I. Streszczenie raportu 5. III. Analiza wyników ewaluacji 13. IV. Podsumowanie i wnioski 38. Aneks 42

Transkrypt

1 Instytucja: Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie Tytuł projektu: Społeczne i instytucjonalne aspekty bezdomności w województwie lubelskim Numer projektu: POKL /09 Informacje o osobie sporządzającej: Krystyna Małocha Stanowisko w ramach projektu: Specjalista ds. ewaluacji Zadanie 1 - Zarządzanie, promocja i informacja oraz ewaluacja projektu Etap 19. Przeprowadzenie ewaluacji mid-term RAPORT Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ MID TERM PROJEKTU SPOŁECZNE I INSTYTUCJONALNE ASPEKTY BEZDOMNOŚCI, REALIZOWANEGO PRZEZ WYŻSZĄ SZKOŁĘ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI I ADMINISTRACJI W LUBLINIE AUTOR: KRYSTYNA MAŁOCHA LUBLIN, LISTOPAD

2 SPIS TREŚCI Wstęp 3 I. Streszczenie raportu 5 II. Metodologia badań Cel i przedmiot badań Pytania badawcze Kryteria ewaluacji Metody i narzędzia badawcze 10 III. Analiza wyników ewaluacji Ogólna charakterystyka projektu Analiza i ocena trafności projektu Analiza i ocena skuteczności Analiza i ocena użyteczności z punktu widzenia bezdomnych oraz instytucji 32 IV. Podsumowanie i wnioski 38 Aneks 42 Załącznik nr 1. Wytyczne do analizy dokumentów 42 Załącznik nr 2. Arkusz obserwacji ewaluacja mid-term 43 2

3 Wstęp Rada Unii Europejskiej zobowiązała wszystkie państwa członkowskie do przeprowadzenia ewaluacji pomocy finansowej z funduszy strukturalnych UE wydając Rozporządzenie nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1260/1999. Również dokumenty na poziomie krajowym i regionalnym wskazują na konieczność i potrzebę ewaluacji programów, działań oraz realizowanych w ich ramach projektów. Wynika to z faktu, iż w obecnym okresie programowania znacznie większą uwagę poświęca się efektom programów, a co za tym idzie realizowanych w ich ramach projektów. Uwzględniając powyższe zalecenia, w ramach realizowanego projektu Społeczne i instytucjonalne aspekty bezdomności w województwie lubelskim przewidziano procedurę ewaluacyjną. Obejmuje ona dwa rodzaje ewaluacji wewnętrznej: ewaluację mid-term (śródokresową) oraz ewaluację ex-post (końcową). Niniejszy raport przedstawia wyniki ewaluacji mid-term, zrealizowanej w październiku i listopadzie 2010 roku (za okres do 30 września 2010 r.). Ogólnie ujmując, ewaluacja to obiektywna ocena projektu, programu lub polityki na wszystkich jego etapach, tj. planowania, realizacji i mierzenia rezultatów. Powinna ona dostarczyć rzetelnych i przydatnych informacji pozwalając wykorzystać zdobytą w ten sposób wiedzę w procesie decyzyjnym ( Wytyczne w zakresie ewaluacji programów operacyjnych na lata , Krajowa Jednostka Oceny, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2007). Krajowa Jednostka Oceny (KJO) wypracowała definicję ewaluacji, interpretując ją jako: osąd wartości interwencji publicznej dokonany przy uwzględnieniu odpowiednich kryteriów (skuteczności, efektywności, użyteczności, trafności i trwałości) i standardów. Osąd dotyczy zwykle potrzeb, jakie muszą być zaspokojone w wyniku interwencji oraz wyprodukowanych efektów. Ewaluacja oparta jest na specjalnie w tym celu zebranych i zinterpretowanych informacjach za pomocą odpowiedniej metodologii Inaczej mówiąc, ewaluacja polega na poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, czy projekt ma szanse odnieść sukces lub czy zakończył się powodzeniem. Identyfikuje także ewentualne przyczyny sukcesu, lub czynniki powodujące niepowodzenie podjętych działań. Proces ewaluacji realizowany jest w oparciu o określone kryteria. Kryteria te są ogólnymi standardami oceny powodzenia lub niepowodzenia założonych w projekcie celów oraz sposobów ich osiągnięcia. Na etapie ewaluacji mid-term uwzględniono trzy zasadnicze kryteria ewaluacji: trafność, skuteczność i użyteczność. Odbiorcami wyników ewaluacji mid-term są: zespół projektowy, Wojewódzki Urząd Pracy w Lublinie. Wyniki ewaluacji w formie raportu skróconego udostępniono w postaci elektronicznej 3

4 oraz papierowej. Analiza danych w raporcie ma charakter jakościowy, wyniki przedstawiono w formie opisowej. Wyniki i wnioski ewaluacji mid-term wykorzystane zostaną także na etapie ewaluacji końcowej oraz w fazie przygotowania raportu końcowego. 4

5 I. Streszczenie raportu Badanie ewaluacyjne przedstawione w tym raporcie zostało zrealizowane w okresie październik listopad 2010 roku (za okres do dnia 30 września 2010 r.). Przedmiotem badania był projekt Społeczne i instytucjonalne aspekty bezdomności w województwie lubelskim (numer projektu POKL /09, numer umowy POKL POKL /09-00 z dnia 15 października 2009 roku), realizowany w ramach Priorytetu VII PO KL. Projekt realizuje Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie, posiadająca status prawny uczelni wyższej. Termin realizacji projektu planowany początkowo na , w wyniku zmiany daty podpisania umowy został przesunięty na okres (zatwierdzony pismem WUP w Lublinie z dnia r., EFS.VI /13/AZ-09). Ogólny cel projektu przewiduje zdiagnozowanie zjawiska bezdomności w województwie lubelskim i wypracowanie nowych metod pracy z bezdomnymi oraz upowszechnienie diagnozy do końca maja 2011 roku. Głównym celem ewaluacji mid-term było oszacowanie, na ile realizator projektu ma szansę na osiągnięcie rezultatów miękkich projektu, weryfikacja kierunku oraz aktualności założeń projektu, identyfikacja pierwszych efektów, jak również propozycja ewentualnych bieżących korekt. Cele szczegółowe ewaluacji mid term projektu obejmowały: I. Poznanie rezultatów projektu po roku realizacji w zakresie: 1. określenia diagnozy zasięgu bezdomności i jego dynamiki w województwie lubelskim, 2. określenia cech społeczno-demograficznych osób bezdomnych w regionie, 3. rozpoznania procesu wchodzenia w bezdomność i marginalizacji, 4. diagnozy potrzeb osób bezdomnych, 5. diagnozy systemu wsparcia i pomocy bezdomnym. II. Identyfikacja przyczyn sukcesów i trudności realizowanych w projekcie zadań badawczych: 1. czynniki wewnętrzne zależne od zespołu badawczego (założenia i narzędzia badawcze), 2. czynniki zewnętrzne (dostępność i kompletność danych, dostępność uczestników badań, bariery komunikacyjne, ograniczenia instytucjonalne). III. Zgromadzenie danych do pogłębienia problematyki i modyfikacji narzędzi ewaluacji ex-post. Oceny projektu dokonano w oparciu o trzy kryteria: 1) trafność (adekwatność) pozwalającą ocenić adekwatność celów i zastosowanych metod projektu do problemów, które projekt miał poruszyć lub rozwiązać; 2) skuteczność badającą stopień realizacji zakładanych celów, skuteczność użytych metod oraz wpływ czynników zewnętrznych na uzyskane na tym etapie efekty; 3) użyteczność badającą stopień, w jakim projekt zaspokaja istotne potrzeby grup docelowych (odbiorców raportu końcowego) lub przyczynia się do rozwiązania problemów (czy rzeczywiste efekty projektu są zgodne z potrzebami?). 5

6 Raport z przeprowadzonego badania ewaluacyjnego składa się z czterech części: streszczenia, opisu metodologii badań, analizy wyników ewaluacji oraz podsumowania i wniosków. W części drugiej, metodologicznej określono cele i zakres badania ewaluacyjnego oraz kryteria ewaluacji i pytania szczegółowe. Część ta zawiera ponadto opis zastosowanej metodologii. Zgodnie z ustaleniami przedstawionymi w raporcie wstępnym badania na etapie ewaluacji mid term zostały wykonane z użyciem dwóch technik badawczych: analizy dokumentów (analiza dokumentacji projektowej, dokumentów programowych POKL oraz strategii polityki społecznej na poziomie krajowym i regionalnym, analiza narzędzi badawczych, analiza danych monitoringu i analiza raportów cząstkowych) oraz obserwacji. Część trzecia obejmuje analizę i interpretację wyników badania ewaluacyjnego. Tematyka poszczególnych podrozdziałów została dostosowane do przyjętych kryteriów ewaluacji. Oceniając projekt pod względem trafności zastosowano analizę dokumentów, obejmującą zarówno dokumentację projektu, przygotowane przez zespół badawczy narzędzia badawcze jak też zapisy dokumentów programowych POKL: Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Szczegółowego Opisu Priorytetów POKL, Krajowego Programu Wychodzenia z Bezdomności i Budownictwa Socjalnego na lata (opr. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przy współudziale Ministerstwa Infrastruktury), opracowanego w wyniku konsultacji międzyresortowych w 2009 roku zakresu tematycznego proponowanych obszarów działań, jakie będą ujęte w projekcie dokumentu pt: Krajowa Strategia Wychodzenia z Bezdomności. Jak wynika z dokonanej analizy, cel projektu: kompleksowe zdiagnozowanie zjawiska bezdomności w województwie lubelskim i wypracowanie nowych metod pracy z bezdomnymi oraz upowszechnienie diagnozy do końca maja 2011 roku, wpisuje się w realizację celów wyznaczonych w tym zakresie przez dokumenty programowe PO KL, krajową i regionalną strategię polityki społecznej, które ujmują diagnozę bezdomności jako jeden z ważnych elementów działań na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Także realizacja celów ogólnych i szczegółowych, przyjętych dla poszczególnych etapów procesu badawczego oraz zastosowanych metod i technik badawczych powinna przyczynić się do uzyskania istotnych informacji i poszerzenia zakresu wiedzy na temat skali, przyczyn, skutków oraz dotychczasowych form instytucjonalnego wsparcia osób bezdomnych. Oceniając projekt pod względem jego skuteczności posłużono się analizą dokumentów (danych monitoringu, raportów cząstkowych) oraz wyników obserwacji. Z uzyskanych danych wynika, że po roku funkcjonowania projektu zrealizowano wszystkie etapy procesu badawczego, tzn. analizę danych urzędowych, indywidualne wywiady pogłębione (IDI), grupowe wywiady zogniskowane (FGI) oraz wywiady standaryzowane. Przygotowano i zamieszczono na stronie internetowej raporty cząstkowe z analizy danych urzędowych, indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI), indywidualnych wywiadów kwestionariuszowych. 6

7 Za barierę skuteczności w osiągnięciu celów szczegółowych na tym etapie projektu można uznać przede wszystkim oddziaływanie czynników zewnętrznych, niezależnych od realizatorów projektu (np. brak udostępnienia danych z jednej z instytucji). Za czynniki sprzyjające skuteczności realizacji zadań projektowych należy uznać zarządzanie projektem, polegające na terminowości realizacji działań, monitorowaniu procesu badawczego oraz gromadzenie dokumentacji i koordynacja gdy to jest konieczne prac zespołu badawczego. Czynnikiem sukcesu jest niewątpliwie kolejność etapów badań a w szczególności publikacji raportów. O skuteczności zadecydowało także staranne przygotowanie badań, oraz zastosowanych metod i technik badawczych. Analiza raportów cząstkowych wskazuje, że wyniki badań opracowano obszernie i starano się zawrzeć jak najwięcej istotnych z punktu widzenia celów projektu informacji. W ocenie użyteczności projektu posłużono się danymi z analizy raportów cząstkowych. Według wstępnego oszacowania, różne aspekty i wyniki badań zamieszczone w raportach cząstkowych mogą okazać się użyteczne z punktu wodzenia zarówno potrzeb bezdomnych jak i instytucji oferujących bezdomnym pomoc i wsparcie. Uzyskane w procesie badawczym dane winny przyczynić się do wzrostu wiedzy u odbiorców publikacji na temat zasięgu bezdomności, cech osób bezdomnych, procesu wchodzenia w bezdomność i marginalizację, funkcjonowania systemu wsparcia osób bezdomnych. Końcowa część raportu przedstawia podsumowanie i wnioski wynikające z dokonanych analiz oraz zawiera rekomendacje służące ograniczeniu trudności i barier związanych z realizacją projektu. Rekomendacje mają przyczynić się do wzrostu trafności, skuteczności, użyteczności i trwałości działań realizowanych w ramach projektu. 7

8 II. Metodologia badań 2.1. Cel i przedmiot badań Podstawowym elementem badania ewaluacyjnego jest określenie przedmiotu badań, czyli sprecyzowanie co będzie podlegało ewaluacji. Wybór przedmiotu ewaluacji jest w znacznej mierze uzależniony od rodzaju ewaluacji ze względu na termin jej realizacji. Ponieważ ewaluacja śródokresowa/średniookresowa (ang. mid-term evaluation) przeprowadzana jest w trakcie trwania projektu, główny nacisk położony zostanie na ocenę dotychczasowego sposobu realizacji projektu oraz szans realizacji dalszych zamierzonych zadań. Przedmiotem badania były osiągnięte na danym etapie realizacji projektu (październiklistopad 2010 r.) rezultaty miękkie. Ocenie podlegały między innymi metody i techniki badawcze, zastosowane narzędzia badawcze, proces zarządzania, proces realizacji badań oraz przygotowane do końca września 2010 roku raporty cząstkowe. Celem badań mid-term było oszacowanie, na ile realizator projektu ma szansę na osiągnięcie rezultatów miękkich projektu, weryfikacja kierunku oraz aktualności założeń projektu, identyfikacja pierwszych efektów, jak również propozycja ewentualnych bieżących korekt. Cel ogólny przekłada się na następujące cele szczegółowe: I. Poznanie rezultatów projektu po roku realizacji w zakresie: 1. określenia diagnozy zasięgu bezdomności i jego dynamiki w województwie lubelskim, 2. określenia cech społeczno-demograficznych osób bezdomnych w regionie, 3. rozpoznania procesu wchodzenia w bezdomność i marginalizacji, 4. diagnozy potrzeb osób bezdomnych, 5. diagnozy systemu wsparcia i pomocy bezdomnym. II. Identyfikacja przyczyn sukcesów i trudności realizowanych w projekcie zadań badawczych: 1. czynniki wewnętrzne zależne od zespołu badawczego (założenia i narzędzia badawcze), 2. czynniki zewnętrzne (dostępność i kompletność danych, dostępność uczestników badań, bariery komunikacyjne, ograniczenia instytucjonalne). III. Zgromadzenie danych do pogłębienia problematyki i modyfikacji narzędzi ewaluacji ex-post. Realizacja powyższych celów pozwoli osiągnąć założony cel ogólny ewaluacji wewnętrznej mid term. 2.2.Pytania badawcze Sformułowanie pytań badawczych (określanych także jako pytania kluczowe) jest niezbędnym etapem każdych badań społecznych, w tym badań o charakterze ewaluacyjnym. Pozwala to sprecyzować potrzeby informacyjne, określić możliwe źródła informacji a następnie 8

9 dokonać wyboru najbardziej odpowiednich metod badania, technik badawczych oraz w dalszej kolejności skonstruować narzędzia badawcze. Ogólne pytanie badawcze sformułowano następująco: W jakim stopniu zostały osiągnięte zakładane rezultaty miękkie projektu po roku jego realizacji? Odpowiedzi na pytanie ogólne poszukiwano poprzez uzyskanie odpowiedzi na następujące pytania, uszczegółowiające problem określony w pytaniu głównym: I. W jakim stopniu ten projekt miał sens z punktu widzenia istniejących potrzeb w zakresie diagnozy zjawiska bezdomności oraz wypracowania nowych metod pracy z bezdomnymi? Do pytania powyższego sformułowano następujące pytania szczegółowe: 1) W jaki sposób w badanym projekcie określono cele projektowe? 2) Czy cele te zostały sformułowane w jasny i precyzyjny sposób? 3) W jakim stopniu przyjęte w projekcie cele odpowiadają istotnym problemom związanym z diagnozowaniem zjawiska bezdomności w województwie lubelskim? 4) W jakim stopniu przyjęte w projekcie cele odpowiadają ważnym potrzebom i problemom funkcjonowania podmiotów zaangażowanych w proces pomocy bezdomnym? 5) Jak można ocenić stopień, w jakim cele projektowe skoordynowane zostały ze sposobem ich realizacji? II. Do jakiego stopnia cele ogólne i szczegółowe, zdefiniowane na etapie projektowania, zostały osiągnięte? Pytania szczegółowego powyższego pytania przedstawiają się następująco: 1) Jakie czynniki i działania sprzyjają wysokiej skuteczności realizowanych zadań projektowych? 2) Czy działania te mogą zostać uznane za dobre praktyki warte upowszechnienia? 3) Jakie czynniki stanowią barierę skuteczności w realizowanym projekcie? 4) Czy zaplanowane dalsze działania są odpowiednie do osiągnięcia celów projektu? 5) Czy powinny zostać wprowadzone zmiany w sposobach realizacji celów projektu, jeśli tak, to jakie? III. W jakim zakresie to, co zostało dotychczas zrealizowane przyczynia się do rozwiązania zdefiniowanych problemów? Pytania szczegółowe: 1) Jakie są rezultaty ewaluowanego projektu, oceniane z punktu widzenia diagnozy potrzeb osób bezdomnych? 2) W jaki sposób realizacja projektu przyczynia się do poszerzenia wiedzy i wypracowania nowych metod pracy realizowanej działalności instytucji oraz organizacji pozarządowych wspierających osoby bezdomne? 3) Czy zrealizowanie projektu przyczyni się do rozszerzenia istniejącego już lub wprowadzenia nowego obszaru badań? 9

10 4) Czy dotychczasowe efekty realizacji projektu spotkały się z zainteresowaniem instytucji realizujących różne formy pomocy bezdomnym? 2.3. Kryteria ewaluacji Pytania szczegółowe związane zostały z kryteriami zastosowanymi dla ewaluacji śródokresowej. Kryteria te są ogólnymi standardami oceny powodzenia lub niepowodzenia założonych w projekcie celów oraz sposobów ich osiągnięcia. Na etapie ewaluacji mid-term uwzględnione zostaną trzy zasadnicze kryteria ewaluacji: 1. trafność pozwalająca ocenić adekwatność celów i zastosowanych metod projektu do problemów, które projekt miał poruszyć lub rozwiązać. 2. skuteczność badająca stopień realizacji zakładanych celów, skuteczność użytych metod oraz wpływ czynników zewnętrznych na uzyskane na tym etapie efekty. 3. użyteczność badająca stopień, w jakim projekt zaspokaja istotne potrzeby grup docelowych lub przyczynia się do rozwiązania problemów (czy rzeczywiste efekty projektu są zgodne z potrzebami?) Dla poszczególnych kryteriów ewaluacji przewidziano następujące źródła danych: Tabela 1. Źródła danych wykorzystanych w procesie ewaluacji mid -term Kryterium trafność skuteczność użyteczność źródło danych analiza dokumentacji projektowej analiza narzędzi badawczych analiza danych monitoringu analiza raportów cząstkowych analiza wyników obserwacji analiza raportów cząstkowych 2.4. Metody i narzędzia badawcze Na etapie ewaluacji mid-term przeprowadzono badania jakościowe. Stanowią one podstawę opisu i wstępnej oceny osiągniętych rezultatów projektu oraz modyfikacji (w miarę potrzeb) narzędzi ewaluacji końcowej. Wybór metod badawczych, zastosowanych w ewaluacji śródokresowej wynika w znacznej mierze z dostępności różnego rodzaju źródeł informacji na określonym etapie realizacji projektu. Z harmonogramu działań w projekcie wynika, że zrealizowane zostaną: 1) gromadzenie i analiza danych i dokumentów urzędowych, 2) przygotowanie narzędzi badawczych dla wszystkich zastosowanych metod badań 10

11 3) indywidualne wywiady kwestionariuszowe z osobami bezdomnymi i raport cząstkowy z wyników tych badań, 4) indywidualne wywiady pogłębione z osobami bezdomnymi oraz raport cząstkowy z wyników tych badań, 5) grupowe wywiady zogniskowane z pracownikami instytucji publicznych i organizacji pozarządowych zajmujących się bezdomnością oraz raport cząstkowy z wyników tych badań. Ponadto w dyspozycji ewaluatora znajdować się będą dokumentacja projektu oraz dane z monitoringu. W ramach ewaluacji mid term zastosowano następujące techniki badawcze: 1) Analiza dokumentów Analiza danych zastanych (desk research) obejmuje analizę informacji pozyskanych ze źródeł (dokumentów, baz danych) już istniejących, nie wymagająca realizacji bezpośrednich badań, a jedynie scalenia i uporządkowania rozproszonego dotąd materiału informacyjnego. Technika ta może obejmować zarówno analizę danych jakościowych, jak i danych ilościowych (np. statystyk GUS lub innych danych ilościowych) gromadzonych przez różne instytucje. Analiza obejmowała dokumentację projektu (w tym danie monitoringu), narzędzia badawcze zastosowane na poszczególnych etapach badań oraz raporty cząstkowe. Wytyczne do analizy dokumentów zawiera załącznik nr 1. 2) Obserwacja Obserwacja jest metodą zbierania danych poprzez uczestniczenie w czasie realizacji projektu. Pozwala to na lepsze zrozumienie kontekstu, w jakim realizowane są zadania. Ewaluator poprzez bezpośrednie zetknięcie się z realizacją projektu może osobiście przekonać się jak projekt funkcjonuje. Ewaluator może dostrzec zjawiska, które nie są zauważane przez uczestników projektu, lub kwestie drażliwe i konfliktowe. Zjawisk tych nie można by zbadać jedynie przy zastosowaniu ankiet i wywiadów. W trakcie badań ewaluacyjnych przeprowadzono obserwację badań kwestionariuszowych realizowanych przez przeszkolonych ankieterów. Stanowiła ona źródło informacji umożliwiające identyfikację ewentualnych trudności w realizacji tego etapu projektu. Dla ewaluatora szczególnie interesujące było zebranie danych, pozwalających odpowiedzieć na takie pytania: 1) Jaki był kontekst realizacji indywidualnego wywiadu kwestionariuszowego? 2) Czy bariery językowe i specyficzne normy środowiskowe bezdomnych nie utrudniały komunikacji między ankieterem a respondentem? 3) Jakie rozwiązania zastosowano, by pokonać napotkane trudności i problemy? Dyspozycje do obserwacji zawiera załącznik nr 2 Arkusz obserwacji Przeprowadzono obserwację 15 indywidualnych wywiadów kwestionariuszowych. Dobór losowy 5 spośród 15 realizujących badania ankieterów, zrealizowano minimum 3 obserwacje sytuacji wywiadu dla każdego z ankieterów. 11

12 3) Wywiad nieformalny Zrealizowano 3 wywiady nieformalne rozmowy z członkami zespołu badawczego i koordynatorem projektu (w miarę potrzeb procesu badawczego). Ich celem było wyjaśnienie wątpliwości ewaluatora, związanych z analizą dokumentów. Wyniki rozmów nie będą stanowić bezpośredniego źródła danych do raportu ewaluacyjnego. 12

13 III. Analiza wyników ewaluacji 3.1. Ogólna charakterystyka projektu Projekt Społeczne i instytucjonalne aspekty bezdomności w województwie lubelskim (numer projektu POKL /09, numer umowy POKL POKL /09-00 z dnia 15 października 2009 roku), realizowany jest w ramach Priorytetu VII POKL: Promocja integracji społecznej, Działania 7.2. Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, Poddziałania Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, w ramach którego przewidziano prowadzenie, publikowanie i upowszechnianie badań i analiz z zakresu polityki społecznej w regionie (w tym działań mających na celu przygotowanie i wdrażanie gminnych lub powiatowych strategii rozwiązywania problemów społecznych). Projekt realizuje Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie, posiadająca status prawny uczelni wyższej. Termin realizacji projektu, planowany początkowo na , w wyniku zmiany daty podpisania umowy został przesunięty na okres (zatwierdzony pismem WUP w Lublinie z dnia r., EFS.VI /13/AZ-09). Ogólny cel projektu przewiduje zdiagnozowanie zjawiska bezdomności w województwie lubelskim i wypracowanie nowych metod pracy z bezdomnymi oraz upowszechnienie diagnozy do końca maja 2011 roku. Cele szczegółowe projektu obejmują: 1) Określenie zasięgu bezdomności i jego dynamiki w województwie lubelskim, 2) Określenie cech społeczno-demograficznych osób bezdomnych w regionie, 3) Rozpoznanie procesu wchodzenia w bezdomność i marginalizacji, 4) Zdiagnozowanie potrzeb osób bezdomnych z punktu widzenia ich samych i instytucji wsparcia, 5) Zdiagnozowanie i ocena funkcjonowania systemu wsparcia i pomocy osobom bezdomnym na terenie województwa lubelskiego, 6) Upowszechnienie wyników diagnozy. Realizacji tak sformułowanych celów projektu służą następujące działania: 1) Zarządzanie promocja i informacja oraz ewaluacja projektu, 2) Przeprowadzenie badań, na które składają się: analiza danych urzędowych, indywidualne wywiady pogłębione z osobami bezdomnymi, indywidualne wywiady kwestionariuszowe z bezdomnymi, grupowe wywiady zogniskowane z pracownikami instytucji udzielających wsparcia i pomocy osobom bezdomnym oraz opracowanie raportów cząstkowych z poszczególnych badań, 3) Opracowanie raportu końcowego z badań, 13

14 4) Publikacja i upowszechnianie wyników badań, w tym zorganizowanie konferencji z udziałem przedstawicieli lubelskich samorządów lokalnych, instytucji państwowych i organizacji pozarządowych, działających w sferze pomocy społecznej, jednostek naukowych i mediów. Projekt realizowany jest przez zespół projektowy w następującym składzie: koordynator projektu, pracownik ds. rozliczeń finansowych, radca prawny, księgowa, kadrowa, pracownik ds. promocji i informacji, informatyk, grafik, 3 specjalistów ds. badań, asystent ds. badań, 15 ankieterów, specjalista ds. ewaluacji. W ramach projektu przewidziano osiągnięcie następujących rezultatów miękkich: - diagnoza zasięgu bezdomności i jego dynamiki w województwie lubelskim, - diagnoza w zakresie cech społeczno-demograficznych osób bezdomnych w regionie, -diagnoza procesu wchodzenia w bezdomność i marginalizacji, - wieloaspektowa diagnoza potrzeb osób bezdomnych, -wypracowanie nowych metod pracy z bezdomnymi, w tym modelu wyjścia z bezdomności, -uzyskanie przez minimum 80% odbiorców publikacji wiedzy na temat zasięgu bezdomności i jego dynamiki, cech społeczno-demograficznych osób bezdomnych i ich potrzeb, funkcjonowania systemu wsparcia i pomocy osobom bezdomnym, procesu wchodzenia w bezdomność i marginalizacji w skali województwa lubelskiego., - wzrost zainteresowania budowaniem profesjonalnego zaplecza informacyjnego dotyczącego problemu bezdomności i systemu wsparcia i pomocy osobom bezdomnym u minimum 70% uczestników konferencji, - wzrost zainteresowania operacyjnym podejściem do planowania działań w obszarze pomocy społecznej u minimum 70% uczestników konferencji. 3.2.Analiza i ocena trafności projektu Ocena trafności projektu dotyczy oszacowania adekwatność celów i zastosowanych metod projektu do problemów, które projekt miał poruszyć lub rozwiązać. W celu oceny trafności projektu zastosowano analizę dokumentów, obejmującą zarówno dokumentację projektu, przygotowane przez zespół badawczy narzędzia badawcze jak też zapisy dokumentów programowych POKL: Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Szczegółowego Opisu Priorytetów POKL, Krajowego Programu Wychodzenia z Bezdomności i Budownictwa Socjalnego na lata (opr. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przy współudziale Ministerstwa Infrastruktury), opracowanego w wyniku konsultacji międzyresortowych w 2009 roku zakresu tematycznego proponowanych obszarów działań, jakie będą ujęte w projekcie dokumentu pt: Krajowa Strategia Wychodzenia z Bezdomności. 14

15 Celem głównym PO KL jest wzrost poziomu zatrudnienia i spójności społecznej. Z analizy wspomnianych uprzednio dokumentów programowych POKL wynika, iż proces diagnozy, polegający na rozpoznaniu problemów osób bezdomnych jako podstawy podejmowania działań instytucjonalnych zmierzających do ograniczenia procesu wykluczenia społecznego, zgodny jest z drugim celem strategicznym POKL (Zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego). Krajowy Program Wychodzenia z Bezdomności i Budownictwa Socjalnego na lata opracowany Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przy współudziale Ministerstwa Infrastruktury, w ramach problematyki zabezpieczenia społecznego wyodrębnia obszar Diagnoza stanu bezdomności, dla którego priorytetem jest rzeczywista statystyka osób bezdomnych a przewidywanym kierunkiem na przyszłość stały monitoring bezdomności. W dokumencie tym stwierdzono, że istnieją znaczne rozbieżności w różnego typu danych statystycznych, dotyczących bezdomności. Różnica statystyczna pomiędzy podawanymi liczbami jest podstawą do wyznaczenia zadania polegającego na wypracowaniu i wyborze w kraju jednolitego systemu mierzalności ilościowej osób bezdomnych. Efektem końcowym ma być sytuacja, w której instytucje działające na rzecz przeciwdziałania bezdomności dysponować będą rzeczywistą liczbą osób potrzebujących pomocy. Ponadto, chodzi o wprowadzenie standardu zawierającego etapy wychodzenia z bezdomności. W wyniku przeprowadzonych przez Departament Pomocy i Integracji Społecznej w dniu 2 lipca 2008r. konsultacji wewnątrzresortowych uszczegółowiono zakres tematyczny proponowanych obszarów działań, jakie będą ujęte w projekcie dokumentu pt: Krajowa Strategia Wychodzenia z Bezdomności. Obszar I obejmuje diagnozę oraz analizę skali zjawiska bezdomności Proponowane zadania: 1) bezdomność w Polsce skala zjawiska, liczba noclegowni i schronisk dla bezdomnych oraz instytucje pomocowe; 2) rozwiązania prawne dla osób bezdomnych prawa oraz obowiązki przy korzystaniu z pomocy, 3) metody pomocy i ścieżki wychodzenia z bezdomności. Należy przy tym dodać, że w oparciu o doświadczenia krajów posiadających zintegrowane strategie wobec bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego (np. Szkocja, Irlandia, Norwegia) Europejska Federacja Narodowych Organizacji Pozarządowych Pracujących na rzecz Bezdomnych (FEANTSA) sformułowała listę wytycznych dla tworzenia krajowych strategii. Pierwszym na liście jest zalecenie zakorzenienia strategii w wiedzy potwierdzonej badaniami. Potrzebne są zróżnicowane badania, których kształt jest wyznaczany przez cel, dla którego się je prowadzi. Ewentualna definicja bezdomności powinna odzwierciedlać kontekst polityki społecznej, dla potrzeb której badanie jest realizowane. Przyjęcie dynamicznego podejścia jest istotne, ponieważ pozwala na refleksję i zidentyfikowanie problematycznych wydarzeń życiowych przyczyniających się do utraty dachu nad głową, a co za tym idzie, umożliwia adekwatne zaplanowanie działań prewencyjnych. W świetle takiego rozumienia zakłada się, że policzenie wszystkich zajętych łóżek w instytucjach dla bezdomnych w wyznaczonym punkcie czasowym jest niewystarczające. Badaniem trzeba również objąć ukryte przyczyny bezdomności wpisane w kariery życiowe 15

16 i procesy stopniowego tracenia dachu nad głową, które mogą dotykać osób zupełnie nie pasujących do powszechnego wizerunku bezdomności. Dopiero wtedy możliwe jest otrzymanie pełnego obrazu fenomenu bezdomności, obejmującego nie tylko mieszkanie na dworcach i schroniskach, ale również sytuacje pośredniego lub bezpośredniego zagrożenia utraty wydawałoby się stabilnej sytuacji mieszkaniowej. Osoby bezdomne lub mieszkające w nietypowych i tymczasowych pomieszczeniach zazwyczaj nie są ujmowane w badaniach gospodarstw domowych, spisach powszechnych i innych masowych statystykach. Dane usługodawców zależą od jakości systemu usług i nie obejmują informacji o osobach najbardziej wykluczonych, niechętnych do korzystania z pomocy, przez co dają obraz częściowy lub nawet wprowadzający w błąd. Strategia polityki społecznej województwa lubelskiego na lata zawiera Program przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu poprzez efektywną pomoc społeczną, w którym jako jedno z narzędzi realizacji wskazuje określenie natężenia niekorzystnych zjawisk społecznych w województwie powodujących dezintegrację społeczną i zawodową. W powyższym dokumencie planuje się również rozwój środowiskowych form wsparcia w miejscu zamieszkania, w tym rozwój aktywnych form wsparcia dla osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością. Przegląd wybranych dokumentów, zarówno krajowych, jak i unijnych wskazuje, że diagnoza bezdomności ujmowana jest jako istotna podstawa wszelkich podejmowanych działań na rzecz bezdomnych. Nie chodzi w tym przypadku wyłącznie o statystyki dotyczące liczebności tej kategorii osób, lecz co istotne o zidentyfikowanie problematycznych wydarzeń życiowych przyczyniających się do utraty dachu nad głową. Głównym celem ocenianego projektu Społeczne i instytucjonalne aspekty bezdomności w województwie lubelskim jest kompleksowe zdiagnozowanie zjawiska bezdomności w województwie lubelskim i wypracowanie nowych metod pracy z bezdomnymi oraz upowszechnienie diagnozy do końca maja 2011 roku Wpisuje się on w realizację celów wyznaczonych w tym zakresie przez dokumenty programowe POKL, krajową i regionalną strategię polityki społecznej, które ujmują diagnozę bezdomności jako jeden z ważnych elementów działań na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Wspomniane dokumenty podkreślają także konieczność podejmowania działań zmierzających do rozwoju nowych form wsparcia osób bezdomnych na poziomie regionalnym. Ponadto cel ogólny i cele szczegółowe projektu znajdują swoje dalsze rozwinięcie w poszczególnych etapach procesu badawczego, stając się celami operacyjnymi dla jego poszczególnych elementów. Cele te precyzują w sposób jasny i szczegółowy zamierzenia badawcze dla każdej z zastosowanych metod i technik. I tak, celem analizy danych urzędowych jest określenie zasięgu bezdomności (ilość notowanych bezdomnych korzystających z pomocy instytucjonalnej) i jego dynamiki (sezonowej, rocznej), porównanie z danymi w skali kraju, badanie struktury i zasad funkcjonowania instytucji zajmujących się bezdomnością oraz analiza 16

17 wydatkowanych przez te instytucje środków ze względu na cele. Cele te zostały z kolei przełożone na pytania badawcze, na które odpowiedź pozwoli na ich realizację. Indywidualne wywiady kwestionariuszowe zrealizowane przez ankieterów z osobami bezdomnymi mają na celu diagnozę przyczyn bezdomności, opis funkcjonowania osób bezdomnych w środowisku społecznym, ocenę stopnia wykluczenia i marginalizacji, określenie związku bezdomności z patologiami społecznymi, identyfikację przyczyn niepowodzeń w procesie wychodzenia z bezdomności i konstrukcję optymalnego modelu wychodzenia z bezdomności oraz ocenę pomocy instytucjonalnej z perspektywy bezdomnych. Indywidualne wywiady pogłębione pozwalają na uzyskanie pogłębionej diagnozy procesu wchodzenia w rolę bezdomnego, ocenę stopnia marginalizacji i wykluczenia (z perspektywy badanego), ocenę skutków dyskryminacji, konstrukcję typologii przyczyn bezdomności oraz ocenę funkcjonowania pomocy instytucjonalnej z punktu widzenia bezdomnego. Grupowe wywiady zogniskowane mają, zgodnie z dokumentacją projektu, umożliwić określenie problemów, jakie napotykają pracownicy instytucji wsparcia i przeciwdziałania bezdomności w codziennej pracy, przyczynić się do wymiany doświadczeń zawodowych, przedyskutowania możliwych rozwiązań problemów oraz umożliwić analizę postaw pracowników instytucji w stosunku do bezdomnych. Podsumowując, można stwierdzić, że realizacja tak określonych celów ogólnych i szczegółowych, przyjętych dla poszczególnych etapów procesu badawczego oraz zastosowanych metod i technik badawczych powinna przyczynić się do uzyskania istotnych informacji i poszerzenia zakresu wiedzy na temat skali, przyczyn, skutków oraz dotychczasowych form instytucjonalnego wsparcia osób bezdomnych. Ponadto grupowe wywiady zogniskowane z pracownikami instytucji udzielających pomocy i wsparcia osobom bezdomnym poza poszerzeniem wiedzy o problemach związanych z funkcjonowaniem tych instytucji oraz osób w nich pracujących, stanowić mogą ważne forum dyskusji i wymiany informacji, pozwalające na wypracowanie nowych metod pracy z bezdomnymi. Tym samym możliwe będzie uzyskanie szeroko rozumianej wiedzy na temat bezdomności oraz możliwych rozwiązań problemów osób bezdomnych. Potrzebę taką formułują w zasadzie wszystkie omawiane uprzednio dokumenty unijne i krajowe. Ostatnim etapem tej części ewaluacji jest ocena stopnia, w jakim cele projektowe skoordynowane zostały ze sposobem ich realizacji. Podstawą oceny jest analiza wyboru metod i narzędzi badawczych. Pierwszym etapem badań była analiza dokumentów obejmująca dane pochodzące z dokumentacji placówek zapewniających wsparcie osobom bezdomnym na terenie województwa lubelskiego. W celu uzyskania wspomnianych danych badacze bezpośrednio kontaktowali się ze wszystkimi instytucjami w celu uzyskania niezbędnych informacji i danych. Dobór próby badawczej miał charakter celowy w oparciu o następujące kryteria: typ instytucji, formy pomocy 17

18 oraz ilość środków, jakimi dysponują instytucje. Posłużono się w tym celu wykazem placówek zapewniających wsparcie osobom bezdomnym na terenie Województwa Lubelskiego, prowadzonym przez Wydział Polityki społecznej Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie. Analiza obejmowała prawne regulacje dotyczące zasad i form udzielanego wsparcia osobom bezdomnym oraz prawne podstawy funkcjonowania określonego typu instytucji, następnie zaś przedstawiono dane dotyczące sytuacji osób bezdomnych w województwie lubelskim na podstawie danych Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej, Głównego Urzędu Statystycznego oraz Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie. Ostatnim etapem badawczym była analiza funkcjonowania instytucji świadczącym pomoc osobom bezdomnym w powiatach grodzkich: Lublinie, Białej Podlaskiej, Zamościu oraz Chełmie. Analiza dokumentów urzędowych miała dostarczyć odpowiedzi na następujące pytania: ilu bezdomnych korzysta z pomocy instytucjonalnej na terenie woj. lubelskiego? jakie instytucje zajmują się pomocą bezdomnym? jakie formy pomocy przeważają? jakimi środkami dysponują instytucje i jak je wykorzystują? Uzyskanie odpowiedzi na powyższe pytania powinno pozwolić zrealizować cel szczegółowy projektu, jakim jest określenie zasięgu bezdomności i jego dynamiki w województwie oraz zdiagnozowanie i ocena funkcjonowania systemu wsparcia i pomocy osobom bezdomnym na terenie województwa lubelskiego. Co prawda, dane tego rodzaju występują w krajowych i regionalnych opracowaniach statystycznych, lecz są rozproszone i, jak wynika z ustaleń nie tylko tego projektu badawczego, niepełne. Kolejny etap badawczy obejmował wywiady kwestionariuszowe z bezdomnymi realizowane przez odpowiednio przeszkolonych ankieterów. Techniką badawczą był indywidualny wywiad bezpośredni, przebiegający z wykorzystaniem standaryzowanego kwestionariusza wywiadu jako narzędzia badawczego. Kwestionariusz wywiadu składał się z 63 pytań (130 zmiennych). Do kwestionariusza dołączona została (jako materiał pomocniczy) ankieta dla ankietera, składająca się z 7 pytań. Innym materiałem pomocniczym do wywiadu były karty odpowiedzi. W badaniach zastosowano celowy dobór próby, ze względu na brak możliwości realizacji doboru losowego. Odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu wywiadu pozwalały uzyskać informacje na temat cech społeczno-demograficznych bezdomnych (płeć, wiek, wykształcenie, staż bezdomności, stan cywilny, liczba dzieci), ponadto określono stosunek do religii wśród badanych. Pytania kwestionariuszowe pozwalały także uzyskać informacje na temat przyczyn bezdomności, identyfikując czynniki stania się osoba bezdomną według subiektywnej opinii osób badanych. Kwestionariusz zawiera również pytania, na które odpowiedzi stanowić będą wskaźniki marginalizacji bezdomnych w sferze technologicznej, ekonomicznej, kulturowej oraz społecznopolitycznej. Odpowiedzi na pytania dostarczyć mogą także wiedzy na temat tworzenia i funkcjonowania statusów społecznych (życie samotne lub w grupie, wielkość i stabilność grupy, pozycja w grupie uczestnictwa oraz czynniki ją warunkujące). Poszukiwano także odpowiedzi na 18

19 pytania dotyczące posiadania rodziny oraz relacji bezdomnego z rodziną pochodzenia, problemów zdrowotnych, uzależnień oraz konfliktów z prawem. Ważnym aspektem badań kwestionariuszowych było ustalenie aktualnych źródeł dochodów bezdomnego, prób wyjścia z bezdomności oraz przyczyn niepowodzeń tego rodzaju starań. Ostatnia grupa tematyczna dotyczyła oceny i sposobu korzystania przez bezdomnych z pomocy instytucjonalnej. Realizacja wywiadów kwestionariuszowych powinna więc przyczynić się do osiągnięcia zapisanych w projekcie celów szczegółowych, takich, jak: określenie cech społecznodemograficznych osób bezdomnych, zdiagnozowanie potrzeb osób bezdomnych z punktu widzenia ich samych, zdiagnozowanie i ocena funkcjonowania systemu wsparcia i pomocy osobom bezdomnym na terenie województwa lubelskim w opinii respondentów, rozpoznanie procesu wchodzenia w bezdomność i marginalizacji. Uzyskanie tego typu wiedzy odpowiada sformułowanej uprzednio potrzebie posiadania zróżnicowanych informacji dotyczących nie tylko liczby osób bezdomnych korzystających z pomocy odpowiednich instytucji, lecz także uwarunkowań i przyczyn powodujących, że osoby te znalazły się w określonej sytuacji, że stały się bezdomnymi. Wiedza tego rodzaju pozwala na formułowanie strategii polityki społecznej, w ramach której uwzględnia się możliwe działania prewencyjne. Ponadto skuteczna pomoc iwsparcie osób bezdomnych możliwe jest właściwie wówczas, gdy szczegółowo zdiagnozowano przyczyny bezdomności oraz sytuację danej osoby. W innym przypadku oferowane wsparcie może okazać się nieadekwatne do potrzeb. Indywidualne wywiady pogłębione zrealizowano w oparciu o przygotowany uprzednio scenariusz wywiadu. Umożliwia on uchwycenie sposobów rozumienia świata badanych osób, co (zgodnie z metodologicznymi założeniami badań jakościowych) jest podstawą do podejmowania zgodnych w wyobrażeniami działań. Zgodnie z przyjętymi założeniami badawczymi, technika indywidualnego wywiadu pogłębionego ma umożliwić analizę sposobów definiowania siebie, swojego miejsca w świecie dawniej i obecnie, obrazu przyszłości, a także ocenę funkcjonowania instytucji wsparcia, pozwalając ujawnić główne problemy, z jakimi zmagają się osoby bezdomne. Realizacja tego etapu badań pozostaje w związku z celami szczegółowymi projektu: - zdiagnozowanie potrzeb osób bezdomnych z punktu widzenia ich samych, - rozpoznanie procesu wchodzenia w bezdomność i marginalizacji, - ocena funkcjonowania systemu wsparcia i pomocy osobom bezdomnym. Tak, jak wspomniano uprzednio w wielu dokumentach i opracowaniach dotyczących problemu bezdomności podkreśla się, iż badaniem trzeba również objąć ukryte przyczyny bezdomności wpisane w kariery życiowe i procesy stopniowego tracenia dachu nad głową, które mogą dotykać osób zupełnie nie pasujących do powszechnego wizerunku bezdomności. Dopiero wtedy możliwe jest otrzymanie pełnego obrazu fenomenu bezdomności oraz budowani odpowiedniej strategii polityki społecznej. Indywidualne wywiady pogłębione należy uznać w tym 19

20 przypadku za odpowiednią technikę badawczą, zaś scenariusz wywiadu zawiera dyspozycje uwzględniające dotarcie do sposobów definiowania siebie, swojego miejsca w świecie dawniej i obecnie, obrazu przyszłości, a także oceny funkcjonowania instytucji wsparcia, które pozwalają ujawnić główne problemy, z jakimi zmagają się osoby bezdomne. Ostatnią zastosowaną techniką badawczą był grupowy wywiad zogniskowany, zrealizowany z pracownikami instytucji wsparcia i przeciwdziałania bezdomności. Podstawą zastosowanej techniki był scenariusz grupowego wywiadu zogniskowanego, formułujący główne tematy, jakie moderatorzy zamierzali poruszyć w ramach dyskusji. Scenariusz jest narzędziem elastycznym, umożliwiającym ujawnienie takich aspektów tematu, których badacz by nie przewidział, a które zapewne nie pojawiłyby się w indywidualnych wywiadach pogłębionych, gdyż są wynikiem procesu komunikacji w grupie. Podstawowe tematy zawarte w scenariuszu dotyczyły oceny problemu bezdomności w województwie lubelskim z punktu widzenia uczestników moderowanej dyskusji, problemów w relacjach z bezdomnymi, wprowadzania nowych rozwiązań w zakresie udzielanego bezdomnym wsparcia i pomocy, trudności związanych z tymi rozwiązaniami. Wśród tematów znalazły się także problemy w relacjach z innymi instytucjami (w tym z urzędami pracy, instytucjami pomocy społecznej, organizacjami pozarządowymi), ocena możliwości wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu noclegowni i schronisk, formy wsparcia i pomocy udzielane bezdomnym przez uczestników grupy fokusowej. Ponadto zamierzano poznać opinię grupy fokusowej na temat przyczyn niepowodzeń wychodzenia z bezdomności zdiagnozować wiedzę pracowników instytucji na temat problemów i sposobu życia osoby bezdomnej. Technika ta umożliwia zdiagnozowanie i ocenę funkcjonowania systemu wsparcia i pomocy osobom bezdomnym na terenie województwa lubelskiego, co jest jednym z celów szczegółowych projektu Ponadto w pewnej mierze stanowić może także formę upowszechnienia wyników badań wśród pracowników instytucji pomocy i wsparcia bezdomnych (uczestnikom grupy fokusowej moderatorzy przedstawiali cytaty z wywiadu z bezdomnymi oraz wykonane w czasie ich realizacji zdjęcia. Celem tej części raportu ewaluacyjnego było przedstawienie analizy danych umożliwiających ocenę trafności projektu. Ze względu na termin realizacji badań ewaluacyjnych możliwe było posłużenie się metodą jakościową, jaką jest analiza danych zastanych. Analiza dokumentów miała dostarczyć odpowiedzi na następujące pytania szczegółowe: 1) W jaki sposób w badanym projekcie określono cele projektowe? 2) Czy cele te zostały sformułowane w jasny i precyzyjny sposób? 3) W jakim stopniu przyjęte w projekcie cele odpowiadają istotnym problemom związanym z diagnozowaniem zjawiska bezdomności w województwie lubelskim? 4) W jakim stopniu przyjęte w projekcie cele odpowiadają ważnym potrzebom i problemom funkcjonowania podmiotów zaangażowanych w proces pomocy bezdomnym? 20

21 5) Jak można ocenić stopień, w jakim cele projektowe skoordynowane zostały ze sposobem ich realizacji? Na podstawie przedstawionej dotychczas analizy dokumentów można stwierdzić, że cel główny i cele szczegółowe projektu zostały powiązane z zakładanymi potrzebami w zakresie diagnozy zjawiska bezdomności oraz oceny istniejących form wsparcia i pomocy. Wiedza jest podstawą rozwoju, wdrażania i monitorowania programów wobec bezdomności. Dlatego posiadanie odpowiedniej informacji o bezdomności jest konieczne na wszystkich poziomach decyzyjnych: planowania działań strategicznych, zarządzania organizacjami oraz ewaluacji skuteczności projektów. Cele zdefiniowane w projekcie stanowią pewną hierarchię, począwszy od poziomu najniższego: celów sformułowanych dla poszczególnych metod technik badawczych, poprzez cele szczegółowe projektu, realizacji których mają służyć zastosowane metody, aż do celu ogólnego. Cel ten ma charakter złożony, obejmuje: zdiagnozowanie zjawiska bezdomności, w województwie lubelskim i wypracowanie nowych metod pracy z bezdomnymi oraz upowszechnienie diagnozy do końca maja 2011 roku. Ponieważ żaden z wymienionych cel ów nie został szczególnie wyróżniony, należy przyjąć, że są one równorzędne i ich realizacja jest równie ważna. Cele szczegółowe projektu oraz cele badawcze na poszczególnych etapach badań zostały przedstawione w sposób zrozumiały i jasny, ponadto realizacja celów wyznaczonych dla poszczególnych metod i technik badawczych, powiązana jest z celami szczegółowymi projektu oraz z celem ogólnym. Odpowiadając na sformułowane na tym etapie ewaluacji pytanie ogólne dotyczące trafności projektu, a mianowicie w jakim stopniu ten projekt miał sens z punktu widzenia istniejących potrzeb w zakresie diagnozy zjawiska bezdomności oraz wypracowania nowych metod pracy z bezdomnymi, w oparciu o dokonaną analizę można uznać, że realizacja projektu w wysokim stopniu może przyczynić do realizacji zdefiniowanych uprzednio potrzeb. Ponadto realizowane działania przyczyniają się również do realizacji celów Priorytetu VII POKL: Promocja integracji społecznej, Działania 7.2. Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, Poddziałania Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, w ramach którego przewidziano prowadzenie, publikowanie i upowszechnianie badań i analiz z zakresu polityki społecznej w regionie (w tym działań mających na celu przygotowanie i wdrażanie gminnych lub powiatowych strategii rozwiązywania problemów społecznych). Reasumując, projekt należy uznać za trafny w odniesieniu do zdefiniowanych potrzeb i problemów związanych ze zjawiskiem bezdomności. 21

22 3.3. Analiza i ocena skuteczności Ocena skuteczności polegać będzie na oszacowaniu stopnia, w jakim wdrażane w projekcie działania przyczyniają się do realizacji celów projektu. Ocena skuteczności zrealizowanych działań pozwoli uzyskać wiedzę w następujących kwestiach: co tak naprawdę udało się osiągnąć, czego zaś konkretnie nie osiągnięto. Starano się poznać przesłanki skutecznej realizacji działań, zarówno związanych ze specyfiką proponowanego wsparcia, jak i zasobami instytucji realizującej projekt (materialnymi, organizacyjnymi i kadrowymi). Główne pytanie ewaluacyjne sformułowano następująco: do jakiego stopnia cele ogólne i szczegółowe, zdefiniowane na etapie projektowania, zostały osiągnięte? Oceniając skuteczność dokonano analizy stopnia realizacji zamierzonych celów projektu po roku jego trwania. Ocena skuteczności obejmować będzie ocenę zarządzania projektem, ocenę stopnia realizacji przewidzianych na tym etapie celów i działań oraz identyfikację barier i trudności oraz sposobów ich rozwiązywania. Źródłem wiedzy będzie w tym przypadku analiza sprawozdawczości projektu, analiza danych ze strony internetowej oraz wyniki przeprowadzonej obserwacji. Ponadto, dla wyjaśnienia niektórych zagadnień przeprowadzono wywiad nieformalny z koordynatorem projektu. Ocena procesu zarządzania zawiera: zarządzanie informacją, finansami, relacjami pomiędzy członkami zespołu badawczego oraz terminowość realizowanych działań. Proces zarządzania informacją obejmuje: sprawozdawczość, gromadzenie dokumentów, monitoring oraz promocję projektu. Sprawozdania finansowe i merytoryczne przygotowywane są zgodnie z wytycznymi oraz umową raz na trzy miesiące. Sprawozdanie merytoryczne (zgodnie z wytycznymi) zawiera opis zadań zrealizowanych, będących w trakcie oraz opis dalszych planów realizacji. Dokumentacja zawiera ponadto przygotowane narzędzia badawcze, raporty cząstkowe, umowy oraz rachunki wraz z wymaganym opisem. Dokumentacja jest przechowywana przy stanowiskach pracy w zamkniętych szafach a po ostatecznym rozliczeniu zostanie zarchiwizowana w siedzibie WSPA Segregatory zawierają opisy tytuł projektu, logo UE i POKL i opis czego dotyczy segregator Monitoring projektu prowadzony jest systematycznie w oparciu o różne zestawienia danych, wnioski o płatność oraz w ramach sprawozdawczości. Kanałami promocji i informacji o projekcie są : -strona internetowa projektu, na której zamieszczane są systematycznie informacje o postępach projektu, aktualności oraz treść raportów cząstkowych, ponadto zamieszczono banner na stronie NGO -ogłoszenia w prasie lokalnej, ponadregionalnej i fachowej (zamieszczono informację o projekcie w Polityce Społecznej 22