SIEDLISKA ROŚLINNE. Dla zadania

Transkrypt

1 SIEDLISKA ROŚLINNE Dla zadania Utworzenie siedlisk przyrodniczych na obszarze Ośrodka Edukacji Ekologiczno-Geologicznej GEOsfera na terenie nieczynnego kamieniołomu Sodowa Góra w Jaworznie. Jaworzno, czerwiec 2011

2 PRACOWNIA ŻYWOKOST S.C Suszec, Kolonia Podlesie 5 Tel Urząd Miasta Jaworzno NIP: ; REGON: ul. Grunwaldzka 33, kwszendera@poczta.onet.pl Jaworzno Telefon: centrala tel. (+48 32) Fax: centrala tel. (+48 32) jaworzno@um.jaworzno.pl Zespół autorski: Dr Waldemar Szendera Mgr inż. arch. Przemysław Pilch Mgr inż. Joanna Lubszczyk Konsultacje przyrodnicze: Prof dr hab. Andrzej Czylok Mag inż. Vladimir Mana Konsultacje z Arboretum w Bolestraszycach: Dagmara Lib Kosztorysowanie: Technik budowlany Stanisław Gajczak Autorzy opracowania serdecznie dziękują za pomoc i poświęcony czas Pani Agnieszce Bartyzel i Panu Marcinowi Toszy a także wszystkim osobom i instytucjom zaangażowanym w przygotowanie niniejszego opracowania.

3 SPIS TREŚCI 1. WST Ę P PO Ł O Ż ENIE, HISTORIA ZBIOROWISKO ZE SKR Z Y P E M PSTRYM KOLEKC J A TYPU PSEUDO MAKIA KOLEKC J A RO Ś LIN WRZOSOWATY CH KALCY FIL E MURAWY KSEROTE RMIC Z N E RO Ś LINNO ŚĆ ZBIORNIKA WODNEGO SADZ ENIE I PIEL Ę GNAC J A RO Ś LIN PIELĘ G NA CJA BYLIN H ARMO N O G R A M NIEZBĘ DN Y C H PRAC DOTY C Z Ą C Y PIELĘ G NA CJI RO Ś LIN Całość terenu Kolekcja wrzosowate Kolekcja skrzypu pstrego Kolekcja pseudo makia Zbiornik wodny Kurtyna roślinna Ścieżki i murki PODTRZ YM YWANIE NASAD Z E Ń KURATORZ Y KOLEKC J I WYKONY WA NIE, EGZEKU CJA POPRAW N O Ś CI WYKO NANIA ZADAŃ INWESTY C YJ N Y C H

4 SPIS RYSUNKÓW RYS. 1 PO Ł O Ż ENIE BADANEGO TERENU NA OBS Z A R Z E J AWOR Z NA...7 RYS. 2 ZD J Ę CIE SATELITARN E TERENU....7 RYS. 3 OBS Z A R WYST Ę POWANIA SKR Z Y P U PSTRE GO...10 RYS. 4 OBS Z A R KOLEKC J I PSEUDO MAKIE...15 RYS. 5 KOLEKC J A RO Ś LIN WRZO SOWATY CH...28 RYS. 6 OBS Z A R KALCYFILN Y CH MURAW KSEROTERMIC Z N Y CH

5 SPIS TABEL TAB. 1 ILO ŚĆ RO Ś LIN PSEUDO MAKIE...15 TAB. 2 ILO ŚĆ RO Ś LIN WRZOSOWATY CH...29 TAB. 3 ILO ŚĆ RO Ś LIN ZBIORNIKA WODNEGO

6 1. Wstęp Celem opracowania jest utworzenie siedlisk przyrodniczych na obszarze Ośrodka Edukacji Ekologiczno-Geologicznej GEOsfera na terenie nieczynnego kamieniołomu Sodowa Góra w Jaworznie. Inwestycja ta ma przyczynić się do ochrony tego terenu przed degradacją oraz zwiększyć świadomość ekologiczną odwiedzających ją ludzi. W opracowaniu wykorzystano istniejącą dokumentację dotyczącą składu flory roślin naczyniowych przygotowana na zamówienie Prezydenta Miasta Jaworza przez Zakład Badawczo Rozwojowy EKOS z Katowic przy wykorzystaniu pracowników Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz studium projektowego Koncepcja utworzenia ciepłolubnych siedlisk naskalnych zapewniających ochronę in situ oraz ex situ na obszarze ośrodka edukacji ekologicznej GEOsfery na terenie nieczynnego kamieniołomu Sodowa Góra w Jaworznie opracowanego przez pracownie Żywokost w Suszcu. 6

7 2. Położenie, historia Inwentaryzowany teren obejmuje wzgórze Sodowa Góra nieczynnego kamieniołomu oraz otaczające grunty rolne i nieużytki. Obszar jest położony w północnej części miasta, ok. 2 km na północ od centrum Jaworzna, przecina on drogę kołową (ul. Jaworznicka) łącząca śródmieście ze Szczakową. Rys. 1 Położenie badanego terenu na obszarze Jaworzna Obszar opracowania obejmuje teren plateau wyrobiska, przyległe zbocza oraz teren nad wyrobiskiem około 50 m od brzegu skarp. Rys. 2 Zdjęcie satelitarne terenu. 7

8 W 1883 powstała cementownia "Szczakowa" jako spółka akcyjna. Wykupiła ona tereny i urządzenia po istniejącej na tym miejscu małej prywatnej fabryce cementu i przystąpiła do wykonania inwestycji na wielką skalę. Spółka w 1885 zatrudniała około 200 osób przy rocznej produkcji około 4000 ton surowca. Od zaprzestania eksploatacji w 1980 r. kopalnia stanowi nieużytek przemysłowy składający się z dwóch obszarów przedzielonych drogą. Obszar I - wschodni o powierzchni 13,7 ha charakteryzuje się płaskim spągiem i niemal pionowymi ścianami wysokości 8-22 m. Na terenie tym znajduje się droga technologiczna o nawierzchni betonowej i pozostałości po infrastrukturze kopalni. Obszar II - na zachód od ul. Jaworznickiej - jest połączony z obszarem I drogą pod wiaduktem. Ma on powierzchnię 8,4 ha, w tym 5,15 ha przypada na teren płaski, a pozostała część - na nieregularne skarpy do 20 m wysokości. 8

9 3. Zbiorowisko ze skrzypem pstrym Stanowisko skrzypu pstrego E. variegatum (FIEK1881), niewielkiego i bardzo rzadkiego Gatunki skrzypów skrzyp olbrzymi i skrzyp pstry są objęte w Polsce ścisłą ochroną prawną, oba znalazły się na regionalnej czerwonej liście w wysokich kategoriach zagrożenia (olbrzymi - zagrożony wymarciem, pstry wymierający). W Jaworznie zbiorowisko skrzypu pstrego tworzy zbiorowisko imitujące tundrę. Tundra (fin. łysa góra) bezleśne zbiorowisko roślinności w zimnym klimacie strefy arktycznej i subarktycznej. Większość roślin wyrasta zaledwie kilka centymetrów nad ziemię. Przy samej powierzchni ziemi rosną liczne mchy i porosty (u nas mchy i skrzyp pstry w dużym zwarciu). Występują tam także turzyce. Najwyższą warstwę roślin tworzą pojedyncze wierzby i brzozy, które nie osiągają wysokości większej niż 30 cm (u nas wierzba rozmarynolistna). Ich gałęzie rosną poziomo i mogą mieć kilka metrów długości. Wraz z nadejściem lata roślinność tundry budzi się do życia. Rośliny starają się jak najlepiej wykorzystać niewielką ilość docierającej do nich energii słonecznej. Szybko rozwijają liście, kwitną i wydają nasiona. Niektóre zioła mają kolorowe kwiaty. W wielu rejonach położonych na południowej stronie tundry zbiera się jagody: borówki i maliny. Zaleca się zachowanie tego płatu roślinności. Należy zadbać o niezalesienie tego terenu. Można wzbogacić zbiorowisko o niektóre gatunki nieinwazyjne takie jak brzoza drobnolistna czy malina moroszka. Rozmieszczenie roślin w płatach będą wykonane w trakcie wykonywania projektu. W północnej części terenu pomiędzy budynkiem GEOsfery, a oczkiem wodnym, występuje skrzyp pstry (Equisetum variegatum) Skrzyp pstry (Equisetum variegatum) Cechy swoiste i opis: Pędy cienkie (0,7-1,5 mm), u dołu rozgałęzione, o 6-9 żeberkach słabo wypukłych, z 2 szeregami brodaweczek rozdzielonych płytkim rowkiem. Pochwy dzwonkowate, z trwałymi, trójkątnymi, czarnymi, biało obrzeżonymi ząbkami, z których odpada łatwo tylko delikatny, nitkowaty wierzchołek. Okres kwitnienia: majsierpień. Siedlisko, rozpowszechnienie: Mokre piaski. Rzadko, w górach w piętrze regla dolnego oraz w rozproszonych stanowiskach w południowej części niżu. Właściwości szczególne: bylina 9

10 Rys. 3 Obszar występowania skrzypu pstrego W wyznaczonym obszarze występowania skrzypu pstrego, roślinność ta zostanie wzbogacona, wzmocniona o gatunki: Storczyk blady Orchis pallens Storczykowate Orchidaceae Cechy swoiste: Warżka z ostrogą cylindryczną skierowaną do tyłu. Opis: Kłos cylindryczny. Płatki boczne odstające. Warżka płytko 3-płatowa. Liście szerokoeliptyczne, do 4 cm szerokości. Okres kwitnienia: kwiecień maj, cm. Siedlisko, rozpowszechnienie: Lasy, zwłaszcza bukowe, zarośla; gleby lekkie, wapienne, próchniczne, nieco wilgotne; ciepłolubna; tylko Karpaty Zachodnie; bardzo rzadka. Właściwości szczególne: jednoliścienne, bylina, roślina chroniona Storczyk kukawka Orchis militaris Storczykowate Orchidaceae Cechy swoiste: Warżka dłuższa niż szeroka, z ostrogą cylindryczną, skierowaną w dół. Wszystkie pozostałe płatki stulone w hełm. Opis: Gęsty, wielokwiatowy kłos. Kwiaty purpurowe do różowoczerwo drobno, czerwono nakrapiane. Liście podłużnie eliptyczne. Okres kwitnienia: maj, cm. Siedlisko, rozpowszechnienie: Łąki, murawy półsuche, polany, skraje lasów; wskaźnik węglanu wapnia; ciepłolubna; dość rzadka. Właściwości szczególne: jednoliścienne, bylina, roślina chroniona. Trzy górne płatki stulone ze sobą, przypominają hełm wojownika. Roślina lecznicza: bulwa zawiera śluzy używane przeciw chorobom przewodu pokarmowego, krwotokom i biegunkom u dzieci. 10

11 Storczyk męski Orchis mascula (O. masculus) Storczykowate Orchidaceae Cechy swoiste: Warżka o ostrodze cylindrycznej, skierowanej ku tyłowi. Przysadki błoniaste. Liście środkowe szersze. Opis: Kłos luźny, wydłużony, wielokwiatowy. Kwiaty fioletowoczerwone w ciemniejsze plamki. Warżka 3-łatowa. Liście podłużnie lancetowate, najczęściej bez plam. Bulwa niepodzielona. Okres kwitnienia: maj - czerwiec, cm. Siedlisko, rozpowszechnienie: Łąki, zarośla, brzegi lasów, widne lasy liściaste; gliny lekkie; dość częsta, na północy rzadka. Właściwości szczególne: jednoliścienne, bylina, roślina chroniona. Niepodzielone bulwy storczyka męskiego i niektórych innych gatunków Orchis mają kształt jądra. Stąd pochodzi nazwa rodzaju i nazwa gatunku. Orchis" jest męskim imieniem greckim. Bulwy pełne zawierają śluzy wykorzystywane w lecznictwie, zwłaszcza przez Azjatów. Storczyk szerokolistny Orchis latifolia (Dactylorhiza majalis, Dactylorchis latifolia, Orchis impudica, O. majalis) Storczykowate Orchidaceae Cechy swoiste: Warżka o ostrodze cylindrycznej skierowanej w dół. Płatki rozchylone. Przysadki dłuższe od ciemnoczerwonych kwiatów. Liście w środku najszersze, często plamiste. Opis: Kłos zbity, wielokwiatowy. Warżka 3-klapowa. Łodyga dęta, gruba. 3-6 liści lancetowatych lub eliptycznych. Bulwa wcinana, palczasta. Okres kwitnienia: maj czerwiec, cm. Siedlisko, rozpowszechnienie: Wilgotne łąki, torfowiska niskie; gleby zasobne, nieco kwaśne; częsta. Właściwości szczególne: jednoliścienne, bylina. Storczyk krwisty Orchis strictifolia (Dactylorhiza incarnata, Orchis strictifolius, O. incarnatus, O. incarnata) Storczykowate Orchidaceae Cechy swoiste: Warżka o ostrodze cylindrycznej skierowanej w dół. Płatki boczne rozchylone. Przysadki dłuższe od cielistych kwiatów. Liście rozszerzone u nasady, zwężone na wierzchołku, bez plam. Opis: Kłos walcowaty, wielokwiatowy. Ostroga znacznie krótsza od zalążni. Warżka prawie całobrzega. Łodyga pusta, z 3-6 lancetowatymi liśćmi. Okres kwitnienia: maj - czerwiec, cm. Siedlisko, rozpowszechnienie: Wilgotne łąki; gleby wapienne i gleby gliniaste kwaśne; dość częsta. Właściwości szczególne: jednoliścienne, bylina 11

12 Storczyk samiczy Orchis morio Storczykowate Orchidaceae Cechy swoiste: Warżka o ostrodze odchylonej poziomo. Płatki (z wyjątkiem warżki) stulone w hełm. Warżka szersza niż długa, 3-klapowa. Opis: Kłos luźny o 4-12 kwiatach fioletowopurpurowych. Liście podługowatolancetowate. Łodyga kanciasta. Okres kwitnienia: kwiecień - maj, 1030 cm. Siedlisko, rozpowszechnienie: Suche łąki, zarośla, zbocza; gleby zasobne w składniki pokarmowe; dość rzadka. Właściwości szczególne: jednoliścienne, bylina, roślina chroniona. Storczyk plamisty Dactylorhiza maculata (Dactylorchis maculata, Orchis maculatus, O. maculata) Storczykowate Orchidaceae Cechy swoiste: Warżka o ostrodze cylindrycznej, skierowanej ku tyłowi. Płatki boczne odchylone. Przysadki mniej więcej długości skręconej zalążni, która wygląda jak szypułka. Liście zwykle plamiste. Opis: Kłos u podstawy stożkowaty. Kwiaty jasnopurpurowe, różowe, prawie białe lub jasnofioletowe. Warżka 3-klapowa, o najwęższej klapie środkowej. Łodyga zwykle pełna. Bulwy palczastodzielne. Okres kwitnienia: czerwiec - lipiec, cm. Siedlisko, rozpowszechnienie: Bagna, olszynki, widne lasy liściaste; gleby kwaśne lub wapienne; dość rzadka. Właściwości szczególne: jednoliścienne, bylina, roślina chroniona. Chociaż gatunki Orchis nie wydzielają nektaru, są zapylane przez pszczoły i trzmiele, które go na próżno szukają w głębi ostrogi. Listera jajowata Listera ovata Storczykowate Orchidaceae Cechy swoiste: Dwa duże liście łodygowe jajowate, naprzeciwległe. Warżka bez ostrogi. Opis: Grono wielokwiatowe. Warżka wydłużona, głęboko rozcięta, 2-łatowa. Podobny gatunek: listera sercowata Listera cordata: grono o 5-15 kwiatach, warżka bez ostrogi, głęboko rozcięta na 2 łaty, fioletowoczerwona, pozostałe płatki zielone. Łodyga wysokości 5-25 cm. Maj-sierpień. Lasy iglaste i mieszane, zwykle w kobiercu mchu; bardzo rzadka. Okres kwitnienia: maj - lipiec, cm. Siedlisko, rozpowszechnienie: Wilgotne lasy liściaste, a w górach iglaste, zarośla, rzadziej na wilgotnych łąkach; gleby o małej zawartości węglanu wapnia, wilgotne; dość częsta. Właściwości szczególne: jednoliścienne, bylina, roślina chroniona. Kwiaty rodzaju Listera są zwykle zapylane przez osy i chrząszcze. 12

13 Podkolan biały Platanthera bifolia Storczykowate Orchidaceae Cechy swoiste: Kwiaty o ostrogach równowąskich, długich, silnie pachnące. Łodyga o 2 dużych, jajowatych liściach. Opis: Grono wielokwiatowe. Ostroga do 2 razy dłuższa od zalążni Siedlisko, rozpowszechnienie: Widne lasy liściaste i iglaste, zarosła, ubogie murawy; rośnie na glebach wapiennych; świadczy o słabym kwaśnym odczynie górnej warstwy gleby; ciepłolubna; dość rzadka. Okres kwitnienia: maj - lipiec, cm. Właściwości szczególne: jednoliścienne, bylina, roślina chroniona. Kwiaty pachnące nocą zwabiają ćmy, które sięgając dzięki długiej ssaw-ce do nektaru znajdującego się w ostrodze zapylają kwiaty. Gruszyczka okrągłolistna Pyrola (Pirola) rotundifolia Gruszyczkowate Pyolaeeae Cechy swoiste: 5-20 kwiatów w gronie wielostronnym. Szyjka słupka wystaje z dzwonkowatego kwiatu. Opis: Kwiaty zwisłe. Łodyga kanciasta, omszona. Liście prawie okrągłe, w różyczce skórzaste, zimotrwałe, drobno karbowane. Okres kwitnienia: czerwiec - sierpień, cm. Siedlisko, rozpowszechnienie: Lasy, głównie iglaste; gleby kwaśne; dość częsta. Właściwości szczególne: zrosłopłatkowa, bylina Nazwę roślina zawdzięcza podobieństwu jej liści do liści gruszy (Pyrus). Owady rzadko odwiedzają tę roślinę i kwiaty zapylają się własnym pyłkiem. Pomocnik baldaszkowy Chimaphila umbellata Gruszyczkowate Pyrolaceae Cechy swoiste: 2-7 kwiatów w baldachu. Płatki długości 5-6 mm. Opis: Łodyga wzniesiona lub wznosząca się, czterokanciasta. Liście ogonkowe, nakrzyżległe, piłkowane, ku nasadzie klinowate. Okres kwitnienia: czerwiec - lipiec, 8-25 cm. Siedlisko, rozpowszechnienie: Lasy iglaste, zwłaszcza sosnowe suche; gleby piaszczyste, próchniczne, zawierające nieco węglanu wapnia; na niżu rozproszona, w górach bardzo rzadka. Właściwości szczególne: zrosłopłatkowa, bylina Roślina lecznicza zawierająca glikozydy. Chamedafne północna Chamaedaphne calyculata (Andromeda colyculata L.) Cechy swoiste: Korona kwiatu jajowata, biała. Pylniki bez szczeciniastych wyrostków, w górze zwężone w dzióbek, na którego szczycie się otwierają. Opis: Liście podługowate lub eliptyczne, drobniutko ząbkowane. Okres kwitnienia: kwiecień - czerwiec. Siedlisko, rozpowszechnienie: Torfowiska wysokie. W północnej części niżu, bardzo rzadko. Właściwości szczególne: krzew do 0,5 m wysoki. 13

14 4. Kolekcja typu pseudo makia Makia, makchia to wtórna formacja roślinna występująca w wilgotniejszych siedliskach w basenie morza Śródziemnego. Zarośla krzewiaste z wiecznie zielonymi krzewami o twardych, skórzastych liściach, pokrywające pagórki i częściowo zbocza gór. Do ich powstania przyczyniła się rabunkowa gospodarka zasobami leśnymi zbiorowiska te powstały już w starożytności po wycięciu śródziemnomorskich lasów. Do ich powstania przyczyniła się również erozja która dotknęła zniszczone, ogołocone warstwy gleby na zboczach gór i pagórków. Makia cechuje się dużym zwarciem szaty roślinnej oraz dużą różnorodnością. Makia wymaga suchego stanowiska z jednoczesnym dostępem do zasobów wody. Powstaje na nieurodzajnych, wyjałowionych glebach oraz zboczach skalnych. Nieprzeniknioną ścianę makii tworzą dwumetrowej wysokości krzewiaste dęby ostrolistne, drzewo poziomkowe, pistacja, kilka gatunków jałowców, wrzosiec drzewiasty, kolcolist, żarnowce, janowce i wiele innych. Bujnie rozrastają się też ziołorośla. Tam, gdzie latem jest sucho, a ziemia staje się bardziej nieurodzajna, ta krzewiasta roślinność sięga tylko do kolan lub najwyżej metra. W miejscach prześwietlonych rosną zioła i krzewinki, które latem częściowo usychają. Ten zespół roślinności nazywamy gang. W Jaworznie niema wprawdzie warunków do wytworzenia maki rzeczywistej, jednak podobieństwo spontaniczne zasiedlającej kamieniołom roślinności do tej formacji roślinnej skłania nas do zaproponowania tutaj kolekcji roślin dających wrażenie makii. W tym celu należy część zbocza południowego wzbogacić w roślinność przynajmniej w części nawiązującą do makii: żarnowce, janowce, tarninę, głogi. Pseudo makie będą się znajdować we wschodniej części kamieniołomu w sąsiedztwie ścieżki alpejskiej. Roślinność pseudo makii zajmują powierzchnię 3333 m2 na 1m2 będzie posadzona 1 roślina. Całkowita ilość roślin na kolekcję pseudo makii wyniesie 3333 sztuki. Rozmieszczenie roślin w płatach będą wykonane w trakcie wykonywania projektu. 14

15 Rys. 4 Obszar kolekcji pseudo makie Tab. 1 Ilość roślin pseudo makie Nazwa rośliny Irga purpurowa Cotoneaster atropurpureus 'Variegatus' Irga pomarszczona Cotoneaster bullatus Irga łyżeczkowata Cotoneaster cochleatus 'Schneider' Irga Dammera Cotoneaster dammeri 'Major' Irga Dammera Cotoneaster dammri 'Mooncreeper' Irga rozkrzewiona Cotoneaster divaricatus Irga Francheta Cotoneaster franchetii Irga pozioma Cotoneaster horizontalis Irga błyszcząca Cotoneaster lucidus Irga wczesna Cotoneaster nanshan 'Boer' Irga karłowata Cotoneaster perpusillus Irga płożąca Cotoneaster procumbens 'Streib's Findling' Irga radicans Cotoneaster radicans 'Eichholz' C. dammeri 'Eichholz') Irga wierzbolistna Cotoneaster salicifolius 'Parkteppich' Irga szwedzka Cotoneaster x suecicus 'Coral Beauty' (C. dammeri 'Coral Beauty') Irga szwedzka Cotoneaster x suecicus 'Skogholm' (C. dammeri 'Skogholm') Irga Cotoneaster 'Ursynów' Żarnowiec Cytisus 'Boskoop Ruby' Żarnowiec Cytisus 'Burkwoodii' 15 Ilość 50 szt. 50 szt. 50 szt. 50 szt. 50 szt. 50 szt. 50 szt. 50 szt. 50 szt. 50 szt. 50 szt. 50 szt. 50 szt. 50 szt. 50 szt. 50 szt. 50 szt. 92 szt. 92 szt.

16 Nazwa rośliny Szczodrzeniec położony Cytisus decumbens Żarnowiec Cytisus'Dukaat' Żarnowiec Cytisus 'Hollandia' Żarnowiec Cytisus 'Lena' Żarnowiec Cytisus 'Luna' Żarnowiec czerniejący Cytisus nigricans 'Cyni' Szczodrzeniec wczesny Cytisus x praecox 'Allgold' Janowiec bułgarski Genista lydia Janowiec barwierski Genista tinctoria 'Royal Gold' Berberys bukszpanolistny Berberis buxifolia 'Nana' Berberys Julianny Berberis julianae Berberys gruczołkowaty Berberis verruculosa Brzoza karłowata Betula nana Bukszpan drobnolistny Buxus microphylla 'Faulkner' Bukszpan wieczniezielony Buxus sempervirens Bukszpan wiecznieziebny Buxus smpervirens 'Rotundifolla' Bukszpan wiecznieziebny Buxus sempervirens 'Suffruticosa' Ilość 92 szt. 93 szt. 93 szt. 93 szt. 93 szt. 93 szt. 92 szt. 165 szt. 165 szt. 165 szt. 165 szt. 165 szt. 165 szt. 165 szt. 165 szt. 165 szt. 165 szt. Całkowita ilość roślin typu pseudo makie wynosi 3333 sztuk. Do roślinności tej będą należeć: Irga purpurowa Cotoneaster atropurpureus 'Variegatus' (C. horizontalis 'Yariegatus') Nisko rozpościerający się krzew, z prawie poziomymi pędami i charakterystycznymi, podobnymi do ości ryby, rozgałęzieniami. Osiąga ok. 1 m wys. i podwójną szer. Liście małe, pofalowane, zielone z białym obrzeżeniem. Toleruje wszystkie rodzaje uprawnych gleb ogrodowych. Polecany do ogrodów skalnych, na murki i skarpy, jako interesujący akcent kolorystyczny. Stanowisko cieniste. Irga pomarszczona Cotoneaster bullatus Kopulasty krzew, dorastający do 3 m wys. Liście duże, ciemnozielone, drobno pomarszczone. Kwiaty różowawe, zebrane po 3-7, V. Owoce bardzo dekoracyjne jesienią i zimą, jaskrawoczerwone, kuliste, bardzo liczne. Toleruje wszystkie rodzaje gleb. Nadaje się na szpalery, do sadzenia pojedynczo i w grupach. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. 16

17 Irga łyżeczkowata Cotoneaster cochleatus 'Schneider' Zimozielony, poduchowaty krzew osiągający wys cm i większą szer. Liście drobne, ciemnozielone, błyszczące, od spodu z białymi włoskami. Białe kwiaty rozwijają się w V. Owoce kuliste, czerwone. Toleruje wszystkie rodzaje gleb. Ładna, ale wrażliwa na mrozy irga, do miejsc o wyjątkowo korzystnym mikroklimacie. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Irga Dammera Cotoneaster dammeri 'Major' Niski krzew z gałęziami leżącymi na ziemi, z czasem ukorzeniającymi się. Osiąga zaledwie cm wys. Liście nieopadające na zimę, ciemnozielone. Kwiaty białe, V-VI. Owoce jasnoczerwone, bardzo liczne. Toleruje wszystkie rodzaje gleb. Doskonała roślina okrywowa, tworząca zi-mozielone kobierce. Roślina odpowiednia do warunków miejskich. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste, stanowisko cieniste. Irga Dammera Cotoneaster dammri 'Mooncreeper' Zimozielony, niski, płożący krzew o wys. zaledwie cm i szer. do 80 cm. Liście skórzaste, małe. Kwiaty białe, drobne. Owoce karminowe, kuliste, dojrzewają w IX i X. Toleruje wszystkie rodzaje uprawnych gleb ogrodowych. Polecana do ogródków skalnych oraz jako roślina okrywowa. Roślina odpowiednia do warunków miejskich. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste, stanowisko cieniste. Irga rozkrzewiona Cotoneaster divaricatus Gęsty krzew o szeroko rozkładających się pędach. Dorasta do 2 m wys. Liście ciemnozielone, błyszczące. Jesienne przebarwienie pomarańczowe, bardzo dekoracyjne. Kwiaty biało różowe, VI. Owoce czerwone, liczne, długo pozostające na krzewie. Toleruje wszystkie rodzaje uprawnych gleb ogrodowych. Nadaje się na nieformowane szpalery, do sadzenia pojedynczo i w grupach. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. 17

18 Irga Francheta Cotoneaster franchetii Półzimozielony krzew o wzniesionych i przewisających pędach. Wys. 1,5 m. Liście zielone, lekko błyszczące. Kwiaty białe lub różowe, drobne. Owoce pomarań-czowoczerwone. Preferuje gleby zawierające wapń. Gatunek wrażliwy na mrozy. Może być sadzony jedynie w najcieplejszych rejonach kraju, w bardzo zacisznych i osłoniętych miejscach. Stanowisko słoneczne. Irga pozioma Cotoneaster horizontalis Nisko rozpościerający się krzew, z prawie poziomymi pędami i charakterystycznymi, podobnymi do ości ryby, rozgałęzieniami. Osiąga 1 m wys. i podwójną szerokość. Liście błyszczące, ciemnozielone, przebarwiające się jesienią na pomarańczowo. Kwiaty biało różowe, VI. Owoce czerwone, długo pozostające na krzewie. Toleruje wszystkie rodzaje uprawnych gleb ogrodowych. Polecana do ogrodów skalnych, na murki i skarpy. Roślina odpowiednia do warunków miejskich. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste, Irga błyszcząca Cotoneaster lucidus Wyprostowany krzew ze sztywnymi pędami. Osiąga 2-3 m wys. Liście ciemnozielone, błyszczące. Kwiaty różowawe, V-VI. Owoce czarne, kuliste. Toleruje wszystkie rodzaje gleb. Całkowicie odporny na mrozy, znosi zanieczyszczenie środowiska, upał i suszę. Doskonale znosi cięcie. Podstawowe zastosowanie to formowane żywopłoty. Roślina odpowiednia do warunków miejskich. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste, Irga wczesna Cotoneaster nanshan 'Boer' Niski, szeroko rozgałęziony krzew, o łukowato wygiętych ku ziemi pędach. Wys. do 50 cm. Liście sezonowe, drobne, jajowate o falistym brzegu, ciemnozielone, jesienią czerwone. Kwiaty dość duże, różowe, rozwijają się w V. Owoce czerwone, duże, o średnicy ok. 1 cm, dojrzewają w VIII. Lubi stanowiska ciepłe, słoneczne. W czasie mroźnych, bezśnieżnych zim może trochę podmarzać. Roślina odpowiednia do warunków miejskich. Stanowisko słoneczne. 18

19 Irga karłowata Cotoneaster perpusillus Niski, poziomo rozpościerający się krzew, z charakterystycznymi rozgałęzieniami, podobnymi do ości ryby. Dorasta do 30 cm wys. Liście błyszczące, ciemnozielone, jesienią jaskrawoczerwone. Kwiaty biało różowe, VI. Owoce jasnoczerwone, długo pozostające na krzewie. Toleruje wszystkie rodzaje uprawnych gleb ogrodowych. Polecana do ogrodów skalnych, na murki i skarpy. Roślina odpowiednia do warunków miejskich. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste, Irga płożąca Cotoneaster procumbens 'Streib's Findling' (C. dammeri lub C. microphyllus 'Streib's Findling') Zimozielony, bardzo wolno rosnący krzew z płożącymi się, przylegającymi do ziemi pędami. Osiąga zaledwie cm wys. Liście małe, ciemnozielone. Kwiaty białoróżowe, pojedyncze, V-VI; owoce czerwone. Preferuje zasobne, ogrodowe gleby. Miniaturowa roślina okrywowa, doskonała do pojemników i ogrodów skalnych. Roślina odpowiednia do warunków miejskich. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Irga radicans Cotoneaster radicans 'Eichholz' C. dammeri 'Eichholz') Zimozielony krzew z pełzającymi, bardzo gęsto rozgałęzionymi pędami. Dorasta do 25 cm wys. i 2 m szer. Liście bardzo błyszczące, ciemnozielone, jesienią przebarwiające się na pomarańczowo. Kwiaty białe, pojedyncze, V-VI. Owoce pomarańczowoczerwone. Toleruje wszystkie rodzaje gleb. Doskonała roślina okrywowa, tworząca zi-mozielone kobierce. Roślina odpowiednia do warunków miejskich. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste, stanowisko cieniste. Irga wierzbolistna Cotoneaster salicifolius 'Parkteppich' Szybkorosnący krzew ze ścielącymi się po ziemi pędami. Dorasta do 50 cm wys. i 3 m szer. Lśniące, zielone liśdt pozostają zimą na krzewie. Kwiaty białe, VI. Owoce, liczne, czerwone. Toleruje wszystkie rodzaje uprawnych gleb ogrodowych. Dobra roślina okrywowa, szybko pokrywająca duże powierzchnie rabaty. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. 19

20 Irga szwedzka Cotoneaster x suecicus 'Coral Beauty' (C. dammeri 'Coral Beauty') Karłowy krzew o leżących na ziemi, długich, wygiętych pędach. Osiąga 60 cm wys. Liście zimozielone, bardzo błyszczące, ciemnozielone. Kwiaty białe, obfite, V-VI. Owoce pojedyncze, jaskrawoczerwone, pozostają na krzewie do wiosny. Toleruje wszystkie rodzaje gleb. Dobra roślina okrywowa. Roślina odpowiednia do warunków miejskich. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Irga szwedzka Cotoneaster x suecicus 'Skogholm' (C. dammeri 'Skogholm') Silnie rosnący, płożący się krzew z długimi, łukowato wygiętymi pędami. Dorasta do 1 m wys. i 3 m sjzer. Liście ciemnozielone, błyszczące, pomarańczowoczerwone jesienią. Kwiaty białe, V-VI. Owoce jaskrawoczerwone. Toleruje wszystkie rodzaje gleb. Doskonale znosi cięcie. Roślina okrywowa, szybko zarastająca duże powierzchnie Roślina odpowiednia do warunków miejskich. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Irga Cotoneaster 'Ursynów' Niski, zimozielony krzew o gęstym pokroju i łukowato wygiętych pędach. Wys. 40 cm, przy 3 m szer. W V i VI obsypany masą drobnych białych kwiatów. Owoce poma-rańczowoczerwone, bardzo liczne. Niewielkie wymagania glebowe. Polecana jako roślina okrywowa, przydatna także na niskie, cięte żywopłoty obwódkowe. Mrozoodporność dobra. Roślina odpowiednia do warunków miejskich. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Żarnowiec Cytisus 'Boskoop Ruby' Nieduży, miotlasty krzew z wyprostowanymi pędami. Dorasta do 2 m wys. Liście wąskolancetowate, jasnozielone. Kwiaty rubinowoczerwone na zewnątrz, różowoliliowe w środku, IV-V. Wymaga pełnego słońca, osłoniętego, ciepłego miejsca w ogrodzie. Preferuje lekkie, piaszczyste i przepuszczalne gleby, średnio kwaśne do obojętnych. Jest krótkowieczny i nie całkiem odporny na mrozy. Stanowisko słoneczne. 20

21 Żarnowiec Cytisus 'Burkwoodii' Krzew o zwartym, szerokim pokroju. Wys. i szer. ok. 1,5 m. Kwiaty motylkowate, karminowoczerwone, ze złoto obrzeżonym żagielkiem, ułożone wzdłuż pędów. Lubi gleby suche, piaszczyste, lekko kwaśne, i ciepłe. Jest krótkowieczny i wrażliwy na mrozy, często wymarza do granicy śniegu. Stanowisko słoneczne. Szczodrzeniec położony Cytisus decumbens Niski krzew o leżących na ziemi, łatwo korzeniących się pędach. Osiąga zaledwie 20 cm wys. Pędy zielone, liście sezonowe, drobne, ciemnozielone. Kwiaty lśniącożółte, osadzone wzdłuż pędów, V. Preferuje lekkie, piaszczyste gleby. Toleruje mrozy i upały. Dobry do obsadzania murków i ogrodów skalnych. Stanowisko słoneczne. Żarnowiec Cytisus'Dukaat' Nieduży, miotlasty krzew z wyprostowanymi pędami. Dorasta do 1,5 m wys. Liście wąsko lancetowate, jasnozielone. Kwiaty intensywnie żółte, IV-V. Wymaga osłoniętego, ciepłego miejsca w ogrodzie. Preferuje lekkie, piaszczyste i przepuszczalne gleby, średnio kwaśne do obojętnych. Jest krótkowieczny i nie całkiem odporny na mrozy. Na zimę należy okryć. Stanowisko słoneczne. Żarnowiec Cytisus 'Hollandia' Nieduży, miotlasty krzew z wyprostowanymi pędami. Dorasta do 2 m. Liście wąskolancetowate, jasnozielone. Kwiaty rubinowoczerwone na zewnątrz, różowoliliowe w środku, IV-V. Wymaga pełnego słońca, osłoniętego, ciepłego miejsca w ogrodzie. Preferuje lekkie, piaszczyste i przepuszczalne gleby, średnio kwaśne do obojętnych. Jest krótko-wieczny i nie całkiem odporny na mrozy. Stanowisko słoneczne. Żarnowiec Cytisus 'Lena' Krzew o rozłożystym pokroju. Wys. ok. 1,5 m. Kwiaty motylkowate, dwubarwne; ciemnozłote, z jaskrawo czerwonymi skrzydełkami. Kwitnie na przełomie V/VI. Preferuje gleby lekkie, przepuszczalne, kwaśne, stanowiska słoneczne i ciepłe. Bardzo dekoracyjny, jednak wrażliwy na mrozy i krótkowieczny. Polecany tylko do miejsc osłoniętych, w najcieplejszych rejonach kraju. Stanowisko słoneczne. 21

22 Żarnowiec Cytisus 'Luna' Miotlasty krzew ze sztywno wyprostowanymi, gęsto rozgałęzionymi pędami, dorastający do 1,5 m wys. Liście wąsko lancetowate, jasnozielone. Kwiaty żółte z brązową kreską wewnątrz, IV-V. Wymaga pełnego słońca, osłoniętego, ciepłego miejsca w ogrodzie. Preferuje lekkie, piaszczyste i przepuszczalne gleby, średnio kwaśne do obojętnych. Jest krótkowieczny i nie całkiem odporny na mrozy. Stanowisko słoneczne. Żarnowiec czerniejący Cytisus nigricans 'Cyni' Krzew o zwartym pokroju, gęsty i szeroki. Osiąga wys. 1,5-2 m. Kwiaty liczne, ciemnożółte, w długich gronach, rozwijają się na szczytowych pędach, VI-VIII. Lubi gleby kwaśne, ciepłe, lekkie, przepuszczalne. Jest odporny na mrozy, stąd można go sadzić powszechnie w całym kraju na słonecznych skarpach, w ogrodach skalnych, na wrzosowiskach oraz w pojemnikach. Stanowisko słoneczne. Szczodrzeniec wczesny Cytisus x praecox 'Allgold' Gęsty krzew z przewisającymi pędami. Osiąga 1,5 m wys. Liście sezonowe, wąskie, jasnozielone. Kwiaty żółte, bardzo liczne, IVV, niezbyt przyjemnie pachnące, osadzone wzdłuż zeszłorocznych pędów. Dobrze rośnie na lekkich, piaszczystych i przepuszczalnych glebach. Nadaje się na osłonięte rabaty w ogrodach przydomowych. Stanowisko słoneczne. Janowiec bułgarski Genista lydia Niski, ścielący się krzew, z szarozielonymi pędami. Dorasta do 0,5 m szer. i 1 m wys. Liście sezonowe. Kwiaty motylkowe, złocistożółte, bardzo gęsto pokrywające całą roślinę, V-VI. Toleruje wszystkie luźne, piaszczyste, niezbyt wilgotne, lecz próchniczne gleby. Preferuje suche, ciepłe miejsca. Dość wrażliwy na niskie temperatury. Stanowisko słoneczne. 22

23 Janowiec barwierski Genista tinctoria 'Royal Gold' Wyprostowany, karłowy krzew, dorastający do wys. 0,5 m. Pędy zielone, słabo rozgałęzione. Kwiaty intensywnie żółte, zebrane w grona, VI-VIII. Kwitnie obficie. Owoce wąskie, małe strąki. Roślina bardzo światłolubna, dobrze znosząca suszę. Polecana na wrzosowiska, gdyż kwitnie w czasie, kiedy odmiany wrzosów dopiero się rozwijają. Stanowisko słoneczne. Berberys bukszpanolistny Berberis buxifolia 'Nana' Niski, gęsty, ciernisty krzew o pokroju kulistym. Osiąga wys. 0,5 m. Ciemnozielone liście w łagodniejsze zimy pozostają na krzewie. Kwitnie żółto, V. Dobrze rośnie nawet na bardzo suchych i piaszczystych glebach. Wytrzymuje letnie susze. W ostrzejsze zimy wymaga okrywania. Nadaje się na niskie żywopłoty i do ogrodów skalnych. Roślina odpowiednia do warunków miejskich. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Berberys Julianny Berberis julianae Zimozielony krzew o wyprostowanym pokroju. Dorasta do 2-3 m wys. Pędy ma pokryte ostrymi cierniami. Liście skó-rzaste, do 10 cm długie, ciemnozielone. Kwiaty żółte, V-VI. Toleruje gleby umiarkowanie suche do wilgotnych, kwaśne do alkalicznych. Polecany do ogrodów, parków i do założeń miejskich. Powinien być sadzony w miejscach osłoniętych od wiatru. W ostrzejsze zimy może przemarzać. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Berberys gruczołkowaty Berberis verruculosa Zimozielony, wolnorosnący krzew o ostrych cierniach. Dorasta do 1-1,5 m. Liście skórzaste, błyszczące, ciemnozielone. Kwiaty złocistożółte, pojedyncze, V-VI. Toleruje wszystkie normalne uprawne gleby. Znosi niskie temperatury, lecz wymaga zacienionych zimą stanowisk. Jedna z odporniejszych roślin zachowujących liście zimą, polecana do ogrodów przydomowych. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. 23

24 Brzoza karłowata Betula nana Karłowy krzew z pędami pokładającymi się i częściowo wzniesionymi. Osiąga wys. i szer. 0,5-1,2 m. Liście małe, prawie okrągłe, o brzegu nierównomiernie ząbkowanym, ciemnozielone, połyskujące, jesienią zielonożółte lub żółte. Lubi gleby kwaśne, torfiaste, odpowiednio wilgotne. Całkowicie mrozoodporna. Polecana na wrzosowiska oraz do ogrodów skalnych i naturalistycznych. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Bukszpan drobnolistny Buxus microphylla 'Faulkner' Zimozlelony, gęsty, wolno rosnący krzew. Wys. do 1-1,2 m. Liście zielone, drobne, owalne, skórzaste, błyszczące. Kwiaty żółtawe i niepozorne. Rośnie na glebach przeciętnych, obojętnych lub wapiennych, znosi suszę i pełne zacienienie. Mrozoodporność dość dobra. Odpowiedni na niskie żywopłoty, obwódki oraz małe strzyżone formy w miejscach zacisznych. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste, stanowisko cieniste. Bukszpan wieczniezielony Buxus sempervirens Zimozielony, wolnorosnący, gęsty krzew, czasami wyrastający w małe drzewo. Osiąga od 2 do 4 m wys. Liście skó-rzaste, owalne, lśniące, ciemnozielone. Kwiaty niepozorne, ale miododajne. Gleby obojętne do wapiennych, zasobne w humus. Podstawowa roślina do formowania w geometryczne bryły i na strzyżone, niskie żywopłoty. Może przemarzać w surowe zimy. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste, stanowisko cieniste. Bukszpan wiecznieziebny Buxus smpervirens 'Rotundifolla' Zimozielony, szeroki krzew o zwartym pokroju. Dorasta do wys. 2,5-4 m. Uście szerokoeliptyczne lub prawie okrągłe, niebieskawozielone, skórzaste, błyszczące. Gleby przeciętne, obojętne do wapiennych, znosi suszę i pełne zacienienie. Mrozoodporność dość dobra. Doskonale znosi cięcie odpowiednia na strzyżone żywopłoty, obwódki i wszelkie geometryczne formy ogrodowe. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste, stanowisko cieniste. 24

25 Bukszpan wiecznieziebny Buxus sempervirens 'Suffruticosa' Zimozielony, wolnorosnący, karłowy krzew, o gęstych, sztywnych pędach. Nie przekracza 1 m wys. i szer. Liście skórzaste, owalne, lśniące, jasnozielone. Kwiaty niepozorne, ale miododajne. Gleby obojętne do wapiennych, zasobne w humus. Doskonała roślina do formowania, polecana na strzyżone, niskie żywopłoty i obwódki. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste, stanowisko cieniste. 25

26 5. Kolekcja roślin wrzosowatych Rośliny z rodziny wrzosowatych (Ercaceae) są bardzo zróżnicowaną i bogatą w formy życiowe grupą roślin naczyniowych. Należą do niej zarówno drobne krzewinki, jak i krzewy i małe drzewa. Rodzina liczy ponad 4000 gatunków w 126 rodzajach. Występują prawie na całym świecie w tym nawet na Antarktydzie. Rośliny wrzosowate odpowiednio dobrane mogą być malowniczym i ożywiającym akcentem każdej kolekcji botanicznej. Można je sadzić na otwartych, mocno nasłonecznionych płaszczyzn, przez ogrody skalne, do półcienistych, trochę dzikich" ogrodów leśnych i parków. Rośliny z tej grupy prezentują się najlepiej, a także lepiej rosną, gdy posadzimy je w grupach. Wszystkie wrzosowate lubię kwaśne, przepuszczalne gleby, pokryte warstwą organicznej ściółki, która chroni ich płytko rozrastający się system korzeniowy przed suszą, mrozem i zachwaszczeniem. Wrzosy, wrzośce i niskie krzewinki lubią miejsca słoneczne i niezbyt mokre. Wrzosowisko można założyć nawet na bardzo lekkich i jałowych glebach, z samego tylko wrzosu. Jego odmiany osiągają różną wysokość, mają różną barwę liści i kwiatów, zakwitają od lipca do października, a wrzosy pączkowe" kwitną jeszcze dłużej, tworząc w ogrodzie wielobarwny dywan, aż do nastania mrozów. Pozostałe wrzosowate wymagają już wyższej wilgotności gleby. Gatunki o zimozielonych liściach potrzebują miejsc bardziej zacisznych i osłony od palących promieni słonecznych. Im silniejsze są wpływy klimatu kontynentalnego, bardziej mroźne zimy, suche gorące lata, tym więcej potrzebują cienia i wilgoci w glebie. Różnobarwne wielkokwiatowe azalie, podobnie jak różaneczniki drobnolistne, prezentują się dobrze we wszystkich założeniach naturalistycznych, preferując miejsca słoneczne i półcieniste, natomiast zimozielone azalie japońskie wymagają półcienia i miejsc wilgotnych. Większość silnie rosnących różaneczników zimozielonych (szczególnie odmiany o dużych kwiatach), najlepiej czuje się w półcieniu wysokich drzew o głębokim systemie korzeniowym; sosen, jodeł i dębów, które dostarczają im dodatkowo ściółki. Mnogość barw, zróżnicowany termin kwitnienia, wzrost od kilkunastu centymetrów do kilku metrów, pozwalają tworzyć z roślin wrzosowatych różnorodne kompozycje - czasami wyłącznie w obrębie tej grupy. Najczęściej jednak rośliny te łączy 26

27 się z gatunkami iglastymi, które stanową dla nich dobre tło i korzystne sąsiedztwo. Dla krzewinek są to zwykle formy karłowe sosen, jałowców, świerków. Cennym uzupełnieniem wrzosowisk są trawy ozdobne i niskie odporne na suszę byliny, w tym rośliny cebulowe zaś azaliom i różanecznikom mogą towarzyszyć cienioznośne funkie, paprocie, zawilce. Oprócz popularnych azalii i różaneczników oraz zakwitających z końcem zimy wrzośców i królujących jesienią wrzosów, do roślin wrzosowatych należą także jeszcze inne mało znane krzewy. Hodowcy oferują wiele nowych, cennych odmian. Są wśród nich pierisy, kwitnące tuż po różanecznikach kalmie, okrywowe gaultherie. Wydłużają one okres kwitnienia, wnosząc nowe elementy; inne formy kwiatów, barwne ulistnienie i ozdobne jadalne owoce. W ogrodach - wrzosowiskach nie powinno zabraknąć żurawiny, borówki brusznicy i borówki wysokiej. Kolekcja roślin wrzosowatych w kolekcji Biosfery zostanie utworzona na zboczu północno wschodnim wyrobiska w okolicach istniejącego starego nieużywanego mostu drogowego. W celu przygotowania kolekcji należy uprzednio przygotować glebę do nasadzeń. Pierwszym etapem będzie oczyszczenie terenu z roślin spontanicznie zasiedlających zbocze. Prace te mogą być wykonywane równolegle z prowadzonymi tutaj pracami drogowymi. Następnie należy wyznaczyć system ścieżek wewnętrznych oraz miejsca nasadzeń roślin. Kolejnym etapem będzie budowa ścieżki korekcyjnej (technologia patrz ścieżki). Następnie należy wykonać miejscowe uprawki glebowe. Polegające na zakwaszeniu gleby siarczanem wapniowym, miejscowym przekopaniu gruntu, wykonaniu nasadzeń zgodnie z załączonym rysunkiem. W razie potrzeby należy miejscowo uzupełnić grunt najlepiej torfem wysokim. Kolekcji można zainstalować nawadnianie pozwalające na uniezależnienie się od warunków pogodowych w niestabilnym sezonie wegetacyjnym (patrz nawadnianie). 27

28 Obszar roślin wrzosowatych usytuowany jest w północno-wschodniej części obszaru. Teren zajmuje powierzchnię 2800 m2, na 1 m2 będą sadzone 4 sztuki roślin. Całkowita ilość sztuk roślin na kolekcję roślin wrzosowatych wyniesie Roślinność wrzosowata będzie posadzona piętrami, które będą wznosić się w kierunku wschodnim. Piętro pierwsze najniższe zajmujące teren bagienny będzie obsadzony żurawiną, borówką bagienną. Drugie piętro obsadzone andromedą, empetrum, chamedafne. Trzecie piętro gruszycą, borówką czarną i wrzosem. Czwarte piętro najwyższe będzie osadzone rododendronami i azaliami. Przez roślinność wrzosowatą będzie poprowadzona ścieżka o długości 314 m i szerokości 0,7 m. Rys. 5 Kolekcja roślin wrzosowatych 28

29 Tab. 2 Ilość roślin wrzosowatych Nazwa roślin Modrzewnica pospolita Andromeda polifolia 'Compacta' Modrzewnica pospolita Andromeda polifolia 'Nikko' Wrzos pospolity Calluna wlgaris Alicia Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Allegretto' Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Allegro' Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Annemarie' Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Boskoop' Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Carmen' Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Con Brio' Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Dark Star' Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Gold Haze' Wrzos pospolity Calluna vulgaris'j.h. Hamilton' Wrzos pospolity Calluna vulgaris'long White' Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Melanie' Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Mullion' Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Peter Sparkes' Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Radnor' Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Silver Knight' Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Wickwar Flame' Bażyna czarna Empetrum nigrum 'Bernstein' Wrzosiec czerwony Erica carnea 'Golden Starlet' Wrzosiec czerwony Erica carnea 'Myretoun Ruby' Wrzosiec czerwony Erica carnea 'Rubinteppich' Wrzosiec czerwony Erica carnea 'Snow Queen Wrzosiec czerwony Erica carnea 'Vlvellii' Wrzosiec darlejski Erica x darleyensis 'Kramer's Rote' Wrzosiec darlejski Erica x darleyensis 'White Perfection' Wrzosiec rozpierzchły Erica vagans 'Mrs D. R Maxwell' Golteria pełzająca Gaultheria procumbens Kalmia wąskolistna Kalmia angustifolia 'Rubra' Kalmia szerokolistna Kalmia latifolia 'Kalejdoskop' Kalmia szerokolistna Kalmia latifolia 'Muras' Kalmia szerokolistna Kalmia latifolia 'Ostbo Red' Kalmia polifolia Kiścień wawrzynowy Leucothoe fontanesiana 'Rainbow' Kiścień Leucothoe 'Zeblid' (SCARLETTA) Pieris japoński Pieris japonica 'Cupido' Pieris japoński Pieris japonica 'Debutante' Pieris japoński Pieris japonica little Heath' Pieris japoński Pieris japonica 'Mountain Fire' Pieris japoński Pieris japonica 'Red Mill' 29 Ilość

30 Pieris japoński Pieris japonica 'Rondo' Borówka bagienna Vaccinium uliginosum Bagno zwyczajne Ledum palustre Borówka czarna Vaccinium myrtillus Mącznica lekarska Arctostaphylos ura-ursi (Arbutus uva-ursi) Żurawina Oxycoccus Żurowina drobnolistna Oxycoccus microcorpus Chamedafne północna Chamaedaphne calyculata Bażyna czarna Empetrum nigrum Azalie Rododendrony Całkowita ilość roślin wrzosowatych wynosi sztuk szt szt. Modrzewnica pospolita Andromeda polifolia 'Compacta' Zimozielona krzewinka - niska, gęsta i zwarta. Osiąga wys. do 25 cm. Liście lancetowate, skórzaste, zielone z niebieskosrebrzystym nalotem (przypominają rozmaryn). Kwiaty różowe, liczne, rozwijają się w V i VI. Odporna i oryginalna forma na wrzosowisko. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Modrzewnica pospolita Andromeda polifolia 'Nikko' Zimozielona krzewinka, zagęszczona i zwarta. Osiąga wys cm. Ciemnozielone, wąskie listki od spodu są srebrzyście niebieskie. Kwiaty jasnoróżowe, zebrane w wiązki po kilka sztuk rozwijają się w V i VI. Krzewinka na wrzosowiska i do ogrodów skalnych pod warunkiem, że gleba jest stale wilgotna i kwaśna. Stanowisko słoneczne. Wrzos pospolity Calluna wlgaris Alicia Mocno zagęszczona krzewinka o wyprostowanym wzroście do wys. 20 cm. Liście zielone. Kwiaty pojedyncze, duże, w wyprostowanych gronach, czysto białe. Kwitnie późno na początku X. Kwiaty pozostają zamknięte w pąku do mrozów, nie tracąc swojej dekoracyjności. Stanowisko słoneczne. 30

31 Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Allegretto' Mocno zagęszczona krzewinka o wys cm. Liście żółtozielone. Kwiaty pojedyncze, purpurowoczerwone, zakwitają w VIII i IX. Odmiana o dużych walorach dekoracyjnych. Stanowisko słoneczne. Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Allegro' Silnie rosnąca, mocno zagęszczona krzewinka o wys cm. Liście ciemnozielone. Kwiaty pojedyncze, zebrane w długie obfite grona, purpurowoczerwone, zakwitają w VIII i IX. Odporna na mrozy i choroby. Odmiana o dużych walorach dekoracyjnych. Stanowisko słoneczne. Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Annemarie' Zimozielona krzewinka o szerokim, wyprostowanym pokroju. Dorasta do 40 cm. Liśoie soczyście zielone. Kwiaty pełne, w pąku purpurowofioletowe, późnie] ciemnoró-żowe, w długich efektownych gronach, można wykorzystać także na suche bukiety. Kwitnie obficie i długo: od IX do połowy XI. Stanowisko słoneczne. Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Boskoop' Odmiana o niskim wzroście; do cm. Liście żółte, zmieniają barwę jesienią i zimą na pomarańczowomiedzianą. Liliowe, pojedyncze kwiaty rozwijają się na przełomie VIII/IX. Bardzo zdrowa, długowieczna i mrozoodpoma odmiana. Stanowisko słoneczne. Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Carmen' Silnie rosnąca odmiana o wys cm i o podobnej średnicy. Liście ciemnozielone. Kwiaty pojedyncze, różowofio-letowe. Kwitnie w VIII i IX. Efektowna odmiana do obsadzania wrzosowisk, o mocnym i wyrazistym akcencie liści i kwiatów. Odporna. Stanowisko słoneczne. 31

32 Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Con Brio' Odmiana o średnim wzroście, dorasta do 30 cm wys. Liście żółte. Ciemnoczerwone kwiaty, rozwijają się na przełomie VIII i IX. Stanowisko słoneczne. Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Dark Star' Niska odmiana wrzosu, wolno rosnąca, o wys. do 20 cm. Liście zielone, kwiaty półpełne, rubinowoczerwone, świetliste, gęsto ułożone w kwiatostanie. Kwitnie we IX. Stanowisko słoneczne. Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Gold Haze' Wolno rosnąca odmiana o czysto żółtej barwie iiści. Dorasta do cm. Kwiaty białe, pojawiają się na przełomie VIII i IX. Jest długowieczna, odporna na choroby i mróz. Zalecane stanowiska słoneczne, w towarzystwie krzewów i krzewinek o ciemnej barwie. Stanowisko słoneczne. Wrzos pospolity Calluna vulgaris'j.h. Hamilton' Nadal wartościowa stara odmiana, o niewielkich rozmiarach. Dorasta do wys cm. Uście ciemnozielone, w zimie brązowozielone. Kwiaty pełne, gęsto wypełnione, intensywnie różowe. Efektowna, wcześnie kwitnąca od początku VIII do IX. Odmiana długowieczna, odporna na choroby i mrozy. Stanowisko słoneczne. Wrzos pospolity Calluna vulgaris'long White' 32

33 Bardzo silnie rosnąca odmiana do wys. 50 cm, o soczyście zielonych liściach i czysto białych kwiatach. Kwitnie późno: we IX i na początku X. Zdrowa i mrozoodporna. Stanowisko słoneczne. Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Melanie' Pączkowa" odmiana wrzosu. Kwiaty tych odmian pozostaj zamknięte, nie tracąc barwy do mrozów. Dorasta d( cm wys. Liście świeżozielone, kwiaty białe, świetii ste, gęsto ułożone w kwiatostanie. Kwitnie w IX. Stanowisko słoneczne. Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Mullion' Niski wrzos o wys. do 20 cm, szeroko rozrastający się i gęsty. Liście zielone. Kwiaty pojedyncze, różowofioletowe, zebrane w gęste, rozgałęzione kwiatostany rozwijają się w VIII i IX. Oryginalna, zdrowa i mrozoodporna odmiana. Stanowisko słoneczne. Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Peter Sparkes' Silnie rosnąca odmiana, do wysokości 30 cm Liście są szarozielone. Kwiatostany długie i gęste. Kwiaty pełne rubinoworóżowe, rozwijają się późno w IX i X. Stanowisko słoneczne. Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Radnor' Krzewinka o gęstym, krępym wzroście (do cm) ciemnozielonym uiistnieniu. Kwiaty pełne, jasnoróżowe z lilio- 33 i

34 wym odcieniem. Kwitnie bardzo obficie i długo; od IX do połowy X. Zdrowo rosnąca i długowieczna odmiana o wysokiej mrozoodporności. Stanowisko słoneczne. Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Silver Knight' Odmiana o wyprostowanym wzroście do cm. Liście owłosione, szarozielone ( osrebrzone"). Kwiaty fiołkowe. Kwitnie w VIII i IX. Odporna na mrozy, szczególnie efektowna w miejscach słonecznych i suchych. Stanowisko słoneczne. Wrzos pospolity Calluna vulgaris 'Wickwar Flame' Zimozielona krzewinka o szerokim, wzniesionym pokroju. Osiąga wys. do 40 cm. Zabarwienie liści żółtopomarańczowe, w zimie ciemnopomarańczowe. Kwiaty jasnoróżo-we rozwijają się w VIII-IX. Stanowisko słoneczne. Bażyna czarna Empetrum nigrum 'Bernstein' Zimozielona, wrzosopodobna krzewinka o płożącym pokroju. Dorasta do wys. 20 cm. Liście igiełkową błyszczące z podwiniętym brzegiem, latem żółtozielone, w zimie brązowożółte. Kwiaty różowopurpurowe, niepozorne w kątach liści. Zakwita w VI. Owoce czarne, jadalne, o lekko mdłym smaku. Roślina mrozoodporna, dobrze rośnie zarówno na glebach organicznych, wilgotnych, jak i na piaszczystych, bardziej suchych. Niezawodna na wrzosowiskach. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Wrzosiec czerwony Erica carnea 'Golden Starlet' Niska, gęsta krzewinka o zwartym pokroju. Dorasta do 15 cm, osiągając szer. 25 cm. Listki igiełkowate, jasno-żółte, w zimie zielonożółte. Kwiaty białe, rozwijają się w III i IV. Tworzy 34

35 bardzo jasna plamę, silnie kontrastującą z otoczeniem. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Wrzosiec czerwony Erica carnea 'Myretoun Ruby' Niska krzewinka o pokładających się pędach i szeroko rozesłanym pokroju. Dorasta do 15 (20) cm wys. Uście igiełkowate, ciemnozielone. Kwiaty intensywnie winnoczerwone, duże. Rozwijają się od III do IV. Wymaga miejsc osłoniętych i zacisznych. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Wrzosiec czerwony Erica carnea 'Rubinteppich' Zimozielona, niska krzewinka o dywanowym pokroju. Rośnie bardzo szybko, gęsto pokrywając wrzosowisko. Liście ciemnozielone. Kwiaty początkowo białe, później rubinoworóżowe, bardzo obfite, od końca II do połowy IV. Dobra mrozoodporność. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Wrzosiec czerwony Erica carnea 'Snow Queen Niska krzewinka o pokładających się pędach i szeroko rozesłanym pokroju. Dorasta do cm, przy szer. 30 cm. Listki jasnozielone, igiełkowate. Kwiaty białe, rozwijają się już pod śniegiem od I (a nawet XII) do IV. Bardziej tolerancyjna w stosunku do odczynu gleby niż wrzos. Wymaga jednak miejsc osłoniętych i zacisznych, gdyż w czasie bezśnieżnych zim cierpi od mrozu i suszy. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Wrzosiec czerwony Erica carnea 'Vlvellii' Zimozielona, niska krzewinka do 15 cm, o szer. do 40 cm. Liście ciemnozielone, w zimie brązowawe. Kwiaty czerwonopurpurowe. Najciemniejsza odmiana tego wrzośca. 35

36 Kwitnie od I do V. Bardzo efektowna na tle płatów topniejącego śniegu i w towarzystwie biało kwitnących wrzośców oraz roślin cebulowych. Lepiej od wrzosów znosi półcień i wyższy odczyn gleby. Dobra mrozoodporność. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Wrzosiec darlejski Erica x darleyensis 'Kramer's Rote' Zimozielona, rozesłana krzewinka do 50 cm wys. Liście ciemnozielone. Kwiaty rubinowoczerwone. Kwitnie późno od III do IV. Rozrasta się bardzo szybko, jest dobrą rośliną okrywową. Jak wszystkie wrzośce darlejskie wymaga miejsc osłoniętych i zacisznych, a nawet lekkiej okrywy zimowej. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Wrzosiec darlejski Erica x darleyensis 'White Perfection' Zimozielona niska krzewinka do 15 cm, o szer. do 40 cm. Liście szmaragdowozielone. Kwiaty śnieżnobiałe. Kwitnie w II i III. Wymaga miejsc osłoniętych i zacisznych, zalecana lekka okrywa zimowa. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Wrzosiec rozpierzchły Erica vagans 'Mrs D. R Maxwell' Zimozielona niska krzewinka do cm. Liście świeżo-zielone Kwiaty ciemnoróżowe do jasnoczerwonych. Kwitnie od VIII do IX. Ta bardzo efektowna krzewinka pochodzi z Konwalii, dlatego wymaga miejsc zacisznych i osłoniętych, a nawet lekkiego okrycia w zimie. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Golteria pełzająca Gaultheria procumbens Bardzo niska krzewinka z rodziny wrzosowatych, dorastająca do wys cm, ale rozrastająca się szeroko, dzięki podziemnym rozłogom. Liście ciemnozielone, błyszczące, zimą lekko bordowe. Młode przyrosty czekoladowoczerwone. Kwiaty 36

37 różowe. Owoce czerwone, duże. Lubi gleby lekkie, kwaśne, stanowiska od słonecznych do cienistych. Doskonała, mrozoodporna roślina okrywowa. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste, stanowisko cieniste. Kalmia wąskolistna Kalmia angustifolia 'Rubra' Zimozielony krzew o cienkich pędach i lancetowatych, połyskujących, ciemnozielonych liściach. Kwiaty liczne, drobne, dzwonkowate, purpurowoczerwone, rozkwitają w VI. Oryginalny krzew do ogrodów naturalistycznych i wrzosowisk. Wymaga gleby kwaśnej. Mrozoodporność wysoka. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Kalmia szerokolistna Kalmia latifolia 'Kalejdoskop' Zimozielony krzew o cienkich pędach, częściowo wzniesionych, zaś w części pokładających się. Pokrój zaokrąglony. Po 10 latach osiąga wys cm. Liście ciemnozielone, lancetowate. Młode przyrosty są zlelonobordowe. Kwiaty w pąku ciemnopurpurowe, rozkwitające czerwonawe z białą obwódką. Kwitnie w VI. Wymaga gleb kwaśnych. Odporny na mróz. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Kalmia szerokolistna Kalmia latifolia 'Muras' Zimozielony krzew o szeroko wyprostowanym pokroju. Po 15 latach osiąga wys. 80 cm i szer. 100 cm. Liście lancetowate, jasnozielone. Kwiatostany bujne, gęste. Kwiaty czysto białe. Kwitnie w VI. Wymaga gleb kwaśnych, stanowisk lekko osłoniętych, słonecznych lub półcienistych. Mrozoodporność dobra. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Kalmia szerokolistna Kalmia latifolia 'Ostbo Red' Zimozielony krzew o cienkich pędach i wyprostowanym, luźnym pokroju. Dziesięcioletni osiąga wys. 90 cm. Liście są ciemnozielone. Kwitnie w VI. Kwiaty stosunkowo duże, w pąku czerwone, po otwarciu różowe. Niezwykły efekt wielobarwności uzyskany, dzięki obecności w kwiatostanie kwiatów w różnej 37

38 fazie rozwoju. Wymaga gleb kwaśnych i osłoniętych, zacisznych stanowisk. Stanowisko półcieniste, stanowisko cieniste. Kalmia polifolia Zimozielony, niski krzew do wys. 50 cm. Liście lancetowate, skórzaste, z podwiniętym brzegiem, od spodu niebiesko-zielone. Kwiaty purpuroworóżowe, dość drobne, rozwijają się w V-VI. Wyjątkowo wysoka mrozoodporność pozwala uprawiać ten gatunek w całej Polsce. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Kiścień wawrzynowy Leucothoe fontanesiana 'Rainbow' Zimozielony krzew o wys. do cm. Ozdobny z lancetowatych zielonych liści, pokrytych różowymi marmurkowatymi plamkami i białymi cętkami. Oryginalny krzew do ogrodów naturalistycznych i wrzosowisk. Wymaga gleby kwaśnej. Mrozoodporność dobra. Stanowisko półcieniste, stanowisko cieniste. Kiścień Leucothoe 'Zeblid' (SCARLETTA) Zimozielony, gęsty krzew o czerwonobrązowych pędach. Liście wąsko lancetowate, rozwijające się brązowe, jesienią i w zimie czerwono bordowe i połyskujące. Krzew zwykle szerszy niż wyższy, osiąga cm wys. Oryginalny krzew do ogrodów naturalistycznych i wrzosowisk. Wymaga gleby kwaśnej i osłoniętych stanowisk. Mrozoodporność dobra. Stanowisko półcieniste, stanowisko cieniste. Pieris japoński Pieris japonica 'Cupido' Bardzo zwarty, zimozielony, karłowy krzew o wys. do 100 cm. Liście ciemnozielone. Kremowobiałe kwiaty rozwijają się na przełomie IV/V. Kwitnie obficie. Kwiatostany ukształtowane jesienią poprzedniego roku zdobią krzew również w zimie - są 38

39 wtedy brązowoczerwone. Stanowisko półcieniste, stanowisko cieniste. Pieris japoński Pieris japonica 'Debutante' Zimozielony krzew do około 100 cm wys. Liście lancetowate, błyszczące, skupione w węzłach. Wiechowate kwiatostany wyniesione są ponad liście, kwiaty białe, dzwonkowate. Kwitnie bardzo obficie III/IV. Krzew o egzotycznej urodzie. Wymaga miejsc osłoniętych i zacisznych, gleb lekko kwaśnych. Dobrze prezentuje się w towarzystwie różaneczników i drzew iglastych oraz na wrzosowiskach. Stanowisko półcieniste, stanowisko cieniste. Pieris japoński Pieris japonica little Heath' Zimozielony krzew o karłowym, zwartym pokroju. Po 10 latach 50 cm wys. i szer. Młocie przyrosty różowe. Później liście mają barwę zieloną z białym obrzeżeniem. Nadaje się do nasłonecznionych oraz półcienistych stanowisk. Stanowisko słoneczne, stanowisko półcieniste. Pieris japoński Pieris japonica 'Mountain Fire' Zimozielony krzew o zwartym, gęstym pokroju. Osiąga wysokość cm. Młode przyrosty są brązowoczerwone, później ciemnozielone. Liście błyszczące. Kwiaty białe, niezbyt liczne. Stanowisko półcieniste, stanowisko cieniste. Pieris japoński Pieris japonica 'Red Mill' Zimozielony krzew, do 150 cm wys. i szer. Liście błyszczące, rozwijające się karminowoczerwone, potem świeżozielone. Kwiaty białe, ustawione poziomo, IV. Odmiana uważana za odporną na mrozy, jednak wymaga miejsc osłoniętych i zacisznych oraz lekko kwaśnych gleb. Efektowny krzew dobrze 39

40 komponujący się z odmianami różaneczników o jasnych kwiatach. Stanowisko półcieniste, stanowisko cieniste. Pieris japoński Pieris japonica 'Rondo' Zimozielony, zwarty krzew o lekko spłaszczonym pokroju. Wysokość cm. Ulistnienie gęste, ciemnozielone, matowe. Kwiaty białe, nieliczne rozwijają się na przełomie IV/V. Mrozoodporność wg źródeł zachodnich dość dobra. Stanowisko półcieniste, stanowisko cieniste. Borówka bagienna Vaccinium uliginosum Wrzosowate Ericaceae Cechy swoiste: Gałązki obłe, brunatnoszare. Liście całobrzegie, sinozielone pod spodem, z błękitnawym nalotem. Opis: Kilka kwiatów w szczytowym gronie. Łodyga wznosząca się lub wzniesiona. Liście długości do 4 cm i szerokości 2 cm, tępe, prawie siedzące, o podwiniętym brzegu. Okres kwitnienia: maj-czerwiec; cm. Siedlisko, rozpowszechnienie: Wilgotne lasy iglaste, torfowiska wysokie; gleby kwaśne, wilgotne; dość częsta. Właściwości szczególne: zrosłopłatkowa, roślina trująca Jagody są czasem porażone przez grzyb pasożytniczy, który może wytwarzać trującą substancję. Z liści można sporządzić napar. Bagno zwyczajne Ledum palustre Wrzosowate Ericaceae Cechy swoiste: Kwiaty niedzwonkowate. Liście pod spodem rdzawokutnerowate. Opis: Baldaszek szczytowy wielokwiatowy. Gałązki z pędami w okółkach. Liście szerokości ok. 3 mm, z wierzchu lśniące. Nieprzyjemny zapach. Okres kwitnienia: maj-czerwiec; cm Siedlisko, rozpowszechnienie: Torfowiska wysokie, także porośnięte sosną; gleby torfowe wilgotne; dość częsta, zwłaszcza na północy. Właściwości szczególne: zrosłopłatkowa, roślina lekko trująca Liście zawierają olejek lotny (zapach) i substancję trującą. Borówka czarna Vaccinium myrtillus Wrzosowate Ericaceae Cechy swoiste: Gałązki kanciaste, zielone. Liście nieco karbowane, z obu stron zielone. Opis: Kwiaty osadzone pojedynczo w kątach liści. Łodyga wzniesiona lub wznosząca się, silnie 40

41 rozgałęziona. Liście podługowatojajowate, ostro zakończone. Okres kwitnienia: kwiecień-czerwiec; cm Siedlisko, rozpowszechnienie: Lasy iglaste mieszane, zarośla, hale; gleby lekkie, kwaśne; bardzo częsta. Właściwości szczególne: zrosłopłatkowa. Mącznica lekarska Arctostaphylos ura-ursi (Arbutus uva-ursi) Wrzosowate Ericaceae Cechy swoiste: Liście podługowate, odwrotnie jajowate, skórzaste, pod spodem jasnozielone, o brzegu niepodwiniętym. Opis: 3-12 kwiatów w wierzchołkowych gronach. Owoce czerwone, mączyste. Gałązki leżące. Liście całobrzegie. Okres kwitnienia: maj - czerwiec; cm. Siedlisko, rozpowszechnienie: Bory sosnowe; gleby lekkie, próchniczne, o kwaśnej warstwie wierzchniej; w północnej Polsce częsta, ku południowi coraz rzadsza. Właściwości szczególne: zrosłopłatkowa, roślina pod ochroną częściową. Mącznica może żyć 100 lat. Roślina lecznicza. Liście zawierają arbutynę; sporządza się z nich napar. Żurawina (Oxycoccus) Tegoroczne pędy i szypułki kwiatowe owłosione. Podkwiatek języczkowate lub łopatkowate, brzegiem owłosione, osadzone zwykłe powyżej połowy długości szypułki. Żurawina błotna krzew, łodyżki delikatne, pełzające, odlegle ulistnione, do 1 m długości. Liście drobne, zimotrwałe, jajowate lub jajowatoeliptyczne, na szczycie tępe lub bardzo słabo zaostrzone, 8-10 mm dł., 4 mm szer., brzegiem podwinięte, z wierzchu zielone, od spodu sinobiałe. Kwiaty po 2-3 na szczytach gałązek, długoszy pułkowy. Korona kwiatu różowa o płatkach w dół odwiniętych, ok. 7 mm dł. i 3 mm szer. Jagody czerwone, kulistawe, o średnicy ok. 1 cm. Okres kwitnienia: czerwieclipiec. Torfowiska wysokie. W przeważnej części niżu rozpowszechniona; w górach bardzo rozproszona. Tegoroczne pędy i szypułki kwiatowe nagie. Podkwiatek jajowato-lancetowate, nagie, osadzone zwykle blisko nasady szypułki. Żurowina drobnolistna Oxycoccus microcorpus krzew, liście jajowatotrójkątne, zaostrzone, 4-5 mm dł., 2,5 mm szer. Kwiaty zwykle pojedynczo, rzadziej po 2-3. Łatki korony kwiatu 4-5 mm dł., 1,5-2 mm szer. Owoc nieco podługowaty, ok. 5-7 mm dł., 4-6 mm szer. Okres kwitnienia: czerwiec-lipiec. Torfowiska wysokie. 41

42 Chamedafne północna Chamaedaphne calyculata (Andromeda colyculata L.), - krzew do 0,5 m wysoki. Liście podługowate lub eliptyczne, drobniutko ząbkowane. Korona kwiatu jajowata, biała. Pylniki bez szczeciniastych wyrostków, w górze zwężone w dzióbek, na którego szczycie się otwierają. Okres kwitnienia: kwiecień - czerwiec. Torfowiska wysokie. W północnej części niżu, bardzo rzadko. Bażyna czarna Empetrum nigrum L. krzew cm wysoki, leżący lub podnoszący się, dwupienny. Liście skórzaste, lśniące, zimozielone, spodem z białym kantem, tępe, na brzegu nieco szorstkie. Kwiaty po 2-3 w kątach liści. Płatki kwiatów męskich różowe, kwiaty żeńskie purpurowe. Owoc czarny, jadalny. Okres kwitnienia: maj - czerwiec. Torfowiska, hale. W górach przeważnie lub nawet wyłącznie w formie o niższym wzroście i kwiatach obupłciowych. Azalie i rododendrony w odmianach według upodobań gospodarza. 42

43 6. Kalcyfile murawy kserotermiczne Kalcyfile murawy kserotermiczne to ciepłolubne zbiorowiska ziołoroślowe i trawiaste o charakterze stepowym, których występowanie uwarunkowane jest warunkami klimatycznymi, glebowymi i orograficznymi. Spotykane są głównie w południowo-wschodniej i południowej części Europy. Ekstrazonalnie występują na terenie całego kontynentu, zajmując zasobne w węglan wapnia stoki w dolinach dużych rzek lub wychodnie skał wapiennych. Często mają charakter antropogeniczny. Są to zbiorowiska mające postać barwnych muraw, o bogatej i zróżnicowanej florze, często z udziałem gatunków reliktowych oraz rzadkich. Występują zwykle na rozległych stokach pagórków, wąwozów, stromych zboczach w dolinach rzecznych, utrwalonych piarżyskach u podnóża skał wapiennych, a także na półkach i ścianach skalnych, na wychodniach skał wapiennych a nawet na eksponowanych ku południowi sztucznych stokach nasypów, wykopów czy hałd. Murawy kserotermiczne rozwijają się płytkich pararędzinach i rędzinach, lessach oraz na czamoziemach, na suchym podłożu o odczynie zasadowym lub obojętnym, bogatym w węglan wapnia. Występują w miejscach o dużym nasłonecznieniu, przy ekspozycji południowej, przy wysokich temperaturach powietrza i gleby. Kalcyfile murawy kserotermiczne charakteryzują się dużym zróżnicowaniem - od pionierskich zbiorowisk nagipsowych i nalessowych, o luźnym zwarciu i strukturze kępowej, z dominacją traw przez niskie, barwne murawy z dużym udziałem omanu wąskolistnego Inula ensifolia i turzycy niskiej Carex humilis, aż po wysokie, bujne zbiorowiska o charakterze mezofilnym, z dużym udziałem bylin dwuliściennych. Zbiorowisko ziołoroślowo-murawowe Origano-Brachypodietum, charakteryzujące się niepełnym zwarciem i bujną roślinnością, rozwijające się wtórnie, w mniej skrajnych warunkach, zawiera wiele gatunków łąkowych. Na podłożu gipsowym, w stosunkowo cienistych i zmiennowilgotnych warunkach rozwijają się murawy z panującą seslerią błotną Sesleria uliginosa. Natomiast u podnóży zboczy, na marglach nadkredowych, w miejscach wysięku wody (czasem słonawej) rozwija się zbiorowisko z turzycą siną Carex flacca i komonicznikiem skrzydlastostrąkowym Tetragonolobus maritimus subsp. siliąuosus, również zaliczane do grupy muraw kserotermicznych. Flora roślin naczyniowych tego typu muraw jest bardzo bogata i urozmaicona, a wiele występujących tu gatunków to rośliny zaliczane do rzadkich i zagrożonych 43

44 w skali Polski. Występujące na tych siedliskach gatunki pochodzą głównie z Obszaru Śródziemnomorskiego, osiągając w Polsce północną granicę naturalnego zasięgu. Spotkać tu można także wiele gatunków storczykowatych - takich jak na przykład: storczyk purpurowy Orchis purpurea, storczyk kukawka Orchis militaris, dwulistnik muszy Ophrys insectifera. Murawy kserotermiczne charakteryzują się dużą różnorodnością florystyczną, z czym związana jest bogata fauna bezkręgowców, zwłaszcza chrząszczy, muchówek, błonkówek i owadów prostoskrzydłych, pluskwiaków i motyli. W Pieninach murawy są siedliskiem dla chronionego motyla - niepylaka apollo Parnassius apollo. Roślinność muraw stabilizowana jest i w dużej mierze kształtowana w wyniku ekstensywnej gospodarki łąkarskiej i pasterskiej. Po zaprzestaniu użytkowania przekształcają się w drodze sukcesji wtórnej w zarośla, a następnie w las. Głównym zagrożeniem dla istnienia i funkcjonowania muraw kserotermicznych jest sukcesja wtórna. Utrzymanie pełnej zmienności zbiorowisk i zachowanie bogactwa florystycznego tych siedlisk wymaga podjęcia zabiegów ochrony czynnej polegającej na przywracaniu i utrzymywaniu dawnych, ekstensywnych form użytkowania takich jak wypas, koszenie, w niektórych przypadkach kontrolowane wypalanie. 44

45 Rys. 6 Obszar kalcyfilnych muraw kserotermicznych Wyciąg z zaleceń ochronnych NATURA 2000 Naturalne i półnaturalne murawy: 6120 suche śródlądowe murawy napiaskowe 6170 wysokogórskie murawy nawapienne 6210 murawy kserotermiczne (priorytetowe są płaty z bogatymi stanowiskami storczyków) 6230 murawy bliźniczkowe o bogatym składzie florystycznym Zagrożenia: utrwalanie poprzez sadzenie drzew i krzewów (6120); sukcesja naturalna; mechaniczne niszczenie (6170). Zalecenia ochronne: - w przypadku 6170 ochrona ścisła (bo to siedlisko naturalne i nie wymaga interwencji) i ograniczenie presji turystycznej; 45