Pozaszkolne uwarunkowania wyników nauczania

Transkrypt

1 Pozaszkolne uwarunkowania wyników nauczania Grzegorz Humenny Instytut Badań Edukacyjnych ul. Górczewska Warszawa Źródło: Konferencja dla Szkół ppodstawowych Warszawa,

2 Plan prezentacji Przegląd literatury Dane Wykorzystane testy umiejętności Zróżnicowanie szkół Wskaźniki czynników pozaszkolnych Wyniki Czytanie Świadomość językowa Matematyka Podsumowanie

3 Przegląd literatury czynniki indywidualne Płeć Wiek Uczęszczanie do przedszkola i zerówki Aspiracje edukacyjne rodziców (względem dzieci) Status rodziny (wykształcenie rodziców, status społeczno-ekonomiczny, prestiż zawodu rodziców, zasobność gospodarstwa domowego) Struktura rodziny (wielkość rodziny, typ rodziny, kolejność wśród rodzeństwa) Inteligencja

4 Przegląd literatury czynniki lokalne Poziom bezrobocia Struktura gospodarki Powszechność opieki przedszkolnej Wydatki na oświatę Wielkość gmin

5 Wykorzystane testy umiejętności Test umiejętności czytania Test umiejętności czytania mierzył poziom rozumienia znaczenia czytanych samodzielnie tekstów różnego typu: literackich (prozatorskich i poetyckich), popularnonaukowych i użytkowych (ogłoszenie, regulamin, ulotka). Trzydzieści procent zadań wymagało od uczniów wyszukania informacji zawartej w tekście, podjęcia decyzji, które informacje są ważne. Czterdzieści pięć procent zadań mierzyło umiejętność interpretacji tekstu. Dwadzieścia pięć procent zadań odwoływało się do umiejętności dokonania refleksji nad tekstem i jego oceny.

6 Wykorzystane testy umiejętności Test świadomości językowej Test świadomości językowej składał się z trzech części: Zadań sprawdzających zasób słownikowy uczniów, Zadań sprawdzających elementy wiedzy o języku, Zadań sprawdzających umiejętności związane z pisaniem tekstów.

7 Wykorzystane testy umiejętności Test umiejętności matematycznych Każde zadanie testu umiejętności matematycznych można opisać za pomocą dwóch kategorii: umiejętności, którymi należało się posłużyć, by je rozwiązać oraz treści matematycznych, do których się odwoływało. Mierzyły one trzy grupy umiejętności: odtwarzania, powiązania i rozumowania. Trzydzieści procent zadań odwoływało się do umiejętności odtwarzania wiadomości i dobrze wyćwiczonych schematów Czterdzieści pięć procent zadań wymagało odwołania się do umiejętności powiązania wiadomości i dobrze wyćwiczonych schematów, potrzebnej do rozwiązania zadań mniej rutynowych, ale niezbyt odległych od zadań typowych. Dwadzieścia pięć procent zadań sprawdzało umiejętność przeprowadzenia prostego rozumowania matematycznego składającego się z kilku kroków.

8 Zróżnicowanie szkół 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 87,2% 85,2% 89,0% 7,1% 8,2% 6,3% 5,7% 6,6% 4,7% Matematyka Śwad. Językowa Czytanie Poziom indywidualny Poziom oddziałów Poziom szkół

9 Czynniki indywidualne wykorzystane wskaźniki Płeć Informacja zbierana kilkukrotnie począwszy od pierwszego etapu badań. Wiek liczba miesięcy od urodzenia do pierwszego dnia przeprowadzania testu umiejętności przeliczona tak aby zero 0 mieli uczniowie urodzeni 1 stycznia 2002 roku. Dodatkowo zakodowano także to czy uczniowie należą do kohorty głównej, do kohort starszych czy do kohort młodszych.

10 Czynniki indywidualne wykorzystane wskaźniki Uczęszczanie do przedszkola i zerówki - na podstawie deklaracji rodziców zbieranych na pierwszym etapie pomiaru ustalono ile lat dziecko nie licząc zerówki łącznie uczęszczało do przedszkola przed rozpoczęciem nauki w szkole podstawowej. Zero 0 oznacza, że dziecko nie uczęszczało do przedszkola. W oparciu o informacje rodzicielskie z tego samego etapu ustalono czy uczeń uczęszczał do zerówki a jeśli tak do czy była to placówka w przedszkolu czy też oddział zerowy w szkole podstawowej. W ten sposób utworzone zostały trzy zmienne dychotomiczne opisujące możliwe stany tego zjawiska.

11 Czynniki indywidualne wykorzystane wskaźniki Aspiracje edukacyjne rodziców (względem dzieci) - ustalone zostały na pierwszym etapie badania pytaniem: Jaki poziom wykształcenia chcieliby Państwo, żeby osiągnęło Wasze dziecko?. Odpowiedzi zostały przekodowane na liczę lat nauki, które w regularnym trybie pozwalają na osiągnięcie danego poziomu. poziom wykształcenia liczba lat nauki c) zasadnicze zawodowe 10 d) średnie zawodowe 13 e) średnie ogólnokształcące 12 f) policealne lub pomaturalne 13 g) wyższe licencjackie lub inżynierskie 15 h) wyższe studia magisterskie 17 i) stopień doktora, dra habilitowanego lub profesora 20

12 Czynniki indywidualne wykorzystane wskaźniki Status rodziny Wykształcenie rodziców: W ankiecie skierowanej do rodziców poziomom wykształcenia przepisano wartości skalowe w latach nauki. Międzynarodowa skala statusu społecznoekonomicznego ISEI Międzynarodowa skala prestiżu zawodów SIOPS Zasobność rodziny ucznia: Do analizy poziomu zamożności gospodarstwa domowego ucznia zaadaptowana została pula pytań dotycząca wyposażenia gospodarstwa domowego wykorzystywana w badaniach PISA.

13 Czynniki indywidualne wykorzystane wskaźniki Struktura rodziny informacje na ten temat zebrane zostały na pierwszym etapie badań ankietą rodzicielską, w której pytano między innymi o to czy dziecko posiada rodzeństwo, rok urodzenia każdego z rodzeństwa, kto wychowuje dziecko z ilu osób składa się gospodarstwo domowe ucznia oraz czy zamieszkuje z nim razem przynajmniej jeden z dziadków lub jedna z babć.. Na podstawie tych informacji przygotowano wskaźniki: struktury rodziny pełna dwupokoleniowa, pełna trzypokoleniowa, niepełna dwupokoleniowa, niepełna trzypokoleniowa, inna (rodziny zastępcze, domy dziecka itp.), kolejności ucznia w grupie rodzeństwa jedynak, najstarszy, urodzony w środku, najmłodszy oraz wielkości gospodarstwa domowego

14 Czynniki indywidualne wykorzystane wskaźniki Inteligencja: W badaniach uczniów wykorzystano Test Matryc Ravena w wersji standard, będący testem inteligencji płynnej. Na pierwszym etapie test ten prowadzony był indywidualnie przez psychologów z odpowiednimi uprawnieniami. Wyniki na tym teście wyskalowane zostały w łącznie z wynikami na teście przeprowadzonym pod koniec klasy trzeciej. Można dzięki temu określić przyrosty inteligencji na poziomie jednostkowym i grupowym.

15 Czynniki lokalne wykorzystane wskaźniki Poziom bezrobocia: GUS publikuje informację na temat stopy bezrobocia jedynie na poziomie powiatów lub wyższym. Na poziomie gmin dostępna jest jedynie statystyka udziału zarejestrowanych bezrobotnych w liczbie osób w wieku produkcyjnym. Struktura gospodarki: Do skonstruowania wskaźników opisujących strukturę lokalnej gospodarki wykorzystane zostały informacje na temat liczby podmiotów ujętych w rejestrze REGON według sekcji i działów PKD 2007 (Sekcje od A do U, działy od 1 do 98) na poziomie gmin. Na podstawie ww. danych skonstruowano wskaźnik opisujący liczbę podmiotów wysokich technologii (HT) na 100 mieszkańców.

16 Czynniki lokalne wykorzystane wskaźniki Powszechność opieki przedszkolnej: W celu kontroli czynnika, jakim jest upowszechnienie nieobowiązkowej opieki przedszkolnej, w analizach uwzględniony został odsetek dzieci w wieku 3-5 lat objętych taką opieką w stosunku do liczby rówieśników w gminie w 2007 roku (główna kohorta miała wtedy 5 lat). Wydatki na oświatę: Jako wskaźniki w tym zakresie wykorzystana została informacja o wydatkach samorządu gminnego na wychowanie i oświatę na mieszkańca gminy. Wielkość gmin

17 Pozaszkolne uwarunkowania osiągnięć z matematyki -1,500-1,300-1,100-0,900-0,700-0,500-0,300-0,100 0,100 0,300 0,500 PLEC WIEK1 WIEK2 WIEK3 PRZ1 ZERO1 ZERO3 ASPIR HEDU HSIOPS HISEI BEZRR HPOSS MIEJ SPRZ KULT ROD2 ROD3 ROD4 LGOSP SROD2 SROD3 SROD4 SROD8 RAV1 LNLUD BEZROG HTECHOS UPRZ WOSOS

18 Pozaszkolne uwarunkowania osiągnięć z matematyki -1,500-1,300-1,100-0,900-0,700-0,500-0,300-0,100 0,100 0,300 0,500 PLEC WIEK1 WIEK2 WIEK3 PRZ1 ZERO1 ZERO3 ASPIR HEDU HSIOPS HISEI BEZRR HPOSS MIEJ SPRZ KULT ROD2 ROD3 ROD4 LGOSP SROD2 SROD3 SROD4 SROD8 RAV1 LNLUD BEZROG HTECHOS UPRZ WOSOS

19 Pozaszkolne uwarunkowania osiągnięć z matematyki -1,500-1,300-1,100-0,900-0,700-0,500-0,300-0,100 0,100 0,300 0,500 PLEC WIEK1 WIEK2 WIEK3 PRZ1 ZERO1 ZERO3 ASPIR HEDU HSIOPS HISEI BEZRR HPOSS MIEJ SPRZ KULT ROD2 ROD3 ROD4 LGOSP SROD2 SROD3 SROD4 SROD8 RAV1 LNLUD BEZROG HTECHOS UPRZ WOSOS

20 Pozaszkolne uwarunkowania osiągnięć z matematyki -1,500-1,300-1,100-0,900-0,700-0,500-0,300-0,100 0,100 0,300 0,500 PLEC WIEK1 WIEK2 WIEK3 PRZ1 ZERO1 ZERO3 ASPIR HEDU HSIOPS HISEI BEZRR HPOSS MIEJ SPRZ KULT ROD2 ROD3 ROD4 LGOSP SROD2 SROD3 SROD4 SROD8 RAV1 LNLUD BEZROG HTECHOS UPRZ WOSOS

21 Pozaszkolne uwarunkowania osiągnięć z matematyki -1,500-1,300-1,100-0,900-0,700-0,500-0,300-0,100 0,100 0,300 0,500 PLEC WIEK1 WIEK2 WIEK3 PRZ1 ZERO1 ZERO3 ASPIR HEDU HSIOPS HISEI BEZRR HPOSS MIEJ SPRZ KULT ROD2 ROD3 ROD4 LGOSP SROD2 SROD3 SROD4 SROD8 RAV1 LNLUD BEZROG HTECHOS UPRZ WOSOS

22 Pozaszkolne uwarunkowania osiągnięć z matematyki -1,500-1,300-1,100-0,900-0,700-0,500-0,300-0,100 0,100 0,300 0,500 PLEC WIEK1 WIEK2 WIEK3 PRZ1 ZERO1 ZERO3 ASPIR HEDU HSIOPS HISEI BEZRR HPOSS MIEJ SPRZ KULT ROD2 ROD3 ROD4 LGOSP SROD2 SROD3 SROD4 SROD8 RAV1 LNLUD BEZROG HTECHOS UPRZ WOSOS

23 -1,500-1,300-1,100-0,900-0,700-0,500-0,300-0,100 0,100 0,300 0,500 PLEC WIEK1 Pozaszkolne uwarunkowania osiągnięć z matematyki WIEK2 WIEK3 ASPIR HEDU BEZRR HPOSS SROD2 SROD3 SROD4 SROD8 RAV1 UPRZ

24 Pozaszkolne uwarunkowania osiągnięć ze świadomości językowej -1,5-1,3-1,1-0,9-0,7-0,5-0,3-0,1 0,1 0,3 0,5 PLEC WIEK1 WIEK2 WIEK3 PRZ1 ZERO1 ZERO3 ASPIR HEDU HSIOPS HISEI BEZRR HPOSS MIEJ SPRZ KULT ROD2 ROD3 ROD4 LGOSP SROD2 SROD3 SROD4 SROD8 RAV1 LNLUD BEZROG HTECHOS UPRZ WOSOS

25 Pozaszkolne uwarunkowania osiągnięć ze świadomości językowej -1,5-1,3-1,1-0,9-0,7-0,5-0,3-0,1 0,1 0,3 0,5 PLEC WIEK1 WIEK2 WIEK3 PRZ1 ZERO1 ZERO3 ASPIR HEDU HSIOPS HISEI BEZRR HPOSS MIEJ SPRZ KULT ROD2 ROD3 ROD4 LGOSP SROD2 SROD3 SROD4 SROD8 RAV1 LNLUD BEZROG HTECHOS UPRZ WOSOS

26 Pozaszkolne uwarunkowania osiągnięć ze świadomości językowej -1,5-1,3-1,1-0,9-0,7-0,5-0,3-0,1 0,1 0,3 0,5 PLEC WIEK1 WIEK2 WIEK3 PRZ1 ZERO1 ZERO3 ASPIR HEDU HSIOPS HISEI BEZRR HPOSS MIEJ SPRZ KULT ROD2 ROD3 ROD4 LGOSP SROD2 SROD3 SROD4 SROD8 RAV1 LNLUD BEZROG HTECHOS UPRZ WOSOS

27 Pozaszkolne uwarunkowania osiągnięć ze świadomości językowej -1,5-1,3-1,1-0,9-0,7-0,5-0,3-0,1 0,1 0,3 0,5 PLEC WIEK1 WIEK2 WIEK3 PRZ1 ZERO1 ZERO3 ASPIR HEDU HSIOPS HISEI BEZRR HPOSS MIEJ SPRZ KULT ROD2 ROD3 ROD4 LGOSP SROD2 SROD3 SROD4 SROD8 RAV1 LNLUD BEZROG HTECHOS UPRZ WOSOS

28 Pozaszkolne uwarunkowania osiągnięć ze świadomości językowej -1,5-1,3-1,1-0,9-0,7-0,5-0,3-0,1 0,1 0,3 0,5 PLEC WIEK1 WIEK2 WIEK3 PRZ1 ZERO1 ZERO3 ASPIR HEDU HSIOPS HISEI BEZRR HPOSS MIEJ SPRZ KULT ROD2 ROD3 ROD4 LGOSP SROD2 SROD3 SROD4 SROD8 RAV1 LNLUD BEZROG HTECHOS UPRZ WOSOS

29 Pozaszkolne uwarunkowania osiągnięć ze świadomości językowej -1,5-1,3-1,1-0,9-0,7-0,5-0,3-0,1 0,1 0,3 0,5 PLEC WIEK1 WIEK2 WIEK3 PRZ1 ZERO1 ZERO3 ASPIR HEDU HSIOPS HISEI BEZRR HPOSS MIEJ SPRZ KULT ROD2 ROD3 ROD4 LGOSP SROD2 SROD3 SROD4 SROD8 RAV1 LNLUD BEZROG HTECHOS UPRZ WOSOS

30 -1,5-1,3-1,1-0,9-0,7-0,5-0,3-0,1 0,1 0,3 0,5 Pozaszkolne uwarunkowania osiągnięć ze świadomości językowej PLEC WIEK1 WIEK2 WIEK3 ASPIR HEDU HSIOPS HPOSS MIEJ ROD2 ROD3 ROD4 SROD2 SROD3 SROD4 SROD8 RAV1 BEZROG WOSOS

31 Pozaszkolne uwarunkowania osiągnięć z czytania -1,5-1,3-1,1-0,9-0,7-0,5-0,3-0,1 0,1 0,3 0,5 PLEC WIEK1 WIEK2 WIEK3 PRZ1 ZERO1 ZERO3 ASPIR HEDU HSIOPS HISEI BEZRR HPOSS MIEJ SPRZ KULT ROD2 ROD3 ROD4 LGOSP SROD2 SROD3 SROD4 SROD8 RAV1 LNLUD BEZROG HTECHOS UPRZ WOSOS

32 Pozaszkolne uwarunkowania osiągnięć z czytania -1,5-1,3-1,1-0,9-0,7-0,5-0,3-0,1 0,1 0,3 0,5 PLEC WIEK1 WIEK2 WIEK3 PRZ1 ZERO1 ZERO3 ASPIR HEDU HSIOPS HISEI BEZRR HPOSS MIEJ SPRZ KULT ROD2 ROD3 ROD4 LGOSP SROD2 SROD3 SROD4 SROD8 RAV1 LNLUD BEZROG HTECHOS UPRZ WOSOS

33 Pozaszkolne uwarunkowania osiągnięć z czytania -1,5-1,3-1,1-0,9-0,7-0,5-0,3-0,1 0,1 0,3 0,5 PLEC WIEK1 WIEK2 WIEK3 PRZ1 ZERO1 ZERO3 ASPIR HEDU HSIOPS HISEI BEZRR HPOSS MIEJ SPRZ KULT ROD2 ROD3 ROD4 LGOSP SROD2 SROD3 SROD4 SROD8 RAV1 LNLUD BEZROG HTECHOS UPRZ WOSOS

34 Pozaszkolne uwarunkowania osiągnięć z czytania -1,5-1,3-1,1-0,9-0,7-0,5-0,3-0,1 0,1 0,3 0,5 PLEC WIEK1 WIEK2 WIEK3 PRZ1 ZERO1 ZERO3 ASPIR HEDU HSIOPS HISEI BEZRR HPOSS MIEJ SPRZ KULT ROD2 ROD3 ROD4 LGOSP SROD2 SROD3 SROD4 SROD8 RAV1 LNLUD BEZROG HTECHOS UPRZ WOSOS

35 Pozaszkolne uwarunkowania osiągnięć z czytania -1,5-1,3-1,1-0,9-0,7-0,5-0,3-0,1 0,1 0,3 0,5 PLEC WIEK1 WIEK2 WIEK3 PRZ1 ZERO1 ZERO3 ASPIR HEDU HSIOPS HISEI BEZRR HPOSS MIEJ SPRZ KULT ROD2 ROD3 ROD4 LGOSP SROD2 SROD3 SROD4 SROD8 RAV1 LNLUD BEZROG HTECHOS UPRZ WOSOS

36 Pozaszkolne uwarunkowania osiągnięć z czytania -1,5-1,3-1,1-0,9-0,7-0,5-0,3-0,1 0,1 0,3 0,5 PLEC WIEK1 WIEK2 WIEK3 PRZ1 ZERO1 ZERO3 ASPIR HEDU HSIOPS HISEI BEZRR HPOSS MIEJ SPRZ KULT ROD2 ROD3 ROD4 LGOSP SROD2 SROD3 SROD4 SROD8 RAV1 LNLUD BEZROG HTECHOS UPRZ WOSOS

37 -1,5-1,3-1,1-0,9-0,7-0,5-0,3-0,1 0,1 0,3 0,5 PLEC Pozaszkolne uwarunkowania osiągnięć z czytania WIEK1 WIEK2 WIEK3 ASPIR HEDU HPOSS RAV1

38 Wnioski Zgodnie z przewidywaniami dziewczynki nie różnią się w poziomie osiągnięć matematycznych od chłopców, są z kolei lepsze pod względem czytania i świadomości językowej Występuje zróżnicowanie w zestawie czynników powiązanych z poszczególnymi umiejętnościami zwłaszcza w części opisującej status społeczno ekonomiczny rodziny jej strukturę oraz czynnik z poziomu lokalnego. Generalnie uderza brak wskaźników związanych z długością uczęszczania do przedszkola oraz uczęszczaniem do zerówki. W warunkach polskich efektywność przygotowania przedszkolnego do edukacji wczesnoszkolnej jest znikoma, a prezentowane w literaturze efekty są efektywnością brutto zapośredniczenia wpływu czynników statusowych.

39 Wnioski Analizy wskazują, że dla osiągnięć w badanych obszarach decydujące znaczenie ma opóźniony start szkolny. Potwierdza to dotychczasowy zasób wiedzy w tym zakresie. Na podstawie przeprowadzonych analiz nie da się jednak stwierdzić czy gorsze wyniki są efektem późniejszego posłania dziecka do szkoły czy też jedno i drugie są powodowane dostrzeganym, przed podjęciem nauki, niższym potencjałem ucznia. Nie można również rozstrzygnąć alternatywy czy lepszą strategią jest opóźnianie startu szkolnego, czy też posyłanie dzieci o niższym potencjale z kohortą podstawową. Jest to temat do dalszych badań. W kontekście wieku należy zwrócić uwagę, że dzieci posłane do szkoły wcześniej sześciolatki jako grupa uzyskiwały wyniki porównywalne z siedmiolatkami (nie zyskiwały, ani nie traciły dodatkowo niczego z okazji przynależności do takiej grupy). Jednakże każdy miesiąc więc od urodzenia do pomiaru umiejętności dawał badanemu uczniowi dodatkowe punkty na teście (młodsze dzieci mają systematycznie gorsze wyniki).

40 Wnioski Trwałym elementem korelującym ze wszystkimi umiejętnościami są aspiracje edukacyjne rodziców. Jest to jedyny z czynników zaangażowania rodziców pozostający w modelach także przy kontroli innych zmiennych. Zgodnie z oczekiwaniami, poza wiekiem, najistotniejszym czynnikiem kształtującym wyniki testów we wszystkich zakresach jest inteligencja uczniów na starcie szkolnym. Tak jak przewidywano ma ona nieco większe znaczenie dla osiągnięć z matematyki niż ze świadomości językowej czy umiejętności czytania. Spośród czynników statusowych niezmiennie oddziałują zasobność gospodarstwa domowego oraz poziom wykształcenia rodziców. Najsłabszym predykatorem z tej grupy jest międzynarodowy wskaźnik statusu społeczno-ekonomicznego (ISEI) rodziny. Pozostałe dwa wskaźniki (prestiż zawodu i bezrobocie) sprawdziły się częściowo.

41 Wnioski Wskaźniki struktury rodziny okazały się niezłymi predykatorami umiejętności matematycznych i świadomości językowej. Wskaźniki z poziomu lokalnego opisujące społeczno-gospodarcze otoczenie szkoły nie wydają się na etapie szkoły podstawowej oddziaływać w ten sam sposób na poziom poszczególnych umiejętności. W przypadku poziomu bezrobocia jest to wręcz efekt odwrotny od spodziewanego. Z tego względu nie ma powodów do uwzględniania tych wskaźników w modelach efektywności nauczania.

42 czynnik matema tyka świad. językowa czytanie Wnioski

43 Źródło: Dziękuję za uwagę. Instytut Badań Edukacyjnych ul. Górczewska 8, Warszawa tel.: (22) ,