Dotacje oświatowe po zmianach, cz. 5

Transkrypt

1 OPUBLIKOWANO: 26 PAŹDZIERNIKA 2018 Dotacje oświatowe po zmianach, cz. 5 Opracowała: Marta Handzlik-Rosuł, prawnik, specjalista z zakresu prawa oświatowego i prawa pracy, były pracownik Ministerstwa Edukacji Narodowej. Autorka książki Finanse w oświacie. Prawo oświatowe w pytaniach i odpowiedziach, a także licznych artykułów, aktualności i komentarzy Podstawa prawna: Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (Dz.U. z 2017 r. poz. 2203), Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 994 ze zm.), Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz ze zm.). Jak wyglądają kontrole placówek oświatowych w zakresie przyznanych dotacji? W jakich sytuacjach dotacje podlegają zwrotowi? Zapraszamy do ostatniej części cyklu na temat zmian związanych z dotacjami, wprowadzonych Ustawą o finansowaniu zadań oświatowych. We wcześniejszych częściach cyklu omówione zostały zagadnienia związane m.in. z ustalaniem wysokości dotacji, wydatkami bieżącymi, statystyczną liczbą uczniów, dotacjami dla zespołów, aktualizacją podstawowej kwoty dotacji, subwencją ogólną, przeznaczeniem i wydatkowaniem dotacji, dotacjami na kształcenie specjalne oraz udzielaniem, rozliczaniem i kontrolą wykorzystania dotacji. Zakres i tryb prowadzenia kontroli Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo kontrolowania placówek oświatowych, którym przyznają dotację. Kontrola nie jest obowiązkiem JST, ale uprawnieniem. Jednak mimo wszystko wskazane jest przeprowadzanie kontroli, aby sprawdzić zasadność wydatkowania środków publicznych do czego zobowiązane są organy administracji publicznej. Zgodnie z art. 36 ust. 1 Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych organ dotujący może kontrolować prawidłowość pobrania i wykorzystania udzielonych dotacji. Uprawnienia do przeprowadzania kontroli wskazane w tym przepisie nie obejmują jednak możliwości skontrolowania szkoły ponadpodstawowej w zakresie pobrania i wykorzystania dotacji na

2 kwalifikacyjne kursy zawodowe. Jest to istotna nieścisłość w Ustawie. Nie można bowiem domniemywać uprawnienia do kontroli zakładającego władztwo kontrolującego i podporządkowanie kontrolowanego w przypadku jednostek niepodlegających kontrolującemu. Musi ono wynikać z przepisu ustawowego. Takie przepisy są i umożliwiają kontrolę ze strony NIKu, RIO i UKS-u. Natomiast samorząd nie może kontrolować dotacji na kwalifikacyjne kursy zawodowe. Organy kontroli mają prawo do kontrolowania jedynie prawidłowości, czyli zgodności z prawem nie celowości i gospodarności, ale wyłącznie legalności pobrania i wykorzystania dotacji. Warto podkreślić, że wydatkowanie dotacji przez jednostki oświatowe na zadania określone w Ustawie nie podlega przepisom regulującym dokonywanie wydatków budżetowych przez jednostki budżetowe. Jednostka budżetowa przekazuje dotacje do beneficjenta i dokonuje wydatku regulowanego wymogami wykonywania budżetu, w tym oszczędności, celowości i uzyskiwania najlepszych efektów wydatkowanych nakładów. Zasady nie dotyczą w najmniejszym stopniu wydatków beneficjenta z otrzymanej dotacji. Ważne! Ustawa o finansowaniu zadań oświatowych nie przewiduje uprawnienia samorządu do kontrolowania prawidłowości wydatkowania środków własnych beneficjentów dotacji, pochodzących z czesnego, darowizn lub innej działalności. Ponadto kontrolę należy kierować w stosunku do szkoły, a nie do organów prowadzących nie są one bowiem podmiotem kontrolowanym. Na podstawie art. 36 ust. 6 7 Ustawy w przypadku utrudniania lub udaremniania przez szkołę lub przez organ prowadzący czynności kontrolnych organ dotujący wzywa dyrektora tej szkoły lub placówki lub organ prowadzący do zaprzestania tych działań w wyznaczonym terminie. Po bezskutecznym upływie terminu organ dotujący wstrzymuje, w drodze decyzji administracyjnej, przekazywanie szkole dotacji do dnia umożliwienia przeprowadzenia w tej szkole czynności kontrolnych. Organy kontroli mogą skorzystać z powyższego uprawnienia pod warunkiem wcześniejszego wezwania dyrektora szkoły bądź organu prowadzącego do zaprzestania tych działań. W przypadku kontrolowanej szkoły dyrektor może udostępnić tylko dokumentację organizacyjną i przebiegu nauczania, ponieważ nie dysponuje on dokumentacją księgowo- finansową, umożliwiającą sprawdzenie wydatków poniesionych z dotacji. Dlatego sensowne jest wezwanie od razu organu prowadzącego, a nie dyrektora. Wstrzymanie dotacji w razie niezastosowania się do wezwania trwa do czasu, aż organ będzie mógł przeprowadzić kontrolę bądź ustaną przesłanki jej utrudniania. Prawo wstępu do placówki Organ administracji samorządowej, uprawniony ustawowo do dotowania, upoważnia dane osoby, aby przeprowadziły kontrolę. Upoważnienie powinno być potwierdzone na dokumencie w formie pisemnej. Osoby upoważnione mają prawo wstępu do szkół. Nie jest jednak uzasadnione, aby osoby te dokonywały przeglądu każdego pomieszczenia czy przedmiotu. Chodzi raczej

3 o zagwarantowanie możliwości wejścia do jednostki. Stosownie do art. 36 ust. 2 Ustawy o finansowaniu osoby upoważnione do przeprowadzenia kontroli mają prawo wstępu do szkół oraz wglądu do prowadzonej przez nie dokumentacji organizacyjnej, finansowej i dokumentacji przebiegu nauczania w związku z przekazaną dotacją. Do dokumentacji organizacyjnej zalicza się np. statut szkoły, regulaminy organizacyjne, umowy z uczniami lub rodzicami. W ramach dokumentacji finansowej kontroli podlegać mogą księgi finansowe i dowody księgowe w zakresie wykorzystywania dotacji, które są bezpośrednią podstawą dokonywania wydatków. Prawidłowość wykorzystania dotacji Kolejnym elementem zakresu kontroli jest sprawdzanie prawidłowości wykorzystania dotacji. W ramach tego elementu kontroluje się dokumentację finansowo-księgową jednostki i żąda od organów prowadzących lub dyrektorów dotowanych podmiotów przedstawienia faktur i rachunków, które zostały pokryte z dotacji. Uwaga! W związku z nowymi regulacjami w trakcie kontroli po 1 stycznia 2019 r. należy również sprawdzić, czy dotacja przekazana na ucznia niepełnosprawnego została prawidłowo i w odpowiedniej wysokości wydatkowana na realizację zadań związanych z organizacją kształcenia specjalnego (prawidłowo na podstawie finansowej dokumentacji źródłowej świadczącej o rodzajach wydatków). Oprócz wydatków bieżących w zakresie kształcenia, wychowania i opieki, w tym profilaktyki społecznej, Ustawa daje też prawo do wykorzystania dotacji na wydatki w zakresie zakupu środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych obejmujących: książki i inne zbiory biblioteczne; środki dydaktyczne służące procesowi dydaktyczno-wychowawczemu realizowanemu w placówkach wychowania przedszkolnego, szkołach i placówkach; sprzęt rekreacyjny i sportowy dla dzieci i młodzieży; meble; pozostałe środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne o wartości nieprzekraczającej wielkości określonej zgodnie z Ustawą o podatku dochodowym od osób prawnych, dla których odpisy amortyzacyjne są uznawane za koszt uzyskania przychodu w 100 proc. ich wartości w momencie oddania do używania. Dochodzenie wypłaty dotacji w należnej kwocie Beneficjent, który chce samodzielnie ustalić wysokość dotacji należnej, musi ustalić stan prawny regulujący wysokość dotacji w danym roku oraz zapewnić sobie dostęp do dotyczących tego roku źródłowych danych finansowych organu dotującego. Dostęp taki jest możliwy w trybie przepisów o dostępie do informacji publicznych.

4 Beneficjent po porównaniu wysokości dotacji obliczonej samodzielnie z kwotą dotacji otrzymanej może stwierdzić niedopłatę. Niedopłata oznaczałaby, że organ udzielający dotacji naruszył przepisy traktujące o sposobie obliczenia wysokości dotacji oświatowej. Jeśli beneficjent samodzielnie ustali, że należy mu się kwota wyższa niż otrzymana dotacja, może sięgnąć po dostępne środki prawne do zakwestionowania poprawności działania organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego. Zgodnie z art. 101 Ustawy o samorządzie gminnym każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone uchwałą lub zarządzeniem podjętymi przez organy gminy w sprawie z zakresu administracji publicznej, może po bezskutecznym wezwaniu do usunięcia naruszenia zaskarżyć uchwałę do sądu administracyjnego. W przypadku zaniżenia wysokości dotacji dotowanemu podmiotowi przysługuje możliwość złożenia skargi do organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego na wadliwe działania organu wykonawczego i jego pracowników. Dochodzenie zwrotu dotacji od beneficjenta Przepisy prawa oświatowego nie normują tematyki zwrotu dotacji do budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Zasady te wynikają z przepisów Ustawy o finansach publicznych, zgodnie z którymi dotacje udzielone z budżetu jednostki samorządu terytorialnego podlegają zwrotowi w czterech sytuacjach, w przypadku dotacji: niewykorzystanych do końca roku budżetowego lub innego okresu, gdyby termin dysponowania dotacją był krótszy niż do końca roku, wykorzystanych niezgodnie z przeznaczeniem, pobranych nienależnie, pobranych w nadmiernej wysokości. Organ administracji publicznej udzielający dotacji nie ma wyboru jeżeli wystąpi jedna z powyższych sytuacji kwalifikujących dotacje do zwrotu, ma obowiązek dochodzenia tego zwrotu. Procedurę dochodzenia zwrotu dotacji można podzielić na trzy etapy: Ustalenie kwoty dotacji do zwrotu i zakomunikowanie tego beneficjentowi. Wszczęcie postępowania administracyjnego o wydanie decyzji określającej wysokości dotacji podlegających zwrotowi i datę, od kiedy naliczać odsetki jak od zaległości podatkowych. Wszczęcie postępowania egzekucyjnego i dokonanie egzekucji obowiązku pieniężnego. Zasady zwrotu dotacji niewykorzystanych

5 Dotacje udzielone z budżetu JST w części niewykorzystane do końca roku budżetowego podlegają zwrotowi do budżetu tej jednostki w terminie do 31 stycznia roku następnego, chyba że organ stanowiący ustali je w wykazie wydatków niewygasających z końcem danego roku budżetowego. Wówczas niewykorzystana część podlega zwrotowi do budżetu w terminie 15 dni od ostatecznego dnia dokonania wydatków w nowym roku ustalonego w uchwale o wydatkach niewygasających. Należy jednak podkreślić, że do dotacji oświatowych nie znajdą zastosowania przepisy o niewygasających wydatkach budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Ważne! Dotowane podmioty powinny same zwrócić kwotę niewykorzystanych dotacji do 31 stycznia roku kolejnego po roku otrzymania dotacji. Niedochowanie terminu powoduje naliczenie odsetek jak od zaległości podatkowych. Dotacje za pełny rok budżetowy podlegają zwrotowi do budżetu JST w ciągu 15 dni od dnia stwierdzenia, że zostały wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem, pobrane nienależnie lub pobrane w nadmiernej wysokości. Stwierdzenie może nastąpić w trakcie kontroli. Wówczas zwrot powinien nastąpić w terminie 15 dni od dnia otrzymania zalecenia pokontrolnego wzywającego do zwrotu. Dotacją wykorzystaną niezgodnie z przeznaczeniem jest ta jej część, która została wydatkowana na inne wydatki niż określone w przepisach Ustawy o finansowaniu zadań oświatowych. Z kolei dotacjami pobranymi w nadmiernej wysokości są dotacje otrzymane w wysokości wyższej niż określone w odrębnych przepisach. W przypadku dotacji oświatowej pobranie w nadmiernej wysokości oznacza otrzymanie dotacji oświatowej na większą niż faktyczna liczbę uczniów dotowanej jednostki oświatowej albo w wysokości wyższej niż wynikająca z przepisów określających podstawową kwotę dotacji lub część oświatową subwencji ogólnej. Dyrektorze, pamiętaj! Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo kontrolowania jednostek oświatowych, którym przyznają dotację. Organy mają prawo do kontrolowania jedynie prawidłowości, czyli zgodności z prawem nie celowości i gospodarności, ale wyłącznie legalności pobrania i wykorzystania dotacji. Po bezskutecznym upływie terminu organ dotujący wstrzymuje, w drodze decyzji administracyjnej, przekazywanie szkole dotacji do dnia umożliwienia przeprowadzenia w tej szkole czynności kontrolnych. Dotowane podmioty powinny same zwrócić kwotę niewykorzystanych dotacji do 31 stycznia roku kolejnego po roku otrzymania dotacji.