KARA MIESZANA: NOWY INSTRUMENT REAKCJI PRAWNOKARNEJ W POLSKIM PRAWIE KARNYM

Transkrypt

1 KARA MIESZANA: NOWY INSTRUMENT REAKCJI PRAWNOKARNEJ W POLSKIM PRAWIE KARNYM MIROSŁAWA MELEZINI * Nowelizacja kodeksu karnego ustawą z dnia 20 lutego 2015 r. 1 (CC) przyniosła rozległe i głębokie zmiany w naszym porządku prawnym. W sposób zasadniczy został przebudowany system reakcji karnej na przestępstwa drobne i średniej wagi. Z uzasadnienia do projektu zmian prawa karnego 2 wynika, że podstawowym ich celem jest racjonalizacja polityki karnej drogą zmian w strukturze orzekanych kar. Chodzi przede wszystkim o zminimalizowanie znaczenia w praktyce orzeczniczej sądów kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania i traktowanie kary pozbawienia wolności w ogóle, a więc nie tylko bezwzględnej, ale także z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, jako ultima ratio. W wymienionym uzasadnieniu wyraźnie wskazuje się, że negatywnym następstwem wadliwej struktury orzekanych kar przez sądy w relacji do poziomu i charakterystyki przestępczości jest wysoki poziom populacji osób osadzonych w zakładach karnych (80.000) i dodatkowo ogromna liczba (46.000) osób skazanych na karę bezwzględnego pozbawienia wolności, które mimo prawomocności orzeczenia, kary nie wykonują. Z dokonanych przez projektodawcę ustaleń wynika, że przyczyną takiego stanu rzeczy jest w szczególności nadużywanie w praktyce wymiaru sprawiedliwości kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania (ponad 55% skazań), bowiem niemal 50% populacji więziennej stanowią skazani na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, wobec których zarządzono wykonanie kary. * prof. dr hab., Instytut Prawa i Administracji, Państwowa Wyższa Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży 1 Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r., poz. 396). 2 Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, druk sejmowy nr 2393, s. 1-9.

2 30 MIROSŁAWA MELEZINI Mając to na uwadze, w ramach nowej strategii polityki karnej w szczególności radykalnie ograniczono możliwość orzekania kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania (art k.k.), przekształcono zasadę ultima ratio kary bezwzględnego pozbawienia wolności w zasadę ultima ratio kary pozbawienia wolności w ogóle, z równoczesnym rozszerzeniem zakresu jej stosowania na wszystkie przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat, przyznając tym samym priorytet grzywnie albo karze ograniczenia wolności (art k.k.), wprowadzono kary nieizolacyjne (grzywnę i karę ograniczenia wolności) do wszystkich ustawowych zagrożeń obejmujących karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat (art. 37 a k.k.), a ponadto wprowadzono zupełnie nowe unormowanie, nieznane dotąd w naszym porządku prawnym, w postaci tzw. kary mieszanej (art. 37 b k.k.). Przepis art. 37 b k.k. w pierwotnym brzmieniu stanowił: W sprawie o występek zagrożony karą pozbawienia wolności, niezależnie od dolnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego w ustawie za dany czyn, sąd może orzec jednocześnie karę pozbawienia wolności w wymiarze nieprzekraczającym 3 miesięcy, a jeżeli górna granica ustawowego zagrożenia wynosi przynajmniej 10 lat 6 miesięcy, oraz karę ograniczenia wolności do lat 2. W pierwszej kolejności wykonuje się wówczas karę pozbawienia wolności, chyba że ustawa stanowi inaczej. Jak wynika z brzmienia powołanego przepisu, ustawodawca nowelizacją kodeksu karnego z 2015 r. wprowadził nowe rozwiązanie, stwarzające możliwość jednoczesnego orzeczenia za każdy występek zagrożony karą pozbawienia wolności dwóch kar: krótkoterminowej kary pozbawienia wolności oraz kary ograniczenia wolności. Ta nowatorska kodeksowa koncepcja reakcji karnej na popełnione przestępstwo została określona przez projektodawcę terminem kara mieszana, z dalszym wskazaniem, że jest to kombinowana forma represji prawnokarnej. 3 Wydaje się, że użyte w motywach ustawodawczych określenie należycie oddaje złożoność konstrukcji. W jej skład wchodzą bowiem dwa składniki dwie różne co do rodzaju kary, które orzekane jednocześnie tworzą jedną nierozłączną formę reakcji karnej na popełnione przestępstwo. Nazwa kara mieszana opisuje zatem mieszaną konstrukcję prawną instytucji ujętej w art. 37 b k.k., nie zaś jak twierdzą niektórzy przedstawiciele doktryny specyficznie zmieszaną karę, 4 czy wymieszanie tych odrębnych konsekwencji karnych (kary pozbawienia wolności i kary ograniczenia wolności dop. moje M.M.) w ramach jednej kary. 5 W karze mieszanej jej elementy składowe nie mieszają się. Stanowią jedynie dwa różne składniki ujętej całościowo reakcji karnej na przestępstwo i co więcej są osobno wykonywane. Z art. 37 b k.k. wyraźnie wynika, że w pierwszej kolejności wykonuje się karę pozbawienia wolności, a następnie karę ograniczenia wolności. W piśmiennictwie karnistycznym omawiana konstrukcja prawna zazwyczaj określana jest terminem kara mieszana. Takim sformułowaniem posługuje się A. 3 Uzasadnienie rządowego projektu, s M. Małecki, Co zmienia nowelizacja art. 37 b k.k.?, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2016, z. 2, s M. Małecki, Ustawowe zagrożenie karą i sądowy wymiar kary (w:) W. Wróbel (red.), Nowelizacja prawa karnego 2015, Kraków 2015, s. 297.

3 KARA MIESZANA: NOWY INSTRUMENT REAKCJI PRAWNOKARNEJ W POLSKIM PRAWIE KARNYM 31 Grześkowiak w komentarzu do art. 37 b k.k., która za zaletę tej nazwy słusznie uznała to, że pod jedną nazwą mieszczą się dwa składniki tej kary, jest to więc nazwa jednocząca jej elementy, co może dowodzić wprowadzenia do systemu prawa karnego nowej kary, a nie tylko eklektycznego tworu wymiaru kary. Dalej autorka ta objaśnia, że kara mieszana ma sobie właściwą treść wynikającą z połączenia w jedność treści kary pozbawienia wolności i sukcesywnie po niej następującej kary ograniczenia wolności. Treść ta / / wynika z całości tej reakcji karnej na przestępstwo. Równocześnie A. Grześkowiak trafnie odnotowuje, że ustawodawca Nie wprowadził kary mieszanej do katalogu kar, ale nadał jej cechy instytucji wymiaru kary. 6 Także V. Konarska Wrzosek w komentarzu do art. 37 b k.k. operuje terminem kara mieszana (łączona), podkreślając, że w przypadku przepisu art. 37 b k.k. mamy do czynienia z dyrektywą sądowego wymiaru kary. Autorka ta wskazuje, że instytucja kary mieszanej polega na orzeczeniu wobec sprawcy przestępstwa jednocześnie dwóch rodzajów kar w postaci krótkoterminowej kary pozbawienia wolności i kary ograniczenia wolności. 7 Nazwą kara mieszana posługuje się również A. Sakowicz w sporządzonej opinii o projekcie nowelizacji. 8 Tak też określają tę instytucję autorzy podręcznika Prawo karne M. Królikowski i R. Zawłocki, uznając tzw. karę mieszaną (czy też kombinowaną) za ważny element reformy prawa karnego. 9 Określeniem tzw. kara mieszana operują też M. Szewczyk 10 oraz M. Melezini 11 w Systemie Prawa Karnego. Tom 6. Kary i inne środki reakcji prawnokarnej. Również inni autorzy analizując art. 37 b k.k. posługują się terminem kara mieszana. 12 Określenie kara mieszana występuje również jako wyodrębniona jednostka statystyczna w sprawozdaniach statystycznych Ministerstwa Sprawiedliwości (druk MS S6 i MS S6o) za rok 2015, dotyczących osób osądzonych w pierwszej instancji przez Sądy Rejonowe i Sądy Okręgowe 13 Można zatem uznać, że określenie kara mieszana upowszechniło się w literaturze 6 A. Grześkowiak (w:) A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz, 3. wydanie, Warszawa 2015, s V. Konarska Wrzosek (w:) V. Konarska Wrzosek (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2016, s A. Sakowicz, Opinia prawna na temat projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 2393). 9 M. Królikowski, R. Zawłocki, Prawo karne, Warszawa 2015, s ; zob. także R. Zawłocki, Reforma prawa karnego materialnego od r. Uwagi ogólne dotyczące najważniejszych zmian w Kodeksie karnym, Monitor Prawniczy 2015, nr 11 (wydruk z Systemu Informacji Prawnej Legalis). 10 M. Szewczyk, Kara ograniczenia wolności (w:) System Prawa Karnego, Tom 6. Kary i inne środki reakcji prawnokarnej, red. M. Melezini, 2. wydanie, Warszawa 2016, s M. Melezini, System środków reakcji prawnokarnej. Rys historyczny (w:) System Prawa Karnego, Tom 6. Kary i inne środki, s Zob. m.in. T. Szymanowski, Nowelizacja kodeksu karnego w 2015 r., Przegląd Więziennictwa Polskiego 2015, nr 87, s. 12; K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, 3. wydanie, Warszawa 2016, s.218; E. Hryniewicz Lach (w:) M. Królikowski, R. Zawłocki (red.), Kodeks karny. Część ogólna. Tom 2. Komentarz. Art , 3. wydanie, Warszawa 2015, s ; M. Błaszczyk, Kara mieszana, (w:) S. Pikulski, W. Cieślak, M. Romańczuk Grącka (red.) Przyszłość polskiego prawa karnego. Alternatywne reakcje na przestępstwo, Olsztyn 2015, s Zob. Sprawozdania statystyczne MS S6 i MS S6o opracowane w Wydziale Statystycznej Informacji Zarządczej Ministerstwa Sprawiedliwości.

4 32 MIROSŁAWA MELEZINI i jest też uwzględniane przez Ministerstwo Sprawiedliwości w prezentowanych materiałach statystycznych, stanowiących podstawę analizy obrazu realizowanej polityki karnej. W piśmiennictwie określenie konstrukcji prawnej z art. 37 b k.k. terminem kara mieszana zostało uznane przez M. Małeckiego za całkowicie nieadekwatne i w istocie błędne, sugerujące, iż mamy tu do czynienia z orzeczeniem jednej, specyficznie zmieszanej kary. 14 Autor ten omawiane rozwiązanie określa terminem sekwencja kar, uznając, że art. 37 b k.k. stwarza możliwość jednoczesnego orzeczenia dwóch różnych rodzajowo kar i wykonywania ich w przewidzianej ustawą sekwencji ; podkreśla, że Po zastosowaniu art. 37 b k.k. nie następuje wymieszanie tych odrębnych konsekwencji karnych w ramach jednej kary, lecz jednoczesne zastosowanie obu środków reakcji do jednego sprawcy, z uwzględnieniem zasad wymiaru i sposobu wykonywania każdej z tych kar z osobna. 15 Określenie kara mieszana spotkało się też z zastrzeżeniami J. Majewskiego, który uznał, że nie jest ono najszczęśliwsze, gdyż sugeruje, iż dochodzi tu do wymierzenia jednej kary (o cechach mieszanych, odpowiadających częściowo karze pozbawienia wolności; częściowo karze ograniczenia wolności), a tak nie jest na podstawie art. 37 b k.k. wymierza się dwie kary, które zachowują swój odrębny byt. 16 Zdaniem A. Zolla, przewidziana w art. 37 b k.k. sankcja sekwencyjna (pozbawienie wolności w rozmiarze od miesiąca do 3 miesięcy albo do 6 miesięcy i kara ograniczenia wolności do lat 2 ) powinna być traktowana jako jedna, ujmowana całościowo reakcja na popełnione przestępstwo. 17 Podzielając pogląd w kwestii całościowego ujmowania reakcji karnej przewidzianej w art. 37 b k.k., należy równocześnie podkreślić, że składniki tej jednej formy reakcji karnej podlegają kolejnemu (sekwencyjnemu) wykonaniu najpierw wykonywana jest kara pozbawienia wolności, a następnie kara ograniczenia wolności i to właśnie w odniesieniu do wykonywania kary mieszanej można mówić o sekwencyjności. Z punktu widzenia kryminalnopolitycznego wprowadzenie możliwości stosowania kary mieszanej, złożonej z krótkoterminowego pozbawienia wolności oraz ograniczenia wolności, poszerza arsenał instrumentów reakcji prawnokarnej na występki zagrożone karą pozbawienia wolności. W uzasadnieniu rządowego projektu nowelizacji kodeksu karnego wskazano, że instytucja kary mieszanej powinna być szczególnie atrakcyjna w przypadku poważniejszych występków. 18 W nowej regulacji można zatem dostrzegać dążenie ustawodawcy do zwiększenia tak bardzo potrzebnej elastyczności systemu reagowania zwłaszcza na tzw. średnią przestępczość. Warto zauważyć, że radykalne ograniczenie przez ustawę 14 Zob. M. Małecki, Ustawowe zagrożenie karą, s. 297; idem, Co zmienia nowelizacja, s.19; idem, Sekwencja krótkoterminowej kary pozbawienia wolności i kary ograniczenia wolności (art. 37 b k.k.) zagadnienia podstawowe, Palestra 2015, nr 7-8, s M. Małecki, Ustawowe zagrożenie karą, s J. Majewski, Kodeks karny. Komentarz do zmian 2015, Warszawa 2015, s A. Zoll, Zmiany w zakresie środków probacyjnych (ustawa nowelizująca Kodeks karny z 11 marca 2016 r.), Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2016, z. 2, s Uzasadnienie rządowego projektu, s. 11.

5 KARA MIESZANA: NOWY INSTRUMENT REAKCJI PRAWNOKARNEJ W POLSKIM PRAWIE KARNYM 33 nowelizującą kodeks karny możliwości stosowania kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, która w dotychczasowej praktyce wymiaru sprawiedliwości stanowiła wiodący instrument reakcji karnej, musiałoby spowodować, że alternatywą tej formy kary stałaby się odpowiednio surowa kara bezwzględnego pozbawienia wolności, którą przecież należy traktować w kategoriach ultima ratio. W wypadku występków o średnim ciężarze gatunkowym instytucja kary mieszanej niewątpliwie poszerza pole swobody sędziowskiej w kształtowaniu dolegliwości adekwatnej do konkretnego sprawcy i konkretnej sprawy. W szczególności w odniesieniu do sprawców występków najpoważniejszych, do których nie ma zastosowania art. 37 a k.k., wprowadzający kary nieizolacyjne (grzywnę oraz karę ograniczenia wolności) do wszystkich ustawowych zagrożeń obejmujących karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, sąd widząc potrzebę rezygnacji wobec konkretnego sprawcy z zastosowania długotrwałej izolacji w zakładzie karnym, może wówczas stosując art. 37 b k.k. wymierzyć krótkoterminową karę pozbawienia wolności oraz karę ograniczenia wolności. W motywach ustawodawczych trafnie wskazuje się, że W wielu sytuacjach wymierzenie krótkoterminowej kary izolacyjnej jest wystarczające dla osiągnięcia odpowiedniego oddziaływania w zakresie prewencji specjalnej, związanego z tą sankcją, dodając jednocześnie, że Uzupełnieniem oddziaływania penalnego w takim wypadku mogłaby być kara ograniczenia wolności, która skierowana byłaby ku ugruntowaniu społecznie pożądanych zachowań skazanego, a jednocześnie pozbawiona byłaby tak silnego stygmatyzującego skutku. 19 Wydaje się, że w przyjętym w art. 37 b k.k. rozwiązaniu, krótkoterminowa kara pozbawienia wolności widziana jest jako swoista terapia szokowa związana z pełną izolacją od świata zewnętrznego, która rozpoczyna proces oddziaływania, kontynuowany następnie na wolności w ramach kary nieizolacyjnej, tj. kary ograniczenia wolności. Przy takim ujęciu kary mieszanej kara ograniczenia wolności nie jest uzupełnieniem oddziaływania penalnego, ale jak zasadnie podkreśla A. Grześkowiak jest istotną, równoprawną częścią i zamierzoną kontynuacją tego procesu. 20 Traktując karę mieszaną jako jedną, całościową reakcję na popełnione przestępstwo, również dolegliwość kary mieszanej powinna być postrzegana kompleksowo, a nie jako dolegliwość każdego z jej elementów z osobna. W piśmiennictwie słusznie zauważa się, że ta sumaryczna dolegliwość może być jeszcze większa, gdy zostanie połączona z dodatkowymi dolegliwościami np. z orzeczeniem grzywny kumulatywnej obok kary pozbawienia wolności, czy z orzeczeniem środków karnych. 21 Przepis art. 37 b k.k. stanowi instytucję sadowego wymiaru kary i nie jest elementem ustawowego zagrożenia za występki. W tej kwestii doktryna jest w 19 Uzasadnienie rządowego projektu, s A. Grześkowiak, (w:) A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny, s A. Grześkowiak, (w:) A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny, s. 328.

6 34 MIROSŁAWA MELEZINI pełni zgodna. 22 Z brzmienia art. 37 b k.k. wynika, że sąd może zastosować tzw. karę mieszaną w sprawie o występek zagrożony karą pozbawienia wolności, niezależnie od dolnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego w ustawie za dany czyn. Artykuł 37 b k.k. ma zatem zastosowanie w konkretnej sprawie, na etapie sądowego wymiaru kary. 23 W związku z uznaniem, że art. 37 b k.k. ustanawia dyrektywę sądowego wymiaru kary przewidującą możliwość orzeczenia tzw. kary mieszanej, nie ma do niej zastosowania nadzwyczajne złagodzenie albo obostrzenie kary, a także nie ma zastosowania przepis art k.k., co wyraźnie odnotowano w motywach ustawodawczych. 24 Wymierzając tzw. karę mieszaną sąd musi przestrzegać zasad i dyrektyw wymiaru kary. Zawsze powinien kierować się zarówno ogólnymi dyrektywami wymiaru kary, jak i dyrektywami o charakterze szczególnym. Powinien też zwracać uwagę, by dolegliwość wynikająca z zastosowanej kary mieszanej i ewentualnie orzeczonych innych środków reakcji karnej nie przekraczała stopnia winy sprawcy, ale też by uwzględniała stopień społecznej szkodliwości czynu. Spośród szczególnych dyrektyw wymiaru kary warto zwrócić uwagę na dyrektywę z art k.k., który to przepis po nowelizacji kodeksu karnego ustawą z dnia 20 lutego 2015 r 25 ustanowił zasadę traktowania kary pozbawienia wolności bezwzględnej oraz z warunkowym zawieszeniem jej wykonania jako ultima ratio i w konsekwencji przyznał pierwszeństwo karom wolnościowym w wypadku, gdy ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, a przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat. W tego rodzaju wypadkach zastosowanie kary mieszanej będzie możliwe tylko wówczas, gdy w konkretnej sytuacji dotyczącej konkretnego sprawcy żadna kara wolnościowa (grzywna lub kara ograniczenia wolności) nie spełniałaby celu kary. Zmiana brzmienia art k.k., rozszerzenie podstaw orzekania kar nieizolacyjnych w oparciu o nowy przepis art. 37 a k.k., modyfikujący ustawowe zagrożenia związane z typem przestępstwa, a także radykalne ograniczenie możliwości stosowania warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, stwarza szerokie możliwości orzekania kar nieizolacyjnych (grzywny lub kary ograniczenia wolności) i ma zagwarantować osiągnięcie głównego celu reformy prawa karnego z 2015 r., jakim jest racjonalizacja polityki karnej zmierzająca do zmniejszenia populacji więziennej, a w szczególności do zmniejszenia liczby osób oczekujących na wykonanie prawomocnie orzeczonej kary pozbawienia wolności. W tym kontekście karę mieszaną należy postrzegać jako instrument, który uelastycznia sposób reakcji karnej nie tylko w tych wypadkach, w których nie jest zasadne orzeczenie kary nieizolacyjnej, czy zastosowanie warunkowego 22 Zob. m.in. M. Małecki, Ustawowe zagrożenia karą, s. 294; idem, Sekwencja krótkoterminowej kary, s ; V. Konarska Wrzosek, (w:) V. Konarska Wrzosek (red.), Kodeks karny, s. 320; J. Majewski, Kodeks karny. Komentarz, s ; M. Królikowski, R. Zawłocki, Prawo karne, Warszawa 2015, s.346; M. Błaszczyk, Kara mieszana, s. 154; E. Hryniewicz Lach, (w:) M. Królikowski, R. Zawłocki (red.) Kodeks karny. Część ogólna, s M. Małecki, Ustawowe zagrożenia karą, s Uzasadnienie rządowego projektu, s Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r., poz. 396).

7 KARA MIESZANA: NOWY INSTRUMENT REAKCJI PRAWNOKARNEJ W POLSKIM PRAWIE KARNYM 35 zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, ale przede wszystkim w odniesieniu do występków zagrożonych surową karą pozbawienia wolności, kiedy to nie są przewidziane żadne wolnościowe alternatywy. Zakres zastosowania przepisu o karze mieszanej obejmuje wszystkie występki zagrożone karą pozbawienia wolności. Nie ma przy tym znaczenia ani dolna granica ustawowego zagrożenia tego rodzaju karą, ani górna granica. Jak trafnie zauważa J. Majewski, wskazana w art. 37 b k.k. wysokość górnej granicy ustawowego zagrożenia karą pozbawienia wolności przesądza jedynie o tym, w jakim wymiarze wolno orzec karę pozbawienia wolności jednocześnie z karą ograniczenia wolności. 26 Należy przyjąć, że sąd może zastosować karę mieszaną nie tylko w sprawach o występki zagrożone wyłącznie karą pozbawienia wolności, ale także w sprawach o występki zagrożone alternatywnie karą pozbawienia wolności oraz karami nieizolacyjnymi. Przepis art. 37 b k.k. nie wskazuje bowiem, że chodzi o występki zagrożone tylko karą pozbawienia wolności. Można zatem wnosić, że kara mieszana może być zastosowana w wypadku każdego występku, który w ramach ustawowego zagrożenia przewiduje nie tylko karę pozbawienia wolności, ale również grzywnę oraz karę ograniczenia wolności. Takie stanowisko w doktrynie zajmuje też J. Majewski 27 oraz M. Małecki 28 Warto jednak odnotować, że w literaturze wyrażany jest również pogląd, iż kara mieszana może być zastosowana w sprawie o występek zagrożony wyłącznie karą pozbawienia wolności bez żadnych wolnościowych alternatyw. 29 Należy dodać, że nie jest dopuszczalne zastosowanie kary mieszanej w wypadku występków zagrożonych wyłącznie grzywną bądź grzywną i karą ograniczenia wolności. Wyniki przeprowadzonych przeze mnie badań polityki karnej sądów powszechnych realizowanej w 2015 r 30 pokazują, że w praktyce wymiaru sprawiedliwości kara mieszana znajduje zastosowanie także w sprawach o występki zagrożone alternatywnie karą pozbawienia wolności oraz karami nieizolacyjnymi. W okresie od 1 lipca 2015 r. do końca 2015 r., a więc w początkowym okresie obowiązywania reformy prawa karnego, na ogólną liczbę 735 orzeczonych tzw. kar mieszanych, w 39 wypadkach ta forma reakcji karnej znalazła zastosowanie do sprawców występków zagrożonych alternatywnie grzywną, karą ograniczenia wolności oraz karą pozbawienia wolności. Były to skazania: z art. 209 k.k. (uporczywe uchylanie się od alimentów) 22 wypadki, z art. 178 a 1 k.k. (prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego) 9, z art. 190 k.k. (groźba karalna) 6, z art. 222 k.k. (naruszenie nietykalności cielesnej funkcjonariusza publicznego) 2 wypadki. Najczęściej art. 37 b k.k. znalazł zastosowanie w odniesieniu do sprawców poważniejszych występków, takich jak: 26 Zob. J. Majewski, Kodeks karny. Komentarz, s Zob. J. Majewski, Kodeks karny. Komentarz, s Zob. M. Małecki, Ustawowe zagrożenia karą, s Zob. A. Grześkowiak (w:) A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny, s. 329; V. Konarska Wrzosek (w:) V. Konarska Wrzosek (red.), Kodeks karny, s Zob. M. Melezini, Polityka karna sadów w kontekście reformy prawa karnego. Wstępne wyniki badań (w:) Księga Jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Tomaszowi Kaczmarkowi, red. J. Giezek, D. Gruszecka (w druku).

8 36 MIROSŁAWA MELEZINI kradzież z włamaniem (art. 279 k.k.) 139 wypadków, rozbój (art k.k.) 94, oszustwo (art. 286 k.k.) 62 wypadki. Na mocy art. 37 b k.k. wymiar kary mieszanej może kształtować się następująco: - jeżeli górna granica ustawowego zagrożenia jest niższa niż 10 lat pozbawienia wolności sąd może orzec jednocześnie karę pozbawienia wolności w wymiarze od miesiąca do 3 miesięcy oraz karę ograniczenia wolności w wymiarze od miesiąca do 2 lat; - jeżeli górna granica ustawowego zagrożenia wynosi 10 lat pozbawienia wolności albo jest wyższa sąd może orzec jednocześnie karę pozbawienia wolności w wymiarze od miesiąca do 6 miesięcy oraz karę ograniczenia wolności w wymiarze od miesiąca do 2 lat. Ustawowe minimum kary pozbawienia wolności wymierzanej w ramach kary mieszanej wynika z art. 37 k.k., który wskazuje, że wynosi (jeden) miesiąc. Z kolei z art. 37 b k.k. wynika, że okres trwania kary pozbawienia wolności w ramach kary mieszanej może wynieść albo 3 miesiące, albo 6 miesięcy. Oznacza to, że karę pozbawienia wolności w ramach kary mieszanej wymierza się w miesiącach (od jednego do 3 miesięcy albo do 6 miesięcy). Drugi składnik kary mieszanej kara ograniczenia wolności, może być wymierzona w granicach od (jednego) miesiąca do 2 lat i wyznacza ją art k.k. Jednocześnie przepis ten wskazuje, że karę ograniczenia wolności wymierza się w miesiącach i latach. Sąd wymierzając jednocześnie przewidzianą w art. 37 b k.k. karę pozbawienia wolności i karę ograniczenia wolności musi przytoczyć w sentencji wyroku art. 37 b k.k., bowiem tylko ten przepis kodeksu karnego przewiduje możliwość orzeczenia w ramach jednej formy reakcji karnej kary pozbawienia wolności i kary ograniczenia wolności. Jeśli chodzi o karę ograniczenia wolności jako składnik kary mieszanej, to treść tej kary wyznaczają przepisy art k.k. Po istotnej modyfikacji kształtu prawnego kary ograniczenia wolności na mocy ustawy nowelizującej kodeks karny z 20 lutego 2015 r., kara ta mogła być orzeczona w każdej z czterech jej postaci (form) wskazanych w art a k.k., albo mogła stanowić dowolną kombinację dolegliwości związanych z treścią poszczególnych postaci kary ograniczenia wolności. I tak mogła polegać na: 1) obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym; 2) obowiązku pozostawania w miejscu stałego pobytu lub w innym wyznaczonym miejscu, z zastosowaniem systemu dozoru elektronicznego, przy czym czas wykonywania obowiązku nie mógł być dłuższy niż 12 miesięcy, 70 godzin w stosunku tygodniowym i 12 godzin w stosunku dziennym; 3) obowiązku, o którym mowa w art pkt 4 7 a k.k., tj. obowiązku: a) wykonywania pracy zarobkowej, nauki lub przygotowania do zawodu, b) powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, c) poddania się terapii uzależnień, d) poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji, e) uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno edukacyjnych,

9 KARA MIESZANA: NOWY INSTRUMENT REAKCJI PRAWNOKARNEJ W POLSKIM PRAWIE KARNYM 37 f) powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, g) powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób; 4) potrąceniu od 10 do 25 % wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd. Karę ograniczenia wolności wymierzaną w ramach kary mieszanej można też było połączyć ze świadczeniem pieniężnym oraz z innymi obowiązkami (art k.k.). Ta najbardziej plastyczna kara spośród kar przewidzianych w prawie karnym umożliwiała swobodne komponowanie treści stosownie do potrzeb konkretnego wypadku. 31 Jednakże nowelizacja kodeksu karnego dokonana na mocy dwóch ustaw z 11 marca 2016 r, 32 a więc niespełna po roku obowiązywania wcześniejszych zmian, wprowadziła istotne modyfikacje w kształcie prawnym kary ograniczenia wolności. Ustawodawca w szczególności zrezygnował z dwóch nowych postaci (form) kary ograniczenia wolności, wprowadzonych na mocy ustawy z 20 lutego 2015 r., tj. obowiązku pozostawania w miejscu stałego pobytu lub w innym wyznaczonym miejscu, z zastosowaniem systemu dozoru elektronicznego oraz możliwości orzeczenia obowiązków, o których mowa w art pkt 4 7 a. k.k. W motywach ustawodawczych 33 wskazano, że wprowadzenie formy wykonywania kary ograniczenia wolności w systemie dozoru elektronicznego i rezygnacja z systemu dozoru elektronicznego jako formy wykonywania kary pozbawienia wolności w praktyce przyniosło drastyczny spadek liczby osób objętych systemem dozoru elektronicznego. Uznano, że dokonana zmiana okazała się w praktyce wysoce nieefektywna i w dalszej perspektywie mogłaby doprowadzić do zmarginalizowania tej instytucji w sferze polityki karnej. Zwrócono uwagę, że wykonywanie dwóch różnych rodzajowo kar nie może następować w tej samej formie. W związku z tym projektodawca zaproponował przywrócenie stosowania systemu dozoru elektronicznego jako formy wykonywania kary pozbawienia wolności, co w rezultacie zostało ustanowione. 31 Bliżej na temat kary ograniczenia wolności zob. A. Grześkowiak, (w:) A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny, s ; T. Sroka, Kara ograniczenia wolności, (w:) W. Wróbel, Nowelizacja prawa karnego, s ; J. Majewski, Kodeks karny. Komentarz, s ; M. Szewczyk, Kara ograniczenia wolności (w:) System Prawa Karnego, Tom 6. Kary i inne środki reakcji prawnokarnej, red. M. Melezini, 2. wydanie, Warszawa 2016, s ; V. Konarska Wrzosek (w:) V. Konarska Wrzosek (red.), Kodeks karny, s ; M. Melezini, Z problematyki kodeksowej regulacji kary ograniczenia wolności (w:) J. Sawicki, K. Łucarz (red.), Na styku prawa karnego i prawa o wykroczeniach. Zagadnienia materialnoprawne i procesowe. Tom 1. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Markowi Bojarskiemu, Wrocław 2016, s Ustawa z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz ustawy Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. z 2016 r., poz. 428); Ustawa z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r., poz. 437). 33 Zob. Projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz ustawy Kodeks karny wykonawczy. Uzasadnienie, druk sejmowy nr 218, s. 2.

10 38 MIROSŁAWA MELEZINI Z kolei druga ustawa usunęła z treści kary ograniczenia wolności inną jej postać (formę), a polegającą na orzeczeniu obowiązków określonych w art pkt 4 7 a k.k. Równocześnie wskazane obowiązki, zgodnie z nowym brzmieniem art k.k., pozostały obowiązkami stosowanymi fakultatywnie, jako dodatkowy środek oddziaływania na skazanego. W rezultacie, zmieniony na mocy dwóch ustaw z 11 marca 2016 r. model normatywny kary ograniczenia wolności aktualnie obejmuje dwie postaci (formy) tej kary (art a pkt 1 i 4 k.k.), mianowicie: 1) obowiązek wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym, 2) potrącenie od 10 % do 25 % wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd. Nadal przepis art b k.k. dopuszcza możliwość orzeczenia obowiązku i potrącenia łącznie lub osobno, a znowelizowany art k.k. przewiduje możliwość orzeczenia świadczenia pieniężnego wymienionego w art. 39 pkt 7 k.k. lub nałożenia na skazanego dodatkowych obowiązków, o których mowa w art pkt 2 7 a k.k. Warto dodać, że dotychczasowe brzmienie zachował art k.k., określający stałe i obligatoryjne elementy kary ograniczenia wolności, które występują w każdej postaci (formie) kary ograniczenia wolności, tj. zakaz zmiany przez skazanego w czasie odbywania kary miejsca stałego pobytu bez zgody sądu oraz obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary. Zagadnieniem spornym w doktrynie była kwestia dopuszczalności warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, stanowiącej składnik kary mieszanej. Brak ustawowego wyłączenia możliwości warunkowego zawieszenia wykonania orzeczonej kary pozbawienia wolności spowodował, że niektórzy przedstawiciele nauki prezentowali stanowisko, że warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności będącej składnikiem kary mieszanej jest dopuszczalne. 34 inni wyrazili pogląd przeciwny o niedopuszczalności stosowania warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, orzeczonej na podstawie art. 37 b k.k. 35 Wyniki badań polityki karnej w 2015 r., o których wspominano wcześniej, pozwoliły ustalić, że w praktyce wymiaru sprawiedliwości stosowano warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności, będącej składnikiem kary mieszanej. W ciągu 6 miesięcy obowiązywania nowej regulacji ujętej w art. 37 b k.k. na ogólną liczbę 735 zastosowanych kar mieszanych w 17 przypadkach orzeczono karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, co stanowiło 2,3% ogółu orzeczonych kar. Wskazane problemy interpretacyjne wynikające z przepisu art. 37 b k.k. zasadniczo zostały rozwiązane przez ustawodawcę, który nowelizując kodeks karny 34 Zob. A. Grześkowiak (w:) A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny, s. 331; J. Majewski, Kodeks karny. Komentarz, s. 100; M. Mozgawa (w:) M. Mozgawa (red.), Kodeks karny. Komentarz, Kraków 2015, s. 123; M. Błaszczyk, Kara mieszana, s Zob.. M. Małecki, Ustawowe zagrożenie karą, s ; idem, Sekwencja krótkoterminowej kary, s ; idem, Co zmienia nowelizacja, s

11 KARA MIESZANA: NOWY INSTRUMENT REAKCJI PRAWNOKARNEJ W POLSKIM PRAWIE KARNYM 39 ustawą z dnia 11 marca 2016, 36 wyłączył możliwość stosowania warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, orzeczonej na podstawie art. 37 b k.k. Po zmianie treści art. 37 b k.k., aktualnie obowiązujący art. 37 b k.k. stanowi: W sprawie o występek zagrożony karą pozbawienia wolności, niezależnie od dolnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego w ustawie za dany czyn, sąd może orzec jednocześnie karę pozbawienia wolności w wymiarze nieprzekraczającym 3 miesięcy, a jeżeli górna granica ustawowego zagrożenia wynosi przynajmniej 10 lat 6 miesięcy, oraz karę ograniczenia wolności do lat 2. Przepisów art nie stosuje się. W pierwszej kolejności wykonuje się wówczas karę pozbawienia wolności, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wyniku nowelizacji kodeksu karnego dodano zdanie: Przepisów art nie stosuje się. Dokonaną zmianę należy ocenić pozytywnie, bowiem w pewnym zakresie usuwa wątpliwości interpretacyjne w odniesieniu do treści art. 37 b k.k. W uzasadnieniu projektu nowelizacji kodeksu karnego, 37 projektodawca, odwołując się do wprowadzonego do polskiego porządku prawnego nowego sposobu kształtowania represji karnej, tj. do kary mieszanej, wskazał, że istota kary mieszanej sprowadza się do krótkoterminowego pobytu skazanego w zakładzie karnym, a następnie dłuższej okresowo kary ograniczenia wolności. Karę pozbawienia wolności łączył zatem z krótką izolacją skazanego od świata zewnętrznego i jej oddziaływaniem szokowym, odstraszającym. Projektodawca słusznie zauważył, że skuteczność krótkoterminowej kary pozbawienia wolności zostaje znacznie obniżona, jeżeli tego rodzaju kara może podlegać warunkowemu zawieszeniu jej wykonania, co według projektodawcy było możliwe na gruncie obowiązujących poprzednio przepisów. Jednocześnie projektodawca, zwracając uwagę na niebezpieczeństwo związane z nadmiernie częstym stosowaniem warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności i w rezultacie z możliwością utrzymywania się wadliwej struktury orzekanych kar, sformułował propozycję wyłączenia możliwości stosowania warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, orzeczonej na podstawie art. 37 b k.k. Warto jednak podkreślić, że jeżeli koncepcję kary mieszanej postrzega się jako jedną, ujmowaną całościowo reakcję na popełnione przestępstwo, 38 a w mojej ocenie tak ją należy traktować, to jak zasadnie stwierdza A. Zoll taki punkt widzenia, bez uzupełnienia wprowadzonego ustawą nowelizującą, nie dopuszcza stosowania ani warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, orzeczonej na podstawie art. 37 b k.k., ani warunkowego przedterminowego zwolnienia. 39 czego jednak ustawodawca nie uczynił. 40 Należy uznać, że nie jest celowe stosowanie 36 Ustawa z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r., poz. 437). 37 Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, druk sejmowy nr 207, s. 17. Zob. także M. Małecki, Co zmienia nowelizacja, s A. Zoll, Zmiany w zakresie środków probacyjnych, s A. Zoll, Zmiany w zakresie środków probacyjnych, s Bliżej na ten temat zob. A. Zoll, Zmiany w zakresie środków probacyjnych, s. 11.

12 40 MIROSŁAWA MELEZINI warunkowego przedterminowego zwolnienia do kary pozbawienia wolności, która to kara podlega wykonaniu w pierwszej kolejności, a okres jej trwania jest stosunkowo krótki. 41 Pojawia się jednak pytanie, czy wyłączenie możliwości zastosowania warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, jako elementu kary mieszanej ma zastosowanie do świadka koronnego (art lub 4 k.k.), wobec którego orzekana jest kara mieszana na podstawie art. 37 b k.k., oraz w wypadku zastosowania przepisu art k.k. o karze łącznej. Tej kwestii ustawodawca niestety nie rozstrzygnął i tym samym nie wyeliminował rozbieżności interpretacyjnych. Ze względu na możliwe różne odpowiedzi we wskazanych obszarach, wydaje się, że w każdym wypadku orzekania kary pozbawienia wolności w ramach kary mieszanej nieracjonalne jest warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności ze względu na cele i funkcje całej instytucji łączenia dwóch kar w jedną tzw. karę mieszaną. W wypadku zastosowania kary mieszanej w pierwszej kolejności wykonuje się karę pozbawienia wolności, a następnie karę ograniczenia wolności. To sekwencyjne wykonanie kary przewidziane w art. 37 b k.k. (w zdaniu ostatnim) wyraźnie wynika z ustawy. Wyjątek stanowi odwrócenie kolejności wykonywania kar, możliwe na zasadach określonych w art. 17 a k.k.w. Przepis ten przewiduje skierowanie do wykonania w pierwszej kolejności kary ograniczenia wolności tylko wówczas, gdy zachodzą przeszkody prawne do niezwłocznego wykonania kary pozbawienia wolności, np. odroczenie wykonania kary, czy przerwa w wykonaniu kary. 42 Ustawowe określenie kolejności wykonywania kar najpierw co do zasady krótkoterminowa kara izolacyjna, a więc krótki szok związany z izolacją skazanego od świata zewnętrznego, a potem kara nieizolacyjna w postaci ograniczenia wolności i oddziaływanie na skazanego już w warunkach wolnościowych stwarza możliwości realizacji celów kary mieszanej jako całości. Na zakończenie trzeba podkreślić, że wprowadzenie do prawa karnego nowatorskiego rozwiązania, polegającego na połączeniu w ramach tzw. kary mieszanej krótkoterminowej kary pozbawienia wolności oraz kary ograniczenia wolności, należy ocenić pozytywnie. Ta forma reakcji poszerza i uelastycznia sposoby reagowania na przestępstwa, w tym w szczególności na tzw. przestępstwa o średnim ciężarze gatunkowym. Ze względu na bardzo dużą plastyczność treści tzw. kary mieszanej i możliwość kombinacji różnych stopni jej dolegliwości daje sądom duże pole swobody w doborze adekwatnej reakcji karnej do przypisanego sprawcy przestępstwa. Jednakże to, w jakim stopniu określone w art. 37 b k.k. rozwiązanie normatywne znajdzie akceptację ze strony praktyków wymiaru sprawiedliwości, zależeć będzie zarówno od postawy procesowej oskarżycieli publicznych, zwłaszcza prokuratorów, jak i od nastawienia orzekających sędziów do sposobu kształtowania represji karnej. 41 Zob. M. Małecki, Ustawowe zagrożenie karą, s Zob. K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy, s

13 KARA MIESZANA: NOWY INSTRUMENT REAKCJI PRAWNOKARNEJ W POLSKIM PRAWIE KARNYM 41 BIBLIOGRAPHY Błaszczyk M., Kara mieszana [Mixed penalty], [in:] S. Pikulski, W. Cieślak, M. Romańczuk- -Grącka (ed.) Przyszłość polskiego prawa karnego. Alternatywne reakcje na przestępstwo [Future of Polish criminal law: Alternative response to crime], Olsztyn Grześkowiak A., [in:] A. Grześkowiak, K. Wiak (ed.), Kodeks karny. Komentarz [Criminal Code: Commentary], 3 rd edition, C.H. Beck, Warsaw Hryniewicz-Lach E., [in:] M. Królikowski, R. Zawłocki (ed.), Kodeks karny. Część ogólna. Tom II. Komentarz Art [Criminal Code: General part, Vol. II: Commentary, Articles ], 3 rd edition, C.H. Beck, Warsaw Konarska-Wrzosek V., [in:] V. Konarska-Wrzosek (ed.), Kodeks karny. Komentarz [Criminal Code: Commentary], Wolters Kluwer, Warsaw Królikowski M., Zawłocki R., Prawo karne [Criminal law], C.H. Beck, Warsaw Majewski J., Kodeks karny. Komentarz do zmian 2015 [Criminal Code: Commentary on amendments of 2015], Warsaw Małecki M., Co zmienia nowelizacja art. 37b k.k.? [What does the amendment to Article 37b CC change?], Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych Vol. 2, Małecki M., Sekwencja krótkoterminowej kary pozbawienia wolności i kary ograniczenia wolności (art. 37b k.k.) zagadnienia podstawowe [Sequence of short-term penalty of deprivation of liberty and a penalty of limitation of liberty (Article 37b CC], Palestra No. 7 8, Małecki M., Ustawowe zagrożenie karą i sądowy wymiar kary [Statutory penalty and judicial adjudication of penalty], [in:] W. Wróbel (ed.), Nowelizacja prawa karnego Komentarz [Amendment to criminal law of Commentary], Kraków Melezini M., Polityka karna sądów w kontekście reformy prawa karnego. Wstępne wyniki badań [Courts penal policy in the context of criminal law reform], [in:] J. Giezek, D. Gruszecka (ed.), Księga Jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Tomaszowi Kaczmarkowi [Jubilee book presented to Professor Tomasz Kaczmarek], (in press). Melezini M., System środków reakcji prawnokarnej. Rys historyczny [System of penal law response measures. Historical overview], [in:] M. Melezini (ed.), System Prawa Karnego, Tom 6. Kary i inne środki reakcji prawnokarnej [Criminal law system. Vol. 6: Penalties and other penal law response measures], 2 nd edition, C.H. Beck, Warsaw Melezini M., Z problematyki kodeksowej regulacji kary ograniczenia wolności [Issues of statutory regulation of a penalty of deprivation of liberty], [in:] J. Sawicki, K. Łucarz (ed.), Na styku prawa karnego i prawa o wykroczeniach. Zagadnienia materialnoprawne i procesowe, Tom I. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Markowi Bojarskiemu [At the contact point of criminal law and misdemeanour law: substantive and procedural legal issues. Vol. I: Jubilee book for Professor Marek Bojarski], Wrocław Mozgawa M., [in:] M. Mozgawa (ed.), Kodeks karny. Komentarz [Criminal Code: Commentary], Kraków Postulski K., Kodeks karny wykonawczy. Komentarz [Criminal Code: Commentary], 3 rd edition, Warsaw Sakowicz A., Opinia prawna na temat projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw [Legal opinion on the Bill amending the Criminal Code and some other acts], Sejm paper No Sroka T., Kara ograniczenia wolności [Penalty of deprivation of liberty], [in:] W. Wróbel (ed.), Nowelizacja prawa karnego Komentarz [Amendment to criminal law of 2015: Commentary], Kraków Statistical reports MS-S6 and MS-S6o developed in the department of Statistical Managerial Information of the Ministry of Justice.

14 42 MIROSŁAWA MELEZINI Szewczyk M., Kara ograniczenia wolności [Penalty of deprivation of liberty], [in:] M. Melezini (ed.), System Prawa Karnego, Tom 6. Kary i inne środki reakcji prawnokarnej [Criminal law system. Vol. 6: Penalties and other penal law response measures], 2 nd edition, C.H. Beck, Warsaw Szymanowski T., Nowelizacja kodeksu karnego w 2015 r. [Amendment to the Criminal Code in 2015], Przegląd Więziennictwa Polskiego No. 87, Zawłocki R., Reforma prawa karnego materialnego od r. Uwagi ogólne dotyczące najważniejszych zmian w Kodeksie karnym [Criminal law reform since 1 July 2015: General comments on the most important changes in the Criminal Code], Monitor Prawniczy No. 11, 2015, paper obtained from System Informacji Prawnej Legalis. Zoll A., Zmiany w zakresie środków probacyjnych (ustawa nowelizująca Kodeks karny z 11 marca 2016 r.) [Changes in the scope of probation measures (Act amending the Criminal Code of 11 March 2016)], Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych Vol. 2, Legal regulations and other sources of law Act of 20 February 2015 amending the Act: Criminal Code and some other acts, Journal of Laws [Dz.U.] of 2015, item 396. Act of 11 March 2016 amending the Act: Criminal Code and the Act: Executive Penal Code, Journal of Laws [Dz.U.] of 2016, item 428. Act of 11 March 2016 amending the Act: Criminal Procedure Code and some other acts, Journal of Laws [Dz.U.] of 2016, item 437. Bill amending the Act: Criminal Code and the Act: Executive Penal Code. Justification, Sejm paper No Justification of the governmental Bill amending the Act: Criminal Code and some other acts, Sejm paper No. 2393, 15 May Justification of the government Bill amending the Act: Criminal Procedure Code and some other acts, Sejm paper No MIXED PENALTY: A NEW PENAL LAW RESPONSE INSTRUMENT IN POLISH CRIMINAL LAW Summary The article discusses an innovative in the Polish legal order solution envisaged in Article 37b of the Criminal Code introduced by the Act of 20 February 2015, which is a extensive amendment to criminal law, amended again by the Act of 11 March A complex legal construct laid down in Article 37b CC, called mixed penalty, allows simultaneous imposition of two penalties on the crime perpetrator, i.e. a short-term imprisonment sentence and a penalty of limitation of liberty. While the doctrine is fully compliant with respect to recognising that Article 37b CC constitutes an institution of judicial imposition of a penalty, there are basic differences connected with the nature of the mixed penalty (sometimes described as a sequential sanction ). A position is presented that the adopted solution creates one, treated as a whole, mixed penalty that is a form of penal response composed of two types of punishment. The author shares this opinion. There is also a stand that Article 37b CC makes it possible to adjudicate two penalties, which are autonomous. The author analyses the complex legal construct of the mixed penalty, discusses the aims and functions of the new type of penal response, criminal policy assumptions, and principles and directives governing a mixed penalty imposition. The article also discusses controversial issues concerning, inter

15 KARA MIESZANA: NOWY INSTRUMENT REAKCJI PRAWNOKARNEJ W POLSKIM PRAWIE KARNYM 43 alia, conditional suspension of the execution of a penalty of deprivation of liberty adjudicated in accordance with Article 37b CC before and after the amendment. Key words: mixed penalty, sequence of penalties, penalty of deprivation of liberty (imprisonment), penalty of limitation of liberty, conditional suspension of the execution of a penalty, amendment to the Criminal Code, misdemeanour KARA MIESZANA NOWY INSTRUMENT REAKCJI PRAWNOKARNEJ W POLSKIM PRAWIE KARNYM Streszczenie Przedmiotem artykułu jest nowatorskie w polskim porządku prawnym rozwiązanie przewidziane w art. 37b k.k., wprowadzone obszerną ustawą nowelizującą prawo karne z dnia 20 lutego 2015 r., zmodyfikowane następnie ustawą z dnia 11 marca 2015 r. Ujęta w art. 37b k.k. złożona konstrukcja prawna, którą określono terminem kara mieszana, stwarza możliwość jednoczesnego orzeczenia wobec sprawcy przestępstwa dwóch kar, tj. krótkoterminowej kary pozbawienia wolności i kary ograniczenia wolności. O ile doktryna jest w pełni zgodna w kwestii uznania, że art. 37b k.k. stanowi instytucję sądowego wymiaru kary, o tyle zasadnicze rozbieżności związane są z charakterem tzw. kary mieszanej (określanej niekiedy terminem sankcja sekwencyjna ). Prezentowane jest stanowisko, że przyjęte rozwiązanie tworzy jedną, ujmowaną całościowo tzw. karę mieszaną, stanowiącą formę reakcji karnej, składającą się z dwóch kar. Tego rodzaju zapatrywanie prezentuje autorka tekstu. Wyrażany jest także pogląd, że art. 37b k.k. stwarza możliwość jednoczesnego wymierzenia dwóch kar, które zachowują swoją autonomię. W opracowaniu autorka poddaje analizie złożoność konstrukcji prawnej kary mieszanej, omawia cele i funkcje nowej formy reakcji karnej, założenia kryminalno-polityczne, zasady i dyrektywy wymiaru kary mieszanej. Przedmiotem rozważań są także zagadnienia sporne, dotyczące m.in. warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, orzeczonej na podstawie art. 37b k.k. w pierwotnym brzmieniu i po zmianach. Słowa kluczowe: kara mieszana, sekwencja kar, kara pozbawienia wolności, kara ograniczenia wolności, warunkowe zawieszenie wykonania kary, nowelizacja kodeksu karnego, występek