Ocena wpływu Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata na polską gospodarkę przy użyciu modelu makroekonomicznego HERMIN

Transkrypt

1 Ocena wpływu Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata na polską gospodarkę przy użyciu modelu makroekonomicznego HERMIN Ekspertyza Zgodnie z umową nr PAwo/032-1/07 z dnia r. Janusz Zaleski */** Pawel Tomaszewski * Marek Zembaty * * Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego (WARR) ** Politechnika Wrocławska Wrocław, czerwiec 2007r. Kontakt SPIS TREŚCI Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego ul. Krupnicza 13, Wrocław Tel.: (48-71) Fax: (48-71) janusz.zaleski@warr.pl

2 SPIS TREŚCI [1] WPROWADZENIE...3 [2] POLSKA IMPLEMENTACJA MODELU HERMIN SYNTETYCZNY OPIS...6 [3] ZAŁOŻENIA PRZYJĘTE PRZY PRZEPROWADZANIU OCENY WPŁYWU PROW PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA SCENARIUSZA BAZOWEGO ZAŁOŻENIA DOTYCZĄCE IMPLEMENTACJI PROW ZAŁOŻENIA CO WIELKOŚCI ZAKŁADANYCH EFEKTÓW ZEWNĘTRZNYCH...12 [4] WYNIKI SYMULACYJNE WPŁYWU PROW...13 [5] PODSUMOWANIE...23 LITERATURA...25 ANEKS 1: SZCZEGÓŁOWE WYNIKI SYMULACYJNE WPŁYWU PROW...27 ANEKS 2: ZMIANY WARTOŚCI WYBRANYCH WSKAŹNIKÓW Z UWZGLĘDNIENIEM WPŁYWU REALIZACJI PROW...30 ANEKS 3: STRESZCZENIE NIETECHNICZNE EKSPERTYZY: "OCENA MAKROEKONO- MICZNEGO WPŁYWU NA POLSKĄ GOSPODARKĘ REALIZACJI PROGRAMU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH (PROW) NA LATA "...32

3 [1] Wprowadzenie Celem niniejszej ekspertyzy jest przedstawienie wyników oceny makroekonomicznego wpływu na polską gospodarkę realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata Ocena została przeprowadzona na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW) przy użyciu modelu krajowego HERMIN dla polskiej gospodarki przez zespół Wrocławskiej Agencji Rozwoju Regionalnego (WARR) pod kierownictwem prof. Janusza Zaleskiego. W trakcie prac kolejne operacje metodologiczne były konsultowane i dyskutowane z dr Johnem Bradley'em autorem całej rodziny modeli HERMIN dla szeregu państw i regionów Unii Europejskiej oraz krajów kandydujących do UE. Na wstępie należy podkreślić, że model HERMIN jest ukierunkowany przede wszystkim do modelowania wpływu funduszy strukturalnych Unii Europejskiej na gospodarki objęte interwencją. W tym zakresie spełnia wymagania stawiane przez Komisję Europejską 2 i był już wielokrotnie wykorzystywany do oceny wpływu wsparcia UE na polską gospodarkę, zarówno na poziomie krajowym, jak i regionalnym. W związku ze stosunkowo krótkim czasem przeznaczonym na przygotowanie niniejszej ekspertyzy, w trakcie jej opracowywania możliwe było jedynie dostosowanie już istniejącej metodologii przeprowadzania ocen wpływu funduszy UE do potrzeb modelowania efektu tak specyficznego programu jakim jest PROW. Dodanie do podstawowego modelu HERMIN dla polskiej gospodarki zestawu mechanizmów pozwalających na przeprowadzanie symulacji wpływu wsparcia finansowego UE adresowanego do obszarów wiejskich stanowiłoby nie tylko kolejny etap w rozwoju modelu HERMIN dla polskiej gospodarki, ale także umożliwiłoby dokonywanie szczegółowych analiz procesów gospodarczych zachodzących w rolnictwie 3. Model HERMIN został pierwotnie zbudowany przez dr J.Bradleya wieloletniego pracownika naukowego Instytutu Badań Społeczno-Ekonomicznych (ESRI) w Dublinie do modelowania gospodarki irlandzkiej. W związku z tym, że konstrukcja modelu umożliwia również ewaluację wpływu funduszy pomocowych UE na procesy gospodarcze, model HERMIN został następnie wykorzystany w szeregu krajów, zarówno członkowskich, jak i kandydujących do UE. W pierwszej połowie lat 90-tych przy pomocy krajowych adaptacji modelu analizowano gospodarki tzw. państw kohezyjnych, tzn. Irlandii, Grecji, Portugalii i Hiszpanii a w latach model został zastosowany w Słowenii, Czechach i Rumunii. Następnie, w związku z finalizowanymi warunkami członkostwa w UE, w latach model został wykorzystany do analizy makroekonomicznej opracowywanych w kilku państwach Narodowych Planów Rozwoju. W pierwszej kolejności dotyczyło to niewielkich gospodarek dwóch państw bałtyckich: Łotwy i Estonii. W roku 2003 rozpoczęto również prace nad wersją modelu dla gospodarki węgierskiej. Kolejnym i naturalnym etapem rozwoju modelu była jego regionalizacja i w rezultacie w latach model został zaadaptowany w Północnej Irlandii, Mezzogiorno (południowe rejony Włoch) i w Nowych Landach (Wschodnie Niemcy). 1 Dotyczy dokumentu: "Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata r.", projekt, wersja robocza W-09/V/07, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa, maj 2007r. 2 Odpowiednie wytyczne w tym zakresie są zawarte w nastepującym dokumencie: The New Programming period : Indicative Guidelines on Evaluation Methods: Ex ante Evaluation. Working document No.1, European Commission. Directorate-General XVI Regional Policy., August Annex 1: Ex ante evaluation at national or macro region level, 2. Macroeconomic modelling, page Szerszą informację na temat możliwości rozwoju modelu HERMIN w kierunku przeprowadzania bardziej zdezagregowanych analiz sektora rolniczego zawarto w Podsumowaniu.

4 W Polsce prace nad oceną wpływu funduszy strukturalnych Unii Europejskiej na sytuację makroekonomiczną w Polsce rozpoczęły się w 2002r. w ramach przeprowadzonej oceny ex-ante Narodowego Planu Rozwoju (NPR) na lata W tym celu dokonano adaptacji pierwotnego modelu HERMIN do potrzeb modelowania polskiej gospodarki. Wyniki prac przeprowadzonych na zlecenie Ministerstwa Gospodarki przez zespoł WARR zostały włączone do przyjętego przez Radę Ministrów dokumentu NPR na lata Polski NPR był następnie przedmiotem negocjacji z Komisją Europejską. Efekt prac zespołu implementującego polski model HERMIN stał się więc także częścią Podstaw Wsparcia Wspólnoty (PWW) dla Polski na lata dokumentu przygotowanego przez Komisję Europejską w oparciu o przekazany NPR i określającego kierunki i wysokości wsparcia ze strony funduszy strukturalnych na realizację zamierzeń rozwojowych w pierwszych latach członkowstwa Polski w Unii Europejskiej. Od czasu dokonania pierwotnej adaptacji, model HERMIN dla polskiej gospodarki jest stale udoskonalany, rozbudowywany i uszczegóławiany w ramach kolejnych projektów 5. Należy podkreślić, że model został wykorzystany do przeprowadzenia oceny makroekonomicznego wpływu szeregu Programów Operacyjnych przygotowanych dla okresu programowania , a także całych Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (NSRO) na lata Ostatnia tego typu ocena przy użyciu zaktualizowanego modelu krajowego HERMIN została przeprowadzona na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego w kwietniu 2007r. 6 Warto zaznaczyć, że w rezultacie jednego z ostatnich projektów zbudowano również powiązane z modelem krajowym 16 modeli regionalnych HERMIN dla polskich województw. Posłużyły one m.in. do przeprowadzenia dla kilku województw analiz makroekonomicznego wpływu realizacji Regionalnych Programów Operacyjnych na lata na poszczególne gospodarki regionalne. Tego typu ekspertyzy zostały wykonane na zlecenie odpowiednich urzędów marszałkowskich województw: dolnośląskiego, lubuskiego, pomorskiego, wielkopolskiego i śląskiego. Bieżące opracowanie dotyczące oceny wpływu Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata jest więc kolejnym projektem WARR w obszarze modelowania efektu funduszy UE na polską gospodarkę przy wykorzystaniu metodologii HERMIN. Ekspertyza ma następującą strukturę: Po niniejszym Wprowadzeniu (część 1) do zagadnień modelowania wpływu funduszy pomocowych UE, w części 2 przedstawiono w skrótowej formie opis modelu HERMIN polskiej gospodarki użytego do przeprowadzania analiz zawartych w tej ekspertyzie. Część 3 dotyczy założeń przyjętych przy przeprowadzaniu symulacji wpływu PROW. W pierwszej kolejności (część 3.1.) zaprezentowano główne cechy scenariusza bazowego, tj. 4 Narodowy Plan Rozwoju dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 11 lutego 2003r. Rozdział II. Ocena Narodowego Planu Rozwoju na lata Ocena skutków makroekonomicznych (str ). 5 Zestaw wybranych opracowań dotyczących modelu HERMIN dla polskiej gospodarki znajduje się w Literaturze. Raporty w formie elektronicznej są również dostępne na stronie internetowej 6 Bradley J., Zaleski J., Tomaszewski P., Zembaty M. (2007).

5 zakładanego kształtowania się wybranych parametrów makroekonomicznych bez PROW, co stanowi punkt wyjścia do przeprowadzenia analiz wpływu realizacji tego Programu. Następnie (część 3.2.) przedstawiono dane dotyczące zakładanych transferów środków publicznych (tj. fundusze UE + krajowy wkład publiczny) w ramach PROW w okresie , tj. czyli przyjęte założenia co do prognozowanej absorpcji oraz dane o procentowej agregacji transferów ze środków UE w kategorie ekonomiczne modelu. W części 4 przedstawiono wyniki symulacji efektu implementacji PROW. W tej części została przedstawiona ocena wpływu realizacji tego Programu na szereg parametrów makroekonomicznych, m.in. na PKB, stopę bezrobocia 7, liczbę pracujących, wydajność, spożycie, inwestycje i wynagrodzenia. Wszystkie prognozy finansowe bazują na danych wyliczonych w cenach stałych roku Wyniki zostały przedstawione na wykresach i zostały zaprezentowane począwszy od roku bazowego (2006) do roku 2020, tzn. obejmują również lata po zakończeniu realizacji PROW. Właściwy tekst ekspertyzy zamyka Podsumowanie (część 5). Zawiera ono główne konkluzje dotyczące uzyskanych wyników symulacyjnych oraz uwagi do niektórych, przyjętych w trakcie modelowania, założeń metodologicznych. Część ta zawiera również wnioski, które mogą zostać wykorzystane w toku dalszych prac nad PROW na lata Do ekspertyzy dołączono także dwa aneksy. Aneks 1 w tabelarycznej formie zawiera szczegółowe wyniki wpływu PROW na szeroki zestaw parametrów, z których niektóre były wcześniej analizowane na wykresach w części 4. Wyjaśnienie znaczenia zmiennych zostało zawarte w słowniku, który znajduje się na początku aneksu 1. Aneks 2 zawiera natomiast informację o kształtowaniu wartości wybranych wskaźników oddziaływania PROW odpowiednio w roku 2013 i w roku 2015 w stosunku do wartości wyjściowych w roku Ekspertyzę uzupełnia spis publikacji (Literatura) wykorzystanych w trakcie sporządzania niniejszego opracowania. Do ekspertyzy dołączono również jej streszczenie nietechniczne. 7 Stopa bezrobocia jest liczona według metodologii BAEL na podstawie danych GUS.

6 [2] Polska implementacja modelu HERMIN syntetyczny opis Polski model HERMIN składa się z około 20 równań behawioralnych i dużo większej liczby równań tożsamościowych. Wartości parametrów znajdujących się w równaniach behawioralnych zostały wyestymowane na podstawie danych za lata Ze względu na małą liczbę obserwacji w szeregu czasowym nie możemy mówić o estymacji ekonometrycznej. Przy wyborze wartości parametrów zostały uwzględnione również szacunki z innych opracowań na temat polskiej gospodarki, np. dotyczących funkcji konsumpcji oraz krzywej Philipsa. Niemniej jednak, w odniesieniu do wielu zasadniczych mechanizmów, nie można ustalić wiarygodnych wartości parametrów na podstawie danych ze statystyki publicznej z powodu zbyt dużych zmian strukturalnych, które wystąpiły w okresie transformacji. W związku z tym, w modelu HERMIN przyjęto założenie, że standardowe makroekonomiczne relacje, takie jak mechanizmy, poprzez które płace wpływają na wielkość produkcji i zatrudnienie, z pewnością już panują w gospodarkach krajów Europy Środkowo-Wschodniej, ale po prostu jest zbyt mało obserwacji najnowszych danych, aby skwantyfikować odpowiednie wskaźniki oraz elastyczności z właściwą rzetelnością i precyzją. W takich przypadkach starano się dopasować wartości polskich parametrów do szacunków uzyskanych z makro-modeli opracowanych dla gospodarek krajów UE znacznie bardziej zaawansowanych w procesie osiągania spójności. Konwencjonalne modele empiryczne zajmują się badaniem wpływu szoków zewnętrznych, w miarę jak są one włączane w strukturę sztywnego modelu. Fakt, że druga faza transformacji będzie pociągała za sobą kontynuację istotnych zmian strukturalnych w gospodarkach krajów Europy Środkowo-Wschodniej, wymaga niewątpliwie dalszych udoskonaleń w konstrukcji modelu. Oznacza to, że skutki dalszych zmian gospodarczych muszą znaleźć swoje odzwierciedlenie w strukturze odpowiedniego modelu dla danego kraju. Założenia modelu HERMIN koncentrują się na kluczowych aspektach gospodarek będących na drodze do osiągnięcia spójności uwzględniając: a) stopień otwarcia gospodarki w relacji do handlu światowego, łącznie z reagowaniem na wewnętrzne i zewnętrzne warianty szokowe; b) relacje i charakter zmian między częścią gospodarki podlegającej i niepodlegającej wolnemu handlowi, łącznie ze zmianami strukturalnymi; c) mechanizmy wyznaczające płace i ceny; d) mechanizmy funkcjonowania rynku pracy i jego elastyczność wraz, w miarę możliwości, z uwzględnieniem roli migracji pracowników między państwami oraz regionami; e) rolę sektora publicznego i długu publicznego oraz interakcji między sektorem publicznym i niepublicznym. W odniesieniu do w/w wymagań model HERMIN dla polskiej gospodarki opiera się na założeniu, iż Polska posiada gospodarkę stosunkowo otwartą, z produkcją podzieloną na cztery sektory: sektor przemysłowy 8 (główny sektor podlegający obrotowi handlowemu na rynku międzynarodowym); usługi rynkowe (główny sektor niepodlegający obrotowi handlowemu na rynku międzynarodowym); rolnictwo; usługi publiczne (nierynkowe). 8 W modelu HERMIN pojęcie sektor przemysłowy używa się zamiennie z pojęciem przemysł przetwórczy, ponieważ dotyczy to rodzaju działalności w ramach jednej sekcji PKD - przetwórstwo przemysłowe.

7 Biorąc pod uwagę ograniczenia w dostępności danych, przed którymi stoją ekonomiści zajmujący się makromodelowaniem w krajach kohezyjnych i przechodzących transformację gospodarczą, takie podejście jest bliskie empirycznemu podziałowi na sektory podlegające i niepodlegające obrotowi na rynku międzynarodowym i właśnie taki podział jest możliwy do zastosowania w praktyce. Chociaż rolnictwo posiada, co prawda, pewne elementy podlegające obrotowi na rynku międzynarodowym, jego specyficzne cechy wymagają jednak specjalnego podejścia. Podobnie sektor publiczny (nierynkowy) nie podlega obrotowi na rynku międzynarodowym i formułuje się go w sposób, który uwzględnia fakt, iż jest on głównie kształtowany przez instrumenty będące do dyspozycji decydentów. Strukturalnie model składa się z trzech głównych bloków: blok podażowy, blok absorpcji i blok dystrybucji przychodów. Oczywiście model jest zintegrowanym układem równań z dodatkowymi zależnościami opisującymi relacje między poszczególnymi składowymi. Jednakże dla celów czytelnej prezentacji opisujemy model HERMIN w układzie w/w trzech składowych, co w odpowiedniej formie ilustrują schematy 2.1 i 2.2.

8 Schemat 2.1. Schemat modelu HERMIN Aspekty podażowe Sektor przemysłowy (głównie dobra podlegające obrotowi na rynku międzynarodowym) Produkcja = f 1 (Popyt światowy, Popyt krajowy, Konkurencyjność, t) Zatrudnienie = f 2 (Produkcja, Współczynnik względnej ceny czynnika produkcji, t) Inwestycje = f 3 (Produkcja, Współczynnik względnej ceny czynnika produkcji, t) Zasoby kapitału trwałego = Inwestycje + (1-δ) Zasoby kapitału trwałego t-1 Cena produkcji = f 4 (Cena światowa * Kurs wymiany, Jednostkowe koszty pracy) Stawka płac = f 5 (Cena produkcji, Klin podatkowy, Bezrobocie, Wydajność) Konkurencyjność = Krajowe/Światowe ceny produkcji Sektor usług rynkowych (głównie dobra niepodlegające obrotowi na rynku międzynarodowym) Produkcja = f 6 (Popyt krajowy, Popyt światowy) Zatrudnienie = f 7 (Produkcja, Współczynnik względnej ceny czynnika produkcji, t) Inwestycje = f 8 (Produkcja, Współczynnik względnej ceny czynnika produkcji, t) Zasoby kapitału trwałego = Inwestycje+ (1-δ) Zasoby kapitału trwałego t-1 Cena produkcji= Narzut na Jednostkowe Koszty Pracy Inflacja płacowa = Inflacja płacowa w sektorze przemysłowym Rolnictwo i usługi nierynkowe:głównie egzogenicznie i/lub instrumentalnie Demografia i siła robocza w aspekcie podażowym Wzrost liczby ludności = f 9 (Przyrost naturalny, Migracje) Siła robocza = f 10 (Ludność,Stopa udziału siły roboczej) Bezrobocie = Siła robocza Zatrudnienie ogółem Migracje = f 11 (Względne oczekiwane płace) Aspekty popytowe (absorpcja) Spożycie = f 12 (Dochody osobiste do dyspozycji) Popyt krajowy = Spożycie prywatne i publiczne + Inwestycje + Zmiany w zasobach kapitału trwałego Bilans handlowy = Produkcja ogółem Popyt krajowy Aspekty dystrybucji przychodów Ceny wydatków = f 13 (Ceny produkcji,ceny importu, Stawki podatków pośrednich) Przychody = Produkcja ogółem Dochody osobiste do dyspozycji = Przychody + Transfery - Podatki bezpośrednie Rachunek obrotów bieżących = Bilans handlowy netto+ Dochody z zagranicy netto Pożyczki sektora publicznego = Wydatki publiczne - Stawki podatkowe *Baza podatkowa Dług sektora publicznego = (1 + Stopa procentowa) Dług t-1 + Pożyczki sektora publicznego Kluczowe zmienne egzogeniczne Zewnętrzne: Produkcja światowa; kursy wymiany; stopy procentowe; Krajowe:Wydatki publiczne, stawki podatkowe.

9 Schemat 2.2. Model HERMIN - schemat modelowania

10 Podstawę każdego modelu HERMIN stanowią konwencjonalne mechanizmy keynesistowskie. Komponenty określające rozdział wydatków i dochodów generują standardowe mechanizmy modelu dotyczące dochodów-wydatków. Jednak model posiada również neoklasyczne cechy. Wielkość produkcji w sektorze przemysłowym nie jest więc kształtowana po prostu przez popyt. Potencjalnie ma na nią także wpływ cena i konkurencyjność kosztów, w przypadku, kiedy firmy poszukują miejsc produkcji z minimalnymi kosztami (Bradley i Fitz Gerald, 1988). Ponadto popyt na czynniki produkcji w sektorze przemysłowym i usługach rynkowych uzyskuje się, wykorzystując ograniczenie funkcji produkcji CES (constant elasticity of substitution), w przypadku, kiedy stosunek kapitał/praca jest wrażliwy na względne ceny czynników produkcji. Wprowadzenie strukturalnego mechanizmu krzywej Philipsa do mechanizmu negocjacji płacowych powoduje dalsze oddziaływanie względnych cen. Na schemacie 2.2. widzimy, że model zajmuje się wykorzystaniem trzech komplementarnych sposobów mierzenia PKB przez rachunki narodowe: produkcja, wydatki i dochody. Po stronie produkcji, w modelu dokonuje dezagregacji na cztery wcześniej już wymienione sektory: przemysłowy, usługi rynkowe, rolnictwo oraz usługi nierynkowe. Po stronie wydatków ma miejsce dezagregacja na pięć konwencjonalnych elementów składowych: spożycie prywatne, spożycie publiczne, inwestycje, przyrost rzeczowych środków obrotowych (zmiany w zasobach kapitału) oraz bilans handlowy netto. Dochód narodowy określa się po stronie produkcji i dokonuje jego dezagregacji na elementy sektora prywatnego i publicznego. W związku z tym, iż wszystkie elementy produkcji są poddane modelowaniu, analiza produkcja-wydatki jest użyta do określenia rezydualnie nadwyżki/deficytu handlowego netto. Analiza produkcja-dochody jest użyta natomiast do określenia rezydualnie zysków przedsiębiorstw. Wreszcie, jak już wspomniano na początku niniejszej części, równania w modelu można sklasyfikować jako behawioralne lub jako tożsamościowe. W przypadku tych pierwszych, używa się teorii ekonomicznej i kalibracji danych do określenia odpowiednich relacji. W przypadku równań tożsamościowych poddają się one logice rachunków narodowych, ale również posiadają ważne konsekwencje dla zachowania modelu. 10

11 [3] Założenia przyjęte przy przeprowadzaniu oceny wpływu PROW 3.1. Podstawowe założenia scenariusza bazowego W celu przeprowadzenia analizy wpływu PROW za pomocą modelu HERMIN należy najpierw przeprowadzić symulację wyjściową, dla której nie uwzględnia się wydatków w ramach PROW. W efekcie otrzymuje się tzw. scenariusz bazowy. Poniżej przedstawiono główne jego założenia. Przy konstruowaniu scenariusza bazowego dla polskiej gospodarki, przyjęto, iż dynamika wzrostu produkcji przemysłowej głównych partnerów gospodarczych Polski będzie wynosić 5% rocznie (za wyjątkiem Niemiec, dla których przyjęto 3.5%). Założono, że stawki podatkowe będą na ich stałym poziomie z roku Kursy wymiany polskiej złotówki w stosunku do walut głównych partnerów handlowych Polski zamrożono także na ich poziomie z roku Do przeliczania środków pomocowych UE w ramach PROW przyjęto stały kurs wymiany (1 euro = 3.92 zł). Wzrost wydajności w rolnictwie pozostanie niezmieniony i będzie wynosił 4.1% rocznie a liczba pracujących w tym sektorze będzie nadal spadać z roczną dynamiką prawie 2.5% rocznie. Natomiast liczbę osób pracujących w sektorze publicznym zamrożono na poziomie z roku W oparciu o w/w założenia scenariusza bazowego model został poddany wpływowi odpowiednio zagregowanych transferów PROW. Opis założeń przyjętych przy przeprowadzaniu oceny PROW jest zawarty w części Założenia dotyczące implementacji PROW Łączna suma środków zaangażowanych w realizację PROW w latach wyniesie około mld euro (w cenach bieżących) 9. Z tej sumy: ok mld euro będzie pochodziło z budżetu UE (Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich), ok mld euro z krajowych środków publicznych, ok mld euro zostanie zaangażowanych ze strony podmiotów prywatnych. Zgodnie z ogólnymi zaleceniami Komisji Europejskiej 10 w przeprowadzonej w niniejszej ekspertyzie ocenie wpływu PROW pominięto współfinansowanie ze środków prywatnych. Pośrednio jest ono ujęte w makroanalizie jako reakcja sektora prywatnego na inicjatywy sektora publicznego. Środki publiczne - krajowe i z budżetu UE (EFRROW) w ramach PROW w kwocie ogółem ok. 17,2 mld euro zostały podzielone na trzy kategorie ekonomiczne w następujący sposób: na infrastrukturę techniczną podstawową przeznaczono 30% środków publicznych, na rozwój zasobów ludzkich przeznaczono 17% środków publicznych, na bezpośrednią pomoc sektorowi produkcyjnego przeznaczono 53% środków publicznych. 9 Wszystkie dane finansowe zawarte w części 3.2. zostały dostarczone zespołowie WARR przez Departament Programowania i Analiz Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. 10 "The New Programming Period, : Methodological Working Papers. Draft Working Paper on Ex-Ante Evaluation." Draft: October, 2005 European Commission, (s.24). 11

12 Ze środków przeznaczonych na bezpośrednią pomoc sektorowi produkcyjnemu zostały wydzielone środki, które zakwalifikowano jako wydatki konsumpcyjne w wysokości ponad 5 mld euro, z czego środki z budżetu UE wynoszą ponad 3.9 mld euro, natomiast środki publiczne krajowe ponad 1.1 mld euro. Założono również, że środki te będą wydatkowane do roku Założono następującą procentową absorpcję środków z budżetu UE oraz środków publicznych krajowych w ramach PROW (tabela 3.1.) Tabela 3.1. Zakładana procentowa absorpcja środków z budżetu UE oraz krajowych publicznych w latach Rok Środki z budżetu 1.7% 11.6% 14.6% 16.0% 15.1% 15.3% 14.4% 9.1% 2.2% UE Środki krajowe publiczne 1.7% 11.6% 14.6% 16.1% 15.1% 15.2% 14.3% 9.1% 2.3% 3.3. Założenia co wielkości zakładanych efektów zewnętrznych Przy przeprowadzonych symulacjach wpływu PROW, których wyniki zostały zamieszczone w niniejszym opracowaniu, zostały przyjęte również założenia odnośnie sposobu, w jaki będą zachodzić efekty implementacji PROW po stronie podażowej. Są to tzw. zakładane efekty zewnętrzne (tzw. spillover effects) w odniesieniu do wielkości produkcji oraz wydajności czynników produkcji. Mechanizmy określania tych efektów zewnętrznych zostały włączone do systemu równań modelu jako tzw. elastyczności, co ma na celu powiązanie działań interwencyjnych w ramach PROW bezpośrednio ze stroną podażową gospodarki. W związku z tym, przy przeprowadzaniu symulacji wpływu PROW zostały zastosowane określone wartości liczbowe elastyczności, które wskazują na zakładane, długotrwałe efekty realizacji Programu po stronie podażowej. Wielkości tych elastyczności, szczególnie w odniesieniu do infrastruktury, zostały wybrane na podstawie wyczerpującego przeglądu literatury 11. Literatura empiryczna sugeruje, że wartości dla elastyczności dotyczących wielkości produkcji w odniesieniu do wzrostów w infrastrukturze będą prawdopodobnie wahać się w zakresie pomiędzy 5 a 40 procent 12. W odniesieniu do kapitału ludzkiego, elastyczności w takim samym zakresie wydają się być również uzasadnione. Należy zaznaczyć, że dla środków przeznaczonych na wydatki konsumpcyjne (patrz 3.2.) przyjęto zerowe elastyczności. 11 Szczegóły są dostępne w pracach Bradley a, Kangura i Morgenrotha, 2001 (patrz Literatura). 12 np. zakłada się, iż 1-procentowy wzrost w zasobach infrastruktury fizycznej wiąże się z η- procentowym wzrostem w wielkości produkcji przemysłowej; w tym przypadku oznacza to, że elastyczność η znajduje się w zakresie pomiędzy 0.05 a

13 [4] Wyniki symulacyjne wpływu PROW Wpływ PROW na PKB 13 Na wykresie 4.1. przedstawiono wpływ realizacji PROW na dynamikę PKB liczonego w cenach stałych roku Można zauważyć, że do roku 2010 stopa wzrostu PKB będzie wyższa wskutek implementacji PROW. W kolejnych latach będzie ona niższa, niż zakładana jej wartość w scenariuszu bazowym, tj. bez PROW, ale należy wyraźnie zaznaczyć, że w przypadku realizacji PROW poziom PKB w dalszym ciągu będzie wyższy niż w przypadku braku implementacji tego Programu (wykres 4.2). Na podstawie wykresu 4.1. można zauważyć również, że od roku 2009 prognozuje się niższe wartości stopy wzrostu PKB (oscylujące między 4 a 5 procent) niż w dwóch pierwszych latach implementacji PROW. Wykres 4.1 Stopa wzrostu PKB liczonego w cenach stałych roku 2000 w scenariuszu bazowym bez PROW (GDPMDOT1) oraz w scenariuszu z PROW (GDPMDOT2) Scenariusz bazowy Scenariusz z PROW Wpływ realizacji PROW na poziom PKB został przedstawiony na wykresie 4.2., na którym widać, że początkowy wpływ transferów PROW na PKB (plus 0.1 procenta powyżej poziomu bazowego w roku 2007) jest bardzo niewielki, ponieważ jedynie bardzo mała część PROW będzie wdrażana w pierwszym roku. W latach implementacja PROW spowoduje, że poziom PKB będzie między procent większy niż w przypadku gdyby nie było realizacji tego Programu. Po zakończeniu finansowania w ramach PROW poziom PKB będzie w dalszym ciągu wyższy o około 0.3 procenta w porównaniu do scenariusza bazowego bez realizacji PROW. 13 Za pomocą modelu HERMIN możliwe jest przeprowadzanie prognoz dotyczących PKB i jego składowych, jednakże bez uwzględnienia mechanizmu przeliczeniowego PPS (Purchasing Power Standard). Dane dotyczące PKB wg PPS są prezentowane przez Komisję Europejską i służą do porównań pomiędzy krajami członkowskimi UE. Natomiast uwzględnienie PPS w dokonywanych symulacjach byłoby możliwe jedynie pod warunkiem, że zarówno dane z Rachunków Narodowych (dotyczące PKB), jak i dane finansowe PROW byłyby dostępne według PPS. 13

14 Wykres 4.2 Wpływ PROW na poziom PKB* liczony w cenach stałych roku 2000 (GDPM) * Różnica w poziomach PKB pomiędzy scenariuszem z PROW a scenariuszem bazowym (bez PROW) wyrażona w procentach w stosunku do PKB w scenariuszu bazowym. Wpływ PROW na stopę bezrobocia Realizacja PROW będzie miała również wpływ na obniżenie stopy bezrobocia w latach implementacji tego Programu. Na wykresie 4.3. przedstawiono kształtowanie się stopy bezrobocia w latach dla obu scenariuszy, tj. z PROW i bez PROW 14. Z przeprowadzonych symulacji wynika, że największy wpływ PROW na stopę bezrobocia będzie miał miejsce w latach i spowoduje jej obniżenie o około 0.7 pkt. proc. Od roku 2015 stopa bezrobocia będzie wyższa niż w zakładanym scenariuszu bazowym (tj. bez realizacji PROW). Należy jednak pamiętać, że są to wyniki analizy wpływu tylko jednego programu spośród całego zestawu instrumentów strukturalnych, które będą wspólfinansowane ze środków UE w okresie programowania a dodatkowo można zakładać kontynuację wsparcia strukturalnego z UE w kolejnym okresie programowania. 14 Analizując przedstawiony scenariusz bazowy dla stopy bezrobocia (wykres 4.3.) należy podkreślić, że zakładany jej nadal dość wysoki poziom w latach (około 11%-12%) wynika z faktu, że wraz ze wzrostem gospodarczym będzie również zwiększała się wydajność pracy. 14

15 Wykres 4.3. Stopa bezrobocia* w scenariuszu bazowym (UR) i w scenariuszu z PROW Scenariusz bazowy Scenariusz z PROW * Stopa bezrobocia jest wyliczana w modelu na podstawie danych GUS według BAEL. Dokładne wyniki wpływu PROW na różnice pomiędzy stopami bezrobocia w latach w scenariuszu bazowym (bez PROW) i w scenariuszu z PROW zostały przedstawione na wykresie 4.4. W roku 2010 widać największy wpływ realizacji PROW na obniżenie (o 0.7 punktu procentowego) stopy bezrobocia. Po zakończeniu Programu widać, że stopa bezrobocia będzie wyższa niż gdyby implementacja PROW nie miała miejsca. Na wzrost stopy bezrobocia po zakończeniu trwania tego Programu będzie miał również wpływ wzrost produktywności, który został przedstawiony na wykresie 4.8. Wykres 4.4. Wpływ PROW na stopę bezrobocia (UR(d)) * / ** * Różnica pomiędzy scenariuszami wyrażona została w punktach procentowych. ** Stopa bezrobocia jest wyliczana w modelu na podstawie danych GUS według BAEL. 15

16 Wpływ PROW na liczbę pracujących Analizując wpływ PROW na liczbę osób pracujących należy wziąć pod uwagę fakt, iż zgodnie z wynikami scenariusza bazowego (tj. bez PROW), liczba pracujących ogółem w gospodarce i tak będzie wzrastać. Implementacja Programu będzie więc stanowiła dodatkowy wpływ na ten parametr, szczególnie w latach, w których będzie miało miejsce jego intensywne wdrażanie. Na wykresie 4.5. przedstawiono o ile osób więcej będzie pracowało w polskiej gospodarce w latach niż w roku 2006 z uwzględnieniem wpływu PROW. Na przykład, można zauważyć, że w roku 2013 będzie pracowało 418 tys. osób więcej niż w roku Widać także wyraźnie, że już w okresie początkowej realizacji Programu, tj. w latach , znacznie wzrośnie liczba osób pracujących ogółem. W roku 2008 będzie to około 373 tys. osób więcej niż w roku W kolejnych latach liczba ta będzie oscylowała pomiędzy 370 tys. a 423 tys. Po roku 2016 widać ponowny wzrost liczby osób pracujących w stosunku do roku W roku 2020 będzie pracowało o około 583 tys. więcej osób niż w roku Wykres 4.5. Wzrost liczby pracujących w gospodarce ogółem (z uwzględnieniem wpływu PROW) w tys. osób w stosunku do roku 2006 (L(d)-2006) Dane zaprezentowane na kolejnym wykresie (4.6) pozwalają na wydzielenie dodatkowej liczby osób pracujących tylko dzięki implementacji Programu. Wyniki (liczby osób pracujących) przedstawiono w dwóch wariantach tj. bez PROW i z PROW. Wskutek realizacji PROW w roku 2009 liczba osób pracujących będzie większa o 108 tys. w porównaniu do scenariusza bazowego i będzie ona wynosić ponad 14 mln osób. Niewielki spadek liczby osób pracujących po roku 2010 jest spowodowany wzrostem wydajności. Prognozy po roku 2015 wskazują, że PROW ma niewielki wpływ na liczbę osób pracujących w latach

17 Wykres 4.6. Liczba osób pracujących w scenariuszu (L) bazowym i w scenariuszu z PROW Scenariusz bazowy Scenariusz z PROW Na poniższych wykresach została pokazana sytuacja na rynku pracy w sektorze przemysłowym (wykres 4.7) i w sektorze usług rynkowych (wykres 4.8) w latach w porównaniu do roku W sektorze przemysłowym dynamika wzrostu liczby osób pracujących w stosunku do roku 2006 jest podobna do dynamiki wzrostu liczby osób pracujących ogółem. Natomiast w sektorze usług rynkowych z roku na rok widać znaczny wzrost liczby osób pracujących. W roku 2020 w sektorze usług rynkowych będzie pracowało aż o 944 tys więcej osób niż w roku Wzrost w tych dwóch sektorach ogółem będzie większy niż wzrost ogółem, ponieważ jednocześnie prognozuje się znaczący spadek liczby osób pracujących w rolnictwie. Wykres 4.7. Wzrost liczby pracujących w sektorze przemysłowym (z uwzględnieniem wpływu PROW) w tys. osób w stosunku do roku 2006 (LT(d)-2006)

18 Wykres 4.8. Wzrost liczby pracujących w sektorze usług rynkowych (z uwzględnieniem wpływu PROW) w tys. osób w stosunku do roku 2006 (LLN(d)-2006) Wpływ PROW na wydajność (produktywność) Oddziaływanie PROW na zwiększenie produktywności zostało przedstawione na wykresie 4.9. Analiza wyników wskazuje, że w roku 2013 realizacja PROW będzie miała największy wpływ na zwiększenie produktywności i spowoduje wzrost tego parametru makroekonomicznego o prawie 0.6 procent w stosunku do scenariusza bazowego. W kolejnych latach widać malejący wpływ implementacji PROW na produktywność. Jednakże na podstawie wyników zamieszczonych na wykresie 4.10 uprawnionym wydaje się sformułowanie wniosku, że PROW przyczyni się do niewielkiego ale jednak dość trwałego zwiększenia produktywności gospodarki, również po zakończeniu wdrażania tego Programu. 18

19 Wykres 4.9. Wpływ PROW na wydajność (LPROD)* / ** * Różnica pomiędzy scenariuszami wyrażona została w punktach procentowych. ** Wydajność jest liczona jako PKB na pracującego, gdzie PKB jest liczony w cenach stałych roku Wpływ PROW na spożycie (konsumpcję) Realizacja PROW ma wpływ na wielkość spożycia gospodarstw domowych (wykres 4.10) tylko w trakcie realizacji tego Programu. Przyczynia się ona do wzrostu tego parametru maksymalnie o ponad 1.2 procenta w roku W kolejnych latach przyjmuje stopniowo coraz mniejsze wartości. Po zakończeniu trwania Programu obserwuje się praktycznie zerowy efekt PROW na wielkość spożycia gospodarstw domowych. Wykres Wpływ PROW na spożycie gospodarstw domowych (CONS)

20 Mniejszy wpływ ma realizacja PROW na spożycie publiczne niż na spożycie gospodarstw domowych. Jedynie w okresie implementacji PROW widać nieznaczny wpływ tego Programu na ten parametr makroekonomiczny. W roku 2010 będzie on największy i spowoduje zwiększenie się spożycia publicznego o 0.15% (wykres 4.11.). Wykres Wpływ PROW na spożycie publiczne (G) Wpływ PROW na inwestycje Można zauważyć znaczący wpływ PROW na wielkość inwestycji (wykres 4.12). Realizacja PROW przyczyni się do ich wzrostu w latach o ponad 4 procent niż gdyby nie było implementacji tego Programu. Po roku 2015, czyli od momentu zakończenia PROW, widać, że jego wpływ na inwestycje znacznie osłabnie i będzie utrzymywać się w kolejnych latach na poziomie wyższym o 0.14% w porównaniu do scenariusza bazowego. 20

21 Wykres Wpływ PROW na inwestycje (I) Wpływ PROW na płace Na wykresie przedstawiono kształtowanie się stopy wzrostu wynagrodzeń w sektorze rolniczym w dwóch scenariuszach tj. bazowym i z PROW. Od roku 2009 płace w sektorze rolniczym będą się zwiększać około 2.5 procent rocznie. Należy podkreślić, że na wielkość zarobków w rolnictwie ma przede wszyskim wpływ sytuacja w sektorze przemysłowym, który odgrywa znaczącą rolę w kształtowaniu się poziomu wynagrodzeń w całej gospodarce. Wykres Wpływ PROW na stopę wzrostu płac w sektorze rolniczym (WADOT) Scenariusz bazowy Scenariusz z PROW 21

22 Wpływ realizacji PROW na poziom płac w sektorze rolniczym został z kolei przedstawiony na wykresie Można zauważyć, że realizacja PROW przyczyni się do zwiększenia wysokości zarobków w sektorze rolniczym w latach Natomiast od roku 2015, tj. kiedy transfery praktycznie ustają, poziom wynagrodzeń w tym sektorze będzie niższy niż w scenariuszu bazowym tj. bez implementacji PROW. Wykres Wpływ PROW na poziom płac w sektorze rolniczym (WA)

23 [5] Podsumowanie Celem niniejszego opracowania było przeprowadzenie analizy makroekonomicznego wpływu na polską gospodarkę realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata Tak, jak już podkreślono we Wprowadzeniu, model HERMIN jest ukierunkowany przede wszystkim do modelowania wpływu funduszy Unii Europejskiej na gospodarki objęte interwencją i spełnia wymagania stawiane przez Komisję Europejską. Był już on wykorzystywany do oceny wpływu funduszy UE na polską gospodarkę. Bardziej szczegółowe analizowanie zagadnień związanych z wpływem PROW na sektor rolniczy wymaga wprowadzenia dodatkowych mechanizmów do istniejącego modelu HERMIN. Zbudowanie takiego wyodrębnionego modułu mieści się jednak w założeniach rozwoju podstawowego modelu HERMIN dla polskiej gospodarki. Skonstruowanie bardziej rozbudowanego zestawu mechanizmów służących do modelowania sektora rolniczego i pozwalających na dokonywanie prognoz, będzie możliwe w przyszłości, pod warunkiem ścisłej współpracy z MRiRW. Pozwoli to na przedstawienie wpływu efektów funduszy UE przeznaczonych dla obszarów wiejskich w Polsce na szerszy zestaw parametrów/wskaźników odnoszących się do sekotora rolniczego. W trakcie prac mogłyby zostać wykorzystane również doświadczenia innych państw członkowskich UE, objętych z sukcesem tego typu wsparciem od wielu lat, w których dokonywano już bardziej szczegółowych ocen wpływu instrumentów stymulujących modernizację rolnictwa i rozwój obszarów wiejskich. W szczególności, dalsze badania powinny być ukierunkowane na szacowanie efektów, które niewątpliwie będą oddziaływać na ten sektor z pozostałych gałęzi gospodarki, na znacznie większą skalę wspieranych z funduszy UE, np. w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (NSRO) na lata Efekty realizacji takiego kompleksowego systemu wsparcia, jakim niewątpliwie są NSRO, z pewnością wprowadzą więc dodatkowe oddziaływania na obszary wiejskie (np. stymulacja procesów migracji ze wsi do miast, zwiększenie skali dojazdów do ośrodków i obszarów, gdzie praca jest bardziej dostępna, zwiększenie popytu na obszarach wiejskich na tereny pod zabudowę, w perspektywie realokacja na te obszary określonych rodzajów produkcji, w szczególności w przypadku mniejszych przedsiębiorstw, min. wskutek podwyższania kwalifikacji pracowników zamieszkujących obszary wiejskie, i.t.p.). Te pośrednie wpływy realizacji NSRO, połączone z pozostałymi efektami członkostwa w UE, w tym zwiększającego się udziału polskiej gospodarki w wymianie handlowej w ramach Jednolitego Rynku Europejskiego (JRE) i wzrostu bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ), będą stanowić bardzo istotne uzupełnienie bezpośrednich efektów implementacji PROW. Powyższe zastrzeżenia nie zmieniają jednak zasadniczej konkluzji, iż krajowy model HERMIN wskazuje na pozytywny wpływ absorpcji funduszy UE w ramach PROW przez polską gospodarkę. Wyniki przedstawione w niniejszej ekspertyzie wymagają jednak uzupełnienia o kilka zasadniczych i bardziej szczegółowych uwag. W pierwszej kolejności należy zazaczyć, że przeprowadzone badania wskazują na relatywnie silniejszy wpływ funduszy unijnych na wzrost gospodarczy niż na rynek pracy. Fundusze UE szczególnie silnie wpływają bowiem na zwiększenie wydajności czynników produkcji (zarówno poprzez podniesienie kwalifikacji siły roboczej, jak i lepszą dostępność do infrastruktury technicznej, w tym transportowej). Zwiększenie globalnej wydajności gospodarki, przy tym samym poziomie produkcji, powoduje ograniczenie zapotrzebowania na siłę roboczą, jednak w dłuższym okresie poprawia międzynarodową konkurencyjność 23

24 gospodarki, przyciąga kapitał zagraniczny, powoduje zwiększenie produkcji i w konsekwencji oddziałuje pozytywnie na wielkość zatrudnienia. Długookresowe korzyści PROW wynikają przede wszystkim ze zwiększającego produkcję i wydajność w sektorach nierolniczych wpływu wydatków publicznych na wzrost zasobów infrastruktury fizycznej i kapitału ludzkiego. Ujmując to ściślej, korzystny długookresowy efekt na wydajność gospodarki, wynika z wpływu wzrostu zasobów. Wzrost wielkości efektów zewnętrznych (tzw. spillover impacts), określanych w modelu odpowiednią wartością tzw. elastyczności 15 zwiększa wpływ programów PROW. Trudno jest bardzo precyzyjnie ustalić wielkość wpływu tych efektów zewnętrznych, ale niewłaściwie wdrażane działania PROW z pewnością wiązać się będą z niskimi długookresowymi efektami zewnętrznymi. W niniejszej analizie przyjęliśmy wielkości efektów zewnętrznych mieszczące się w zakresie podawanym przez literaturę międzynarodową. Kolejną, spośród głównych przyczyn wpływających na dokładność uzyskiwanych wyników jest nadal stosunkowo krótki szereg czasowy danych historycznych zawartych w bazie modelu. Jakość modelowania przy wykorzystaniu 10-letniego szeregu czasowego, tak jak to ma miejsce w przypadku modelu krajowego HERMIN, na pewno musi odbiegać od dokładności wyników uzyskiwanych przy symulacjach przeprowadzanych na tego typu modelach stosowanych do analizowania gospodarkach rynkowych, dla których dane są dostępne za znacznie dłuższy okres. Konkludując, pomimo wyrażonych powyżej uwag i zastrzeżeń, należy jednak jeszcze raz wyraźnie podkreślić, że wyniki uzyskane przy użyciu modelu HERMIN wskazują jednak na pozytywne efekty implementacji PROW przez polską gospodarkę. 15 Szerszy opis dot. elastyczności znajduję się w części

25 Literatura Bradley J., Fitz Gerald J Industrial output and factor input determination in an econometric model of a small open economy, European Economic Review, 32, Bradley J., Kangur A. and Morgenroth E. (2001) "Ex-ante analysis of the economic impact of the Estonian National Development Plan : An evaluation based on the HERMIN model", Report prepared for the Ministry of Finance, Tallinn under PHARE Service Contract Number ES , September. Bradley J., Mitze T, Morgenroth E. and Untiedt G., How can we know if EU cohesion policy is successful? Integrating micro and macro approaches to the evaluation of Structural Funds, GEFRA Working paper, march Bradley J., Petrakos G. and Traistaru I., (2004). Integration, Growth and Cohesion in an Enlarged European Union", ZEI Studies in European Economics and Law Vol VII Journal Articles and Chapters in Books Bradley J., Untiedt G. The COHESION system of HERMIN country and regional models: Description and operating manual. Contract no CE 16 0 AT 027, GEFRA, Muenster, April 10, Bradley J., Zaleski J Modelling EU accession and Structural Fund impacts using the new Polish HERMIN model, Wrocław Bradley J., Zaleski J., Tomaszewski P., Zembaty M. "Ocena łącznego efektu Narodowego Planu Rozwoju i Narodowej Strategii Spójności na lata : analiza przeprowadzona w oparciu o model HERMIN dla Polski." Analiza wykonana na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. WARR, Wrocław 31 marca 2006r. Bradley J., Zaleski J., Tomaszewski P., Zembaty M. (2006) "Ocena wpływu Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia i Programów Operacyjnych na lata na polską gospodarkę przy pomocy modelu makroekonomicznego HERMIN". Analiza wykonana na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. WARR, Wrocław grudzień Bradley J., Zaleski J., Tomaszewski P., Zembaty M. (2007) "Ocena wpływu Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata na polską gospodarkę przy pomocy modelu makroekonomicznego HERMIN". Analiza wykonana na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. WARR, Wrocław kwiecień "Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (Narodowa Strategii Spójności) ", dokument rozpatrzony przez Komitet Rady Ministrów w dniu 7 listopada 2006r. i rekomendowany Radzie Ministrów. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, listopad 2006r. "Narodowy Plan Rozwoju " dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 11 lutego 2003r. Rozdział II. Ocena Narodowego Planu Rozwoju na lata "Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata r.", projekt, wersja robocza W-09/V/07, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa, maj 2007r. 25

26 "The New Programming period : Indicative Guidelines on Evaluation Methods: Ex ante Evaluation." Working document No.1, European Commission, August Annex 1: "Ex ante evaluation at national or macro region level, 2. Macro-economic modelling". Zaleski, J Forecasts of macroeconomic effects of the National Strategic Reference Framwork on the Polish economy (HERMIN model), presentation at the Meeting on the Macroeconomic and Budgetary Impact of the Structural and Cohesion Funds in Poland on 16 February 2006 in Warsaw. Zaleski J., Tomaszewski P., Wojtasiak A. Bradley J Modyfikacja i uaktualnianie wersji modelu HERMIN dla Polski, Wrocław. 26

27 Aneks 1: Szczegółowe wyniki symulacyjne wpływu PROW Słownik analizowanych zmiennych UR (l) poziom stopy bezrobocia w scenariuszu bazowym GDPMDOT1 stopa wzrostu PKB w scenariuszu bazowym GDPMDOT2 stopa wzrostu PKB w scenariuszu "z PROW" KGINFR procentowy wzrost zasobów podstawowej infrastruktury technicznej KTRNR procentowy wzrost zasobów kapitału ludzkiego GDPM procentowy wzrost poziomu PKB w stosunku do scenariusza bazowego L (d-2006) bezwzględny wzrost poziomu liczby pracujących ogółem w stosunku do roku 2006 w tys. UR (d) różnica pomiędzy stopami bezrobocia ze scenariusza bazowego i "z PROW" LPROD procentowy wzrost poziomu wydajności (produktywności) ogółem w stosunku do scenariusza bazowego LA (d-2006) bezwzględny wzrost poziomu zatrudnienia (liczby pracujących) w sektorze rolniczym w stosunku do roku 2006 w tys. OT procentowy wzrost poziomu wartości dodanej brutto (WDB) w sektorze przemysłowym w stosunku do scenariusza bazowego LT (d-2006) bezwzględny wzrost liczby pracujących w sektorze przemysłowym w stosunku do roku 2006 w tys. ON procentowy wzrost poziomu wartości dodanej brutto (WDB) w sektorze usług rynkowych w stosunku do scenariusza bazowego LLN (d-2006) bezwzględny wzrost liczby pracujących ogółem w stosunku do roku 2006 w tys. CONS procentowy wzrost poziomu spożycia (konsumpcji) gospodarstw domowych w stosunku do scenariusza bazowego G procentowy wzrost poziomu spożycia (konsumpcji) publicznego w stosunku do scenariusza bazowego I wzrost inwestycji w środki trwałe ogółem w stosunku do scenariusza bazowego WA procentowy wzrost poziomu przeciętnych wynagrodzeń w sektorze rolniczym w stosunku do scenariusza bazowego 27

28 WADOT1 stopa wzrostu płac w rolnictwie w scenariuszu bazowym WADOT2 stopa wzrostu płac w sektorze rolniczym w scenariuszu "z PROW" ULCT procentowy wzrost jednostkowych kosztów w sektorze przemysłowym w stosunku do scenariusza bazowego RULCT procentowy wzrost realnych jednostkowych kosztów w sektorze przemysłowym w stosunku do scenariusza bazowego 28

29 Tabela A1.1. Wpływ realizacji PROW na podstawowe parametry makroekonomiczne gospodarki kraju Rok UR (l) GDPMDOT1 GDPMDOT2 KGINFR KTRNR GDPM L (d 2006) UR (d) LPROD LA (d 2006) OT Rok LT(d-2006) ON LLN (d-2006) CONS G I WA WADOT1 WADOT2 ULCT RULCT