzpuszczalników). Górna granica wybuchwści jest zwykle przekraczana dla cieczy łatwpalnych niskiej temperaturze zapłnu (np: w samchdwych zbirnikach na paliw). W przypadkach dtyczących pyłu trudn jest uniknąć twrzenia się mieszanin wybuchwych graniczając stężenie. Jeżeli stężenie pyłu w pwietrzu jest niższe d dlnej granicy wybuchwści, sady pyłów twrzą się w wyniku siadania, w przypadku gdy nie występują wystarczające ruchy pwietrza. Mgą ne zstać uniesine i utwrzyć mieszaniny wybuchwe.

25 3. Śrdki techniczne chrny przeciwwybuchwej Uwaga: Cząstki pyłu są rzdzielane w filtrach, gdzie grmadzą się i twrzą znaczny ptencjał mgący spwdwać wybuch i pżar Zbjętnianie Mżna uniknąć twrzenia się niebezpiecznych atmsfer wybuchwych pprzez rzcieńczanie paliwa lub tlenu atmsferyczneg w instalacji przy użyciu chemicznych, niereaktywnych (bjętnych) materiałów. Jest t tzw. zbjętnianie. Aby wprwadzić w życie wymieniny śrdek, należy ustalić najwyższe stężenie tlenu, przy którym nie dchdzi d wybuchu: graniczne stężenie tlenu. Jest n ustalane dświadczalnie. Maksymalne dpuszczalne stężenie tlenu trzymuje się dejmując bezpieczny margines stężenia d graniczneg stężenia tlenu. Jeżeli paliw jest rzcieńczne bjętną substancją, maksymalne dpuszczalne stężenie paliwa musi być kreślne w ten sam spsób. Jeżeli stężenie tlenu mże szybk zmieniać się lub mże bardz różnić się w różnych częściach instalacji, wymagany jest duży margines bezpieczeństwa. Należy uwzględnić nieprawidłwe funkcjnwanie i awarie urządzeń. Klejnym aspektem, który należy rzważyć jest czas wymagany dla siągnięcia skutecznści w dniesieniu d każdeg uruchmineg śrdka chrnneg lub ratunkweg. Przykład: Głównymi używanymi gazami bjętnymi są azt, ditlenek węgla, gazy szlachetne, gazy spalinwe raz para wdna. Pyły bjętne bejmują siarczan wapnia, fsfran amnwy, wdrwęglan sdu, pyły żwirwe itd. Pdczas dknywania wybru substancji bjętnej, ważne jest, aby nie wchdziła na w reakcję z paliwem (np: glin mże wchdzić w reakcję z ditlenkiem węgla). 23 Uwaga: Osady pyłu mgą sprzyjać pwstawaniu pżarów żarzeniwych i tlących się nawet przy niskim stężeniu tlenu lub paliwa. Wymienine stężenie mże znajdwać się znacznie pniżej pzimu, który jest właściwy dla zapewnienia pewneg uniknięcia wybuchów. Np: mieszanina z udziałem w wadze wynszącym dpwiedni 95% wapienia i 5% węgla mże wciąż pwdwać silną reakcję egztermiczną. Zbjętnianie gazami mże być zwykle stswane w zamkniętych instalacjach, w których mżliwym jest zapewnienie względnie niskiej stpy zastąpienia gazów. Jeżeli bjętny gaz pchdzi z twrów znajdujących się w instalacji, które są becne pdczas nrmalneg funkcjnwania lub wynikają z uszkdzeń, pracwnicy mgą być narażenie na zagrżenie wynikające ze zubżenia atmsfery gazwej w tlen (uduszenie). Pracwnicy mgą być narażeni na zatrucie, jeżeli gazy spalinwe używane d zbjętniania pchdzą z instalacji. Na przykład twrami becnymi pdczas nrmalneg funkcjnwania mgą być twry d ręczneg ładwania. Jeżeli są ne twarte, należy pamiętać, iż gazy bjętne mgą pchdzić z instalacji a pwietrze atmsferyczne mże się d niej przedstać.