Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology

Transkrypt

1 Vol. 4/2005 Nr 4(13) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Rozbieżności w rozpoznaniu klinicznym i histopatologicznym guzów kory nadnerczy u dzieci The differences in clinical and histological diagnosis of adrenocortical tumours in children 1 Agnieszka Lecka, 1 Maria Ginalska-Malinowska, 1 Agnieszka Rudzka-Kocjan, 2 Małgorzata Gładkowska-Dura, 2 Joanna Cielecka-Kuszyk, 3 Barbara Iwaniszewska, 4 Adam Dudek, 1 Mieczysław Szalecki, 5 Tomasz E. Romer 1 Oddział Endokrynologii Klinika Pediatrii, Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka, Warszawa 2 Zakład Patologii, Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka, Warszawa 3 Wojewódzki Szpital Dziecięcy, Toruń 4 Szpital Wojewódzki nr 2, Rzeszów 5 Emerytowany kierownik Kliniki Endokrynologii Instytutu Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka, Warszawa Adres do korespondencji: lek. med. A. Lecka, Oddział Endokrynologii IP CZD, al. Dzieci Polskich 20, Warszawa, alecka@amwaw.edu.pl Słowa kluczowe: guz kory nadnerczy, pheochromocytoma, objawy wirylizacji, zespół Cushinga Key words: adrenocortical tumour, pheochromocytoma, virilizing symptoms, Cushing s syndrome STRESZCZENIE/ABSTRACT Ocena histopatologiczna guzów kory nadnerczy u dzieci nierzadko stwarza wiele trudności i nie zawsze jest zgodna z rozpoznaniem klinicznym i przebiegiem choroby. Celem pracy jest porównanie rozpoznania klinicznego i histopatologicznego w trzech przypadkach guzów nadnerczy u dzieci. U dwóch pacjentów klinicznie rozpoznano guz wirylizujący kory nadnerczy, trzeci przypadek to rzadko występujący u dzieci incydentaloma. We wszystkich przypadkach w ocenie histopatologicznej stwierdzono cechy charakterystyczne dla pheochromocytoma. Kontrowersje diagnostyczne w omawianych przypadkach wskazują na konieczność wszechstronnych badań hormonalnych przed rozpoczęciem leczenia. Endokrynol. Pediatr., 4/2005;4(13):55-61 Histopathological diagnosis of childhood adrenocortical tumours may be difficult and is not always comparable with a clinical diagnosis and an outcome of the disease. Three cases of childhood adrenocortical tumours are presented to compare clinical and histopathological diagnosis. Virilizing adrenocortical tumours were clinically diagnosed in two patients, the third case was an unusual in children incidentaloma. Histopathological signs of pheochromocytoma were present in all adrenocortical tumours. Difficulties in diagnosis in the presented cases suggest the necessity of performing widespread hormonal investigations before the start of treatment. Pediatr. Endocrinol., 4/2005;4(13):55-61 Vol. 4/2005, Nr 4(13) 55

2 Praca kazuistyczna Wstęp Guzy kory nadnerczy występują rzadko, stanowią ok. 0,2% wszystkich nowotworów występujących u dzieci (0,3 0,38 przypadków na milion dzieci poniżej 15 roku życia) [1 3]. Obraz kliniczny, klasyfikacja histopatologiczna oraz rokowanie znacznie różnią się od obrazu choroby u dorosłych [4, 5]. Ponadto przebieg choroby nie jest jednorodny również w populacji dziecięcej. Większość chorych (60%) stanowią dzieci poniżej 3 roku życia. Wśród najmłodszych pacjentów częściej chorują dziewczynki, w stosunku nawet ok. 5:1 do chłopców, a w obrazie klinicznym przeważają objawy wirylizacji. U dzieci powyżej 12 roku życia częściej występują objawy zespołu Cushinga oraz guzy kory nadnerczy wykryte przypadkowo (incydentaloma), które w populacji dziecięcej stanowią tylko ok. 10% guzów nadnerczy [1, 2, 5 7]. Stwierdza się częstsze występowanie guzów nadnerczy w określonych jednostkach i zespołach chorobowych, m.in. w zespole Beckwitha-Wiedemanna, zespole Li-Fraumeni, zespole McCune-Albrighta, zespole Carneya, wrodzonym przeroście nadnerczy, wadach układu moczowego [8 10]. Znacznie częstsze występowanie guzów nadnerczy, razy większe niż w innych regionach geograficznych, stwierdzono w południowej Brazylii [1, 2]. Wśród chorych dzieci w Brazylii, w ostatnich badaniach, potwierdzono wysoką częstość występowania mutacji genu p53, stanowiącego czynnik ryzyka powstawania nowotworów [11, 12]. Wydaje się jednak, że obecność powyższej mutacji nie jest niekorzystnym czynnikiem prognostycznym u dzieci, co obserwuje się w przypadku guzów nadnerczy u dorosłych. Podstawową i najważniejszą metodą leczenia guzów nadnerczy u dzieci pozostaje postępowanie chirurgiczne, nadal nie ma standardów postępowania dotyczących chemio- czy radioterapii w zaawansowanych postaciach choroby [1, 6, 13]. Obraz histopatologiczny, mogący zawierać niepokojące cechy guza złośliwego, nierzadko nie ma odzwierciedlenia w przebiegu klinicznym choroby u dzieci [1 3, 6]. W związku z powyższym opracowano klasyfikację dotyczącą stopnia zaawansowania choroby, opartą głównie na klinicznych czynnikach rokowniczych [2]. Rzadkość występowania, różnorodność objawów klinicznych oraz częste trudności w postawieniu jednoznacznego rozpoznania histologicznego mogą być przyczyną trudności diagnostycznych w przypadkach guzów nadnerczy u dzieci. Celem pracy jest przedstawienie rozbieżności pomiędzy rozpoznaniem klinicznym i histopatologicznym w trzech przypadkach guzów nadnerczy u dzieci leczonych lub pozostających ostatnio pod kontrolą w naszym ośrodku. Przypadek 1 Endokrynol. Pediatr., 4/2005;4(13):55-61 A.K., 5,5-letnia dziewczynka z półrocznym wywiadem nasilających się objawów wirylizacji (przedwczesne owłosienie łonowe, przerost łechtaczki, trądzik, obniżenie tonu głosu, przyspieszona szybkość wzrastania) została skierowana Kliniki Endokrynologii IP CZD z powodu podejrzenia guza wirylizującego kory nadnercza. Wzrost dziewczynki wynosił 123,8 cm (+2,2 SD), wiek wzrostowy 7 lat. Wiek kostny był znacznie przyspieszony i wynosił 10 lat. W badaniach hormonalnych wykonanych w trakcie diagnostyki w ośrodku rejonowym stwierdzono podwyższone poziomy androgenów w surowicy oraz ich metabolitów w dobowej zbiórce moczu (DZM) (tab. I). Ponadto w 24-godzinnym pomiarze ciśnienia tętniczego metodą Holtera stwierdzono wartości ciśnienia tętniczego odpowiadające 95 centylowi. Pozwoliło to rozpoznać graniczne nadciśnienie tętnicze, które wiązano z hiperandrogenizmem i zwiększonym wydzielaniem 11-dezoksykortyzolu (wykazanym na podstawie nadmiaru THS, tj. tetrahydro-11-dezoksykortyzolu w profilu steroidowym). W wykonanym wówczas USG jamy brzusznej stwierdzono jedynie nieznaczny przerost nadnercza prawego, w badaniu CT obraz obu nadnerczy był prawidłowy. W celu pogłębienia badań diagnostycznych dziewczynkę skierowano do IP CZD, gdzie w wykonanym teście z deksametazonem nie stwierdzono dostatecznej supresji androgenów w surowicy oraz metabolitów androgenów i THS w profilu steroidowym. W kolejnym badaniu USG i CT, wykonanym po około miesiącu od badania poprzedniego, stwierdzono lity guz wielkości 40 x 25 mm w prawym nadnerczu, wzmacniający się po podaniu kontrastu. Przeprowadzono prawostronną adrenalektomię w osłonie hydrokortyzonu, usuwając guz o średnicy 2,5 cm. Zabieg operacyjny był radykalny, nie stwierdzono miejscowego naciekania naczyń czy przerzutów w okolicznych węzłach chłonnych. Ze względu na dodatnie reakcje immunohistochemiczne (autofluorescencja, chromogranina) histopatologicznie oceniono guz jako pheochromocytoma. O łagodnym charakterze nowotworu świadczyły: ujemne markery proliferacyjne, liczba mitoz poniżej 1/1000 komórek, olbrzymie komórki 56

3 Lecka A. i inni Rozbieżności w rozpoznaniu klinicznym i histopatologicznym guzów kory nadnerczy u dzieci wielojądrzaste mogące odpowiadać regresji guza. Z powodu rozbieżności pomiędzy rozpoznaniem histopatologicznym i klinicznym powtórzono ocenę histopatologiczną guza wraz z badaniami immunohistochemicznymi, utrzymano rozpoznanie pheochromocytoma. W związku z powyższym już po przeprowadzeniu zabiegu operacyjnego wykonano badanie katecholamin oraz ich metabolitów w DZM, którego wynik był prawidłowy. Po operacji obserwowano regresję objawów klinicznych, w tym normalizację ciśnienia tętniczego, a w kontrolnych badaniach stwierdzono prawidłowe poziomy androgenów (tab. I). W trakcie konsylium z udziałem endokrynologa, onkologa oraz patologa ustalono konieczność dalszej obserwacji pacjentki, bez wskazań do dodatkowego leczenia farmakologicznego (chemioterapii). Przez pierwszy rok po zabiegu operacyjnym stosowano leczenie substytucyjne hydrokortyzonem. W czasie 2,5-letniej obserwacji nie stwierdzono nawrotu choroby. Przejściowo obserwowano nieprawidłowy stosunek metabolitów kortyzolu do kortyzonu (w badaniu profilu steroidowego w DZM) przy prawidłowym ilościowym wydalaniu metabolitów kortyzolu. Po 2 latach u dziewczynki wykonano zabieg plastyki krocza, z dobrym efektem kosmetycznym. W związku z przebiegiem klinicznym choroby wskazującym na pochodzenie guza z kory nadnercza, materiał histopatologiczny poddano ponownej analizie. Stwierdzono, że mimo dodatniej reakcji na chromograninę, wskazującej na pheochromocytoma, guz wykazuje również pewne cechy guza kory nadnerczy i posługując się kryteriami wg Weissa [15 17] spełnia pozytywnie trzy kryteria złośliwości guzów kory nadnerczy (duża atypia jądrowa, jedna atypowa mitoza oraz nieliczne komórki z jasną cytoplazmą). Uznano, że przebieg kliniczny choroby przemawia za rozpoznaniem guza kory nadnerczy, pomimo pewnych cech histopatologicznych guza rdzenia nadnerczy. Przypadek 2 Z.W., 11-miesięczna dziewczynka z przyspieszoną szybkością wzrastania od 7. miesiąca życia oraz miesięcznym wywiadem wirylizacji pod postacią owłosienia łonowego. Matka dziewczynki jest nosicielem mutacji genu p53 (w wywiadzie guz piersi i torbiel jajnika). W badaniach hormonalnych u dziecka stwierdzono znacznie podwyższone stężenia metabolitów androgenów w surowicy oraz typowy dla guza wirylizującego kory nadnerczy wynik profilu steroidowego w DZM (tab. II). Wiek kostny oceniono na dwa lata, co oznacza przyspieszenie o 1 rok w stosunku do wieku kalendarzowego. Wynik badania katecholamin i ich metabolitów w DZM był prawidłowy. W badaniu USG wykazano lity guz na przyśrodkowym zarysie nerki lewej. W badaniu CT potwierdzono obecność guza oraz stwierdzono brak prawidłowego obrazu nadnercza lewego, co sugerowało, że guz wywodzi się z nadnercza. Tabela I. Wyniki badań hormonalnych u pacjentki A.K. (przypadek 1) przed operacją oraz dwa tygodnie i rok po zabiegu operacyjnym Table I. Results of hormonal studies in a patient A.K. (case 1) before, two weeks and one year after surgery DHEA-S [ng/ml] Androstendion [ng/dl] Testosteron [pg/ml] Przed operacją 1008 > tygodnie po operacji Rok po operacji <11 <4 108 Norma Profil steroidowy metabolity androgenów (Δ 4, Δ 5 ), obecność THS brak metabolitów androgenów, metabolity kortyzolu (w trakcie leczenia substytucyjnego hydrokortyzonem) metabolity androgenów, metabolity kortyzolu ilościowo w normie, nieprawidłowy stosunek metabolitów kortyzolu do kortyzonu Przeprowadzono lewostronną adrenalektomię w osłonie hydrokortyzonu, usuwając dobrze otorebkowany guz wielokości 5,5 x 4 x 4 cm. W czasie operacji okazało się, że guz, zlokalizowany w lewej okolicy przednerkowej, był połączony z lewym nadnerczem szerokim pasmem naczyniowym. W trakcie zabiegu nastąpiło pęknięcie torebki na długości 3 cm, bez zanieczyszczenia pola operacyjnego. Pobrano również dwa miernie powiększone węzły chłonne z okolicy szypuły naczyniowej guza. Histopato- 57

4 Praca kazuistyczna logicznie rozpoznano pheochromocytoma o niskiej złośliwości. Ze względu na rozbieżności pomiędzy obrazem klinicznym i wynikami badań dodatkowych, a rozpoznaniem histopatologicznym badanie było powtórzone, diagnoza została utrzymana. Endokrynol. Pediatr., 4/2005;4(13):55-61 Tabela II. Wyniki badań hormonalnych u chorej Z.W. (przypadek 2) przed operacją oraz dwa tygodnie i dwa lata po zabiegu operacyjnym Table II. Results of hormonal studies in a patient Z.W. (case 2) before, two weeks and two years after surger DHEA-S [ng/ml] Androstendion [ng/dl] Testosteron [pg/ml] Profil steroidowy Przed operacją > > metabolity androgenów (Δ 4 ) 2 tygodnie po operacji norma 2 lata po operacji nie badano norma Norma Dwa miesiące po operacji w kontrolnym badaniu CT stwierdzono masę o średnicy 10 mm poniżej lewego pola nadnerczowego, mogącą odpowiadać wznowie lub węzłowi chłonnemu. Ze względu na obecność mutacji genu p53 u matki oraz podejrzenie miejscowej wznowy guza zastosowano chemioterapię. Przeprowadzono 6 kuracji z zastosowaniem adriamycyny w dawce 20 mg/m 2 ; opisywana poprzednio zmiana patologiczna zmniejszyła się. Po zakończeniu leczenia zaplanowano dokładną obserwację dziecka z wykonywaniem kontrolnych badań hormonalnych i obrazowych co 3 miesiące. W trakcie 3-letniej obserwacji nie stwierdzono nawrotu choroby. W związku z rozbieżnością pomiędzy rozpoznaniem histopatologicznym a przebiegiem klinicznym choroby również w tym przypadku przeprowadzono ponowną ocenę materiału histopatologicznego. Potwierdzono cechy pheochromocytoma, takie jak dodatnia reakcja na chromograninę i obecność torbieli. Oceniono również preparaty pod kątem kryteriów złośliwości guzów kory nadnerczy wg Weissa [15 17], wykazując pozytywnie trzy kryteria (atypia jąder, jedna atypowa mitoza, obecność martwicy). Liczba liczonych mitoz była graniczna i wynosiła 5/50. Wobec danych klinicznych ostatecznie uznano, że można traktować guz jako guz kory nadnercza, pomimo cech histopatologicznych zarówno guza kory, jak i rdzenia nadnerczy. Przypadek 3 P.D., 2,5-letni chłopiec, pozostający w rejonie pod stałą opieką kardiologa z powodu zespołu Wolfa-Parkinsona-White a oraz wady serca pod postacią ubytku międzyprzedsionkowego ASD II w wywiadzie, z powodu okresowych zaparć miał wykonane badanie USG jamy brzusznej. W badaniu tym stwierdzono początkowo dobrze odgraniczoną, hipoechogenną zmianę o średnicy 3 cm w dolnym biegunie prawego płata wątroby, mogącą odpowiadać torbieli wątroby. W toku dalszej diagnostyki (hospitalizacja w oddziale chirurgii szpitala rejonowego) w badaniu CT wykazano guz nadnercza prawego o średnicy 3 cm, składający się z części torbielowatej oraz części litej wzmacniającej się po podaniu kontrastu. Obraz pozostałych narządów był prawidłowy. Przeprowadzono prawostronną adrenalektomię, usuwając dobrze otorebkowany guz o średnicy 3,5 cm. W okresie okołooperacyjnym ani po zabiegu nie stosowano hydrokortyzonu. Histopatologicznie rozpoznano raka kory nadnercza, z obecnymi cechami pheochromocytoma (w różnicowaniu brano pod uwagę mixed pheochromocytoma). Dwa tygodnie po operacji przeprowadzono badanie dobowego rytmu wydzielania kortyzolu, które było prawidłowe. Po przyjęciu dziecka do IP CZD, które nastąpiło po 6 tygodniach od zabiegu operacyjnego, wykonano badania hormonalne, których wyniki oceniono jako prawidłowe (tab. III). Przed zabiegiem operacyjnym nie wykonano niestety diagnostyki hormonalnej; na podstawie wywiadu nie wynikało, aby u chłopca istniały objawy kliniczne hiperandrogenizmu lub hiperkortyzolemii. Podobnie jak w przypadku 1. i 2. przeprowadzono powtórną ocenę histopatologiczną guza. Spośród 9 kryteriów oceny guzów kory nadnercza wg Weissa [15 17], stwierdzono obecność pięciu (graniczna ilość mitoz 5/50, architektura świadcząca o cechach złośliwości, mała liczba komórek z jasną cytoplazmą, martwica, naciekanie torebki). Wykazano również częściowo dodatnie reakcje immu- 58

5 Lecka A. i inni Rozbieżności w rozpoznaniu klinicznym i histopatologicznym guzów kory nadnerczy u dzieci nohistochemiczne w kierunku pheochromocytoma (chromogranina, synaptofyzyna). Tabela III. Wyniki badań hormonalnych u pacjenta P.D. (przypadek 3) po 6 tygodniach, 5 miesiącach oraz po roku od zabiegu operacyjnego Table III. Results of hormonal studies in a patient P.D. (case 3) six weeks, five months and one year after surgery DHEA-S [ng/ml] Androstendion [ng/dl] Testosteron [pg/ml] 6 tygodni po operacji 24 4,4 <50 norma 5 miesięcy po operacji ,5 Rok po operacji 29 <4 <50 norma Norma Profil steroidowy metabolity aldosteronu, metabolity kortyzolu, obecność THS Przeprowadzono konsylium z udziałem endokrynologa, onkologa oraz patologa; w związku z radykalnością zabiegu operacyjnego oraz niewielkim rozmiarem guza nie zalecono dodatkowego leczenia farmakologicznego, zaplanowano regularne kontrolne badania hormonalne i obrazowe co 8 12 tygodni w pierwszym roku po zabiegu operacyjnym. W trakcie 2-letniej obserwacji nie obserwowano cech nawrotu choroby. W profilu steroidowym wykonanym 5 miesięcy po operacji wykazano przejściowe wysokie wydalanie metabolitów kortyzolu z podwyższonym poziomem tetrahydro-11-dezoksykortyzolu (THS); zmian tych nie opisywano już w kolejnym badaniu (tab. III). Dyskusja Przedstawione przypadki ilustrują specyfikę guzów kory nadnerczy u dzieci. Obraz kliniczny, potwierdzony badaniami hormonalnymi u dwóch pierwszych pacjentek, jest typowy dla najczęstszej postaci klinicznej u dzieci młodszych guza wirylizującego kory nadnerczy [6, 18 20]. Wśród objawów wirylizacji, zależnej od nadmiaru androgenów nadnerczowych, dominują: przedwczesny rozwój owłosienia łonowego, powiększenie łechtaczki, trądzik, przyspieszenie wzrastania, awansowanie wieku kostnego. Wszystkie te objawy występowały u obu prezentowanych dziewczynek. U pierwszej z nich dodatkowo obserwowano graniczne nadciśnienie tętnicze, które wiązano z obecnością THS (tetrahydro-11-dezoksykortyzolu), ujawnionego badaniem profilu steroidowego. Hormon ten syntetyzowany jest w zwiększonej ilości w trakcie steroidogenezy przebiegającej z niedoborem 11-hydroksylazy i jest odpowiedzialny za nadciśnienie tętnicze u pacjentów z wrodzonym przerostem nadnerczy z deficytem 11-hydroksylazy. W steroidogenezie przebiegającej z niedoborem tego enzymu dodatkowo dochodzi do znacznego wzrostu stężenia androstendionu w surowicy i metabolitów Δ 4 i 5 androgenów w moczu, co obserwowano szczególnie u dziewczynki A.K. U opisywanego chłopca (przypadek 3.) ani w wywiadzie, ani w krótkim okresie po zabiegu operacyjnym nie stwierdzono klinicznych i biochemicznych objawów androgenizacji, dlatego można przypuszczać, że jest to rzadki przypadek incydentaloma w wieku wczesnodziecięcym [21 23]. Wczesne ujawnienie się choroby, przewaga objawów wirylizacji oraz cechy histopatologiczne guzów nadnerczy w grupie najmłodszych dzieci (wiek 0-3 lata) sugeruje pochodzenie guzów ze strefy płodowej kory nadnerczy, wydzielającej głównie dehydroepiandrosteron (DHEA). Przebieg choroby w grupie dzieci starszych (powyżej 12 roku życia), podobny do przebiegu wśród chorych dorosłych, może być pośrednio dowodem na pochodzenie guzów ze strefy ostatecznej kory nadnerczy [6, 24]. Wiek dwóch pacjentów (przypadek 2. i 3.) może potwierdzać prawdopodobne płodowe pochodzenie nowotworów, zwłaszcza u 11-miesięcznej dziewczynki. Rozpoznanie histologiczne guzów kory i rdzenia nadnercza, a także różnice między gruczolakiem a rakiem kory nadnercza na podstawie samej oceny histologicznej u dzieci jest bardzo trudne. Wiek pacjenta, przebieg kliniczny choroby, a także wyniki badań hormonalnych powinny być wskazówkami dla patologa, dokonującego oceny histologicznej [2, 17]. Ze względu na brak precyzyjnych kryteriów umożliwiających histologiczną ocenę guzów kory nadnerczy u dzieci, stosuje się zwykle klasyfikacje opracowane dla dorosłych (Weiss) [15 17], które raczej nie uwzględniają możliwości istnienia komórek warstwy płodowej nadnerczy w tkance guza. Wydaje się, że opisywane w prezentowanych przy- 59

6 Praca kazuistyczna Endokrynol. Pediatr., 4/2005;4(13):55-61 padkach cechy pheochromocytoma mogą wynikać z niedojrzałości kory nadnercza i obecności komórek rdzenia w preparatach. W dwóch z trzech opisywanych przypadków zabieg operacyjny wykonany był w osłonie hydrokortyzonu; żadne z dzieci nie otrzymywało fenoksybenzaminy leku niezbędnego już w okresie przedoperacyjnym u chorych z pheochromocytoma. W czasie zabiegu chirurgicznego oraz w przebiegu pooperacyjnym u żadnego z prezentowanych chorych nie obserwowano wahań ciśnienia tętniczego. Przemawia to za rozpoznaniem klinicznym guza kory nadnercza pomimo cech pheochromocytoma w badaniach histopatologicznych. Z piśmiennictwa wiadomo, że w przypadkach guzów kory nadnerczy u dzieci do najbardziej korzystnych czynników prognostycznych należy wiek dziecka (poniżej 3 roku życia), niewielki rozmiar guza (< g lub < 200 cm 3 ), radykalność zabiegu operacyjnego, brak przerzutów w momencie rozpoznania, normalizacja wyników badań dodatkowych po operacji [1 3, 6, 14]. Istnieją kontrowersyjne doniesienia dotyczące wpływu opóźnionej diagnozy na wielkość guza i rokowanie choroby [1, 2, 6]. W opisywanych przypadkach okres od pojawienia się pierwszych objawów do postawienia rozpoznania wynosił: w przypadku chorej A.K. około 6 miesięcy, w przypadku 2. około 4 miesiące, co odpowiada średniemu okresowi podawanemu w piśmiennictwie [6]. Według niektórych autorów okres ten nie wpływa bezpośrednio na wielkość guza i nie jest czynnikiem pogarszającym rokowanie choroby. W związku z tym powstała hipoteza, że wielkość guzów, szybkość narastania objawów klinicznych oraz rokowanie może odzwierciedlać różnice w molekularnym podłożu powstawania nowotworów [6]. Ze względu na niewielką liczbę doniesień na temat rozpoznawania, charakterystyki oraz metod leczenia guzów nadnerczy u dzieci, niezbędne jest gromadzenie jak największej ilości danych dotyczących przebiegu klinicznego choroby. Trudności diagnostyczne w ocenie histopatologicznej guzów nadnerczy u dzieci wskazują na konieczność wykonywania wszechstronnej diagnostyki endokrynologicznej przed leczeniem operacyjnym [24 27]. W przypadku klinicznego rozpoznania guza kory nadnerczy, pomimo braku klinicznych objawów nadmiaru katecholamin, wydaje się konieczne równoległe wykonanie badań w kierunku pheochromocytoma [28 31]. Fragmenty pracy prezentowano w 2004 roku na sympozjach: 43 Annual Meeting of the European Society of Paediatric Endocrinology (Bazylea, Szwajcaria) oraz XIV Sympozjum Polskiego Towarzystwa Endokrynologów Dziecięcych (Wisła). PIŚMIENNICTWO/REFERENCES [1] Ribeiro R.C., Michalkiewicz E.L., Figueiredo B.C. et al.: Adrenocortical tumors in children. Braz. J. Med. Biol. Res., 2000: 33(10), [2] Sandrini R., Ribeiro R.C., DeLacerda L.: Childhood adrenocortical tumors. J. Clin. Endocrinol. Metab., 1997:82(7), [3] Michalkiewicz E.L., Sandrini R., Bugg M.F. et al.: Clinical characteristics of small functioning adrenocortical tumors in children. Med. Pediatr. Oncol., 1997:28(3), [4] Latronico A.C., Chrousos G.P.: Adrenocortical tumors. J. Clin. Endocrinol. Metab., 1997:82(5), [5] Aron D.C. (ed.): Endocrine Incidentalomas. Endocrinology and Metabolism Clinics of North America, 2000:29(1), [6] Michalkiewicz E., Sandrini R., Figueiredo B. et al.: Clinical and outcome characteristics of children with adrenocortical tumors: a report from the International Pediatric Adrenocortical Tumor Registry. J. Clin. Oncol., 2004:22(5), [7] Mansmann G., Lau J., Balk E. et al.: The clinically inapparent adrenal mass: update in diagnosis and management. Endocr. Rev., 2004:25(2), [8] Koch C.A., Pacak K., Chrousos G.P.: The molecular pathogenesis of hereditary and sporadic adrenocortical and adrenomedullary tumors. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2002:87(12), [9] Figueiredo B.C., Stratakis C.A., Sandrini R. et al.: Comparative genomic hybridization analysis of adrenocortical tumors of childhood. J. Clin. Endocrinol. Metab., 1999:84(3), [10] Wilkin F., Gagne N., Paquette J. et al.: Pediatric adrenocortical tumors: molecular events leading to insulin-like growth factor II gene overexpression. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2000:85(5), [11] Ribeiro R., Sandrini F., Figueiredo B. et al.: An inherited p53 mutation that contributes in a tissue-specific manner to pediatric adrenal cortical carcinoma. Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 2001:98(16),

7 Lecka A. i inni Rozbieżności w rozpoznaniu klinicznym i histopatologicznym guzów kory nadnerczy u dzieci [12] Latronico A.C., Pinto E.M., Domenice S. et al.: An inherited mutation outside the highly conserved DNA-binding domain of the p53 tumor suppressor protein in children and adults with sporadic adrenocortical tumors. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2001: 86(10), [13] Kasperlik-Załuska A.A., Migdalska B.M., Zgliczyński S. et al.: Adrenocortical Carcinoma. Cancer, 1995:75(10), [14] Bugg M.F., Ribeiro R., Roberson P.K. et al.: Correlation of pathologic features with clinical outcome in pediatric adrenocortical neoplasia. A study of a Brazilian population. Am. J. Clin. Pathol., 1994:101(5), [15] Weiss L.M., Medeiros L.J., Vickery A.L. Jr.: Pathologic features of prognostic significance in adrenocortical carcinoma. Am. J. Surg. Pathol., 1989:13, [16] Stodjanovic A., Brennan M.F., Hoos A. at al.: Adrenocortical adenoma and carcinoma: histopathological and molecular comparative analysis. Mod. Pathol., 2003:16, [17] Aubert S., Wacrenier A., Leroy X. et al.: Weiss system revisited: a clinicopathologic and immunohistochemical study of 49 adrenocortical tumors. Am. J. Surg. Pathol., 2002:26(12), [18] Wolthers O.D., Cameron F.J., Scheimberg I. et al.: Androgen secreting adrenocortical tumours. Arch. Dis. Child., 1999:80, [19] Wieteska-Klimczak A., Ginalska-Malinowska M., Małunowicz E. et al.: Nadciśnienie tętnicze jako wiodący objaw raka nadnercza u 15-letniego chłopca. Ped. Pol., 1999:74(4), [20] Godil M.A., Atlas M.P., Parker R.I. et al.: Metastatic congenital adrenocortical carcinoma: A case report with tumor remission at 3 1 / 2 years. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2000:85(11), [21] Kasperlik-Załuska A.A., Rosłonowska E., Słowińska-Srzednicka J. et al.: Incidentally discovered adrenal mass (incidentaloma): investigation and management of 208 patients. Clin. Endocrinol., 1997:46, [22] Porcaro A.B., Novella G., Ficarra V. et al.: Adrenal incidentalomas: Surgical treatment in 28 patients and update of the literature. Int. Urol. Nephrol., 2001:32(3), [23] Shen W.T., Sturgeon C., Duh Q.Y.: From incidentaloma to adrenocortical carcinoma: the surgical management of adrenal tumors. J. Surg. Oncol., 2005:89(3), [24] Figueiredo B.C., Cavalli L.R., Pianovski M.A. et al.: Amplification of the steroidogenic factor 1 gene in childhood adrenocortical tumors. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2005:90(2), [25] Petrus L.V., Hall T.R., Boechat M.I. et al.: The pediatric patient with suspected adrenal neoplasm: which radiological test to use? Med. Ped. Oncol., 1992:20, [26] Małunowicz E.M., Ginalska-Malinowska M., Romer T.E. et al.: Heterogeneity of urinary steroid profiles in children with adrenocortical tumors. Horm. Res., 1995:44(4), [27] Ruszczyńska-Wolska A.: Guzy kory nadnerczy u dzieci. Klin. Pediatr., 1997:5(3), [28] Ross J.H.: Pheochromocytoma. Special considerations in children. Urol. Clin. North. Am., 2000:27(3), [29] Coutant R., Pein F., Adamsbaum C. et al.: Prognosis of children with malignant pheochromocytoma. Report of 2 cases and review of the literature. Horm. Res., 1999:52(3), [30] Sawka A.M., Jaeschke R., Singh R.J. et al.: A comparison of biochemical tests for pheochromocytoma: measurement of fractionated plasma metaepinephrines compared with the combination of 24-hour urinary metaepinephrines and catecholamines. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2003:88(2), [31] Ilias I., Pacak K.: Current approaches and recommended algorithm for the diagnostic localization of pheochromocytoma. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2004:89(2),