ZNACZENIE AKTYWNOCI RUCHOWEJ W ZACHOWANIU I POLEPSZANIU ZDROWIA CZŁOWIEKA

Transkrypt

1 mgr Boena Padała ZNACZENIE AKTYWNOCI RUCHOWEJ W ZACHOWANIU I POLEPSZANIU ZDROWIA CZŁOWIEKA Od zarania dziejów ycie człowieka było zwizane z fizyczn walk o byt. Układ nerwowy, hormonalny, kostny, miniowy, krwionony oraz metabolizm człowieka zostały do tego dostosowane. Innymi słowy człowiek, w cigu całej swojej ewolucji, przystosowywał si do duej aktywnoci ruchowej. Dopiero kilka ostatnich pokole, wykorzystujc stworzone przez siebie udogodnienia cywilizacyjne, w znacznym stopniu ograniczyły wysiłek fizyczny. Skutki tego ograniczenia s ju odczuwalne bd jako zmniejszenie zdolnoci przystosowawczych, opisanych jako twz. z e s p o ł y h i p o k i n e t y c z n e, bd te s, obok zbyt wysokoenergetycznego odywiania i przewlekłego stresu psychicznego, przyczyn chorób cywilizacyjnych. Do chorób tych nale: choroba niedokrwienna serca, otyło, osteoporoza oraz nerwice. Ograniczenie aktywnoci ruchowej stanowi due i ju odczuwalne niebezpieczestwo dla zdrowia społeczestwa. Na ten temat w ostatnich latach kształtuj si dwa, zdawałoby si sprzeczne, pogldy. Pierwszy pesymistyczny wobec narastajcych czynników ograniczenia aktywnoci ruchowej człowieka nieuchronnie dochodzi do licznych chorób. Drugi u podstaw którego ley współczesne rozumienie przyczyn powstawania chorób sugeruje, e przyczyna głównych chorób zabójców tkwi w wadliwym trybie ycia, a przede wszystkim w nadmiernym spoywaniu pokarmu, braku aktywnoci fizycznej oraz obcieniu stresami. Czynniki te w znacznym stopniu zale od człowieka. Medycyna jednoznacznie nie jest w stanie zapobiec chorobom, głównie gdy s to choroby zabójcy, takie jak: choroba niedokrwienna serca ( a w jej konsekwencji zawał minia sercowego), rak płuc lub wypadki drogowe. Zapobiec tym chorobom mona jedynie zmieniajc tryb ycia, zmniejszajc czynniki ryzyka. Kultura fizyczna w yciu człowieka moe sta si wielokierunkow metod zmierzajc do tej zmiany. zwizki aktywnoci ruchowej z higiena ycia człowieka maj swoj dług histori, sigajc praródeł sigajc naszej cywilizacji. Równie współczesna koncepcja kultury fizycznej łczy j nierozerwalnie z powszechna higienizacj ycia, a nawet medycyn dla wszystkich, szkoł pracy nad sob nad zdrowiem, sprawnoci, urod (Maciej Demel).

2 Odpowiednio dobrana i kontrolowana aktywno ruchowa przynosi t y p o w e w y n i k i t r e n i n g o w e, obejmujce cały organizm. Do najwaniejszych według S. Kozłowskiego nale: a) zmniejszenie czstoci skurczów serca, podczas wysiłków submaksymalnych, tzn. takich, jakie wystepuja podczas wysiłków w ramach pracy zawodowej i yciu codziennym, b) zwikszenie obkjtoci wyrzutowej serca osiganej podczas wysiłków przy nie zmienionej objtoci minutowej serca, podczas wysiłków submaksymalnych i zwikszonej podczas wysiłków maksymalnych. Zmiany te s wynikiem modyfikacji czynnoci samego minia sercowego oraz systemów nerwowej i hormonalnej kontroli jego czynnoci. c) Zmniejszenie skurczowego cinienia ttniczego krwi podczas wysiłków submaksymalnych ( wynik modyfikacji systematycznej kontroli tonusu oporowych naczy krwiononych), d) zwikszenie wydobywania si tlenu z krwi przepływajcej przez minie szkieletowe. Jest to wynik zmian ultrastrukturalnych ( liczba i rozmiary mitochondriów, liczba grzebieni mitochondrialnych, wzrost zawartoci glikenu i in.) oraz enzymatycznych w miniach. Wymienione przykładowo zmiany powoduj zmniejszenie pracy mechanicznej serca, zmniejszenie zapotrzebowania minia serowego na tlen podczas wysiłków submaksymalnych. e) zmiany zachodzce w układzie wewntrzwydzielniczym. Zmniejsza si podczas wysiłków fizycznych stenie we krwi hormonów mobilizujacych poza miniowe substraty energetyczne, czemu towarzyszy zwikszenie wraliwoci tkanki tłuszczowej na te hormony ( by moe i tkanki wtrobowej ). Wynik działania hormonu, istotny z punktu widzenia adaptacji wysiłkowej, zostaje zahamowany, natomiast dziki mniejszemu steniu hormonu we krwi inne jego działania nie ujawniaj si lub s mniejsze. Mniejszy jest np. wynik marnotrawienia tlenu wywierany przez aminy katecholowe, f) zwikszenie czynnika pracy uytecznej ( głównie na skutek poprawienia koordynacji ruchów ), g) wzrastajca maksymalna moc aerobowa h) zachodzce korzystne zmiany w układzie ruchu, siła mini oraz szybko i koordynacja ruchów, i) zmiany w wizadłach, cignach, tkance łcznej i in. Zmniejszajce ryzyko urazów zwizanych z aktywnoci ruchow itd. Ostatecznym wynikiem tych zmian jest zmniejszenie kosztu fizjologicznego wysiłków submaksymalnych, a zatem: wiksza moliwo pokonywania wysiłków ycia

3 codziennego, zwikszenie odpornoci na zmczenie, zmniejszenie ryzyka przecienia czynnociowego organizmu i urazów zwizanych ze zwykł aktywnoci yciow oraz wzrost sprawnoci ruchowej itd. Zwiksza si zdolno do pracy zawodowej wymagajcej zarówno niewielkiego wysiłku energetycznego, jak i cikiej pracy fizycznej. Wobec utrzymujcych si zachorowa na chorob niedokrwienn serca ( wiecow), warto zapozna si z naukowymi podstawami stosowania wysiłków fizycznych w jej zapobieganiu. Podstawy te wynikaj z lekarskich spostrzee i wielokrotnie wymagaj weryfikacji. Hipotezy dotyczce tych podstaw s nastpujce: _ trening fizyczny moe zwiksza objto ttnic wiecowych i spowodowa zwikszenie czynnociowych moliwoci systemu naczy obocznych; _ systematyczna aktywno ruchowa moe zmniejsza tendencj do powstawania miadycy ttnic wiecowych. Wpływa korzystnie na czynniki ryzyka, powoduje utrzymanie idealnej masy ciała i obnienia napicia psychicznego; _ systematyczne wiczenia fizyczne prowadz do tego, e serce, minie obwodowe i naczynia pracuj bardziej efektywnie; _ regularne wiczenie fizyczne wpływaj korzystnie na mechanizm krzepnicia krwi i równowag neurohormonaln, zmniejszaj niebezpieczestwo zakrzepu ttnic wiecowych; _ wiczenia fizyczne mog: zmniejsza niebezpieczne dla ycia powikłania zawału serca, mog zwiksza oboczne krenie krwi, oraz zmniejsza skłonno do powstawania zaburze rytmu. Rola aktywnoci ruchowej wzrasta i stanowi moe bardzo skuteczny czynnik zapobiegania chorobie niedokrwiennej serca i jej powikłaniom, ale jedynie wtedy, kiedy uprawianie sportu rekreacyjnego bdzie szło w parze z wytworzeniem okrelonego stylu ycia,. Tak wic odpowiednio dawkowany wysiłek fizyczny, oprócz czynników dietetycznych i socjopsychicznych uznaje si za jeden z elementów decydujcych o skutecznej profilaktyce choroby niedokrwiennej serca. Poprawia on bowiem wydolno tlenow, zmniejsza czsto skurczów serca w spoczynku, obnia cinienie ttnicze krwi, wydłua faz rozkurczow serca oraz zmniejsza depresj psychiczn, wpływa na popraw snu i samopoczucia. W przypadku zawału minia sercowego przystosowanie do wysiłku fizycznego ma wpływ na zmniejszenie zaburze rytmu, co moe mie decydujce znaczenie dla przebiegu choroby, szczególnie w pierwszym jej okresie. W cigu ostatnich lat coraz wiksze zainteresowanie budzi moliwo wykorzystania rónych form aktywnoci ruchowej, jako czynnika wpływajcego na stan psychoemocjonalny

4 człowieka. Jest to zrozumiałe wobec gwałtownego zwikszenia liczby osób dotknitych dolegliwociami typu nerwicowego, a jeszcze czciej zakłóceniami w sferze ycia emocjonalnego, nie majcymi dotychczas miejsca w klinicznej klasyfikacji zaburze funkcji neuropsychicznej. Ostatnie badania psychologiczne potwierdzaj, e systematyczna aktywno ruchowa obnia i zmniejsza głboko stanów depresyjnych, powoduje wyran popraw snu i jego obrazu fizjologicznego(fazy snu), subiektywnej samooceny, samopoczucia i in. Ruch stymuluje nie tylko rozwój funkcjonalny i psychiczny ale te rozwój fizyczny i motoryczny. Człowiek rozwija si i doskonali w ruchu oraz dziki ruchowi. Std, bierze si niezwykła uniwersalno i wszechstronno wpływu ruchu na człowieka. Ju dawno dostrzeono silny leczniczy wpływ ruchów. Tissot w XIX wieku podkrelił: Ruch moe zastpi wszystkie lekarstwa, ale adne lekarstwo nie jest w stanie zastpi ruchu. Wypowied ta wskazała na znaczenie ruchu dla zdrowia człowieka dostrzeone wiele wieków wstecz. Jakie wnioski wycignł z tego współczesny człowiek? Na to pytanie postaram si odpowiedzie na podstawie troski człowieka o prawidłowe ukształtowanie jego krgosłupa. Krgosłup człowieka zaprogramowany został dla aktywnego stylu ycia. Obecnie, człowiek prowadzi siedzcy tryb ycia przeciwstawny jego kodowi genetycznemu. Nie wszyscy zdajemy sobie spraw z tego, i siedzc prawie dwukrotnie wicej obciamy nasz krgosłup ni stojc. Osłabiony brakiem ruchu i czsto nadmiern mas ciała gorset miniowy nie pionizuje w odpowiedni sposób krgosłupa człowieka. Pogłbiajce si deformacje wywołuj bóle krgosłupa bdce sygnałem ostrzegawczym. Człowiek, sygnały te czsto zagłusza za pomoc lekarstw wyłczajc informacj, ale nie usuwajc przyczyny bólu. Jest to taktyka typowa dla współczesnego człowieka i niestety take dla tradycyjnej medycyny. Czsto powtarzajce si patologiczne procesy toczce si w krgosłupie trudne s do wyleczenia. Mog one wyłczy człowieka z codziennej działalnoci lub utrudni mu poruszanie si. Troszczc si o krgosłup tworzymy warunki dla zdrowego ycia. Zachowaniu i polepszeniu zdrowia sprzyja umiejtno racjonalnego oddychania. Niestety, wikszo dorosłych osób nie potrafi ekonomicznie i rytmicznie oddycha. Codzienny tryb ycia, w którym dominuje praca połczona z siedzeniem i czsto towarzyszcy jej stres - sprzyjaj temu, e nasz oddech staje si powierzchowny i arytmiczny. Pogarsza to zaopatrzenie mózgu w tlen. Dla przywrócenia człowiekowi umiejtnoci prawidłowego oddychania niezbdne jest stosowanie specjalnych wicze, a czasami całego ich systemu, np. wicze oddechowych jogów. Oddychanie, szczególne znaczenie posiada przy wykonywaniu wicze fizycznych. Im wiksza intensywno wykonywanych wicze, tym waniejsz staje si umiejtno racjonalnego oddychania. Prawidłowe oddychanie to właciwe dotlenienie całego organizmu a co si z tym wie właciwe funkcjonowanie wszystkich organów. O znaczeniu wysiłku fizycznego w profilaktyce metabolicznych chorób cywilizacyjnych nikogo nie trzeba chyba przekonywa. Aktywno fizyczna prowadzi do wielu korzystnych zmian fizjologicznych w organimie, które zapobiegaj lub opóniaj rozwój chorób cywilizacyjnych. Wykazano, e u dzieci i młodziey zwikszenie aktywnoci ruchowej wie si z mniejszym steniem cholesterolu we krwi i ma wpływ na obnienie si

5 cinienia ttniczego. Odpowiedni wysiłek fizyczny jest jednym z podstawowych czynników pozwalajcych w sposób najbardziej fizjologiczny zapobiega lub zwalcza otyło. Odpowiednio dozowany wysiłek jest take jednym z czynników w terapii cukrzycy. Badania wskazuj, e wysiłek fizyczny prowadzi do obnienia w surowicy zawartoci cholesterolu, a take trójglicerydów. Spadek wskaników lipidowych w surowicy jest proporcjonalny do natenia treningu fizycznego. Bezruch fizyczny, wzgldnie niewielka aktywno fizyczna, zmniejsza gsto tkanki kostnej. Ju kilkutygodniowe leenie w łóku, powoduje odwapnienie koci i zmniejszenie si masy kostnej. Małe obcienie układu kostnego jakie ma miejsce w warunkach niewakoci jest przyczyn odwapnienia koci u kosmonautów. Koci poddane działaniu dostatecznie duych sił s o wiele gstsze od tych, które s mniej aktywne. Np. koci koczyny górnej tenisisty, w której trzyma rakiet mog by nawet o 30% gstsze od drugiej. U biegaczy, najlepiej uwapnione s koci pitowe, udowe i krgosłup. Wszystkie te dane wskazuj, e wysiłki fizyczne zwizane z wielokrotnym powtarzaniem pewnych ruchów powoduj wzmocnienie czyli lepsz mineralizacj koci. Z mojego dowiadczenia zawodowego oraz z prac badaczy tematu wynika, e dla organizmu korzystne jest systematyczne, umiarkowane prowadzenie wicze fizycznych, gier sportowych, marszów, ni jednorazowe, długotrwałe, ponad miar obciajce wiczenia fizyczne. Wysiłek taki powoduje w organimie stres tlenowy i gromadzenie si wolnych rodników. Przedstawione wyej dowody, e wysiłek fizyczny i prawidłowe odywianie si moe w znacznym stopniu zapobiega rozwojowi chorób cywilizacyjnych daj podstaw do propagowania hasła, e dobre zdrowie zaley od nas samych i naszego stylu ycia. A wic zdrowego ywienia, aktywnoci fizycznej, utrzymania odpowiedniej masy ciała, nie palenia tytoniu i nie naduywania alkoholu. Poniewa aktywno ruchowa jest biologiczn potrzeb człowieka zapewniajc mu zachowanie zdrowia powinna stanowi niezbdn składow jego stylu ycia. Nawet krótkotrwałe jej ograniczenie powodowa moe niekorzystne zmiany w stanie jego zdrowia. Aktywno ruchowa odpowiednia do moliwoci człowieka polepsza jego zdrowie i biologicznie odmładza. BOENA PADAŁA