MIKROSKOPIA... 1 Klasyczny mikroskop świetlny... 2 Mikroskop elektronowy... 3

Transkrypt

1 SPIS TREŚCI 1. TECHNIKI UŻYWANE W HISTOLOGII... 1 MIKROSKOPIA... 1 Klasyczny mikroskop świetlny... 2 Mikroskop elektronowy... 3 TECHNIKA HISTOLOGICZNA... 4 Utrwalanie materiału histologicznego... 4 Przygotowanie skrawków... 4 Przygotowanie skrawków metodą mrożenia... 4 Przygotowanie komórek in toto... 4 Barwienie preparatów tkankowych... 5 Artefakty: wpływ techniki na jakość preparatów... 6 Interpretacja skrawków tkankowych SKŁAD TKANEK I ICH OGÓLNE CECHY... 9 KOMÓRKI I ICH RODZAJE... 9 ISTOTA MIĘDZYKOMÓRKOWA... 9 PŁYNY CIAŁA OGÓLNE CECHY FIZYCZNE I CHEMICZNE TKANEK KOMÓRKA CYTOPLAZMA Błony komórki Błona konwencjonalna. Tratwy i kaweole Struktura tratw i kaweoli Powstawanie błon Reperacja błon Główne funkcje błon Liposomy Cytofizjologia błon... 21

2 X HISTOLOGIA Dyfuzja bierna i ułatwiona Transport czynny Pompy jonowe Pompy cząsteczkowe i oporność wielolekowa Transport cząstek, makrocząsteczek i cząsteczek przez błony. Endocytoza i egzocytoza Endocytoza i jej odmiany. Ubikwitynacja białek Endocytoza przez błonę konwencjonalną Ubikwitynacja uniwersalny kod określający los białka Endocytoza przez błonę tratw i kaweoli Odmiany endocytozy Egzocytoza Endosomy i lizosomy Endosomy wczesne i kaweosomy Endosomy późne, czyli ciałka wielopęcherzykowe Lizosomy Recyrkulacja błon Przekazywanie sygnałów przez błonę Informatory I rzędu Informatory II rzędu Fosforylacja/defosforylacja białek uniwersalny kod Otwieranie kanałów białkowych błony Szlaki przekazywania sygnału wewnątrz komórki Bezpośredni kontakt komórek Ca 2+ jako ważny informator II rzędu Biologicznie czynne związki uwalniane z błon Eikosanoidy Lizofosfolipidy Difosforan fosfatydyloinozytolu Powierzchnia komórek Cytosol Rybosomy i synteza białek Siateczka śródplazmatyczna Siateczka śródplazmatyczna gładka Cytochromy P450 (CYP) Siateczka śródplazmatyczna szorstka Aparat Golgiego Proteasomy Peroksysomy Mitochondria Cytofizjologia mitochondriów Wytwarzanie energii Synteza ATP... 70

3 SPIS TREŚCI XI Wytwarzanie ciepła Regulacja przeżywania i śmierci komórek Wytwarzanie wolnych rodników Cytoszkielet Filamenty cienkie i grube Ruch komórek Filamenty pośrednie Mikrotubule Centriole i centrosom Wtręty komórkowe JĄDRO KOMÓRKOWE Wielkość i kształt jąder Otoczka jądrowa. Transport cząstek/cząsteczek Blaszka jądrowa Chromatyna Funkcje chromatyny Struktura chromatyny: nukleosom, nukleofilament i 30-nanometrowe włókienko Rola histonów w funkcjonowaniu chromatyny. Epigenetyka Chromosomy mitotyczne Budowa i kształt chromosomów mitotycznych Telomery Kariogram Chromatyna płciowa Macierz jądra Organelle jądrowe Jąderko Chromatyna jąderkowa Funkcje jąderka Ciałka zwinięte (ciałka Cajala) Plamki jądrowe Ciałka PML Receptory jądrowe WZROST, RÓŻNICOWANIE, STARZENIE SIĘ I NATURALNA ŚMIERĆ KOMÓREK CYKL KOMÓRKOWY Regulacja cyklu komórkowego Punkty kontrolne cyklu komórkowego Czynniki wzrostu i różnicowania cytokiny Mitoza Modyfikacje cyklu komórkowego w praktyce lekarskiej

4 XII HISTOLOGIA RÓŻNICOWANIE, CZAS ŻYCIA, STARZENIE SIĘ I ŚMIERĆ KOMÓREK Różnicowanie komórkowe i komórki macierzyste Starzenie się i czas życia komórek Śmierć komórek Nekroza i stan agonalny komórek Apoptoza Paraptoza Onkoza Autoschiza TKANKI, NARZĄDY I UKŁADY TKANKA NABŁONKOWA KSZTAŁT KOMÓREK BŁONA PODSTAWNA SPECJALISTYCZNE STRUKTURY POWIERZCHNI NABŁONKA Mikrokosmki Rzęski Rzęski ruchome Rzęski nieruchome Połączenia między komórkami nabłonkowymi Połączenia zamykające Połączenia zwierające Połączenia komunikujące, synapsy elektryczne POWIERZCHNIA PODSTAWNA KLASYFIKACJA NABŁONKÓW NABŁONEK GRUCZOŁOWY Gruczoły zewnątrzwydzielnicze Gruczoły wewnątrzwydzielnicze Sposoby wydzielania Reperacja nabłonków Odnowa nabłonków Produkcja cytokin i antybiotyków peptydowych TKANKA ŁĄCZNA WŁAŚCIWA ISTOTA PODSTAWOWA WŁÓKNA TKANKI ŁĄCZNEJ Kolagen i włókna kolagenowe Włókna siateczkowe Wytwarzanie włókien kolagenowych

5 SPIS TREŚCI XIII Włókna i blaszki sprężyste Włókna oksytalanowe i elauninowe Trawienie istoty międzykomórkowej tkanki łącznej KOMÓRKI TKANKI ŁĄCZNEJ WŁAŚCIWEJ Fibroblasty Miofibroblasty Melanofory Hodowla fibroblastów in vitro Histiocyty Fagocytoza Komórki tuczne Substancje czynne komórek tucznych Uwalnianie ziaren (degranulacja) Komórki plazmatyczne Komórki napływowe Odnowa komórek tkanki łącznej RODZAJE TKANKI ŁĄCZNEJ WŁAŚCIWEJ Tkanka łączna właściwa embrionalna, mezenchyma Tkanka łączna właściwa luźna Tkanka łączna właściwa zbita Cytofizjologia tkanki łącznej właściwej Zapalenie TKANKA TŁUSZCZOWA TKANKA TŁUSZCZOWA ŻÓŁTA Cytofizjologia tkanki tłuszczowej żółtej Transport tłuszczu do adipocytu i lipogeneza Lipoliza TKANKA TŁUSZCZOWA BRUNATNA Cytofizjologia tkanki tłuszczowej brunatnej Wewnątrzwydzielnicza rola tkanki tłuszczowej. Adipokiny TKANKA CHRZĘSTNA CHRZĄSTKA SZKLISTA CHRZĄSTKA SPRĘŻYSTA CHRZĄSTKA WŁÓKNISTA Dysk międzykręgowy TKANKA KOSTNA ISTOTA MIĘDZYKOMÓRKOWA TKANKI KOSTNEJ KOMÓRKI TKANKI KOSTNEJ Osteoblasty, czyli komórki kościotwórcze

6 XIV HISTOLOGIA Osteocyty Osteoklasty, czyli komórki kościogubne RODZAJE TKANKI KOSTNEJ OKOSTNA I ŚRÓDKOSTNA POWSTAWANIE KOŚCI Kościotworzenie na podłożu błoniastym Kościotworzenie na podłożu chrzęstnym Strefy modelu chrzęstnego. Wzrost kości na długość Wzrost kości Układowa i lokalna regulacja kościotworzenia śródchrzęstnego Przebudowa (modelowanie) kości Remodelowanie kości Unaczynienie kości Przemiany wapnia w organizmie Reperacja uszkodzeń kości POŁĄCZENIA KOŚCI KREW OSOCZE KRWI Histologiczne badanie krwi KOMÓRKI KRWI Erytrocyty Substancje grupowe krwi Funkcje erytrocytów Leukocyty Granulocyty obojętnochłonne Funkcje granulocytów obojętnochłonnych Ruch granulocytów i chemokiny Mechanizm i ukierunkowanie ruchu Aktywacja granulocytów, wybuch oddechowy i niszczenie drobnoustrojów Czas życia granulocytów obojętnochłonnych Granulocyty kwasochłonne Granulocyty zasadochłonne Limfocyty Limfocyty B Limfocyty T Monocyty Płytki krwi Cytofizjologia płytek krwi KRZEPNIĘCIE KRWI

7 SPIS TREŚCI XV 12. SZPIK KOSTNY I ODNOWA KOMÓREK KRWI WYTWARZANIE KOMÓREK KRWI Hemocytopoeza i komórki macierzyste Komórki macierzyste szpiku i terapia komórkowa Erytrocytopoeza Regulacja erytrocytopoezy Żelazo i białka transportujące Mielocytopoeza i granulocytopoeza Rezerwy i krążenie granulocytów Regulacja granulocytopoezy Monocytopoeza i układ makrofagów Limfocytopoeza Wytwarzanie płytek krwi, trombocytopoeza ROZWÓJ UKŁADU KRWIOTWÓRCZEGO TKANKA MIĘŚNIOWA NAZEWNICTWO TKANKA MIĘŚNIOWA POPRZECZNIE PRĄŻKOWANA SZKIELETOWA Komórki Miofibryle i sarkomery Kostamery Siateczka sarkoplazmatyczna gładka i kanaliki T Białka miofibryli biorące udział w skurczu Mechanizm skurczu Źródła energii skurczu i rodzaje komórek mięśniowych Powstawanie komórek mięśniowych i komórki satelitarne Mięsień szkieletowy Przerost i reperacja mięśnia szkieletowego Synapsy nerwowo-mięśniowe Proprioreceptory Wrzecionko nerwowo-mięśniowe Wrzecionko nerwowo-ścięgnowe TKANKA MIĘŚNIOWA POPRZECZNIE PRĄŻKOWANA SERCOWA Czynność tkanki mięśniowej sercowej TKANKA MIĘŚNIOWA GŁADKA Mechanizm i charakter skurczu mięśni gładkich Regulacja czynności tkanki mięśniowej gładkiej

8 XVI HISTOLOGIA 14. TKANKA NERWOWA NEURONY Ciało komórki nerwowej Wypustki nerwowe Dendryty Akson Wzrost i kształtowanie neuronów SYNAPSY Synapsy chemiczne Neurotransmitery Przewodzenie sygnałów w synapsie chemicznej Synapsy elektryczne NEUROGLEJ Ependymocyty Astrocyty, oligodendrocyty lemocyty i komórki mikrogleju OSŁONKI WŁÓKIEN NERWOWYCH Neurolema Osłonka mielinowa i jej wytwarzanie. Mielinizacja CYTOFIZJOLOGIA TKANKI NERWOWEJ RECEPTORY CZUCIA UKŁAD KRĄŻENIA KRWI OGÓLNA STRUKTURA NACZYŃ Śródbłonek Cytofizjologia śródbłonka WYTWARZANIE NACZYŃ KRWIONOŚNYCH TĘTNICE Tętnice typu sprężystego Narządy odbierające sygnały o ciśnieniu i składzie krwi Tętnice typu mięśniowego Tętnice małego kalibru NACZYNIA WŁOSOWATE Czynność naczyń włosowatych ŻYŁY Różnorodność budowy żył dużego, średniego i małego kalibru Zastawki żylne Połączenia tętniczo-żylne i tętniczo-tętnicze SERCE Wsierdzie

9 SPIS TREŚCI XVII Śródsierdzie Nasierdzie Osierdzie Zastawki serca Układ przewodzący, unerwienie i unaczynienie serca Wewnątrzwydzielnicza funkcja serca UKŁAD LIMFATYCZNY LIMFOCYTY B I PRZECIWCIAŁA Przeciwciała LIMFOCYTY T Subklasy limfocytów T ODPORNOŚĆ DOPEŁNIACZ (KOMPLEMENT) Przeszczepianie komórek, tkanek i narządów ROZWÓJ I INWOLUCJA UKŁADU LIMFATYCZNEGO LIMFOCYTY TKANKI ŁĄCZNEJ WŁAŚCIWEJ I NABŁONKÓW GRUDKI LIMFATYCZNE MIGDAŁKI WĘZŁY LIMFATYCZNE Czynności węzłów limfatycznych ŚLEDZIONA Unaczynienie śledziony Miazga biała Miazga czerwona Czynności śledziony GRASICA Proliferacja, różnicowanie i śmierć limfocytów T Bariera krew grasica Czynności grasicy NACZYNIA LIMFATYCZNE Wytwarzanie naczyń limfatycznych UKŁAD NERWOWY UKŁAD NERWOWY OŚRODKOWY ROZWÓJ UKŁADU NERWOWEGO Formacje ośrodkowego układu nerwowego Ogólna struktura Istota szara

10 XVIII HISTOLOGIA Istota biała Kresomózgowie: kora mózgu, hipokamp, jądra podstawne Kora mózgu Kora nowa Ogólne cechy struktury kory nowej Kora niejednorodna: kora dawna Kora niejednorodna: kora stara Mechanizm uczenia się Wnętrze przodomózgowia Jądra podstawne (nuclei basales) Istota biała mózgu Międzymózgowie: wzgórze, podwzgórze Podwzgórze (hypothalamus) Zegar biologiczny Jądro łukowate (jądro lejkowe). Odczuwanie głodu i sytości Pień mózgu, śródmózgowie: istota czarna, jądro czerwienne Pień mózgu, tyłomózgowie: most Pień mózgu, tyłomózgowie: rdzeń przedłużony Pień mózgu, tyłomózgowie: móżdżek Jądra móżdżku Rdzeń kręgowy Splot naczyniówkowy i płyn mózgowo-rdzeniowy Bariera krew mózg Komórki macierzyste układu nerwowego Opony mózgowo-rdzeniowe Naczynia krwionośne UKŁAD NERWOWY OBWODOWY Zwoje nerwowe czaszkowe i rdzeniowe Nerwy obwodowe UKŁAD NERWOWY AUTONOMICZNY Układ nerwowy współczulny Układ nerwowy przywspółczulny Narządy zmysłów Nazewnictwo, klasyfikacja i ogólne czynności Budowa jako kryterium klasyfikacji receptorów Położenie receptorów i rodzaj sygnałów jako kryterium klasyfikacji REGENERACJA UKŁADU NERWOWEGO

11 SPIS TREŚCI XIX 18. UKŁAD WIDZENIA I UKŁAD SŁUCHU/RÓWNOWAGI UKŁAD WIDZENIA. OKO Budowa gałki ocznej Torebka gałki ocznej i twardówka Rogówka Rąbek Błona naczyniowa Naczyniówka Ciało rzęskowe Tęczówka Soczewka Ciało szkliste Siatkówka Siatkówka receptorowa Komórki wzrokowe pręcikonośne i czopkonośne Komórki nerwowe dwubiegunowe, poziome i amakrynowe Komórki nerwowe zwojowe przekaźnikowe i receptorowe Komórki podporowe siatkówki Plamka siatkówki i krążek nerwu wzrokowego Bariera krew siatkówka Cytofizjologia siatkówki Narządy dodatkowe oka NARZĄD PRZEDSIONKOWO-ŚLIMAKOWY. UCHO Ucho zewnętrzne Ucho środkowe Ucho wewnętrzne Łagiewka i woreczek Przewody półkoliste Przewód i worek endolimfatyczny Funkcje aparatu przedsionkowego Ślimak TRPA1 i włókienka ankirynowo-kadherynowe Funkcje ślimaka GRUCZOŁY WEWNĄTRZWYDZIELNICZE MECHANIZM DZIAŁANIA HORMONÓW UKŁAD PODWZGÓRZOWO-PRZYSADKOWY Podwzgórze Przysadka Przysadka gruczołowa

12 XX HISTOLOGIA Rodzaje komórek wydzielniczych Część guzowa Część pośrednia Czynności przysadki gruczołowej i ich regulacja Przysadka nerwowa Pituicyty SZYSZYNKA Czynności szyszynki TARCZYCA Hormony tarczycy i ich wytwarzanie Hormony nabłonka pęcherzyków Hormon komórek C, kalcytonina Czynność hormonów tarczycy Regulacja czynności tarczycy GRUCZOŁY PRZYTARCZYCZNE Czynność gruczołów przytarczycznych Ca 2+ i witamina D WYSPY TRZUSTKI (LANGERHANSA) Insulina NADNERCZE Kora nadnercza Czynność kory nadnerczy Swoistość rozwoju kory nadnercza Rdzeń nadnercza Czynność rdzenia nadnercza CIAŁKA PRZYZWOJOWE UKŁAD ODDECHOWY KANAŁY I JAMY PRZEWODZĄCE POWIETRZE Jama nosowa Błona śluzowa okolicy węchowej. Chemoreceptory węchu Zatoki przynosowe Jama gardła Krtań Narząd głosowy Chrząstki krtani Mięśnie krtani Tchawica Drzewo oskrzelowe

13 SPIS TREŚCI XXI CZĘŚĆ ODDECHOWA PŁUCA Rola tlenku azotu (NO) Wymiana gazowa Opłucna Unaczynienie i unerwienie płuc UKŁAD POKARMOWY OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA BUDOWY I CZYNNOŚCI JAMA USTNA JĘZYK Chemoreceptory smaku ZĘBY Rozwój zębów Narząd szkliwotwórczy i wytwarzanie szkliwa Wytwarzanie zębiny i cementu Szkliwo Zębina Cement Miazga zęba Połączenie zęba z otoczeniem GARDŁO GRUCZOŁY ŚLINOWE Gruczoł ślinowy przyuszny Gruczoł ślinowy podżuchwowy Gruczoł ślinowy podjęzykowy Czynność gruczołów ślinowych OGÓLNA BUDOWA PRZEŁYKU, ŻOŁĄDKA I JELIT PRZEŁYK ŻOŁĄDEK Gruczoły żołądkowe właściwe Gruczoły wpustowe Gruczoły odźwiernikowe Blaszka mięśniowa błony śluzowej Błona podśluzowa Błona mięśniowa Błona surowicza KOMÓRKI ENDOKRYNOWE I HORMONY UKŁADU POKARMOWEGO Nazewnictwo komórek endokrynowych Czynności komórek endokrynowych Hormony peptydowe Histamina i serotonina

14 XXII HISTOLOGIA JELITO Jelito cienkie Błona śluzowa Kosmki jelitowe Krypty jelitowe Błona podśluzowa Tkanka limfatyczna jelita Kępki Peyera Kryptokępki Wydzielanie IgA Błona mięśniowa Błona surowicza i przydanka Udział komórek nabłonka w trawieniu, wchłanianiu i wydzielaniu Jelito grube Okrężnica Wyrostek robaczkowy Odbytnica Czynności jelita grubego Ruchy jelit Otrzewna Kinetyka komórek nabłonka jelita Unaczynienie i unerwienie żołądka i jelita WĄTROBA Zrąb wątroby Unaczynienie wątroby Miąższ wątroby i sinusoidy Hepatocyty Cytofizjologia hepatocytów Komórki Browicza Kupffera Komórki gwiaździste (HSC) Sinusoidy Przewody żółciowe Zraziki wątroby Naczynia limfatyczne i nerwy PĘCHERZYK ŻÓŁCIOWY Czynności pęcherzyka żółciowego TRZUSTKA Część zewnątrzwydzielnicza trzustki Czynność części zewnątrzwydzielniczej trzustki

15 SPIS TREŚCI XXIII 22. UKŁAD MOCZOWY NERKA Zrąb nerki Unaczynienie nerki Miąższ nerki Ciałko nerkowe Kłębuszek nerkowy Torebka kłębuszka, podocyty, filtr kłębuszkowy Mezangium Kanalik I rzędu Pętla nefronu Kanalik II rzędu Kanaliki zbiorcze i przewody brodawkowe Czynniki hormonalne regulujące filtrację i reabsorpcję jonów Komórki śródmiąższowe nerki Aparat przykłębuszkowy Czynność aparatu przykłębuszkowego. Układ renina angiotensyna, RAS Funkcje angiotensyny Znaczenie RAS KIELICHY, MIEDNICZKA, MOCZOWÓD PĘCHERZ MOCZOWY CEWKA MOCZOWA SKÓRA NASKÓREK Komórki Merkla Melanocyty Barwa skóry Komórki dendrytyczne, limfocyty Tαb cytotoksyczne i limfocyty Tγδ Regulacja proliferacji i różnicowania komórek naskórka Hodowla keratynocytów in vitro Cytofizjologia keratynocytów i naskórka SKÓRA WŁAŚCIWA WŁOSY Opuszka mieszka źródłem komórek macierzystych Wzrost i wymiana włosów Gojenie skóry Gruczoły łojowe i mięśnie napinające włosy Gruczoły potowe Paznokcie

16 XXIV HISTOLOGIA Unaczynienie i unerwienie skóry Czynności skóry Receptory komórkowe czucia somatycznego UKŁAD PŁCIOWY MĘSKI JĄDRO Kanaliki plemnikotwórcze Komórki podporowe Komórki szeregu spermatogenezy i spermatogeneza Spermatocytogeneza Mejoza Spermiogeneza Plemniki Epigenetyczne przeprogramowanie genomu w spermatogenezie Bariera krew jądro Cykl kanalika plemnikotwórczego Kanaliki plemnikotwórcze dzieci Stan nabłonka plemnikotwórczego mężczyzny Gruczoł śródmiąższowy jądra Regulacja spermatogenezy i wewnętrznego wydzielania jądra Czynniki modyfikujące i uszkadzające spermatogenezę Przewody wyprowadzające nasienie GRUCZOŁY DODATKOWE MĘSKIEGO UKŁADU PŁCIOWEGO Pęcherzyki nasienne Gruczoł krokowy Gruczoły opuszkowo-cewkowe PRĄCIE Naczynia krwionośne i wzwód prącia NASIENIE UKŁAD PŁCIOWY ŻEŃSKI JAJNIK Oogeneza Pierwsze zahamowanie oogenezy Drugie zahamowanie oogenezy Epigenetyczne przeprogramowanie genomu w oogenezie Pęcherzyki jajnikowe i oocyty Czynności pęcherzyka jajnikowego i estrogeny Owulacja

17 SPIS TREŚCI XXV Ciałko żółte Atrezja pęcherzyków Cykl jajnikowy Gruczoł śródmiąższowy jajnika JAJOWÓD Czynności jajowodu MACICA Błona śluzowa Błona mięśniowa Błona surowicza Cieśń i szyjka macicy POCHWA NARZĄDY PŁCIOWE ŻEŃSKIE SZCZĄTKOWE NARZĄDY PŁCIOWE ŻEŃSKIE ZEWNĘTRZNE GRUCZOŁ SUTKOWY Gruczoł sutkowy nieczynny Gruczoł sutkowy czynny Wydzielanie IgA SŁOWNIK SKOROWIDZ