Biç si czy nie biç? Karol Mazur. Dylematy przywódców Polskiego Paƒstwa Podziemnego przed wybuchem Powstania Warszawskiego gra symulacyjna.

Transkrypt

1 Karol Mazur Biç si czy nie biç? Dylematy przywódców Polskiego Paƒstwa Podziemnego przed wybuchem Powstania Warszawskiego gra symulacyjna Cele 42 Po lekcji uczeƒ powinien: znaç i rozumieç sytuacj polskiego podziemia niepodleg oêciowego w lipcu 1944 roku; rozumieç przyczyny i okolicznoêci wybuchu Powstania Warszawskiego; rozumieç motywacje post powania i wàtpliwoêci przywódców Polskiego Paƒstwa Podziemnego; rozumieç takie poj cia, jak: s u ba paƒstwu, racja stanu; umieç analizowaç wypowiedzi uczestników gry dydaktycznej; doceniç wysi ek i poêwi cenie walczàcych o wolnoêç Polaków; dostrzegaç znaczenie patriotyzmu i poczucia odpowiedzialnoêci za dobro wspólne; Ârodki dydaktyczne: mapa Êcienna lub atlasy z przedstawieniem sytuacji militarnej w Europie w lipcu 1944 roku, zasady gry,

2 kartki z nazwiskami przywódców Polskiego Paƒstwa Podziemnego, instrukcje dla poszczególnych uczestników gry, zestaw pytaƒ pomocniczych. Przebieg zaj ç: 1 Przed lekcjà uczniowie powinni poznaç sytuacj militarnà na frontach Europy w pierwszej po owie 1944 roku, polityk zagranicznà Rzàdu RP na Uchodêstwie, za o enia Akcji Burza oraz podzia y polityczne w polskim podziemiu. Tytu em wprowadzenia, wykorzystujàc map lub atlasy, nauczyciel zapoznaje uczniów z sytuacjà militarnà w Europie w lipcu 1944 roku oraz przypomina g ówne cele Akcji Burza. 2 Nauczyciel wyjaênia, e uczniowie wezmà udzia w grze dydaktycznej Biç si czy nie biç. Wybiera szeêciu uczniów, którzy b dà odgrywali rol przywódców Polskiego Paƒstwa Podziemnego. O ile starczy czasu, wybór konsultuje z klasà. Z pozosta ych osób powo uje dwa zespo y eksperckie, które majà zastanowiç si nad przyczynami wybuchu Powstania Warszawskiego (spis ról materia pomocniczy nr 1). Nauczyciel t umaczy zasady gry dydaktycznej (materia pomocniczy nr 2). Nast pnie rozdaje instrukcje dla jej uczestników (materia nr 3) oraz kalendarium wydarzeƒ i pytania pomocnicze grupom eksperckim (materia nr 4 i 5). 3 Uczniowie przygotowujà si do gry, czytajàc uwa nie rozdane im materia y. Uczestnicy gry poznajà si nawzajem zapami tujàc, kto kogo b dzie odgrywa. Grupy eksperckie studiujà kalendarium wydarzeƒ, zastanawiajàc si nad okolicznoêciami wybuchu Powstania. 4 Kiedy wszyscy sà gotowi do rozpocz cia gry, nauczyciel prezentuje osoby, które biorà udzia w grze, zaznaczajàc ich rang i funkcje w pol skim podziemiu. Nast pnie prosi ucznia, który odgrywa genera a Tadeusza Komorowskiego, by otworzy i poprowadzi obrady zgodnie z instrukcjà. Wszyscy uczestnicy gry zabierajà g os w ustalonej kolejnoêci, przedstawiajàc swoje stanowisko wobec majàcego wybuchnàç Powstania. W miar mo li woêci nauczyciel stara si nie ingerowaç w wypowiedzi uczniów, chyba e nastàpi potrzeba ich poprawienia lub uzupe nienia. 5 Po zakoƒczeniu gry nauczyciel opowiada uczniom, jak w rzeczywistoêci wyglàda o ostatnie posiedzenie Komendy G ównej AK po po udniu 31 lipca, na którym zapad a decyzja o rozpocz ciu Powstania 1 sierpnia 1944 roku o godzinie (materia pomocniczy nr 6). 43

3 6 Po obejrzeniu gry i wys uchaniu komentarza nauczycielskiego grupy eksperckie przedstawiajà efekty swojej pracy. Wykazujà, jakie fakty i okolicznoêci przemawia y za i przeciw wybuchowi Powstania w Warszawie. Zapisujà je na tablicy. Uczestnicy gry mogà w àczyç si do dyskusji, prezentujàc swoje argumenty i przemyêlenia. 7 Nauczyciel podsumowuje dyskusj, zwracajàc uwag na najwa niejsze dylematy przywódców Polskiego Paƒstwa Podziemnego. Mo e zapisaç je na tablicy. Wa ne jest, aby pokazaç, jak wielki ci ar odpowiedzialnoêci spoczywa na ich barkach. Sytuacja przypomina a akcj greckiej tragedii. Ka da decyzja bohaterów wydarzeƒ mog a przynieêç z owrogie nast pstwa. 44

4 Materia pomocniczy nr 1 1 UCZESTNICY: 1. genera Tadeusz Komorowski Bór, Dowódca AK 2. genera Leopold Okulicki Niedêwiadek, zast pca Szefa Sztabu Ko mendy G ównej AK do spraw operacyjnych 3. pu kownik Antoni ChruÊciel Monter, komendant Okr gu Warszaw skiego AK, przysz y dowódca Powstania 4. pu kownik Kazimierz Iranek-Osmecki Heller, szef Oddzia u II (wywia dowczego) Komendy G ównej AK 5. Jan Stanis aw Jankowski Soból, Delegat Rzàdu RP na Kraj 6. Zdzis aw Jezioraƒski Jan Nowak, kurier AK Dwie grupy eksperckie: Przeciwnicy i oponenci rozpocz cia walk w Warszawie. 45

5 Materia pomocniczy nr 2 2 ZASADY GRY: Gra symulacyjna jest po àczeniem trzech ostatnich posiedzeƒ dowództwa AK z lipca 1944 roku. Celem tego zabiegu jest pokazanie istoty pro blemu, z jakim borykali si przywódcy Polskiego Paƒstwa Podziemnego oraz ró nicy stanowisk wêród nich. Narad prowadzi Komendant AK Tadeusz Komorowski Bór. On rozpoczyna dyskusj, udziela g osu obradujàcym, prowadzi g osowanie oraz koƒczy posiedzenie. Pozosta e osoby zabierajà g os w kolejnoêci ustalonej przez prowadzàcego oraz zgodnie z rozdanymi im instrukcjami. Przed ka dà z osób ustawiona jest widoczna kartka z imieniem i nazwiskiem. Grupy eksperckie przyglàdajà si obradom, zastanawiajàc si nad przyczynami wybuchu Powstania. Jedna wynotowuje argumenty za, druga przeciw rozpocz ciu walk w stolicy. Pytania pomocnicze majà pomóc w znalezieniu tych argumentów. 46

6 Materia pomocniczy nr 3 3 INSTRUKCJE DLA UCZESTNIKÓW: Genera Tadeusz Komorowski Bór, Dowódca AK otwiera, prowadzi i koƒczy obrady. Otwierajàc obrady wyra a sàd, e powstanie powinno wybuchnàç w takim momencie, aby Delegatura Rzàdu na Kraj mia a 12 godzin do ujaw nienia si w adzom sowieckim. Udziela g osu szefowi wywiadu AK pu kownikowi Irankowi-Osmeckiemu, nast pnie zast pcy Szefa Sztabu Okulickiemu i dowódcy Okr gu War szawskiego AK pu kownikowi ChruÊcielowi. Zabierajàc g os po pu kowniku ChruÊcielu, zwraca uwag na skomplikowanà sytuacj mi dzynarodowà. Pocieszajàcy jest jednak fakt, e premier Stanis aw Miko ajczyk wyjecha do Moskwy. Jest zatem nadzieja na dogadanie si ze Stalinem i na koordynacj dzia aƒ militarnych Rosjan i Polaków przeciwko Niemcom. Niepewna jest natomiast pomoc ze strony zachodnich aliantów. Udziela g osu Janowi Nowakowi, przedstawiajàc go jako kuriera z Londynu oraz Stanis awowi Jankowskiemu jako Delegatowi Rzàdu na Kraj. Po Jankowskim mówià jeszcze pu kownik Iranek-Osmecki i genera Okulicki, ale bez udzielenia im g osu. Nast pnie genera Komorowski prowadzi g osowanie pytajàc, kto jest za natychmiastowym wyznaczeniem terminu Powstania (tylko genera Okulicki podnosi r k ). Koƒczy posiedzenie, zarzàdzajàc trzymanie si AK w pogotowiu bojowym do czasu wyznaczenia terminu Powstania. Pu kownik Kazimierz Iranek-Osmecki Heller, szef wywiadu AK Zabiera g os jako drugi po generale Komorowskim. Przedstawia na mapie sztabowej rozmieszczenie si niemieckich wokó Warszawy. WyjaÊnia, e sytuacja na przedpolu Warszawy jest niejasna. Niemcy ciàgle powstrzymujà post py Sowietów, a mo na nawet sàdziç, e gromadzà si y do kontrataku. Nic zatem nie wskazuje, aby zacz a si decydujàca bitwa o miasto. Odpowiadajàc na pytanie Delegata Rzàdu na Kraj, co b dzie, jeêli Sowieci wstrzymajà swoje wojska na wieêç o wybuchu Powstania, odpowiada: Wówczas Niemcy nas wyr nà. W g osowaniu nad wyznaczeniem terminu Powstania nie podnosi r ki. 47

7 Materia pomocniczy nr 3 3 Genera Leopold Okulicki Niedêwiadek, zast pca Szefa Sztabu Ko mendy G ównej AK do spraw operacyjnych. Zabiera g os jako trzeci. Nawo uje do jak najszybszego wyznaczenia godziny rozpocz cia walk o Warszaw, gdy za chwil mo e ju byç za póêno. Ponownie zabiera g os, gdy pu kownik Iranek Osmecki, odpowiadajàc na pytanie Jankowskiego, oznajmia, e Niemcy nas wyr nà. Wzburzony Niedêwiadek mówi, e nie ma ju czasu na dyskusj o Powstaniu. o nierze AK nie b dà staç z za o onymi r kami, kiedy Niemcy wycofujà si ze stolicy. Wzywa do opami tania i natychmiastowego wyznaczenia terminu roz pocz cia walk o Warszaw. W g osowaniu nad wyznaczeniem czasu Powstania jako jedyny podnosi r k. Pu kownik Antoni ChruÊciel Monter, komendant okr gu Warszawskiego AK Zabiera g os jako czwarty (po generale Okulickim). Zaznacza, e stan uzbrojenia AK w Warszawie jest z y. Broƒ mo na jednak zdobyç na Niemcach, wykorzystujàc furi odwetu o nierzy AK. Mimo wszystko zaleca ostro noêç w podj ciu dzia aƒ militarnych. Na wroga trzeba uderzyç dopiero w chwili jego ucieczki, aby Powstanie nie trwa o d u ej ni 4-5 dni. Nale y zatem wstrzymaç si jeszcze z wyznaczeniem czasu ataku, czekajàc na rozwój wydarzeƒ na froncie. W g osowaniu nad natychmiastowym wyznaczeniem terminu Powstania nie podnosi r ki. Jan Stanis aw Jankowski Soból, Delegat Rzàdu RP na Kraj. Zabiera g os po Janie Nowaku. W swoim wystàpieniu zwraca uwag na sytuacj ludnoêci cywilnej. Jego zdaniem dzia ania powstaƒcze nie mogà zagra aç yciu mieszkaƒców Warszawy. Zadaje wszystkim pytanie: Co b dzie, jeêli po wybuchy Powstania Sowieci wstrzymajà ofensyw? Nie podnosi r ki w g osowaniu nad wyznaczeniem terminu Powstania. 48

8 Materia pomocniczy nr 3 3 Zdzis aw Jezioraƒski Jan Nowak, kurier AK Zabiera g os na yczenie prowadzàcego obrady (genera a Komorowskiego). Przedstawia stanowisko Rzàdu RP na Uchodêstwie wobec mo liwoêci wybuchu Powstania oraz szanse Powstania z perspektywy mi dzynarodowej. Mówi, e o ile premier Stanis aw Miko ajczyk ocenia optymistycznie szanse na porozumienie ze Stalinem, o tyle Wódz Naczelny genera Kazimierz Sosnkowski nie podziela tej opinii. Jego zdaniem Stalin nie ustàpi, gdy ma wszystkie atuty w r ku. Dysponuje pot gà militarnà, dzi ki której mo e poprowadziç koalicj antyniemieckà do zwyci stwa. Anglosasi raczej nie poprà AK, gdy nie chcà mu si nara aç. W tej sytuacji Polska jest skazana na zaj cie przez Sowietów. Warszawa nie mo e liczyç ani na wielkie zrzuty broni, ani na wys anie brygady spadochronowej. Z perspektywy mi dzynarodowej Powstanie b dzie wi c zaledwie burzà w szklance wody. Nie bierze udzia u w g osowaniu. 49

9 Materia pomocniczy nr 4 4 KALENDARIUM WYDARZE PRZED WYBUCHEM POWSTANIA: Na poczàtku lipca dowództwo AK nie zak ada o jeszcze, e Akcja Burza obejmie Warszaw i wybuchnie w stolicy powstanie. 7 lipca z rozkazu Dowódcy AK genera a Tadeusza Komorowskiego Bora wys ano z Warszawy do okr gów wschodnich 900 pistoletów maszynowych z amunicjà. Par dni póêniej wys ano jeszcze 60 pistoletów z 4400 pociskami. 16 lipca sowieckie s u by specjalne NKWD aresztujà dowództwo i cz Êç o nierzy wileƒskiej AK. Oko o 20 lipca spotkanie przedstawicieli Komendy G ównej AK: Szefa Sztabu genera a Tadeusza Pe czyƒskiego Grzegorza, zast pcy Szefa Sztabu Leopolda Okulickiego Niedêwiadka i pu kownika Józefa Szostaka Filipa w lokalu przy Al. Niepodleg oêci Pe czyƒski wysuwa myêl o rozpocz ciu walki w Warszawie. 21 lipca spotkanie trzech genera ów Komorowskiego, Pe czyƒskiego i Okulickiego wniosek Okulickiego, e AK powinno opanowaç Warszaw przed wkroczeniem Armii Czerwonej, przyj ty przez Dowódc AK. 22 lipca odprawa Êcis ego sztabu Dowódcy AK genera Komorowski Bór podjà decyzj o rozpocz ciu Powstania w Warszawie, nale a o czekaç tylko na dogodny moment. Ustalono, e od tej pory sztab Êcis y Dowódcy AK b dzie zbieraç si codziennie o godz rano. 22 lipca o godzinie radio Moskwa podaje informacj o powstaniu PKWN lipca konsultacje genera a Komorowskiego Bora z Delegatem Rzàdu RP na Kraj, Stanis awem Jankowskim i Radà JednoÊci Narodowej poparcie RJN dla idei opanowania Warszawy przez AK na 12 godzin przed wkroczeniem Armii Czerwonej lipca wêród Niemców w Warszawie szerzy si panika. Wielu z nich zaczyna opuszczaç miasto. 26 lipca Premier polskiego rzàdu, Stanis aw Miko ajczyk wyje d a do Moskwy na rozmowy ze Stalinem. Nast pne dni lipca powrót niemieckiej administracji do Warszawy. 27 lipca Moskwa og asza tekst umowy mi dzy Stalinem i PKWN jako jedynej legalnej w adzy w Polsce. Niemiecki gubernator Warszawy, Ludwig Fischer wydaje proklamacj (datowanà 24 lipca) do ludnoêci polskiej o rych ym odparciu najazdu bolszewików, a tak e àda, aby w dniu nast pnym stawi o si 100 tys. ludzi do robót fortyfikacyjnych. 50

10 Materia pomocniczy nr 4 4 Po odprawie dowódców obwodów pu kownik ChruÊciel zarzàdza pogotowie wojenne AK w Warszawie, a nast pnie (o godz. 19) na wieêç o wezwaniu Fischera wydaje rozkaz o przygotowaniu do walki. 28 lipca na rozkaz Bora pu kownik ChruÊciel odwo uje stan alarmowy oddzia ów AK w Warszawie. Stalin nakazuje dowódcy 1. Bia oruskiego Frontu, Rokossowskiemu uderzyç na Prag i zajàç jà pomi dzy 5 a 8 sierpnia. Delegat Rzàdu otrzymuje depesz od premiera Miko ajczyka z upowa nieniem do og oszenia powstania w momencie przez was wybranym. 30 lipca radiostacja komunistycznego Zwiàzku Patriotów Polskich KoÊciuszko nadaje parokrotnie wezwanie do rozpocz cia walki w War szawie lipca wstrzymanie ofensywy sowieckiej w kierunku na Warszaw. 51

11 Materia pomocniczy nr 5 5 NA PODSTAWIE DIALOGU MI DZY UCZESTNIKAMI POSIEDZENIA KOMENDY G ÓWNEJ AK ODPOWIEDZ NA NAST PUJÑCE PYTANIA: Jakie by y poglàdy poszczególnych cz onków sztabu w kwestii kon tynuowania Akcji Burza w Warszawie? Jakie by y motywy podj cia decyzji o wybuchu Powstania? Jakie by o stanowisko Rzàdu RP na Uchodêstwie i Naczelnego Wodza wobec Powstania? Na co liczy premier Stanis aw Miko ajczyk? Czy zachodni alianci mogli pomóc AK w konfrontacji z Niemcami? Jakie istnia y niebezpieczeƒstwa, jeêli Powstanie nie zacz oby si w odpowiednim czasie? 52

12 Materia pomocniczy nr 6 6 Gra pokazuje w przybli eniu poranne posiedzenie Komendy G ównej AK z 31 lipca 1944 roku. Sytuacja zmieni a si po po udniu. Oko o zjawi si pu kownik ChruÊciel, który zaczà przekonywaç genera a Komorowskiego Bora, genera a Okulickiego i pu kownika Pe czyƒskiego, e Rosjanie ju przerwali front i lada chwila wkroczà na Prag. Wezwa do natychmiastowego dzia ania. Mimo nieobecnoêci wielu cz onków sztabu, w tym szefa wywiadu AK, pu kownika Iranka-Osmeckiego, genera Komorowski Bór po konsultacji ze Stanis awem Jankowskim wyznaczy Godzin W na dnia nas t pnego. Dopiero oko o godziny zjawili si pozostali szefowie z KG AK. O ile szef oddzia u operacyjnego pu kownik Józef Szostak Filip zaakceptowa decyzj genera a Komorowskiego, o tyle pu kownik Iranek-Osmecki i szef oddzia u àcznoêci pu kownik Kazimierz Pluta-Czachowski Kuczaba zg osili pewne obiekcje. Pierwszy uwa a, e informacje pu kownika ChruÊciela o post pach Armii Czerwonej sà przesadzone. Drugi zaê powiedzia, i zgodnie z jego ustaleniami Niemcy rozpocz li w aênie kontratak z rejonu Modlina. Genera Komorowski Bór uzna jednak, e jest ju za póêno, aby cofnàç rozkaz o wybuchu Powstania. 53