NAWIGACJA KU MARZENIOM

Transkrypt

1 PROGRAM PROFILAKTYKI ZINTEGROWANEJ NAWIGACJA KU MARZENIOM PROGRAM REKOMENDOWANY PRZEZ: WYSOKĄ JAKOŚĆ REALIACJI ZAPEWNIA:

2 Informacje ogólne Głównym autorem programu, osobą kierującą jego rozwojem oraz systemem szkolenia realizatorów jest dr Szymon Grzelak dr psychologii - prezes Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej oraz wiceprezes Fundacji HOMO HOMINI im. Karola de Foucauld z Krakowa. ARCHIPELAG SKARBÓW jest skierowany dla uczniów klas II i III gimnazjum oraz dla klas I i II szkół średnich, doskonale wspiera rodziców i nauczycieli w przekazywaniu młodzieży wartości. Program ARCHIPELAG SKARBÓW został wpisany do systemu rekomendacji programów profilaktycznych i promocji zdrowia psychicznego prowadzonego przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Ośrodek Rozwoju Edukacji i Instytut Psychiatrii i Neurologii. Łącząc w sobie atrakcyjną formę z silnym przekazem treści profilaktycznych program skutecznie wpływa na zmianę przekonań normatywnych młodych ludzi. Badania ewaluacyjne (przeprowadzone w latach we współpracy z MEN, CMPPP, PARPA i KC ds. AIDS) wykazały skuteczność programu w kilku obszarach profilaktyki. ARCHIPELAG SKARBÓW jest programem profilaktycznym w całości opartym na modelu profilaktyki zintegrowanej 1 czyli takiej która łączy różne dziedziny profilaktyki aby skutecznie przeciwdziałać możliwie szerokiemu spektrum zachowań ryzykownych. Zgodnie z jej założeniami, cele programu obejmują bardzo szerokie spektrum. Zostały one wyliczone poniżej w uporządkowaniu według obszarów tematycznych: profilaktyka korzystania z substancji psychoaktywnych: ograniczenie używania przez młodzież alkoholu i narkotyków; wychowanie ku miłości i odpowiedzialności za swoją seksualność: wzbudzenie motywacji do pracy nad własnym rozwojem w sferze budowania dojrzałych więzi; ukazanie postaw i działań, które zwiększą szanse przeżycia prawdziwej, wiernej i trwałej miłości; podważenie obecnych w popkulturze silnie szkodliwych mitów na temat miłości i seksualności; ograniczenie korzystania z pornografii; przeciwdziałanie skutkom seksualizacji dziewcząt, w tym zjawisku samo-uprzedmiotowienia 2 ; profilaktyka ciąż nastolatek i profilaktyka HIV/AIDS: zmotywowanie młodzieży do utrzymania postawy wstrzemięźliwości seksualnej lub powrotu do tej postawy (jeśli chodzi o młodzież po inicjacji seksualnej); poszerzenie wiedzy młodzieży na temat zakażeń przenoszonych drogą płciową i skutecznych metod zapobiegania im; profilaktyka przemocy: ograniczenie natężenia przemocy rówieśniczej w formie fizycznej i słownej, a także przemocy o podtekście seksualnym; wzrost szacunku chłopców wobec dziewcząt i dziewcząt wobec samych siebie; 1 Szczegółowy opis modelu dostępny w: Grzelak Sz. Profilaktyka ryzykownych zachowań seksualnych młodzieży. Aktualny stan badań na świecie i w Polsce. Rubikon 2009, wydanie II rozszerzone. 2 Zurbriggen, E.L. i inni (2007). Report of the APA Task Force on the Sexualization of Girls. Washington, D.C.: Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne, marzec 2007 Strona 2 z 13

3 cele i efekty ogólnoprofilaktyczne: podwyższenie kompetencji w zakresie zachowań asertywnych; wzmocnienie czynników chroniących w profilaktyce (więź z rodzicami, nauczycielami, identyfikacja z własnym systemem wartości religijnym lub świeckim). Opis programu ARCHIPELAG SKARBÓW to żywy i dynamiczny program profilaktyczny prowadzony przez 3-4 osobową ekipę specjalnie przeszkolonych trenerów. Duże grupy młodzieży (najczęściej uczniów) są zgromadzone na auli lub sali gimnastycznej, gdzie odbywają się dwa 4 godzinne mitingi w formie multimedialnego show, co skutecznie angażuje uczestników i umożliwia przekazywanie im w ciekawy sposób głębokich treści profilaktycznych. Spotkania dla młodzieży są realizowane dzień pod dniu. Przesłanie programu Program uczy zdrowego i mądrego stylu życia. Zachęcamy młodzież do unikania alkoholu, narkotyków, przemocy, pornografii i do czekania z seksem do dorosłości a najlepiej do małżeństwa. ARCHIPELAG SKARBÓW bazuje na pozytywach, co pokazuje młodym ich ogromny pozytywny potencjał zupełnie inaczej niż o młodzieży mówią masowe media. Dwa bloki warsztatów w dwa kolejne dni zamieniają grupę młodzieży w poszukiwaczy skarbu, jakim jest głębokie szczęście, trwała miłość i realizacja w życiu własnych pasji i marzeń. Głównym celem programu ARCHIPELAG SKARBÓW jest zachęcenie młodzieży by z odwagą myślała o swoich marzeniach, wielkich celach, o pasjach i dopiero gdzieś w tle pokazać im, ale uważaj możesz te marzenia stracić jeśli wejdziesz w takie, czy inne zachowania ryzykowne. Bo w podejściu zintegrowanym nie jest istotne aby dużo mówić o alkoholu czy narkotykach. Istotne jest przede wszystkim pokazanie dlaczego warto żyć, co możesz wtedy zyskać. Realizacja marzeń Punktem wyjścia w pracy z młodzieżą jest uświadomienie uczestnikom ich najgłębszych pragnień i marzeń, w tym zwłaszcza marzenia o pięknej, trwałej miłości na całe życie, która nie tylko nigdy się nie skończy, ale z biegiem lat będzie rosła. Trenerzy jasno mówią, że ich samych w życiu osobistym interesuje tylko tak pojęta miłość i jeśli w programie będzie mowa o drodze życia, seksualności, różnych wyborach to zawsze z myślą o tym, że celem jest wielka i trwała miłość. Młodzież dobrze rozumie, że do wielkich celów dochodzi się poprzez trudy i wyrzeczenia. Młodzi zdają sobie sprawę, że bardzo trudno jest zbudować trwałą miłość i naprawdę szczęśliwą rodzinę. Doświadczenia autora i trenerów programu pokazują, że uczestnicy nie boją się wymagań, wysiłku czy pracy nad sobą. Potrzebują tylko logicznego wytłumaczenia, że opłaca się te wyrzeczenia ponieść, bo tylko one prowadzą do realizacji marzeń. I właśnie pragnienie osiągnięcia tego celu sprawia, że nastolatek jest mniej skłonny do podejmowania różnych zachowań ryzykownych co daje wymierne efekty profilaktyczne. Strona 3 z 13

4 W trakcie dwóch dni warsztatów przekazywana jest młodzieży wiedza o miłości, seksualności, budowaniu relacji opartych na zaufaniu i szacunku. Uczymy młodzież jak radzić sobie z tygrysami, które mieszkają w dżungli, jaką jest wnętrze człowieka. Dajemy młodym konkretne wskazówki, jak radzić sobie z pobudzeniem seksualnym, zakochaniem (które jest piękne, ale bywa ślepe), ze złością i gniewem. Zachęcamy młodzież do korzystania z tych wskazówek, trenowania własnej siły charakteru. Wiemy z naszych badań, że prawie każdy uczestnik programu wykorzystuje co najmniej jedną wskazówkę już w dniu warsztatów! W ramach programu wyjaśniamy młodzieży najważniejsze prawa rządzące miłością. Omawiamy też problemy takie jak uzależnienie od seksu i pornografii oraz mechanizmy związane z uzależnieniem od alkoholu i narkotyków. Wszystkie te tematy są poruszane z dużą delikatnością i powagą, tak, by nie zranić tych, którzy mają takie doświadczenia, a zarazem przestrzec tych, którzy ich jeszcze nie mają. Ważnym aspektem programu jest trening asertywności, w którym uczestnicy mogą ćwiczyć umiejętność przeciwstawiania się negatywnej presji rówieśników. Przewodnicy Jednym z celów programu jest odczarowanie przekazu mediów oraz stylu życia celebrytów. ARCHIPELAG SKARBÓW umacnia w młodzieży przekonanie, że najważniejsi przewodnicy, od których mogą się wiele nauczyć w życiu, są wokół nich. Są to rodzice, dziadkowie, ciocia, wujek, wychowawcy, trenerzy, instruktorzy harcerscy, duchowni. Uczymy młodych ludzi, by starali się brać od życzliwych dorosłych ze swojego otoczenia to, co w każdym z nich jest najlepsze i nie przekreślali tych autorytetów z kretesem w momencie, gdy dostrzegą w nich jakąkolwiek rysę czy wadę. Trenerzy programu muszą spełniać warunek zgodności własnego życia osobistego z treściami programu. Dzięki temu mogą dzielić się z młodzieżą doświadczeniami własnej drogi życia pogłębiając przekaz wiedzy i wartości. Ich świadectwo jest dodatkowo wzmacniane przez specjalnie przeprowadzone wywiady ze znanymi ludźmi, którzy także żyją w sposób bliski duchowi programu (m.in. Marek Kamiński, Leszek Blanik, Jacek Czachor, Anna Jamróz, Mariusz Wlazły, Sławomir Szmal). Sposób przekazu treści W ARCHIPELAGU SKARBÓW wykorzystany jest cały wachlarz różnorodnych metod pracy z grupą. Są to udźwiękowione prezentacje multimedialne, krótkie filmiki i muzyka. Są też dynamiczne ćwiczenia, do których masowo zgłaszają się ochotnicy nagradzani za udział nie tylko brawami, ale także prezentami. Młodzież jest angażowana do tego by odpowiadać na pytania, głosować, a nawet śpiewać razem z trenerami Szantę z Archipelagu Skarbów. Humor przeplata się z poważnymi treściami w sposób, który daje młodzieży chwile wytchnienia i odreagowania. Strona 4 z 13

5 Ważnym elementem programu jest festiwal twórczości młodzieży. Chętni uczniowie z dnia na dzień przygotowują wiersze, plakaty, piosenki lub prezentacje komputerowe na takie tematy jak: Szacunek do dziewczyn i kobiet, Stop pornografii, Znaczenie trzeźwości od alkoholu w miłości, Jak radzić sobie ze swoimi tygrysami i wiele innych. Na koniec drugiego dnia sami te prace przedstawiają, bo nie ma lepszego przekazu profilaktycznego niż jak jeden rówieśnik, mówi drugiemu rówieśnikowi, to co trenerzy programu starali się przekazać przez te dwa dni. Po zakończeniu programu młodzież może korzystać ze specjalnej strony internetowej (prawie wejść rocznie) oraz ma możliwość zadawania pytań i proszenia o poradę pod naszym adresem elektronicznym. Na wszystkie pytania odpowiadają specjaliści: psycholodzy i terapeuci. Spotkanie z rodzicami i nauczycielami W ramach programu w każdej szkole odbywa się szkolenie rady pedagogicznej oraz spotkanie dla rodziców. Oba te elementy pomagają wykorzystać pozytywne poruszenie młodzieży przez ARCHIPELAG SKARBÓW w dalszej pracy wychowawczej. W ramach tych spotkań wyjaśniamy rodzicom i nauczycielom symbole programu (skarby, tygrysy, gwiazda, lejek) oraz niezrozumiałe dla niewtajemniczonych hasła programu (np. Najważniejszy jest niebieski ). Operowanie symbolami i stworzenie unikalnego, atrakcyjnego dla młodzieży języka bardzo ułatwia rodzicom i wychowawcom rozmowy z młodzieżą na trudne tematy. Spotkanie dla rodziców trwa 1 godzinę zegarową. Może się ono odbywać zarówno przed, jak i po mityngach dla młodzieży. W trakcie spotkania prezentowany jest zakres celów programu ARCHIPELAG SKARBÓW. Omówione są wyniki badań nad młodzieżą. Komentarz prowadzącego zawiera wiele wskazówek co do sposobów włączania skutecznego przekazu profilaktycznego do codziennej pracy wychowawczej w rodzinie. Szczególny akcent położony jest na umiejętności dobrej komunikacji, które są niezbędne w wychowaniu nastolatka. W trakcie spotkania podane są wskazówki jak rozmawiać z dorastającymi dziećmi o ich osobistych sprawach, w tym zagadnieniach miłości i seksualności. Spotkanie z rodzicami ma formę wykładu urozmaiconego prezentacją multimedialną oraz dialogiem z uczestnikami. Uczestnicy otrzymują ulotki profilaktyczne dla rodziców pt. Przewodnik po dżungli kontaktów z nastolatkiem, które zawierają skrót wskazówek dotyczących wychowania omawianych w trakcie spotkania. Szkolenie dla Rady Pedagogicznej trwa 2 godziny dydaktyczne. Ma charakter wykładu urozmaiconego prezentacją multimedialną oraz dialogiem z uczestnikami. W trakcie szkolenia prezentowane są cele programu ARCHIPELAG SKARBÓW, wyniki badań nad młodzieżą wraz ze wskazówkami dotyczącymi szkolnej pracy profilaktycznej, oraz wybrane aspekty wiedzy dotyczącej skutecznych strategii w profilaktyce młodzieżowej. Szkolenie to może stanowić bardzo cenny przyczynek do dostosowania szkolnego programu wychowawczego i profilaktycznego do mentalności obecnego młodego pokolenia. Wychowawców klas oraz nauczyciela WDŻ wyposażamy w konspekty do prowadzenia lekcji i godzin wychowawczych umacniających w młodzieży treści programu. Przy zakupie wersji rozszerzonej szkoła otrzymuje też zestaw materiałów do prowadzenia wolontariatu młodzieżowego dla uczniów, którzy chcą żyć w zgodzie z zasadami programu i zachęcać do tego innych. ARCHIPELAG SKARBÓW łączy w sobie trzy najważniejsze cechy dobrej profilaktyki: a) wspiera rodziców i wychowawców w przekazywaniu młodzieży świata wartości, b) jest atrakcyjny dla młodzieży, c) należy do nielicznej grupy programów skutecznych, co zostało udowodnione w badaniach. Strona 5 z 13

6 Badania nad programem. Trzyetapowe badania ewaluacyjne nad skutecznością programu Archipelag Skarbów przeprowadzone w latach na zlecenie MEN (patrz: Grzelak, 2009) na grupie ponad 1300 gimnazjalistów oraz ponad 500 uczniów szkół średnich, wykazały jednoznacznie pozytywny, silny i w wielu obszarach trwały (badanie po pół roku) wpływ programu na młodzież. W badaniu rygorystycznie przestrzegano ścisłych procedur metodologii ilościowych badań ewaluacyjnych (grupa kontrolna, losowy dobór, procedura double blind, trzy etapy badań: [a] pretest, [b] badanie efektów bezpośrednich 1 miesiąc po zakończeniu programu, [c] badanie trwałości efektów 6 miesięcy po zakończeniu programu). Oto niektóre efekty programu, które okazały się istotne statystycznie dla młodzieży gimnazjalnej: Ograniczenie korzystania z alkoholu (efekt istotny miesiąc po programie i nadal obecny po pół roku); Mniej przypadków upijania się (tendencja); Spadek korzystania z narkotyków (efekt istotny i trwały); Wzrost liczby zachowań asertywnych w sytuacjach namawiania do alkoholu; Wzrost liczby zachowań asertywnych w sytuacjach namawiania do narkotyków; Zmniejszenie odsetka młodzieży współżyjącej seksualnie w ostatnim miesiącu (istotny efekt po miesiącu, który zanika po pół roku); Spadek korzystania z pornografii; Pozytywne zmiany w zakresie 9 innych zmiennych dotyczących intencji, postaw, przekonań i wiedzy odnoszącej się do spraw miłości i seksualności. Spadek odsetka myśli samobójczych wśród dziewcząt (efekt trwały). Poprawa atmosfery w klasie (efekt trwały). Taki obraz efektów czyni obecnie ARCHIPELAG SKARBÓW najbardziej wszechstronnym spośród skutecznych programów profilaktycznych skierowanych do młodzieży gimnazjalnej. Tak wysoką skuteczność program zawdzięcza wykorzystaniu współczesnej wiedzy o skutecznych strategiach profilaktycznych, metodyce dostosowanej do wrażliwości współczesnej młodzieży, dbałości o wysoką jakość realizacji i nieustannym modyfikacjom i udoskonaleniom. Kluczową rolę odgrywają również specjalnie dobierani i przeszkoleni trenerzy. Unikalne cechy programu. Jedną z najbardziej unikalnych cech programu Archipelag Skarbów jest wykorzystanie w pracy z młodzieżą aktualnych wyników badań naukowych prowadzonych regularnie przez dr. Szymona Grzelaka na dużych próbach młodzieży gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej. Dzięki temu realizatorzy programu mogą wpływać na przekonania normatywne młodych ludzi, co jest uważane za jedną z najskuteczniejszych strategii w profilaktyce młodzieżowej (Hansen 1992). W odróżnieniu od starszej WYSPY SKARBÓW, w ARCHIPELAGU SKARBÓW wszystkie elementy związane z przekazywaniem wiedzy są przygotowane w postaci atrakcyjnych, udźwiękowionych prezentacji multimedialnych. W sposób bardzo znaczący zwiększa to atrakcyjność programu i odbiór jego treści przez młodzież. Strona 6 z 13

7 W kolejnych latach uzupełniono program o szereg wywiadów udzielonych specjalnie dla programu ARCHIPELAG SKARBÓW przez znane osoby, które mogą być dla młodzieży wzorem mądrych postaw życiowych. W programie ARCHIPELAG SKARBÓW ważną rolę odgrywają dwa zadania podejmowane przez samą młodzież i wykonywane w przerwie między mityngami. Jedno z zadań dotyczy konkretnej próby ćwiczenia umiejętności zdrowego radzenia sobie z charakterystycznymi dla okresu dojrzewania silnymi impulsami uczuciowymi z trzech obszarów: seksualności, zakochania i agresji. Drugie zadanie jest związane z przygotowaniem artystycznego wkładu w Festiwal Archipelagu Skarbów. Podjęcie przez młodzież tych zadań nawiązuje do jednej z najskuteczniejszych strategii profilaktycznych, polegających na motywowaniu do zaangażowania i podejmowania minidecyzji o charakterze prozdrowotnym. Diagnoza młodzieży Nasze diagnozy są oparte na autorskich narzędziach stosowanych w badaniach nad młodzieżą od 2002 roku i nieustannie doskonalonych. Ukazują bardzo szeroki przekrój problemów młodzieży i jej pozytywnego potencjału. Dzięki regularnemu badaniu dużych grup młodzieży (kilka tysięcy uczniów rocznie) dysponujemy szeroką bazą do porównań. Wieloletnie doświadczenie w prowadzeniu działań profilaktycznych, szkoleniu kadry pedagogicznej oraz współpracy z samorządem terytorialnym umożliwia nam formułowanie wniosków z badań w sposób przydatny dla nauczycieli i urzędników odpowiedzialnych za zdrowie, bezpieczeństwo i wychowanie młodzieży. Korzyści z diagnozy opartej na modelu profilaktyki zintegrowanej Rzetelne informacje o skali zachowań ryzykownych młodzieży oraz o jej postawach i przekonaniach w zakresie szerokiego spektrum problemów: 1. korzystanie z alkoholu, 2. zażywanie narkotyków i dopalaczy, 3. palenie papierosów, 4. przemoc rówieśnicza (w tym przemoc elektroniczna), 5. myśli samobójcze, 6. ryzykowne zachowania seksualne, 7. korzystanie z pornografii, 8. relacje z rodzicami, 9. wiedza, przekonania i postawy dotyczące relacji rówieśniczych, miłości, seksualności, korzystania z substancji psychoaktywnych, 10. pozytywny potencjał młodzieży. Uczciwa ocena pozytywnego potencjału młodzieży, szkoły i rodziców. Diagnoza pozwala odkryć obszary, w których szkoła i rodzice dobrze spełniają swoją funkcję. W naszych raportach dbamy o rzetelne ukazanie pozytywnych wyników, które są owocem ciężkiej pracy osób zaangażowanych w wychowanie młodego pokolenia. Przydatność raportu dla kadry pedagogicznej szkoły. Nasze badania prowadzimy na populacjach (a nie na próbach z populacji), a w raportach kluczową wagę przywiązujemy do układu wyników dla konkretnej szkoły, a nie do średnich wyników całego miasta. Dzięki takiemu podejściu kadra pedagogiczna każdej placówki objętej diagnozą uzyskuje pełne informacje na temat własnej Strona 7 z 13

8 młodzieży w podziale na poziomy klas i w podziale na płeć. Takie przedstawienie wyników jest najbardziej przydatne dla kadry danej placówki i najskuteczniej pomaga w wytyczaniu i korygowaniu celów pracy wychowawczej i profilaktycznej. Kadra naszego Instytutu od lat łączy pracę badawczą z bezpośrednią pracą profilaktyczną z młodzieżą. Dzięki temu nasze raporty mają charakter praktyczny, a zawarte w nich wnioski uwzględniają realia funkcjonowania współczesnej polskiej szkoły. Nasze diagnozy to doskonała pomoc w racjonalnym planowaniu działań profilaktycznych. Badania diagnostyczne prowadzone są wyłącznie na próbie obejmującej te klasy, w których planowana jest w najbliższym czasie realizacja programu Archipelag Skarbów. Dzięki temu nie ma obawy, że zadawanie osobistych pytań o zachowania problemowe spowoduje niepożądane skutki uboczne. Badaniem obejmujemy cały rocznik młodzieży. W przypadku łączenia roczników lub szkół na jednej realizacji, koszt diagnozy wyliczany jest indywidualnie. Jak wygląda przeprowadzenie diagnozy w praktyce? Badania są prowadzone przez specjalnie wyszkolonych ankieterów w oparciu o standard metodologiczny zapewniający rzetelność i porównywalność wyników. Przeprowadzane są zawsze przed realizacją programu Archipelag Skarbów. Mają charakter anonimowy. Zgodnie z gwarancjami składanymi młodzieży wyniki poszczególnych osób i klas są całkowicie poufne. Tej zasady nigdy nie łamiemy. Ankieter sporządza raport z przebiegu badań w każdej klasie, co umożliwia później weryfikację rzetelności wyników (np. można wyłączyć z próby wyniki klasy, w której mimo wysiłków ankietera młodzież niepoważnie traktowała badania żartując głośno lub wzajemnie zaglądając do swoich odpowiedzi nota bene takie przypadki zdarzają się bardzo rzadko). Dane są opracowywane w formie pisemnego raportu. Wyniki dla poszczególnych szkół, poziomów klas lub całego miasta są ukazywane w formie wykresów i porównywane do danych z danego regionu lub innych regionów Polski. Raport ten zawiera również wnioski i komentarze dotyczące zarówno pozytywnego potencjału młodzieży, jak i wskazań do pracy wychowawczej i profilaktycznej. Zainteresowane szkoły i gminy mogą osobno zamówić przedstawienie wyników przez badaczy w formie prezentacji multimedialnej dla rady pedagogicznej lub innego gremium. W przypadku większych miast łączne przedstawienie wyników diagnozy oraz ewaluacji efektów przeprowadzonego w szkołach programu profilaktyki zintegrowanej Archipelag Skarbów odbywa się często na osobnej, miejskiej konferencji profilaktycznej. Podkreślamy raz jeszcze, że raport z wynikami badań danej szkoły jest podawany wyłącznie do wiadomości tej szkoły i organu prowadzącego. Wyniki dotyczące poszczególnych placówek nie są nigdzie publicznie zestawiane. Ważnym warunkiem dobrze przeprowadzonych badań diagnostycznych jest dobra współpraca ze szkołą. Chodzi tu zarówno o sprawną pomoc ankieterom w przeprowadzeniu badań, jak też o poważne potraktowanie zaleceń, które gwarantują większą rzetelność wyników (np. rezygnacja ze sprawdzianów w dniu diagnozy, dzięki której uczniowie mogą w trakcie badania skupić się na wypełnianiu kwestionariusza, a nie nauce z ukrytego pod ławką podręcznika). Strona 8 z 13

9 Certyfikaty i rekomendacje. Strona 9 z 13

10 Strona 10 z 13

11 Strona 11 z 13

12 Strona 12 z 13

13 Strona 13 z 13