Literatura do wykładów Podstawowa: Jerzy Z. Holzer Demografia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa Marek Okólski, Agnieszka Fihel

Transkrypt

1 Demografia

2 Literatura do wykładów Podstawowa: Jerzy Z. Holzer Demografia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa Marek Okólski, Agnieszka Fihel Demografia. Współczesne zjawiska i teorie. Warszawa Marek Okólski Demografia. Podstawowe pojęcia, procesy i teorie w encyklopedycznym zarysie, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa, Rocznik Demograficzny 2015: Ważniejsze dane o stanie, o ruchu naturalnym i migracjach ludności tablice przeglądowe Dodatkowa: Janusz Balicki, Ewa Frątczak, Charles B.Nam Przemiany ludnościowe: Fakty interpretacje oceny. Tom I. Mechanizmy przemian ludnościowych. Globalna polityka ludnościowa, Instytut Politologii UKSW, Warszawa, Andrzej Ochocki Ludność Świata. Powinność i Kapitał. Wydawnictwo UKSW, Warszawa Czasopismo: Studia Demograficzne Roczniki Demograficzne GUS z różnych lat

3 Strony internetowe: Główny Urząd Statystyczny: Statystyka w Europie: Dane ONZ: / Strona CIA: World Factbook

4 Procesami ludnościowymi zajmuje się głównie demografia: Nazwa pochodzi od greckich słów: demos lud grapheia opis, pomiar Nauka o prawidłowościach rozwoju ludności w konkretnych warunkach gospodarczych i społecznych badanego terytorium. Zajmuje się statystyczno-analitycznym opisem stanu i struktury ludności oraz badaniem i oceną zmian wynikających z dotychczasowego i przewidywanego ruchu naturalnego i wędrówkowego (Holzer, 2003)

5 Definicje demografii są różne ale łączy je wspólny trzon. Przedmiotem jej badań są: Stan i zmiany w liczbie ludności (świata, państwa, regionu lub innej jednostki administracyjnego czy geograficznego podziału terytorium) Struktura ludnościowa wg płci, wieku i niektórych cech społecznych (np. stanu cywilnego) Ruch naturalny (małżeństwa, rozwody, urodzenia, zgony) Ruch wędrówkowy (imigracja, emigracja, ruch wahadłowy)

6 Czy demografia to nauka o charakterze wyłącznie społecznym? Zjawiska ludnościowe mają swoją specyfikę: biologiczno społeczny charakter i uwarunkowania. Uwarunkowania społeczne Struktury demograficzne (płeć, wiek) Procesy demograficzne (urodzenia, zgony, małżeństwa, rozwody, migracje) Uwarunkowania biologiczne

7 Demografia Opisowa Analiza realnych struktur i procesów ludnościowych w ich kontekście historycznym lub politycznym czy przestrzennym, społecznoekonomicznym i kulturowym Formalna Zajmuje się technikami pomiaru i analizy (oraz prognozowania) i procesów ludnościowych za pomocą wyspecjalizowanego aparatu matematyczno-statystycznego

8 Przedmiot demografii

9 Związki Demografii z innymi naukami Demografia jest typową nauką interdyscyplinarną: ze Statystyką łączy ją sposób formułowania ogólnych metod pomiaru masowych procesów ludnościowych z Ekonomią sfera gospodarstw domowych (household demography), wielkością i dynamiką przedsiębiorstw, (bussiness demography), związki między rozwojem gospodarczym i demograficznym, z Socjologią wiele wspólnych obszarów zainteresowań (zasady formowania rodziny, uwarunkowania płodności, zmiany wzorca dzietności, mobilność społeczna, migracje, skutki urbanizacji, industrializacji, servicyzacji, bezrobocia, procesy starzenia się i inne)

10 z Psychologią badania społecznych i kulturowych uwarunkowań postaw i zachowań ludności, skutki migracji (eurosieroctwo) i in., z Medycyną (Pediatrią, Epidemiologią, Zdrowiem Publicznym etc.), Genetyką związki pomiędzy zmiennymi demograficznymi a stanem zdrowia (przyczyny niepłodności, natężenie zgonów, zgony niemowląt, przeciętne dalsze trwanie życia, przyczyny zgonów), z innymi naukami to: Geografią, Antropologią Społeczną, Etnografią.

11 Jednostki obserwacji Pojedynczy ludzie Rodziny Gospodarstwa domowe Przedsiębiorstwa

12 Próby formułowania teorii ludnościowych Ludność i zaludnienie były zagadnieniem poruszanym już w najwcześniejszych zapiskach historycznych Największe zainteresowanie wzbudzały wtedy: liczba mieszkańców na danym terenie, przyczyny zgonów, Dzietność rodzin, migracje Dyskusje na ten temat miały na celu wypracowanie różnych koncepcji optymalnej liczby ludności

13 Starożytność Chiński filozof Konfucjusz ( p.n.e.) oraz jego uczniowie interesowali się liczbą ludności. Niepokoił ich zbyt szybki wzrost ludności, mogący skutkować pogorszeniem się jakości życia oraz narastaniem konfliktów społecznych Byli pionierami koncepcji tzw. optimum ludności ( idealna proporcja między liczbą ludności a wielkością zamieszkiwanego przez nią obszaru) Wskazywali na czynniki wpływające na szybkość przyrostu liczby ludności (ilość żywności, przedwczesne zawieranie małżeństw, wysokie koszty ceremonii zaślubin, wysoka umieralność niemowląt)

14 Starożytność Idea optimum ludności odnajdujemy również w pismach Platona ( p.n.e.) i jego ucznia Arystotelesa ( p.n.e.) Platon był twórcą koncepcji idealnego państwa-miasta, charakteryzującego się określonym składem ludności (5 tys. obywateli i 60 tys. niewolników)

15 Starożytność Arystoteles stwierdzał, iż państwo powinno być tak zaludnione, aby było możliwe swobodne rozkoszowanie się czasem wolnym Nadmiar ludności to przyczyna biedy i innych problemów społecznych, którym można zapobiegać dopuszczając przerywanie ciąży i porzucanie noworodków

16 Starożytność Imperium Rzymskie w czasach ekspansji hołdowało kultowi wysokiej płodności, w której upatrywano wzmacnianie siły militarnej państwa. W tamtych czasach, w związku z wysokim poziomem umieralności, aby utrzymać dotychczasowy poziom populacji, mężatka musiała urodzić przynajmniej pięcioro dzieci.

17 Starożytność Cesarz Oktawian August (63 p.n.e. 14 n.e.) wprowadził prawa wspierające zawieranie małżeństw i rodzenie dzieci, a dyskryminujące bezdzietnych Wraz z rozprzestrzenianiem się chrześcijaństwa dowartościowano celibat, dziewictwo i wstrzemięźliwość płciową, jednak nie spowodowało to obniżenia wysokiej dzietności, pożądanej ze względu wciąż wysoką umieralność

18 Średniowiecze Chrześcijaństwo Pisarze chrześcijańscy generalnie nastawieni byli propopulacyjnie, kierowali się przy tym względami moralnymi i etycznymi. Potępiali rozwody, poligamię, aborcję, porzucanie dzieci, zalecali powstrzymywanie się od powtórnych małżeństw, gloryfikowali dziewictwo i celibat. Świat Islamu Pisarze muzułmańscy popierali szybki wzrost liczby ludności. Ibn Chaldun ( ) twierdził, że duża gęstość zaludnienia umożliwia lepszy podział pracy, efektywniejsze wykorzystanie zasobów, większe militarne i polityczne bezpieczeństwo a to wszystko z kolei prowadzi do wzrostu liczby urodzeń i spadku śmiertelności oraz zapewnia w sumie wyższy poziom życia.

19 XVI XVII w. Na ten okres przypada początek rozkładu feudalizmu i tworzenia się podstaw kapitalistycznego porządku ekonomicznego (merkantylizmu). Jest to okres zasiedlania nowych terytoriów, odkryć naukowych, rozwoju przemysłu i handlu, Powszechnie podkreślano zalety rosnącej liczby ludności oraz popierano politykę stymulowania wzrostu populacji, Populacjonizm promował wczesne małżeństwa, liczne rodziny, poprawę zdrowia publicznego, nadzór nad emigracją i otwarcie na imigrantów.

20 XVI XVII w. Prekursor maltuzjanizmu Giovanni Botero ( ) w pracy The reason of State and the Greatness of Cities (1558) wskazywał na bariery rozwoju liczby ludności wynikające z ograniczonych zasobów żywności.

21 XVI XVII w. Jednym z prekursorów powstałej w XVIII w. klasycznej ekonomii politycznej był William Petty ( ) - autor Arytmetyki politycznej uznawanej za pierwszą rozprawę z zakresu statystyki. Uważał, że arytmetyka, może być stosowana do problemów ekonomicznych i ludnościowych. Podkreślał znaczenie ludności jako kapitału. Podjął próbę jego oszacowania w sposób zbliżony do szacunków wartości dochodu narodowego.

22 XVI XVII w. Za ojca demografii uważa się powszechnie londyńskiego kupca, Johna Graunta ( ). Jego praca Natural and Political Observations made upon the Bills of Mortality (1662) to pierwszy obszerny traktat zawierający analizę rejestrów zgonów prowadzonych przez londyńskie parafie

23 XVI XVII w. Graunt ustalił szereg prawidłowości, które do dziś nie straciły aktualności * i jako pierwszy zbudował tablice wymieralności (obecne trwania życia): * Urodzenia wg płci Stosunek liczby urodzeń do liczby ślubów Pomiar płodności Migracje Wpływ wojen na migracje

24 XVI XVII w. Brytyjski astronom Edmund Halley w 1693 roku zarysował idee dwóch instrumentów analitycznych nadal wykorzystywanych we współczesnej demografii: modelu ludności zastojowej hipotetycznej tablicy wymieralności

25 Thomas Robert Malthus ( ) Anglikański duchowny, ukończył studia wyższe w Cambridge. W 1807 roku został profesorem ekonomii politycznej w kolegium Kompanii Indyjskiej, piastując to stanowisko aż do śmierci.

26 Thomas Robert Malthus Rozprawa Principle of Population Prawo ludności, (1776) roku wywarła ogromny wpływ na rozwój demografii. Do połowy XX w. teoria Malthusa była kwintesencją poglądów antypopulacjonistycznych Stała się także podstawą dwóch popularnych doktryn społecznych: maltuzjanizmu i neomaltujanizmu

27 Thomas Robert Malthus W opracowanej przez niego teorii ludności ukazany został związek pomiędzy liczbą ludności, a ilością środków pożywienia. Według Malthusa: liczba ludności świata, powiększa się o 3% w skali roku i podwaja co 25 lat. zasoby żywności zwiększają się co ćwierć wieku o taką samą ilość. Innymi słowy, rozwój ludności i zasobów żywności przyjmuje postać dwóch różnych szeregów rozwojowych.

28 Prawo ludności Malthusa Wzrost ludności Wzrost środków pożywienia

29 Prawo ludności Malthusa Malthus stwierdził, że liczba ludności oscyluje w granicach limitu wyznaczanego przez ilość pożywienia w skutek działania: przeszkód pozytywnych (wpływających na umieralność) I prewencyjnych (wpływających na dzietność)

30 Niekontrolowany wzrost liczby ludności hamują przeszkody: Pozytywne wynikające z nędzy lub występku: Ciężka praca, niekorzystne warunki klimatyczne i przyrodnicze, skrajne ubóstwo, głód, błędy wychowawcze, nadmierne zagęszczenie wielkich miast, choroby, epidemie, wojny Prewencyjne wynikające z zrozumienia wpływu liczby potomstwa na warunki egzystencji i wykorzystanie w tym celu takich instrumentów jak opóźnianie zawierania małżeństw, dobrowolny celibat i in.

31 K.Marks i F.Engels Karol Marks ( ), autor Kapitału w przeciwieństwie do Malthusa, zwracał uwagę na związany ze wzrostem ludności problem niedoboru podaży pracy, a nie na niedobór żywności Fryderyk Engels ( ) dokonał analizy wzajemnych zależności między reprodukcją ludności a rozwojem gospodarczym. Prognozował, że w gospodarce planowej będzie można oddziaływać na reprodukcję ludności.

32 Literatura do wykładu: Marek Okólski, Demografia. Podstawowe pojęcia, procesy i teorie w encyklopedycznym zarysie. Warszawa Strony Jerzy Holzer, Demografia. Warszawa Strony

33 Pytania do egazaminu: Co znaczy nazwa demografia? Co jest przedmiotem badań demografii? Struktury demograficzne i procesy demograficzne oraz ich uwarunkowania biologiczno-społeczne. Demografia formalna a demografia opisowa. Z jakimi naukami demografia jest powiązana? Wczesne próby formułowania teorii ludnościowych (poglądy ludnościowe dawnych badaczy). Na czym polegają: idea optimum ludności, populacjonizm, antypopulacjonizm.