ORGANIZACJA I DZIAŁALNOŚĆ LIGI LOTNICZEJ W LATACH Uwagi wstępne

Transkrypt

1 Zygmunt Kozak ORGANIZACJA I DZIAŁALNOŚĆ LIGI LOTNICZEJ W LATACH Uwagi wstępne Artykuł ten stanowi próbę przedstawienia działalności Ligi Lotniczej w latach i może być przyczynkiem do podjęcia dalszych badań nad działalnością tej organizacji, jej rolą i miejscem w pierwszych latach powojennych w życiu społeczno-politycznym Polski. Możliwość pełnego ukazania działalności Ligi Lotniczej ogranicza przede wszystkim rozległość i różnorodność podejmowanych problemów przez Ligę. Celem artykułu jest przedstawienie tradycji, organizacji i mechanizmów, które zdecydowały o jej reaktywowaniu, struktury wewnątrzorganizacyjnej oraz najistotniejszych obszarów jej działalności. Praktycznie każde z wymienionych zagadnień, po dogłębnym zbadaniu źródeł archiwalnych może być tematem odrębnego opracowania. Dlatego też przedstawione są one w formie skondensowanej, obrazując najważniejsze zagadnienia i wydarzenia z historii Ligi Lotniczej oraz główne kierunki jej działalności. Liga Lotnicza będąc jedną z większych organizacji o charakterze paramilitarno-obronnym nie doczekała się jak dotychczas kompleksowego opracowania. Tematyka z nią związana podejmowana była kilkakrotnie na łamach Skrzydlatej Polski przez Jerzego Koniecznego, a Izydor Koliński w swojej

2 obszernej monografii zatytułowanej Lotnictwo Polski Ludowej poświęcił jej 4 strony. W opracowaniu tematu, podstawę stanowiły przede wszystkim materiały archiwalne oraz prasa lotnicza. Archiwalia dotyczące działalności Ligi Lotniczej są raczej skromne. W zbiorach Centralnego Archiwum Wojskowego znajdują się akta personalne oficerów, którzy pracowali w naczelnych władzach organizacji oraz sprawozdania jednostek lotniczych współpracujących z terenowymi władzami Ligi Lotniczej. Są tam również wytyczne i zarządzenia Dowództwa Wojsk Lotniczych dotyczące Ligi Lotniczej. Bardziej interesujące materiały posiada Muzeum Techniki w Warszawie. Występują tam dokumenty począwszy od pierwszych okólników, biuletynów i wytycznych dotyczących reaktywowania stowarzyszenia. Zachowały się protokoły z posiedzeń władz Ligi Lotniczej, akty normatywne, instrukcje, korespondencja, pisma urzędowe, wykazy sprzętu, sprawozdania z działalności itp. Materiał ten jest nie opracowany, wymaga on chronologicznego i tematycznego uporządkowania. Muzeum Lotnictwa i Astronautyki w Krakowie nie dysponuje żadnymi materiałami dotyczącymi Ligi Lotniczej. Odrębną grupę materiałów stanowiła prasa lotnicza ( Skrzydła i Motor i Skrzydlata Polska ), która posłużyła jako materiał pomocniczy. Dostarczyła ona interesujących informacji o Lidze Lotniczej. W prasie tej znajdowały się stałe rubryki organizacyjne, informacje o bieżącej działalności organizacji oraz materiały instruktorskie. Na łamach prasy zamieszczone były artykuły osób działających w organizacji, co pozwoliło poznać ich opinie, oceny i komentarze związane z działalnością Ligi Lotniczej. Zadania, cele i organizacja Ligi Lotniczej w latach Doświadczenia z okresu przedwojennego i lat wojny, zarówno polskie jak i innych krajów, wskazywały na szczególną rolę lotnictwa cywilnego jako rezerwy dla lotnictwa wojskowego. Cywilne przedsiębiorstwa lotnictwa komunikacyjnego walczących krajów były zmilitaryzowane i z powodzeniem wykonywały zadania

3 sprawnego transportu ludzi i sprzętu. Natomiast sportowe lotnictwo i szybownictwo doskonale przygotowywało młodzież do służby zarówno w lotniczych jednostkach bojowych 1, jak i w lotnictwie transportowym. Nie przypadkowo też odbudową lotnictwa cywilnego w Polsce, niemalże na zapleczu przesuwającego się frontu, zajęło się lotnictwo wojskowe. Potrzeby chwili ograniczyły jednak wysiłki wojska podejmowane dla zapewnienia niezbędnej komunikacji lotniczej na użytek administracji państwowej. W lipcu 1944 roku przy Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego w Lublinie powstał w resorcie Komunikacji Poczt i Telegrafu Referat Lotniczy przekształcony później w wydział, a następnie w Departament Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji. Dyrektorem tego departamentu został inż. Jan Madejczyk. Zadaniem powstałej instytucji było zorganizowanie administracji zachowanych obiektów lotnictwa cywilnego, utrzymanie w sprawności zdobytego sprzętu, przeprowadzenie rejestracji cywilnego personelu lotniczego, a także odbudowa sportu lotniczego 2. W wyniku podjętych prac już w sierpniu 1945 roku utworzono w Sopocie Inspektorat Lotnictwa Cywilnego, który zajął się obiektami lotniczymi i kompletowaniem sprzętu na Wybrzeżu Gdańskim 3. Ponadto na początku 1946 roku utworzono komórki lotnictwa cywilnego w wydziałach komunikacji urzędów wojewódzkich 4. W pierwszych, trudnych miesiącach w wyzwolonym kraju sprawami związanymi ze szkoleniem lotniczo-sportowym, tworzeniem szkół szybowcowych kierował Departament Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji. Powołał on w lecie 1945 roku. Komitet Organizacyjny Aeroklubu Rzeczypospolitej Polskiej, którego pierwsze po wojnie zgromadzenie odbyło się w Warszawie, 10 października 1945 roku 5. Z inicjatywy Departamentu Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji w Grunowie 6 (obecnie Jeżów Sudecki) koło Jeleniej Góry odbyła się w dniach T. M a l i n o w s k i, Lotnicy Świata, Warszawa 1985, s J.R. K o n i e c z n y, Polskie lotnictwo sportowe, Warszawa 1986, s J.R. K o n i e c z n y, Kronika lotnictwa polskiego , Warszawa 1984, s I. K o l i ń s k i, Lotnictwo Polski Ludowej , Warszawa 1987, s J. K a j e t a n o w i c z, Aeroklub Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 70 lat działalności na rzecz obronności kraju. Przegląd Wojsk Lotniczych i Wojsk Obrony Powietrznej Kraju, nr 1/1990, s Protokół z I Ogólnopolskiej Konferencji Szybowcowej w Grunowie, t. 1, s. 5, Muzeum Techniki w

4 listopada 1945 roku I Ogólnopolska Konferencja Szybowcowa. W konferencji uczestniczyli: przedstawiciele Wojska Polskiego, delegacje stronnictw politycznych, ugrupowań młodzieżowych, ponad 100-osobowa grupa przedstawicieli odrodzonych aeroklubów oraz zasłużeni działacze polskiego sportu lotniczego 7. W czwartym dniu obrad, 22 listopada, mjr Kazimierz Zabłocki zaproponował utworzenie organizacji, która byłaby akceptowana przez wszystkie warstwy społeczne, a zwłaszcza przez młodzież. Nowopowstała organizacja w istniejących warunkach społeczno-ustrojowych podjęłaby działalność zmierzającą do odrodzenia społecznego ruchu lotniczego, aktywnie włączyłaby się do odbudowy lotnictwa polskiego, przyczyniając się do jego rozwoju. Organizację tę nazwano Gwardią Powietrzną. Dla opracowania konkretnych projektów i określenia stosunków nowego stowarzyszenia do aeroklubów postanowiono zwołać w Poznaniu zjazd delegatów aeroklubów regionalnych 8. Odbył się on w dniach stycznia 1946 roku. W zjeździe brało udział 11 przedstawicieli aeroklubów na 14 istniejących w tym czasie. Na zjeździe powołano Lotnicze Stowarzyszenie Wyższej Użyteczności. Odstąpiono od proponowanej nazwy Gwardia Powietrzna i stowarzyszenie nazwano Ligą Lotniczą 9 na wzór Ligi Morskiej. Wynikało to z konsultacji przeprowadzonych w wielu aeroklubach. Zaniechano wprowadzenia dla przyszłych członków umundurowania. Powołana została komisja statutowa w składzie: przewodniczący mjr pil. Tadeusz Kurowski, członkowie: insp. Romuald Flach, insp. Jan Czarnecki, Jan Golański i Andrzej Trzciński. Celem komisji było przygotowanie i opracowanie statutu Ligi Lotniczej 10. Uzgodniono, że honorowy patronat nad organizacją obejmie prezydent Bolesław Bierut. Po kilkumiesięcznej pracy licznych podkomisji, spotkań i konferencji, które odbywały się w wielu organizacjach polskiego lotnictwa sportowego, udało się zebrać wyniki prac i przedłożyć je do rozpatrzenia Departamentowi Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji i Zarządowi Głównemu Aeroklubu Rzeczypospolitej Warszawie, zbiory im. inż. Wiktora Leji (dalej Muz. Tech.). 7 Tamże, s Protokół Komisji Organizacyjnej Polskiego Lotnictwa Sportowego. Centralne Archiwum Wojskowe (dalej CAW), IV-112, t. 302, s Tamże, s Tamże, s. 41.

5 Polskiej. Wprawdzie rozwój lotnictwa zależał przede wszystkim od możliwości finansowych państwa, ale ogromne znaczenie miało też zainteresowanie tym problemem społeczeństwa, które już przed wojną dało wiele przykładów swej ofiarności przy rozbudowie bazy technicznej lotnictwa. Działalność Ligi Lotniczej zainaugurowało zwołane 26 lipca 1946 roku w Warszawie zebranie organizacyjne, w którym udział wzięli 11 : wiceminister komunikacji, prezes Zarządu Głównego Aeroklubu Rzeczypospolitej Polskiej Józef Olewiński, szef sztabu Lotnictwa WP gen. bryg. Aleksander Romeyko, dyrektor Departamentu Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji inż. Jan Madejczyk, dyrektor Polskich Linii Lotniczych LOT Wojciech Zieliński, prezes Aeroklubu Warszawskiego mec. Mieczysław Grabiński oraz redaktor przedwojennej Skrzydlatej Polski Jerzy Osiński. W zebraniu wzięli również udział reprezentanci czołowych organizacji społecznych, zawodowych i młodzieżowych działających w kraju 12. Ustalono wówczas, że Liga Lotnicza powstanie w miejsce przedwojennej Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej 13, z tym że zajmować się będzie wyłącznie lotnictwem, pomijając zarówno sprawy obrony przeciwgazowej, jak i przeciwlotniczej. Celem Ligi będzie krzewienie zamiłowania do lotnictwa w jak najszerszych kręgach społeczeństwa oraz popieranie rozwoju lotnictwa polskiego we wszystkich jego dziedzinach 14. Dla osiągnięcia tego Liga Lotnicza postanowiła: a) organizować zjazdy, wystawy, konkursy, pokazy, pogadanki, odczyty, kursy i wykłady z dziedziny lotnictwa; b) wydawać lotnicze pisma periodyczne, broszury oraz dzieła naukowe i podręczniki; c) powołać instytuty, zorganizować pracownie naukowe, biblioteki, muzea, 11 Protokół z zebrania organizacyjnego Ligi Lotniczej z roku. Muz. Techn., t. 1, s W zebraniu udział wzięli przedstawiciele: Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego, Centralnej Komisji Związków Zawodowych, Związku Młodzieży Wiejskiej i Związku Młodzieży Demokratycznej. Tamże, s Szerzej na temat działalności LOPP pisze T. K r ó l i k i e w i c z, Z dziejów Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, Wojskowy Przegląd Historyczny nr 1, 1969, s Statut Ligi Lotniczej, Warszawa 1946, s. 1.

6 warsztaty doświadczalne i szkoły lotnicze; d) popierać wynalazki i wszelkiego rodzaju twórczość w dziedzinie lotnictwa; e) szkolić fachowców lotniczych; f) zakładać i utrzymywać lub subwencjonować ośrodki sportowe, organizować zawody i konkursy lotnicze, ustanawiać nagrody i premie za najlepsze osiągnięcia w sporcie lotniczym itp.; g) budować lotniska i urządzenia lotniskowe; h) opracowywać projekty odpowiednich rozporządzeń i przepisów oraz przedstawiać stosowne wnioski właściwym władzom; i) współpracować z pokrewnymi organizacjami innych państw 15. Liga Lotnicza ze względu na swój charakter, miała sobie podporządkować aerokluby i inne ośrodki sportu lotniczego oraz roztoczyć fachowy nadzór nad komórkami lotniczymi różnych stowarzyszeń nielotniczych, służąc pomocą w prowadzeniu prac lotniczych. Liga miała stać się popularną, powszechną i demokratyczną organizacją społeczną skupiającą jak najszersze kręgi społeczeństwa, nie omijając środowisk robotniczych i chłopskich. Szczególną opieką zamierzała Liga otoczyć młodzież, entuzjastycznie garnącą się do lotnictwa, być jej przewodnikiem. Dlatego też członkiem Ligi mógł zostać każdy obywatel, któremu bliskie były sprawy lotnictwa. Docierając do szerokich mas społeczeństwa, Liga kultywowała hasła bezinteresownej pracy społecznej, pobudzała ofiarność wszystkich członków, przyczyniała się do wychowania narodu w duchu obywatelskim 16. Podczas zebrania inaugurującego Ligi Lotniczej wybrano komitet organizacyjny w następującym składzie 17 : Członkowie: z-ca dowódcy Wojsk Lotniczych płk inż. Sergiusz Minorski, dyrektor naczelny Polskich Linii Lotniczych LOT Wojciech Zieliński, dyrektor Departamentu Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji inż. Jan Madejczyk, sekretarz generalny Centralnej Komisji Związków Zawodowych poseł 15 Tamże, s Deklaracja Programowa Ligi Lotniczej, Warszawa 1946, s Protokół Zebrania Organizacyjnego LL. Muz. Tech., t. 1, s. 86.

7 do KRN Włodzimierz Sokorski, przewodniczący Komisji Sportowej Aeroklubu BP były redaktor Skrzydlatej Polski Jerzy Osiński, zastępcy członków: Wiktor Leja, Aleksander Sułkowski oraz Franciszek Czechowski. Dzień po zakończeniu zebrania inauguracyjnego Komitet Organizacyjny zalegalizował fakt powołania Ligi Lotniczej. Jednocześnie tego samego dnia Komitet Organizacyjny LL wystosował pismo do Ministerstwa Administracji Publicznej następującej treści: W trosce o rozwój polskiego lotnictwa, lotnicy z terenu całej Polski, zgromadzeni wraz z przedstawicielami centralnych organizacji zawodowych, gospodarczych i młodzieżowych w dniu 26 lipca 1948 roku w Warszawie uchwalili powołać do życia naczelną organizację lotniczą pod nazwą Liga Lotnicza, której celem byłoby krzewienie zamiłowania do lotnictwa w jak najszerszych kręgach społeczeństwa oraz popieranie rozwoju lotnictwa we wszystkich jego dziedzinach... Ufni, iż znajdziemy u Rządu Rzeczypospolitej pełne zrozumienie i poparcie zwracamy się jako Komitet Organizacyjny Ligi Lotniczej do Ministerstwa o zalegalizowanie stowarzyszenia oraz o wystąpienie do Rady Ministrów z wnioskiem o uznanie Ligi Lotniczej za stowarzyszenie wyższej użyteczności 18. Dla zapewnienia właściwej organizacji i funkcjonowania Ligi Lotniczej, zaistniała konieczność powołania Tymczasowego Zarządu Głównego. Dnia 10 sierpnia 1946 roku na zwołanym posiedzeniu zaproponowano rozszerzenie składu Komitetu Organizacyjnego do 12 osób. Przyjęto dotychczasowych zastępców członków Komitetu Organizacyjnego i jako dalszych kandydatów zaproponowano m.in.: Jana Rabanowskiego, inż. Witolda Rychtera oraz inż. Władysława Fiazdona 19. Ponadto postanowiono zaoferować miejsca w Zarządzie Głównym przedstawicielom czterech czołowych organizacji młodzieżowych działających w kraju, a mianowicie: ZHP, OMTUR, ZMW Wici i ZMD 20. W 11 miesięcy po zakończeniu I Ogólnokrajowej Konferencji Szybowcowej zorganizowanej w Grunowie 18 września 1946 roku odbyło się w Warszawie walne 18 Pismo do Ministerstwa Administracji Publicznej z roku. Tamże, s Protokół z zebrania Komitetu Organizacyjnego LL. Tamże, s Tamże, s. 114.

8 zgromadzenie przedstawicieli zainteresowanych ministerstw, wojewódzkich delegatów Ligi Lotniczej oraz reprezentantów związków zawodowych i ówczesnych organizacji młodzieżowych. Dokonano wyboru Tymczasowego Zarządu Głównego Ligi Lotniczej w następującym składzie: 21 Prezydium: prezes inż. Wiktor Leja I wiceprezes ppłk Czesław Mankiewicz 22 II wiceprezes Zygmunt Kaleński III wiceprezes inż. Witold Rychter sekretarz red. Stanisław Strumph-Wojtkiewicz skarbnik dyr. Wojciech Zieliński. Członkowie: inż. Jan Madejczyk (dyrektor Departamentu Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji) ppłk Stanisław Górny (Państwowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego) dyr. Aleksander Sułkowski inż. Franciszek Szymczyk (Centralna Komisja Związków Zawodowych) Kazimierz Maciukiewicz (Związek Samopomocy Chłopskiej) Roman Berkowski (Związek Harcerstwa Polskiego) Piotr Sendor (Organizacja Młodzieżowa TUR) Marian Wardas (Związek Młodzieży Demokratycznej) Wacław Choliński (Związek Młodzieży Wiejskiej). Delegatem Rządu i Wojska przy Lidze Lotniczej mianowano płk inż. Sergiusza Minorskiego 23, zastępcę dowódcy Lotnictwa WP do spraw politycznowychowawczych. Główną komisję kontroli LL powołano w następującym składzie 24 : przewodniczący płk inż. Sergiusz Minorski, 21 Protokół z Zebrania Tymczasowego Zarządu Głównego LL. Tamże, s Akta personalne gen. dyw. pil. Czesława Mankiewicza. CAW, spis 1669/83/ Akta personalne płk mgr inż. Sergiusza Minorskiego. CAW, spis 1562/74/ Sprawozdanie z działalności LL za 1946 roku. Muz. Tech., t. 1, s. 140.

9 sekretarz radca Wacław Grafczyński (Departament Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji) członkowie mjr Kazimierz Huzik (Dowództwo Wojsk Lotniczych) insp. Tadeusz Lekszycki (DLCMK) z-cy członków insp. Jerzy Sowiński (DLCMK) ppłk Stanisław Żymierski (DWL). Tak więc władze naczelne Ligi Lotniczej miały w Prezydium przedstawicieli lotnictwa cywilnego i wojskowego, przemysłu lotniczego oraz organizacji młodzieżowych i zawodowych. Na przestrzeni lat 1946/1947 w łonie Zarządu Głównego Ligi Lotniczej zaszły pewne zmiany. Miejsce ppłk. Czesława Mankiewicza w Prezydium zajął jako pierwszy wiceprezes płk Władysław Żaczkiewicz 25, na miejsce Zygmunta Kaleńskiego jako drugiego wiceprezesa powołano ppłk Stanisława Górnego. Ustąpił sekretarz Stanisław Strumph-Wojtkiewicz, a w czynnościach zawieszono dyrektora Wojciecha Zielińskiego. Ich miejsca w Prezydium zajęli prof. Czesław Bieniek i dr Halina Szabłowska 26. W sierpniu 1947 roku Liga Lotnicza została uznana, rozporządzeniem Rady Ministrów z 21 tego miesiąca, za stowarzyszenie wyższej użyteczności publicznej 27. Ostateczną organizację infrastruktury lotniczej w 1947 roku, podległość i zależność Ligi Lotniczej przedstawia załącznik nr 1. Organizacja Ligi Lotniczej Organizacja Ligi Lotniczej obejmowała: a) koła miejscowe; b) obwody powiatowe (miejskie); c) okręgi wojewódzkie; d) władze centralne. A) Najmniejszą komórką organizacyjną było koło miejscowe Ligi Lotniczej, 25 Akta personalne płk Władysława Żaczkiewicza. CAW, spis 2101/ Sprawozdanie z działalności LL za 1946 roku. Muz. Tech., t. 1, s Dziennik Ustaw RP nr 60 z , poz. 333.

10 liczące co najmniej 20 członków. Koła mogły powstawać w każdej miejscowości, przy poszczególnych organizacjach i instytucjach 28 lub niezależnie od nich. Koło miejscowe mogło obejmować kilka sąsiadujących ze sobą osiedli. W jednej miejscowości mogło działać więcej kół. Najwyższą władzą koła było Walne Zgromadzenie, do którego kompetencji m.in. należało: dokonywanie wyboru zarządu i komisji kontrolnej; wybieranie delegatów na walne zgromadzenie obwodu powiatowego; uchwalanie wniosków do programu prac i budżetów na rok następny; uchwalanie dyrektyw dla zarządu i członków koła. Walne Zgromadzenie wybierało Zarząd Koła na okres jednego roku. W skład Zarządu wchodziło 5 członków oraz 2 zastępców. Zarząd wybierał prezesa, sekretarza, skarbnika oraz jednego lub dwóch wiceprezesów. Zarządowi powierzono kierowanie sprawami koła i załatwianie takich spraw, jak: przyjmowanie nowych członków, zagospodarowywanie funduszami koła w ramach uchwalonego budżetu, opracowywanie uchwał i instrukcji Walnego Zgromadzenia oraz zarządzeń władz wyższych, sporządzanie sprawozdań z działalności koła. Koło miejscowe wybierało jednego delegata i zastępcę na walne zgromadzenie obwodu powiatowego (miejskiego). B) Obwód powiatowy (obwody miejskie) mógł powstać w każdym powiecie, na którego terenie istniało co najmniej 5 kół miejscowych. Natomiast obwody miejskie posiadały prawa obwodu powiatowego. Mogły być powoływane na wniosek Zarządu Głównego tylko w miastach liczących mieszkańców, w których działało co najmniej 5 kół miejscowych, a liczba członków zwyczajnych wynosiła niemniej niż Miasto Stołeczne Warszawa oraz miasto Łódź miały tworzyć wydzielone okręgi miejskie na prawach okręgów wojewódzkich i składać z kół miejscowych. Najwyższą władzą obwodu powiatowego (miejskiego) było Walne Instrukcja o tworzeniu kół miejscowych LL na terenie fabryk i zakładów pracy, Warszawa 1947, s.

11 Zgromadzenie, do którego należało: dokonywanie wyboru zarządu i komisji kontrolnej obwodu, uchwalanie wniosków do programu i budżetu okręgu na rok następny, uchwalanie dyrektyw dla zarządu, uchwalanie lub zatwierdzanie uchwał zarządu obwodu, zawieszające uchwały Walnego Zgromadzenia i zarządu koła miejscowego oraz uchwały zawieszające w czynnościach zarząd koła i jego poszczególnych członków. Pracami obwodu powiatowego (miejskiego) kierował zarząd, który składał się z 6 członków i 2 zastępców wybranych przez Walne Zgromadzenie. Zadaniem zarządu było kierowanie sprawami obwodu i załatwianie wszelkich spraw w imieniu obwodu oraz: organizowanie i zatwierdzanie kół miejscowych, koordynowanie i kontrolowanie działalności tych kół, składanie zarządowi wojewódzkiemu co kwartał sprawozdań obwodu, przedstawianie zarządom okręgów wojewódzkich do zatwierdzenia kandydatów na lotniczych instruktorów obwodowych (modelarstwa i szybownictwa). Obwód powiatowy (miejski) wybierał dwóch delegatów oraz jednego zastępcę na walne zgromadzenie okręgu wojewódzkiego. C) Okręg wojewódzki mógł powstać w każdym województwie, na którego terenie istniały co najmniej 3 obwody powiatowe (miejskie). Najwyższą władzą okręgu wojewódzkiego było Walne Zgromadzenie, które powoływało Zarząd Okręgu Wojewódzkiego i Komisję Kontrolną. Zarząd wybierany był w składzie 9 członków i 4 zastępców, przy czym 1/3 spośród członków czynnych. Ponadto w skład zarządu wchodzili prezesi 3 najliczniejszych obwodów powiatowych. Do kompetencji zarządu okręgowego wojewódzkiego należało: organizowanie pracy pomocy komisarzy obwodów powiatowych (miejskich), zarządzanie funduszami okręgu oraz administrowanie majątkiem LL na terenie okręgu, składanie Zarządowi Głównemu co kwartał na jego żądanie w każdym

12 czasie sprawozdań z działalności okręgu. Okręg wojewódzki wybierał trzech delegatów oraz dwóch zastępców na Walne Zgromadzenie Ligi Lotniczej. D) Władze centralne. Władzą tą było Walne Zgromadzenie Ligi Lotniczej, które składało się: a) z delegatów okręgów wojewódzkich, po trzech z każdego okręgu, b) z przedstawicieli następujących władz i urzędów państwowych: Ministerstwa Obrony Narodowej (Dowództwo Wojsk Lotniczych), Ministerstwa Komunikacji (Departamentu Lotnictwa Cywilnego), Ministerstwa Przemysłu, Ministerstwa Oświaty, Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, Ministerstwa Administracji Publicznej, Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego po jednym z każdego ministerstwa, c) z reprezentantów naczelnych władz centralnych organizacji zawodowych i młodzieżowych takich, jak: Centralna Komisja Związków Zawodowych, Związek Samopomoc Chłopska, Związek Harcerstwa Polskiego, Związek Walki Młodych, Organizacja Młodzieżowa TUR, Związek Młodzieży Wiejskiej Wici, Związek Młodzieży Demokratycznej, Centrala Akademicka Związku Bratnia Pomoc po jednym przedstawicielu z każdej organizacji. Obowiązkiem Walnego Zgromadzenia było: rozpatrywanie i zatwierdzanie sprawozdania przedstawionego przez Zarząd Główny; dokonywanie wyboru Zarządu Głównego, Głównej Komisji Kontroli oraz kapituły odznaczeń;

13 projektowanie zmian statutu celem przedstawienia ich władzom państwowym. Walne Zebranie powoływało Zarząd Główny w składzie 12 członków i 5 zastępców, w miarę możliwości z osób stale przebywających w Warszawie, przy czym przynajmniej 1/3 stanowili członkowie czynni. Do kompetencji Zarządu Głównego należało kierowanie sprawami Ligi Lotniczej oraz: reprezentowanie Ligi Lotniczej, koordynowanie i kontrolowanie działalności okręgów wojewódzkich, decydowanie w sprawach kupna, sprzedaży, dzierżawy oraz przyjmowania darów i zapisów, mianowanie Naczelnej Dyrekcji, a na wniosek zarządów okręgowych inspektorów okręgowych. Zarząd Główny wybierał ze swego grona prezesa, trzech wiceprezesów, sekretarza i skarbnika, którzy stanowili prezydium zarządu. Przy kołach, obwodach, okręgach i Zarządzie Głównym powoływane były komisje kontrolne, które składały się z trzech członków i dwóch zastępców. Natomiast komisja przy Zarządzie Głównym składała się z pięciu członków i 3 zastępców i nosiła nazwę Głównej Komisji Kontroli. Statut przewidywał wyznaczenie przez szczebel nadrzędny komisarza, w przypadku gdy nie było struktur organizacyjnych, bądź gdy zostały one rozwiązane lub zawieszone 29. Komisarz pozostawał pod kontrolą zarządu, który go wyznaczał oraz komisji kontrolnej. Posiadał kompetencje zarządu z wyłączeniem prawa zawieszania zarządów niższych lub ich poszczególnych członków. Prawo to przechodziło na zarząd, który wyznaczał komisarza. Do sprawowania kontroli programowej nad działalnością Ligi Lotniczej minister komunikacji, jako zwierzchnik lotnictwa cywilnego, w porozumieniu z ministrem obrony narodowej i ministrem administracji publicznej wyznaczał delegata rządu Statut LL, s Tamże, s. 15.

14 Organem administracyjno-wykonawczym Ligi Lotniczej była podległa Zarządowi Głównemu Dyrekcja Naczelna LL złożona z dyrektora naczelnego oraz dwóch wicedyrektorów. Jeden z nich zajmował się sprawami propagandowymi i personalnymi i był I zastępcą, drugi zagadnieniami technicznymi i szkoleniowymi. W okręgach wojewódzkich funkcje administracyjno-wykonawcze powierzane były biurom okręgowym z dyrektorami na czele, natomiast w obwodach były biura obwodowe, których szefowie nosili tytuł kierownika. Dyrekcja Naczelna oraz dyrektorzy biur okręgowych i kierownicy biur obwodowych odpowiedzialni byli bezpośrednio przed właściwymi zarządami za sprawne funkcjonowanie całego podległego im aparatu administracyjnego. Do kierowania pracami technicznymi oraz szkoleniem lotniczym powołani byli w biurach okręgów, okręgowi inspektorzy lotniczy. W Dyrekcji Naczelnej funkcję tę spełniał drugi wicedyrektor, który jednocześnie był głównym inspektorem lotniczym i któremu w sprawach fachowych podlegali inspektorzy okręgowi. W obwodach, w których prowadzona była działalność fachowa powoływani byli inspektorzy obwodowi modelarstwa, szybownictwa i innych specjalności podległych inspektorom okręgowym. Dyrekcja Naczelna w okresie sprawozdawczym opracowywała plany pracy, regulaminy wewnętrzne, wydawała szereg okólników i instrukcji dotyczących zagadnień organizacyjnych, propagandowych i rzeczowych z dziedziny modelarstwa lotniczego i spadochroniarstwa. Opracowywano również sprawozdania okresowe. W początkowym okresie działalności Ligi podstawowym zadaniem było zorganizowanie okręgów. Dla zapoznania się z potrzebami i niedociągnięciami w pracy okręgów Dyrekcja Naczelna organizowała inspekcje. W tym celu do okręgów wysyłano dwie trzy osoby. Dla dokładnej ewidencji sprzętu, którego liczba wzrastała, poszczególne wydziały przeprowadzały jego inwentaryzację w specjalnych księgach głównych i inwentarzowo-materiałowych. Dyrekcja Naczelna. Ligi Lotniczej zatrudniała w dniu 31 grudnia 1947 roku 16 pracowników 31. Siedzibą jej był gmach PLL LOT w Warszawie przy ulicy Hożej 39. W dniach maja 1950 roku odbył się I Walny Zjazd Ligi Lotniczej. W 31 Sprawozdanie z działalności LL za 1947 rok. Muz. Tech., t. 1, s. 280.

15 uchwalonym statucie wprowadzono ujednolicone nazwy władz Ligi wszystkich szczebli. Ustalono, że najwyższymi władzami stowarzyszenia pozostają: walny krajowy zjazd delegatów, walne zjazdy okręgów i oddziałów oraz walne zebrania kół. Organami wykonawczymi każdego zjazdu stały się zarządy. Ich bieżącą pracą kierowały prezydia. Zarządy oddziałów, okręgów i Zarząd Główny miały biura, w których statut dopuszczał możliwość pracy etatowej 1 3 członków prezydium. W ten sposób zlikwidowano dyrekcje okręgowe i dyrekcję naczelną, a więc dotychczasową dwoistość władz Ligi. Kadencje wszystkich władz naczelnych Ligi Lotniczej statut określił na trzy lata. Najwyższym organem kontrolnym stowarzyszenia była Główna Komisja Rewizyjna, podobne komisje działały w okręgach, oddziałach i kołach. Na szczeblu centralnym wprowadzono Sąd Koleżeński. Na zjeździe Ligi Lotniczej w 1950 roku wybrano nowe władze naczelne: 45- osobowy Zarząd Główny, który wyłonił 11-osobowe prezydium, 8-osobową Główną Komisję Rewizyjną i 8-osobowy Sąd Koleżeński. Określono nowy charakter stowarzyszenia w państwie, wiążąc jego zadania z ustrojem Polski Ludowej. Liga Lotnicza miała stać się organizacją obejmującą całokształt zagadnień szkolenia i popularyzacji lotnictwa w społeczeństwie, organizacją będącą zapleczem dla lotnictwa wojskowego. Rozwój organizacyjny Ligi Lotniczej Z początkiem 1947 roku, władze Ligi Lotniczej podjęły energiczne działania dla przyspieszenia rozwoju stowarzyszenia. Na posiedzeniu Prezydium Zarządu Głównego 30 stycznia, mianowano komisarzy okręgowych LL. Zadaniem ich było prowadzenie prac organizacyjnych tworzenie okręgów, obwodów i kół. Na komisarzy okręgowych zostały powołane osoby przedstawione w załączniku nr 2. Natomiast okręgi LL zaczęto organizować zgodnie z podziałem administracyjnym Państwa. Powołano 16 okręgów wojewódzkich LL. Zarząd Główny zgodził się w okresie organizacyjnym na połączenie okręgu Łódź miasto z Okręgiem Wojewódzkim łódzkim (tak już pozostało do końca), w ten sposób powstało 15

16 okręgów wojewódzkich LL. Niezwykle ważną sprawą podczas organizowania działalności Ligi Lotniczej w terenie okazały się zagadnienia Związane z przyznaniem dotacji finansowych. Problem ten omawiano na posiedzeniu Komisji Lotniczej przy Centralnym Urzędzie Planowania w dniu 24 listopada 1947 roku 32. Wówczas zdecydowano zwiększyć fundusze na rozwój organizacji do około 6 min. zł. 33. Jako pierwszy został zarejestrowany oficjalnie Okręg Ligi Lotniczej w Rzeszowie, którego tymczasowy zarząd z prezesem Janem Mirkiem (wojewodą rzeszowskim) ukonstytuował się na zebraniu organizacyjnym 11 marca 1947 roku. Następnie powstały okręgi: krakowski, kielecki, lubelski, bydgoski itd. Do końca 1947 roku zostało zorganizowanych 13 okręgów. Okręgi olsztyński i białostocki zostały zarejestrowane dopiero w połowie 1948 roku 34. Powołane i zarejestrowane okręgi przystąpiły do pracy w terenie. Powołano obwody Ligi Lotniczej, a te z kolei koła. Do przodujących okręgów należy zaliczyć: krakowski, katowicki, poznański i kielecki. Dla usprawnienia pracy i zmniejszenia wydatków administracyjnych w dniu 1 lutego 1949 roku połączono Okręg Warszawski i Stołeczny w jeden Okręg Warszawski LL. Dokładną charakterystykę okręgów zarejestrowanych w 1947 roku zawiera załącznik nr 2. Do Ligi Lotniczej mógł należeć każdy obywatel Rzeczypospolitej Polski, który został przyjęty w poczet członków kota miejscowego. Członkowie Ligi dzielili się na czynnych, zwyczajnych, nadzwyczajnych, dożywotnich i honorowych 35. Członkami czynnymi stawali się lotnicy i fachowi pracownicy lotnictwa, a więc: członkowie załóg statków powietrznych (piloci, nawigatorzy, radiotelegrafiści), inżynierowie, technicy i mechanicy lotniczy, jak również lekarze, prawnicy, dziennikarze i nauczyciele lotniczy, jeżeli lotnictwo było ich specjalnością i pracowali w nim zawodowo, wreszcie pracownicy instytucji lotniczych, zajmujący się sprawami lotniczymi. 32 Protokół z zebrania w sprawie prac przygotowawczych do Ogólnopaństwowego Planu Lotniczego. CAW, IV-111, t. 848, s Tamże, s Sprawozdanie z działalności LL za 1948 rok. Muz. Tech., t. 1, s Nowy Statut LL uchwalony na I Walnym Zjeździe w 1950 roku, wprowadzał dwa rodzaje członkostwa: zwyczajnych i honorowych.

17 Członkiem zwyczajnym mógł zostać każdy przyjęty przez zarząd koła miejscowego. Członkowie czynni i zwyczajni opłacali jednakowe składki członkowskie. Członkami nadzwyczajnymi mogły być osoby od 14 do 18 lat, zrzeszone w organizacjach młodzieżowych oraz młodzież szkolna, która mogła uczestniczyć jedynie w kołach zorganizowanych w obrębie szkół znajdujących się pod nadzorem władz szkolnych. Członkiem dożywotnim 36 zostawał członek czynny lub zwyczajny, który wpłacił jednorazowo na rzecz Ligi co najmniej 25-krotną normalną składkę roczną. Członkami honorowymi zostawały osoby, którym tytuł ten przyznało Walne Zgromadzenie na wniosek Zarządu Głównego za szczególne zasługi w dziedzinie lotnictwa lub za wybitny wkład w rozwój Ligi Lotniczej. Członkowie honorowi i dożywotni zwolnieni byli z opłaty składek. Ponadto wszyscy członkowie mieli jednakowe prawo korzystania z urządzeń Ligi. Wyjątek stanowili członkowie czynni (lotnicy, którym statut gwarantował udział we władzach Ligi w stosunku przynajmniej 1 do 3) 37 i nadzwyczajni, którzy nie posiadali czynnego i biernego prawa wyboru władz stowarzyszenia. Członkostwo można było utracić w przypadku: nie opłacania składek przez 6 miesięcy, nie przestrzegania statutu i regulaminu, prowadzenia działalności szkodliwej lub popełnienia czynów haniebnych. Liczba członków w poszczególnych okręgach na dzień 31 grudnia 1947 roku była następująca 38 : Nazwa okręgu Liczba członków katowicki poznański wrocławski krakowski rzeszowski Sprawozdanie z obchodów I Tygodnia LL roku. Delegacja Zarządu Głównego Ligi Lotniczej w składzie: Wiktor Leja, Władysław Żaczkiewicz, Czesław Bieniek i Jerzy Kępiński została przyjęta przez premiera Józefa Cyrankiewicza. Po złożonej relacji z I Tygodnia Ligi Lotniczej, premier wypełnił deklarację członka dożywotniego. Muz. Tech., t. 1, s Statut LL, s Sprawozdanie z działalności LL za 1947 rok. Muz. Tech., t. 1, s. 283.

18 kielecki stołeczny łódzki bydgoski lubelski gdański 500 warszawski 270 szczeciński 100 Największą aktywność w pozyskiwaniu członków wykazały okręgi przemysłowe (katowicki, poznański, wrocławski) oraz te, gdzie tradycje były kultywowane od dawna (poznański, kielecki, stołeczny). Natomiast najmniej członków notowano w okręgach utworzonych na Ziemiach Odzyskanych (gdański, olsztyński, szczeciński). I tak pozostało do końca działalności Ligi Lotniczej. W roku 1950 okręg katowicki liczył 170 tys. członków, a olsztyński 14 tys. W pierwszych latach powojennych z roku na rok zwiększała się liczba członków Ligi Lotniczej, co obrazuje poniższe zestawienie: Lata Liczba członków W okresie 1949/1950 wzrost liczby członków nie był tak wyraźny, jak w latach ubiegłych. Przyczyn tego zjawiska należy upatrywać w weryfikacji kadry i działaczy lotnictwa jaką aparat bezpieczeństwa zaczął przeprowadzać począwszy od 1949 roku pod szyldem Ligi Lotniczej. Od pracy w stowarzyszeniu odsunięto wielu działaczy zarówno przedwojennych, jak i powojennych 39. Na ich miejsce przybyła młoda kadra, przede wszystkim z przejętego na początku 1950 roku przez Ligę 39 Skrzydlata Polska nr 42/1989, s. 12.

19 Lotniczą pionu lotniczego Powszechnej Organizacji Służba Polsce. DZIAŁALNOŚĆ LIGI LOTNICZEJ W LATACH Baza Ligi Lotniczej Podczas działań wojennych lotnictwo polskie poniosło olbrzymie straty materialne. Polski przemysł lotniczy został prawie, całkowicie zdewastowany, nie był absolutnie zdolny do podjęcia produkcji przemysłowej 40. Najbardziej dotkliwe były straty ludzkie. Zginęło wielu wysoko kwalifikowanych specjalistów lotniczych. W momencie wyzwolenia kraju pozostało mniej niż 10% zawodowej kadry w stosunku do okresu międzywojennego. Straty poniesione przez lotnictwo polskie odczuwała również Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Wielu działaczy i członków tej organizacji po wrześniu 1939 roku znalazło się na terenie Francji i Anglii. Tam najczęściej pracowali w alianckich ośrodkach naukowo-badawczych i biurach konstrukcyjnych. Część z nich walczyła w dywizjonach lotnictwa polskiego. Natomiast, z tych którzy w kraju prowadzili walkę z okupantem, wielu zginęło. Nie tylko zniszczenia wojenne przyczyniły się do zmniejszenia bazy lotniczej. Wpłynęły na to również zmiany terytorialne na terenie państwa polskiego, w wyniku których utracono 20 lotnisk szybowcowych w województwach: 41 (białostockim (1), lwowskim (2), nowogródzkim (1), poleskim (1), stanisławowskim (2), tarnopolskim (2), wileńskim (2), wołyńskim (9) oraz cztery szkoły szybowcowe w okręgu wileńskim 2 Auksztagiry, Brosław), lwowskim 1 (Czerwony Kamień), wołyńskim 1 (Sokola Góra), nie wspominając już o modelarniach, wieżach spadochronowych i trwałych obiektach przylotniskowych. Całkowite straty sprzętu lotniczego poniesione przez lotnictwo polskie w Tech., t. 1, s Cz. K r z e m i ń s k i, Lotnictwo polskie w pierwszych latach powojennych, Warszawa 1981, s Protokół Romualda Flacha o stanie szybowisk i szkół szybowcowych z dnia roku. Muz.

20 wojnie z Niemcami w latach wynosiły zł. 42. Poważne straty w poszczególnych działach poniosła w tym okresie również LOPP. Przedstawia to poniższe zestawienie 43 : Lp. Pozycja rodzaj Suma 1 Urządzenia biurowe Sprzęt szkolny Hangary Budynki szkolne i gospodarcze Sprzęt kół modelarskich Wydawnictwa LOPP Komory gazowe Razem: Utworzony w 1944 roku referat lotniczy resortu Komunikacji, Poczt i Telegrafu PKWN w Lublinie, ogłosił w sierpniu tego roku apel do ludzi związanych z lotnictwem sportowym okresu międzywojennego o zgłaszanie się do pracy. Referat ten rozpoczął także wydawanie zgłaszającym się osobom zaświadczeń uprawniających do gromadzenia i zabezpieczania sprzętu pozostawionego przez okupanta. Z chwilą utworzenia Departamentu Lotnictwa Cywilnego w ramach Ministerstwa Komunikacji Tymczasowego Rządu RP w Warszawie przystąpiono do organizowania placówek lotnictwa cywilnego w terenie. Na początku 1945 roku powołano lotnicze grupy operacyjne, których zadaniem było wyszukiwanie, przyjmowanie i chronienie sprzętu w zależności od decyzji wspomnianego departamentu. Wszystkie jednak przejęte ośrodki wymagały mniejszych lub większych napraw wskutek szkód poniesionych w czasie działań wojennych. W sierpniu 1945 roku, w Sopocie utworzono Inspektorat Lotnictwa Cywilnego, który zajął się obiektami lotniczymi i kompletowaniem sprzętu na 42 Zestawienie ogólne strat i szkód poniesionych przez lotnictwo polskie w wojnie z Niemcami w latach CAW, IV.118, t. 27, s Tamże, s. 25.

21 Wybrzeżu Gdańskim. Natomiast w późniejszym okresie powołano Oddziały Lotnictwa Cywilnego w wydziałach komunikacji urzędów wojewódzkich. Zadaniem ich była ochrona obiektów lotnictwa cywilnego i gromadzenie sprzętu technicznego. W wyniku przeprowadzonej przez Departament Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji rejestracji ośrodków lotniczych do końca 1945 roku zabezpieczono: 30 szkół, 92 lotniska szybowcowe oraz 9 lotnisk na ziemiach zachodnich i północnych w województwach 44 : wrocławskim (2), gdańskim (3), szczecińskim (1), bydgoskim (1), poznańskim (1), katowickim (1). Prace rejestracyjne zostały zakończone na początku 1947 roku 45. W dniu 21 sierpnia 1947 roku Liga Lotnicza została uznana rozporządzeniem Rady Ministrów nr 333 za stowarzyszenie wyższej użyteczności publicznej. Jednocześnie zostało rozwiązane przedwojenne stowarzyszenie Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Majątek rozwiązanego stowarzyszenia, który był zabezpieczony przez Departament Lotnictwa Cywilnego MK 46, Rada Ministrów przekazała Lidze Lotniczej zgodnie z pkt 4 w/w rozporządzenia, który brzmiał:... Rozwiązuje się stowarzyszenie Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej uznane za stowarzyszenie wyższej użyteczności rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 20 stycznia 1934 roku. Majątek stowarzyszenia LOPP przekazuje się Lidze Lotniczej. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Wykonanie rozporządzenia w tej sprawie Prezes Rady Ministrów, Józef Cyrankiewicz, zlecił ministrowi administracji publicznej Edwardowi Osóbce- Morawskiemu, ministrowi Ziem Odzyskanych Władysławowi Gomułce, ministrowi Komunikacji Janowi Rabanowskiemu i ministrowi obrony narodowej Michałowi Roli-Żymierskiemu. Przekazaniem majątku byłej LOPP, składającego się ze szkolnych lotnisk, szkół i innych nieruchomości, zajął się mianowany przez ministra administracji publicznej komisarz-likwidator inż. Wiktor Leja Protokół Romualda Flacha o stanie szybowisk i szkół szybowcowych z dnia roku. Muz. Tech., t. 1, s Protokół posiedzenia Komisji Lotniczej w Sztabie Generalnym z roku. CAW, IV.111, t. 8 9, s Protokół posiedzenia Komisji Lotniczej przy Centralnym Urzędzie Planowania z roku. Muz. Tech., t. 1, s Pismo z nr 338/48 powołujące inż. W. Leję na likwidatora LOPP. Tamże, t. 1, s. 302.

22 W dniu 2 lutego 1948 roku, inż. Wiktor Leja odbył konferencję w sprawie przejęcia majątku po LOPP, uzgodniono wytyczne, odnośnie zagadnień prawnych. Konferencja odbyła się w Departamencie Lotnictwa Cywilnego MK, a udział w niej wzięli: dyr. Jan Jagoszewski, radca Stanisław Uszyński i naczelnik Kazimierz Zabłocki. Na podstawie porozumienia z zarządami wojewódzkich okręgów Ligi Lotniczej w poszczególnych województwach zostali wyznaczeni pełnomocnicy likwidatora LOPP. W porozumieniu z Wydziałami Społeczno-Politycznymi Urzędów Wojewódzkich, Oddziałami Lotnictwa Cywilnego, Aeroklubami Regionalnymi oraz innymi placówkami lotniczymi zajmowali się oni przekazywaniem i przyjmowaniem poszczególnych obiektów. Oprócz majątku jaki przejęła Liga Lotnicza, LOPP pozostawiła podczas działań wojennych samoloty w Rumunii i Szwecji, za które miało być wypłacone odszkodowanie 48. W 1950 roku baza Ligi Lotniczej na skutek odgórnych poleceń i wytycznych zwiększyła się o 24 aerokluby: Białostocki, Bielsko-Bialski, Bydgoski, Częstochowski, Grudziądzki, Jeleniogórski, Kielecki, Krakowski, Kujawski (Inowrocławski), Lubelski, Łódzki, Mielecki, Olsztyński, Ostrowski, Podkarpacki (Krosno), Pomorski (Toruń), Poznański, Radomski, Rzeszowski, Słupski, Szczeciński, Śląski (Katowicki), Warszawski i Wrocławski. Natomiast od Powszechnej Organizacji Służba Polsce przejęła 14 szkół szybowcowych: tzw. ślizgowe w Fordonie, Lisich Kątach, Polichnie, Rzadkowie, Miłosnej, Strzebielinie, Goleszowie, Mrągowie, Lęborku i Nowym Młynie; tzw. żaglowe (wyczynowe) w Tęgoborzu, Pińczowie, Jeżowie Sudeckim i na Jarze. Wszystkie te ośrodki oraz sieć ogniw i instytucji Ligi Lotniczej zorganizowane w 15 okręgach w kraju, pod koniec 1950 roku stanowiły dla stowarzyszenia dobrą bazę szkoleniową. 48 Wykaz 98 samolotów LOPP znajdujących się poza granicami kraju sporządzony został przez inż. Witolda Kasprzaka, który był pracownikiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych, a wojnę spędził w Rumunii. Tamże, t. 2, s

23 Działalność szkoleniowo-sportowa Ligi Lotniczej Zgodnie ze statutem, terenem działania Ligi Lotniczej był obszar Rzeczypospolitej Polskiej, a głównymi jej zadaniami propagowanie lotnictwa w społeczeństwie i popieranie jego rozwoju we wszystkich społecznych formach działalności oraz szkolenie ogólno-lotnicze, w modelarstwie i spadochroniarstwie. W kraju działały, w tym okresie dwie organizacje lotnicze: reaktywowany w 1945 roku Aeroklub Rzeczypospolitej Polskiej 49 i powstała w 1946 roku Liga Lotnicza. Miały one odrębne statuty. Zakres współpracy obu organizacji nie był ustalony, o ile w okresie międzywojennym działalność ARP i LOPP nie kolidowały ze sobą, to z chwilą powołania Ligi Lotniczej działalność aeroklubów regionalnych została poważnie ograniczona. Aerokluby stały się stowarzyszeniami zrzeszającymi lotników, współpracującymi z Ligą Lotniczą i korzystającymi z jej urządzeń, ponieważ same nie prowadziły ośrodków lotniczych. Zadaniem Ligi Lotniczej było utrzymywanie szkół lotniczych, lotnisk sportowych i szybowisk, modelarni i wież spadochronowych 50. Podstawą prawną przejęcia aeroklubów regionalnych pod Zarząd Ligi była umowa pomiędzy ZGLL a ARP z dnia 29 kwietnia 1947 roku normująca stosunek Ligi do ARP. Przewidywała ona, że aeroklub który pełni funkcje naczelnej władzy sportu lotniczego zostanie członkiem Ligi. Zapewniała też aeroklubom możliwość korzystania ze sprzętu i urządzeń technicznych LL jednak wyłącznie do sportu lotniczego. Pomimo umowy istniejącej od 1947 roku aerokluby niechętnie nawiązywały kontakty z LL. Całość szkolenia lotniczego pomyślana była w ten sposób, że Liga Lotnicza poprzez popularyzację lotnictwa i rozwój modelarstwa lotniczego oraz przez prowadzenie teoretycznego szkolenia lotniczego młodzieży, przede wszystkim kursów szybowcowych, spadochronowych i ogólnolotniczych miała przygotować najmłodszy narybek do lotnictwa. Wybrana młodzież po przejściu selekcji i wyszkolenia lotniczego w Powszechnej Organizacji Służba Polsce 51 byłaby kierowana do Wojskowych Szkół Lotniczych lub aeroklubów, aby latać tam 49 J.B. K o n i e c z n y, Aeroklub Polski, Skrzydlata Polska nr 43/1979, s Liga Lotnicza, Skrzydlata Polska nr 8/1946, s J. H e l w i g, Powszechna Organizacja SP, Warszawa 1977, s. 91.

24 treningowe i zdobywać wyższe kursy wyszkolenia. Tak pomyślany proces szkolenia lotniczego nie gwarantował zadowalających rezultatów. W końcu 1949 roku zrodziła się nowa koncepcja organizacyjna zjednoczenie wszystkich organizacji działających na terenie lotnictwa sportowego. Na polecenie odgórne członkowie wszystkich aeroklubów regionalnych, jako zwarte jednostki organizacyjne przeszły do Ligi Lotniczej. Powstały w ten sposób aerokluby Ligi Lotniczej, podlegające organizacyjnie, administracyjnie i szkoleniowo Zarządowi Głównemu Ligi Lotniczej, a ściślej Zarządom Wojewódzkim Ligi. Aeroklub RP pozostał nadal w założeniu władzą polskiego sportu lotniczego. Praktycznie jednak przestał on od tej pory działać, a wszystkie jego uprawnienia i obowiązki podporządkowała sobie w trybie administracyjnym Liga Lotnicza. W roku 1950 i w latach następnych wśród latającej młodzieży, szkolonych przez Ligę pilotów i skoczków pojawiają się nazwiska, które weszły na trwałe do historii polskiego lotnictwa, nie tylko sportowego. Wyrośli z nich piloci wyczynowi, rekordziści, piloci zawodowi i kadra kierownicza lotnictwa cywilnego i wojskowego, pracownicy i działacze lotnictwa, spośród których sporo jeszcze do niedawna pozostawało czynnych społecznie i zawodowo w społeczności lotniczej. Z Ligi Lotniczej swój rodowód wywodzą najbardziej znani, a mianowicie 52 : Jerzy Adamek, Edward Makula, Andrzej Brzuska, Andrzej Abłamowicz, Henryk Gajewski, Henryk Zydorczak, Tadeusz Rejniak, Adam Witek, Ryszard Bitner itp. Nowa Liga Lotnicza, działająca już po 1950 roku, jako jedyna w tym czasie organizacja lotnicza w Polsce, wniosła istotny wkład w rozwój szkolenia i sportu lotniczego oraz w tworzenie zaplecza i rezerw lotniczych. Modelarstwo lotnicze Działalność modelarską rozpoczęto równocześnie z odbudową lotnictwa sportowego w Polsce. Sprawami organizacyjnymi, a przede wszystkim odszukaniem dawnych instruktorów i zapewnienie im pomocy materialnej niezbędnej do pracy z 52 Relacje płk pil. Tadeusza Olendra złożona autorowi w dniu roku.

25 młodzieżą, zajął się początkowo referat szybowcowy przy Departamencie Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji, a personalnie Romuald Flach. Przy każdym aeroklubie zaczęły powstawać koła młodzieży lub sekcje modelarskie kierowane przez dawnych pracowników lotnictwa. Dało to początek zorganizowanej pracy z młodzieżą lotniczą. W pierwszym roku po wyzwoleniu działało już 14 aeroklubów, wszystkie z sekcjami modelarskimi. Przełomową datą był 26 lipca 1946 roku, kiedy to Liga Lotnicza przejęła od Departamentu Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji całe modelarstwo na terenie Polski. Do końca roku Liga Lotnicza zdążyła przejąć 20 modelarni 53. W dniu 24 lutego 1947 roku, na Plenum ZG Ligi Lotniczej powierzono prowadzenie Wydziału Modelarstwa Jerzemu Hejdukowi. W ten sposób sport modelarski otrzymał kierownictwo centralne, niezbędne do prowadzenia pracy organizacyjnej, szkolenia i innych ważnych zadań w akcji zbliżania młodzieży do lotnictwa. Jerzy Hejduk, dawny pracownik ZG LOPP, specjalista w zakresie modelarstwa, wykładowca kursów instruktorskich oraz były zawodnik i instruktor z miejsca zaczął budować wszystko od początku. W pracy swojej nie był osamotniony, gdyż pomagał mu w tym prezes ZG Ligi Lotniczej inż. W. Leja, który był organizatorem ruchu modelarstwa na terenach poznańskim i pomorskim. Jeżeli chodzi o organizację sportu modelarskiego w pierwszych latach istnienia Ligi Lotniczej, to bez wątpienia największym osiągnięciem było utworzenie w 1948 roku Centralnej Składnicy Materiałów Modelarskich, systematyczne przejmowanie i wyposażanie modelami oraz uruchamianie nowych placówek. Ustalono zakres działania i podział modelarni Ligi na okręgowe (wojewódzkie), obwodowe (powiatowe) i miejscowe. Ujednolicono sprawy szkoleniowe, prowadzono liczne kursy i imprezy. W roku 1949 Liga Lotnicza miała już w swoich szeregach modelarzy, a w 1950 roku 8.860; prowadziła 132 modelarnie i ponad 200 różnego rodzaju kursów w poszczególnych rejonach kraju. Dla porównania można podać, że dwa lata wcześniej istniało 60 modelarni. Przynależność i udział w pracach koła modelarskiego 53 Biuletyn Ligi Lotniczej nr 2/1947, s. 2.

26 było wyróżnieniem i zaszczytem, zwłaszcza wśród młodzieży szkolnej 54. W tymże roku (od 1 kwietnia) powstało siedem składnic okręgowych: w Warszawie, Rzeszowie, Szczecinie, Bydgoszczy, Katowicach, Poznaniu i Gdańsku. Rozpisano konkursy na projekty modeli kartonowych (zgłoszono 34 prace) oraz modeli szybowców szkolnych i gumówek. Dzięki tym konkursom powstały wkrótce plany wypróbowanych modeli, m.in. szybowca szkolnego Żak Jana Burego i szybowca Rekin Pawła Elszteina 55. Równie interesujące były pierwsze osiągnięcia sportowo-techniczne modelarzy zrzeszonych w Lidze Lotniczej. A oto ciekawsze wydarzenia w skrócie. Pierwsze zawody, w których obok Belgii, Francji i Holandii uczestniczyła Polska odbyły się września 1947 roku w miejscowości Ntvelles niedaleko Brukseli. W skład ekipy polskiej weszli: mjr Janusz Przymanowski (kierownik ekipy), kierownik wydziału modelarskiego Zarządu Głównego Ligi Lotniczej Jerzy Hejduk oraz modelarze: Jan Bury, Bolesław Degier, Seweryn Wosik i Paweł Elsztein 56. Pierwsza konfrontacja polskich modelarzy na arenie międzynarodowej nie wypadła zbyt korzystnie, chociaż zebrane doświadczenia rekompensowały wysiłek włożony w przygotowanie wyjazdu do Belgii. W kategorii szybowców FAJ na 16 startujących J. Bury zajął piąte miejsce, a P. Elsztein dziewiąte. W kategorii małych szybowców klasy Daumerie S. Wosik zajął trzecie miejsce, J. Bury siódme, a B. Degier dziewiąte. W gumówkach nie uzyskano miejsca punktowego, za to w kategorii modelu z napędem mechanicznym (B. Degier miał doskonały model z amerykańskim silnikiem typu Ohlssona) zajęto zespołowo trzecie miejsce. Nagrodą za postawę ekipy polskiej był piękny, srebrny puchar ufundowany przez gazetę Belgique Sport oraz pamiątkowe srebrne medale, wybite z okazji zawodów. W dniach 27 sierpnia 1 września 1948 roku modelarze polscy wzięli udział w ogólnokrajowych zawodach w stolicy Czechosłowacji Pradze 57 : Tadeusz Pelczarski zajął piąte miejsce w kategorii szybowców, Eugeniusz Wielgoszewski szóste, Władysław Niestoj piętnaste, a Seweryn Wosik dwunaste; w kategorii 54 Relacje płk pil. Mieczysława Tatarzyńskiego złożona autorowi w dniu roku. 55 Szybowiec Rekin, Skrzydła i Motor nr 32/1949, s J.H. K o n i e c z n y, Kromka lotnictwa polskiego , Warszawa 1984, s Polscy modelarze w Kralupach, Skrzydlata Polaka nr 10/1948, s. 269.